Draaiboek ZORG- NETWERKEN

Transcriptie

1 Draaiboek ZORG- NETWERKEN Van inspiratie tot leidraad Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen Netwerk Dorpen Ieper ZOHRA Avelgem - September

2 Inhoudstafel 1. ZORGNETWERKEN: EEN UITDAGING, EEN OPLOSSING AANLEIDING - PROBLEMATIEK DEFINITIE WERKMODEL DOELSTELLINGEN EEN ZORGNETWERK MAAKT EEN VERSCHIL FUNCTIES VAN EEN ZORGNETWERK BASISFUNCTIES AANVULLENDE ZORGTAKEN LOKALE INVULLING DE ELEMENTEN VAN HET WERKMODEL, DE SPELERS IN EEN ZORGNETWERK DOELGROEP OMSCHRIJVING DOELGROEPBEREIK LOKAAL NETWERK BELANG VAN DE UITBOUW VAN EEN LOKAAL NETWERK FUNCTIES EN TAKEN VAN EEN LOKAAL NETWERK WIE MAAKT DEEL UIT VAN EEN LOKAAL NETWERK? WAT ZIJN AANDACHTSPUNTEN? VRIJWILLIGERSNETWERK HET BELANG VAN EEN VRIJWILLIGERSNETWERK TAKEN EN FUNCTIES VAN VRIJWILLIGERS WIE ZIJN JE VRIJWILLIGERS? WETTELIJKE BEPALINGEN INFORMATIEPLICHT VERZEKERINGEN VRIJSTELLINGEN / TOESTEMMINGEN VERGOEDINGEN BELONEN EN ONDERSTEUNEN VRIJWILLIGERS EN MANTELZORGERS DE GRENZEN VAN VRIJWILLIGERSWERK REGULIERE AANBOD CRUCIALE PARTNER VAN EEN ZORGNETWERK FUNCTIES EN TAKEN VAN DE REGULIERE SECTOR WIE MAAKT DEEL UIT VAN DE REGULIERE SECTOR? AANSTURING EN COÖRDINATIE DE NETWERKCOÖRDINATOR DE STUURGROEP OF BELEIDSGROEP UITBOUW EN AANPAK DE 4 FASEN IN DE UITBOUW VAN EEN ZORGNETWERK NETWERKVOORBEREIDING NODEN IN KAART BRENGEN BESTAANDE AANBOD IN KAART BRENGEN WERKMODEL INVULLEN DOELGROEP AFBAKENEN DIENSTVERLENING EN INITIATIEVEN KIEZEN DIENSTEN EN TAKEN TOEWIJZEN ORGANISATIE VAN DE DIENSTVERLENING EN DE VRIJWILLIGERSWERKING STRUCTUUR EN OMKADERING VAN HET PROJECT DE EIGENLIJKE UITBOUW VAN HET ZORGNETWERK UITBOUW VAN HET LOKALE NETWERK INFORMEREN EN TOETSEN UITNODIGEN TOT SAMENWERKING EN AFSPRAKEN MAKEN

3 UITBOUW VAN HET VRIJWILLIGERSNETWERK REKRUTEREN VAN VRIJWILLIGERS CONCRETE ORGANISATIE VAN DE VRIJWILLIGERSWERKING SELECTEREN VAN VRIJWILLIGERS UITBOUW VAN DE SAMENWERKING MET DE REGULIERE SECTOR INFORMEREN EN TOETSEN VASTLEGGEN VAN SAMENWERKING CONCRETE ORGANISATIE VAN DE DIENSTVERLENING INWERKINGTREDING VAN HET ZORGNETWERK BREDE BEKENDMAKING EN LANCERING OPSPOREN VAN DE DOELGROEP OPSTARTEN VAN DE EIGEN DIENSTVERLENING VRIJWILLIGERSNETWERK ONDERSTEUNEN REGISTRATIE BESTENDIGING VAN HET ZORGNETWERK LEIDENDE PRINCIPES AANVULLEND WERKEN = SAMENWERKEN LOKALE VERANKERING NABIJHEID INTEGRALE AANPAK ZELFREDZAAMHEID VAN DE DOELGROEP NEUTRALITEIT INBEDDING EN OMKADERING INBEDDING LOKAAL SOCIAAL BELEID INBEDDING BOVENLOKAAL BELEID EN REGELGEVING KOKEN KOST GELD

4 INLEIDING In 2005 startten zowel OCMW en Gemeente Avelgem als OCMW Ieper een project om de meest kwetsbaren in afgelegen dorpen te ondersteunen in hun thuissituatie, met name ZOHRA en Netwerk Dorpen. Beide initiatieven konden in de opstartfase rekenen op medefinanciering door de provincie West-Vlaanderen. Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen was telkens projectpartner en hielp met knowhow en personeelsinzet de projecten uitbouwen. De projecten ontwikkelden zich experimenteel en met vallen en opstaan. Na verloop van tijd tekende zich in de praktijk en de ervaringen een werkmodel af, het werkmodel zorgnetwerken. In de afgelopen drie jaar hadden wij het voorrecht mee te mogen bouwen aan de projecten en het werkmodel. We willen het werkmodel en onze ervaringen die eraan ten grondslag liggen, nu graag met anderen delen. We geloven sterk in de meerwaarde van zorgnetwerken en willen anderen graag aanmoedigen om ermee aan de slag te gaan. We hopen dat dit draaiboek een goede leidraad en een bron van inspiratie kan zijn. Na deze inleiding stellen we eerst kort Netwerk Dorpen en ZOHRA aan u voor. In een eerste hoofdstuk volgt de globale voorstelling van het werkmodel. Het tweede hoofdstuk overloopt de belangrijkste spelers in een zorgnetwerk. In hoofdstuk drie zetten we uiteen hoe je best de uitbouw van een zorgnetwerk aanpakt. Hoofdstuk vier zet een aantal belangrijke principes op een rijtje en in hoofdstuk vijf ten slotte staan we stil bij de noodzakelijke inbedding van een project zorgnetwerken. We hebben het draaiboek gestoffeerd met praktijkvoorbeelden uit ZOHRA en Netwerk Dorpen, telkens groen gearceerd in een kader. Dit draaiboek is het gezamenlijke product van drie partners: Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen, OCMW Ieper, en OCMW en Gemeente Avelgem. Wouter Bertier coördinator Netwerk Dorpen Tineke Decroos opbouwwerker Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen en medewerker Netwerk Dorpen Veerle Gevaert opbouwwerker Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen en medewerker ZOHRA Motto: ervaring is eenvoudig de naam die we aan de som van onze fouten geven O. Wilde 3

5 NETWERK DORPEN Netwerk Dorpen is een project van OCMW Ieper dat in 2005 startte in vier zuidelijke deelgemeenten van Ieper met als doel meer aandacht voor wonen en zorg. Met een klein beetje hulp wil Netwerk Dorpen ervoor zorgen dat de meest kwetsbare bewoners met kwaliteit en het nodige comfort in zijn/haar dorp woont en zo lang mogelijk in de eigen woning kan blijven. Centraal in het project staan de meest kwetsbare inwoners van de dorpen Dikkebus, Zillebeke, Hollebeke en Voormezele. Door een nabijheid en aanspreekpunt in de dorpen te creëren, kunnen deze personen hun noden signaleren. Netwerk Dorpen probeert oog te hebben voor de verschillende levensaspecten waarbij iemand ondersteuning kan gebruiken en kiest telkens voor een integrale aanpak. Netwerk Dorpen biedt op het platteland een antwoord op de hulp- en zorgbehoeften van personen met zorg zoals alleenstaande ouderen, hoogbejaarden en andere kwetsbare, van vervoer afhankelijke mensen. Dit kan een vraag zijn over waar je terecht kunt voor poetshulp of warme maaltijden, aan welke activiteiten in de regio je kunt deelnemen, wat er in een moeilijk geschreven brief staat, hoe het precies zit met dingen die je op televisie ziet of die je in de krant leest, wie er bij je thuis een handje kan helpen, Samen met Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen creëerde Netwerk Dorpen een vrijwilligerswerking die een sociale en signaalfunctie opneemt. De vrijwilligers brengen bijvoorbeeld een verjaardagsbezoekje aan alle 80- plussers en signaleren de coördinator welke inwoners hulp kunnen gebruiken. Deelaspecten van Netwerk Dorpen: - Individuele begeleiding voor personen met zorg door vraagverduidelijking, afstemming tussen zorgvraag en -aanbod, opbouwen vertrouwensband, concrete begeleiding, gerichte doorverwijzing, voldoende opvolging, - Een aanspreekpunt zijn voor alle inwoners en informatie op maat aanbieden. - De meest kwetsbare inwoners actief opsporen via huisbezoeken en goede contacten met de lokale actoren. - Het sociale netwerk in de dorpen verstevigen door bijvoorbeeld huisbezoeken van vrijwilligers. - Het verspreiden van een nieuwsbrief aan alle inwoners zodat iedereen betrokken wordt bij Netwerk Dorpen. 4

6 ZOHRA (Zorg aan Ouderen en Hulpbehoevenden in het Rurale gebied Avelgem) ZOHRA werd in 2005 opgestart als een gemeenschappelijk initiatief van Gemeente en OCMW Avelgem. Na 3 jaar werking is ZOHRA structureel ingebed binnen het Sociaal Huis van Avelgem. Door het uitvoeren van een behoefteonderzoek bij senioren konden heel wat noden in kaart gebracht worden. ZOHRA werd in het leven geroepen om een antwoord op die noden te bieden. Concreet wil ZOHRA via een aanbod van aanvullende diensten senioren en hulpbehoevenden ondersteunen in hun thuissituatie, zodat zij zo lang mogelijk kwalitatief en zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Deze diensten, die door vrijwilligers uitgevoerd worden, zijn aanvullend op het aanbod van de reguliere diensten. In de praktijk nemen de vrijwilligers de volgende diensten op: - Bezoekjes, leeshulp, kleine klusjes in en om het huis, info en advies. - Verjaardagsbezoekjes aan de 80-plussers. - Vervoer en boodschappen tegen een kilometervergoeding. - Oppas en klussen tegen een onkostenvergoeding. Daarnaast nemen de vrijwilligers een signaalfunctie op, zodat noden en problemen opgevangen en opgelost kunnen worden. Tot slot wil ZOHRA ook de sociale contacten van de doelgroep versterken of een alternatief bieden indien deze weggevallen zijn. Binnen ZOHRA ligt veel nadruk op de uitbouw van de vrijwilligerswerking. 5

7 6

8 1. ZORGNETWERKEN: EEN UITDAGING, EEN OPLOSSING 1.1. AANLEIDING - PROBLEMATIEK De toegankelijkheid van de dienstverlening komt voor bepaalde kwetsbare groepen op het platteland (zorgbehoevenden, ouderen, van vervoer afhankelijken, kansarmen, ) in toenemende mate onder druk te staan. Ze kunnen een aantal belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen niet bijbenen: Fusiebewegingen, schaalvergroting en centralisatie van private en openbare dienstverlening Diensten en voorzieningen (thuiszorg, ziekenfondsen, CAW, bibliotheek, post, kinderopvang, ) zijn lijfelijk uit de dorpen en wijken verdwenen, kleine winkels sluiten hun deuren. Mobiliteit wordt een belangrijke randvoorwaarde. Wie die fysieke afstand niet kan overbruggen, heeft een probleem. Bovendien komen diensten nog onvoldoende dicht bij de doelgroep om problemen vast te stellen en signalen op te vangen. De dienstverlening is minder betrokken. De verantwoordelijkheid om een hulpvraag door te geven ligt grotendeels bij de doelgroep zelf. De meest kwetsbaren glippen zo wel eens door de mazen van het net. Versnippering en specialisatie van dienstverlening Zorg- en welzijnstaken zijn verdeeld over heel wat verschillende diensten. Taken en opdrachten zijn strikt afgelijnd en diensten werken steeds meer binnen die eigen grenzen. Voor kwetsbare groepen is het niet altijd duidelijk waar ze terecht kunnen en er is geen integrale begeleiding en opvolging meer. Dit brengt nóg meer een nabije en betrokken hulpverlening in het gedrang. Verschraling van sociale netwerken en individualisering. Traditioneel sterke lokale sociale netwerken (verenigingen, families, dorpsgemeenschap) hebben aan kracht ingeboet en de nieuwe generaties zijn minder aangewezen op en betrokken bij hun dorp of wijk. Hierdoor is de informele zorg afgenomen en blijven signalen langer onopgemerkt. Op die manier raken mensen vlugger geïsoleerd. Bovendien groeien een aantal kwetsbare doelgroepen sterk in aantal: de oudere bevolking (sterke vergrijzing), mensen in armoede (stijgende armoede), de alleenstaanden. Dit betekent een stijgende behoefte aan zorg en hulp en ook nieuwe hulpvragen. De behoefte aan zorg en hulp uit zich in volgende concrete noden op vlak van wonen en zorg: nood aan een laagdrempelig, nabij en vertrouwd aanspreekpunt en contact; nood aan een integrale benadering en aanpak van hun situatie; nood aan informatie op maat; nood aan mobiliteit op maat; nood aan aanvullende hulp: boodschappen, klusjes, ontmoeting, ontspanning; nood aan woonondersteunende maatregelen. 6

9 Om aan die noden tegemoet te komen en het recht op een toegankelijke en aangepaste dienstverlening voor de meest kwetsbare groepen waar te maken, moeten we zoeken naar andere en toegankelijker vormen van dienstverlening en voorzieningen. Zorgnetwerken is een beproefd werkmodel dat aan die uitdaging tegemoet tracht te komen DEFINITIE Een zorgnetwerk is een samenwerking, een netwerk als het ware, tussen het lokale bestuur, een lokale vrijwilligersploeg en de lokale verenigingen en sleutelfiguren. Alle partners slaan de handen in elkaar om in de directe nabijheid, in het dorp of de wijk, de meest kwetsbaren op te sporen en hun de nodige hulp, ondersteuning en informatie te geven. Zo moet een zorgnetwerk ertoe leiden dat personen met zorg met de nodige kwaliteit, voldoende comfort en zelfredzaam in hun vertrouwde woning en woonomgeving kunnen leven. De belangrijkste partner van een zorgnetwerk is het reguliere aanbod van zorg-, woon- en welzijnsdiensten WERKMODEL Z O R G N E T W E R K R A E A G N U B L O I D E R Vrijwilligersnetwerk: - Signaalfunctie - Kleine aanvullende zorgtaken - Informatieve functie BUURT- EN NABIJHEIDSDIENSTEN: Niches in het aanbod professionaliseren via sociale tewerkstelling DOELGROEP: personen met zorg Lokaal netwerk: - Signaalfunctie - Lokale oplossingsactor - Lokaal draagvlak Lokaal bestuur netwerkcoördinator: - aansturing en coördinatie - uitbouw en ondersteuning netwerken - individuele, integrale trajectbegeleiding - doorverwijzing, signaalfunctie en toeleiding regulier aanbod - aanvullende dienstverlening en informatie op maat REGULIERE ZORG-, WOON-, EN WELZIJNSDIENSTEN: Vraaggestuurd oplossingen voorzien, zorg en dienstverlening toeleiden 7

10 Het werkmodel toont dat bij een zorgnetwerk de doelgroep ter plaatse in het dorp of de wijk, heel nabij dus, omringd wordt door een vrijwilligersnetwerk en een lokaal netwerk van verenigingen en sleutelfiguren. Beide netwerken hebben een belangrijke signaalfunctie, vervullen zelf kleine zorgtaken en zorgen mee voor concrete oplossingen. De netwerken ter plaatse worden aangestuurd en ondersteund door de netwerkcoördinator, in dienst van het lokale bestuur. Het is ook de netwerkcoördinator die de aanvullende dienstverlening uitbouwt en zorgt voor een informatieaanbod op maat. Hij of zij neemt ook de integrale begeleiding en opvolging op van individuele cliënten, signaleert noden, verwijst door en legt de link met het reguliere dienstenaanbod. Het reguliere aanbod omvat alle diensten en instanties uit de zorg-, woon- en welzijnssector. Er is wederzijdse informatiedoorstroming, doorverwijzing, cliëntbespreking en samenwerking. Bij het reguliere aanbod rekenen we ook de buurt- en nabijheidsdiensten 1. Het mag duidelijk zijn dat een zorgnetwerk bij voorkeur geen enkel thema uitsluit. De doelgroep kan noden hebben op het vlak van zorg, wonen, welzijn, vrije tijd, gezondheid, dagbesteding enzovoort DOELSTELLINGEN Met een zorgnetwerk willen we zij die dat nodig hebben versterken en de nodige hulp en ondersteuning bieden zodat ze met kwaliteit, voldoende comfort en zelfredzaam in een vertrouwde woning en woonomgeving kunnen leven. Concreet vertaalt zich dat in volgende werkdoelen: - alle signalen en hulpvragen opvangen opzoeken van de doelgroep en van noden en vragen een vangnet voor hulpvragen en signalen creëren; - voor elke hulpvraag en zorgbehoefte van de doelgroep een antwoord bieden: integrale cliëntbegeleiding en opvolging, nodige professionele dienstverlening toeleiden (doorverwijzing toeleiding reguliere aanbod), info geven op maat, aanvullende dienstverlening uitbouwen; - mensen kansen geven om een persoonlijk sociaal netwerk uit te bouwen, deel te nemen aan het lokale sociale leven en het sociale vangnet in de dorpen/wijken versterken. Zo zijn meteen ook de belangrijkste functies van een zorgnetwerk benoemd. 1 Buurt en nabijheidsdiensten zijn diensten die risicowerkzoekenden tewerkstellen en lokaal aanvullende taken uitvoeren (aangepast vervoer, groenonderhoud, klussen, kinderopvang, enz). 8

11 1.5. EEN ZORGNETWERK MAAKT EEN VERSCHIL Een zorgnetwerk tracht een antwoord te geven op nieuwe, onvervulde noden, zoals de nood aan informatie op maat en de nood aan aanvullende hulp zoals klussen en aangepast vervoer. Hierin laat het reguliere aanbod van dienstverlening leemtes en biedt een zorgnetwerk zeker een grote meerwaarde. Maar de grote succesfactor ligt in de manier waarop, nl. het opnieuw toegankelijk en laagdrempelig maken van de dienstverlening. - Door lokale sociale netwerken opnieuw te versterken en zelfs opnieuw te creëren. - Door iemand naar de buitengebieden uit te sturen om ter plaatse mensen op te zoeken en oplossingen te bieden; een vorm van decentralisatie. - Door moeilijke situaties integraal te benaderen en op te treden als een brug tussen de cliënt en het enorme aanbod van diensten en voorzieningen. Uiteindelijk blijft het doel de nodige dienstverlening te bieden aan de meest kwetsbare groepen, maar zorgnetwerken trachten dat op een heel laagdrempelige en toegankelijke manier te doen. Net hierin maakt een zorgnetwerk een verschil en werkt het aanvullend op de reguliere sector FUNCTIES VAN EEN ZORGNETWERK Welke diensten biedt een zorgnetwerk aan? Welke functies vervult een zorgnetwerk in het geheel? Basisfuncties De rol en dienstverlening die je opneemt met het zorgnetwerk kunnen verschillen naargelang van de situatie, maar we kunnen toch een aantal basis functies opsommen, diensten die alle zorgnetwerken gemeen (moeten) hebben. Signaalfunctie Het opsporen van kwetsbare personen en noden is een grote uitdaging na het wegvallen van de nabijheid van diensten en het verschralen van sociale netwerken. Verschillende spelers van het netwerk zullen op verschillende manieren een signaalfunctie moeten vervullen. Het opsporen en signaleren van de meest kwetsbare personen. Dit is vooral een rol voor de vrijwilligers en sleutelfiguren ter plekke, die het signaal doorgeven aan de netwerkcoördinator. Vrijwilligers en sleutelfiguren kunnen die rol pas opnemen als ze voldoende kansen krijgen om met de doelgroep in contact te komen, bv. via activiteiten, huisbezoeken, 9

12 - Zowel voor ZOHRA als voor Netwerk Dorpen ligt één van de grootste uitdagingen in het opsporen van de meest kwetsbare dorpsbewoners. Zeker in het begin lag dit heel moeilijk. De vaste verjaardagsbezoekjes bij alle 80-plussers door vrijwilligers vormen hierin een handig instrument. De vrijwilligers van Netwerk Dorpen kregen vooraf zelfs vorming i.v.m. het herkennen van bepaalde symptomen en signalen. Op die manier krijgt de netwerkcoördinator af en toe signalen van een vrijwilliger. Bijvoorbeeld over een persoon die verschillende malen per week valt en telkens moet wachten tot de buurvrouw of zijn dochter langs komen om hem te helpen opstaan. - Dorpsbewoners horen vlug wie uit het eigen dorp opgenomen is in een ziekenhuis, wie overleden is, Sommigen contacteren Netwerk Dorpen wanneer ze denken dat deze persoon of de familieleden een beetje hulp kunnen gebruiken. - Nadat een gebruikster bij het intakegesprek de uitleg over ZOHRA gehoord had, vertelde ze de netwerkcoördinator dat haar vriendin de hulp van ZOHRA ook zou kunnen gebruiken. Via het signaal van die mevrouw heeft ZOHRA nog een kwetsbare senior kunnen opsporen. - De dienst Bevolking van de stad Ieper contacteerde Netwerk Dorpen in verband met een mevrouw die haar nieuwe identiteitskaart al een half jaar niet was komen ophalen. Op die manier had Netwerk Dorpen een aanleiding om bij die mevrouw (met psychische problemen) op bezoek te gaan. Het signaleren van concrete vragen en noden. Het kan gaan om signalen van de vrijwilligers en het lokaal netwerk aan de netwerkcoördinator, van de netwerkcoördinator aan de reguliere sector (doorverwijsfunctie), of omgekeerd van de reguliere sector naar het zorgnetwerk (doorverwijsfunctie). - Een zelfstandig verpleegster las in de nieuwsbrief dat Netwerk Dorpen iemand geholpen had bij het bezorgen van een warme maaltijd. Ze contacteerde de netwerkcoördinator en vroeg of ze de lijst met leveranciers van warme maaltijden mocht gebruiken. - Een vrijwilligster van ZOHRA ging op bezoek bij een bejaarde dame. Tijdens het bezoek werd duidelijk dat de dame in kwestie op zoek was naar gezelschap om samen een koffie te drinken en een praatje te slaan. De vrijwilligster meldde dit aan de netwerkcoördinator. Sindsdien gaat die mevrouw eenmaal per week naar het dagverzorgingscentrum, waar ze samen met leeftijdsgenoten kan eten, praten en haar dag in gezelschap doorbrengen. - Wanneer het Seniorenteam, een buurt- en nabijheidsdienst, een vraag krijgt van een kwetsbare inwoner van een deelgemeente, wordt Netwerk Dorpen gevraagd om op huisbezoek te gaan. - Een inwoner die van Netwerk Dorpen informatie kreeg over zijn energiefactuur meldde enkele weken later dat zijn buurman ook uitleg wou. Het signaleren van belangrijke noden bij de brede doelgroep. Er zullen van onderuit in het zorgnetwerk noden geformuleerd worden die breed leven bij de doelgroep en een gedegen structurele oplossing vragen. Het is aan de netwerkcoördinator om deze signalen te bundelen en bij de reguliere sector, de verenigingen en/of het beleid aan te kaarten en aan te sturen op een structurele oplossing. - Tijdens het eerste werkjaar van Netwerk Dorpen legde de netwerkcoördinator heel wat huisbezoeken af (onder andere bij 85-plussers ). Op die manier hoorde hij van veel oudere dorpsbewoners dat zij hun eigen tuin niet meer kunnen onderhouden of dat zij amper vakmannen vinden voor hun kleine klussen. Deze noden inspireerden OCMW Ieper om een eigen klusjesdienst op te starten. Ook in Avelgem ondervinden heel wat senioren moeilijkheden om klusjes uit te voeren. Deze nood heeft mee aanleiding gegeven tot het uitwerken van een dossier Lokale Diensteneconomie. 10

13 - In dorpen zonder bankkantoor leert veelvuldig contact met minder mobiele personen dat ze moeilijk cash geld kunnen opnemen van hun rekening. Dit hebben ze onder andere nodig om de huisbezoeken van de dokter te betalen. Netwerk Dorpen werkte in 2007 en 2008 mee aan een buurtwinkelproject en signaleerde deze nood. Dit resulteerde in een buurtwinkelgids waarin vermeld staat welke handelaars bereid zijn om cash te betalen aan klanten die hun aankopen met een bankkaart betalen. - Contacten met kwetsbare inwoners en hun familieleden en mantelzorgers tonen aan dat heel wat mensen op zoek zijn naar nachtopvang in de regio Ieper. Via deelname van de netwerkcoördinator aan werkgroepen in het kader van de opmaak van het Lokaal Sociaal Beleidsplan is deze nood hierin opgenomen. Doorverwijsfunctie Het zorgnetwerk zal vaak vragen krijgen waarbij een simpele doorverwijzing naar het reguliere aanbod volstaat. Meestal zal de netwerkcoördinator die taak opnemen. Omgekeerd moet het ook de bedoeling zijn dat hulpverleners uit de reguliere sector cliënten doorverwijzen naar het zorgnetwerk voor bv. aanvullende dienstverlening. - Een verpleegster van het Wit-Gele Kruis nam contact op met ZOHRA om samen met een van haar patiënten boodschappen te doen. - Netwerk Dorpen gaf een gezin dat hun woning aan het renoveren was, uitleg over bestaande renovatiepremies. Voor het invullen van de nodige documenten verwees Netwerk Dorpen door naar de dienst Huisvesting van de stad. Informatie op maat Het zorgnetwerk zal vaak vragen krijgen naar duidelijke informatie. Informatie over diensten, informatie over nieuwe wettelijke regelingen, over tegemoetkomingen, enzovoort. Bestaande informatie is vaak onduidelijk, ontoegankelijk. Meestal zal de netwerkcoördinator die taak opnemen, maar evengoed kunnen vrijwilligers hier een rol in vervullen. Informatie hoeft niet enkel toegeleid te worden op vraag, maar kan ook proactief meegegeven worden. Het komt er vooral op aan om de informatie duidelijk, begrijpbaar en eenvoudig te vertalen. - Mensen horen vaak iets op radio of tv maar vragen zich af wat dit betekent in hun concrete situatie. Een folder met algemene informatie opsturen biedt hun onvoldoende hulp. Meestal moet de netwerkcoördinator of vrijwilliger de cliënt concreet informeren, bijvoorbeeld over het stookoliefonds, de zorgverzekering, facturen van energie of telefonie. Bij de opstart van Netwerk Dorpen had niemand verwacht dat het geven van informatie zo n belangrijke en intensieve taak zou worden. Ook de vrijwilligers krijgen heel wat informatievragen en daarom bevat de vrijwilligersmap ook heel wat informatie over vervoerdiensten, leveranciers van warme maaltijden, - De vrijwilligers van ZOHRA kregen geregeld vragen van dorpsbewoners over warme maaltijden, prijzen van serviceflats, Naar aanleiding daarvan heeft de netwerkcoördinator een brochure gemaakt met een overzicht van de sociale kaart van Avelgem. Deze werd toegelicht op een vrijwilligersbijeenkomst. Vrijwilligers kunnen via deze brochure eenvoudige info doorgeven aan senioren of mensen met een zorgvraag. - Wanneer dorpsbewoners op zoek zijn naar een warme maaltijd of een pedicure aan huis, hebben ze enkel interesse voor de diensten die langskomen in hun dorp. Daarom heeft Netwerk Dorpen per dorp een lijst opgesteld van leveranciers van warme maaltijden, van pedicures en kapsters aan huis. - Elke nieuwsbrief van Netwerk Dorpen bevat een rubriek Informatie. Na het lezen van deze rubriek reageren telkens enkele inwoners. Deze geeft bijvoorbeeld een overzicht van de verschillende vervoerdiensten in de regio, van de goedkope of sociale telefoontarieven, over inkomensgarantie voor ouderen, de vernieuwde openingsuren van het stadhuis, 11

14 Integrale individuele trajectbegeleiding Signalen en vragen zullen meestal terechtkomen bij de netwerkcoördinator, de professional. Deze bekijkt het signaal, zit samen met de cliënt in kwestie en helpt bij het vinden van een oplossing. Mogelijk is de zaak opgelost met een simpele doorverwijzing of een klaar en duidelijke uitleg. Maar soms is de situatie iets complexer en zal de netwerkcoördinator de cliënt in kwestie een langere tijd en op verschillende domeinen helpen en begeleiden. - De problemen bespreekbaar maken is meestal een immense opdracht maar eens die stap is gezet, kan je ze echt aanpakken. Een andere, reguliere dienst heeft hierin waarschijnlijk meer ervaring, maar de inwoner weigert soms een doorverwijzing omdat hij/zij net vertrouwen heeft in jou. Netwerk Dorpen heeft dit ervaren bij mensen met financiële moeilijkheden, mensen met psychische problemen en mensen die in onhygiënische omstandigheden leven. Netwerk Dorpen biedt daarom een begeleiding die vaak over de grenzen van de domeinen wonen en zorg kijkt en die extra aandacht besteedt aan opvolging omdat de beroepskracht vaak de enige vertrouwenspersoon is bij wie de doelgroep terecht kan. Indien de eerste contacten door een vrijwilliger zijn gelegd, kan het zijn dat deze meer vertrouwen krijgt dan de netwerkcoördinator. In zo n situatie is het belangrijk om je vrijwilliger sterk te ondersteunen. Sociale functie Niet iedereen heeft een uitgebreid sociaal netwerk en sommige mensen leven zelfs vrij geïsoleerd. Waar nodig kan een zorgnetwerk proberen om voor bepaalde mensen opnieuw een sociaal netwerk te creëren of hun klein netwerk te versterken. Dit kan via vrijwilligersbezoek, door mensen toe te leiden tot een vereniging, door burenhulp te voorzien, enzovoort. - Het effect van deze sociale functie meten is vaak heel moeilijk. Sommige vrijwilligers beslissen immers individueel om bij bepaalde mensen eens extra langs te gaan zonder dit te melden aan de netwerkcoördinator. We geloven er sterk in dat een zorgnetwerk de sociale contacten van de doelgroep bevordert. Hier moet echter wel tijd over gaan, omdat er eerst een vertrouwensband moet groeien tussen de vrijwilliger en de senior/zorgbehoevende. - Een vrijwilligster van ZOHRA deed wekelijks vervoer voor een mevrouw die haar zus bezocht in het rusthuis. Die zus is inmiddels overleden. De vrijwilligster neemt nu in haar vrije tijd - de gebruikster in kwestie af en toe mee om een uitstapje te maken. - Een vrijwilliger van Netwerk Dorpen zag tijdens een verjaardagsbezoekje dat iemand heel eenzaam was en voortaan gaat de vrijwilliger maandelijks op de koffie Aanvullende zorgtaken De meeste zorgnetwerken vervullen ook zelf een aantal aanvullende kleine diensten, niches in het concrete dienstenaanbod. Voorbeelden zijn een klusjesdienst, een boodschappendienst, een vervoerdienst, een gezelschapsdienst, een oppasdienst, Meestal zal deze dienstverlening opgenomen worden door het vrijwilligersnetwerk, maar ook een buurt- en nabijheidsdienst is een optie. - Naar sommige vormen van dienstverlening binnen een zorgnetwerk wordt minder gevraagd. De doelgroep ervaart soms een psychologische drempel, zeker wanneer het het aanvragen van bezoek betreft. Voor betalende vormen van dienstverlening (bijvoorbeeld vervoer) is die drempel minder groot, terwijl je via die vormen van dienstverlening ook werkt aan de sociale functie en dus ook tegemoetkomt aan de behoefte aan sociaal contact. Bovendien kan het gebruik maken van betalende diensten mensen meer vertrouwd maken met het zorgnetwerk en zo de drempel wegnemen om de moeilijker en gevoeliger problemen bespreekbaar te maken. 12

15 - In Ieper staat het Seniorenteam in voor aangepast vervoer, voor klussen en tuinonderhoud, voor boodschappen en voor aanvullende poetshulp. Ieper heeft ervoor gekozen om deze dienstverlening in te vullen met sociale economie. Daarom creëerde Netwerk Dorpen enkele andere aanvullende diensten : via een samenwerkingsverband met de Ieperse bibliotheek brengt Netwerk Dorpen boeken bij mensen die minder mobiel zijn aan huis; daarnaast plaatst Netwerk Dorpen ook oude computers bij dorpsbewoners die hun eerste computerstappen willen zetten LOKALE INVULLING Bovenstaand werkmodel is een theoretisch kader dat in elke lokale situatie een eigen invulling zal moeten krijgen. De concrete invulling is sterk afhankelijk van de specifieke noden die zich stellen, van de aanwezige actoren, van het bestaande aanbod ter plaatse, van de bereidheid van partners, van de beschikbare middelen, enzovoort. De praktijk uit ZOHRA (Avelgem) en Netwerk Dorpen (Ieper) illustreert dat. 13

16 14

17 2. DE ELEMENTEN VAN HET WERKMODEL, DE SPELERS IN EEN ZORGNETWERK 2.1. DOELGROEP Omschrijving Een zorgnetwerk kan een heel handig, welkom en dankbaar instrument zijn voor alle bewoners. Daar is op zich niets fout mee. Het is zelfs aangewezen om je met een zorgnetwerk tot de brede bevolking te richten; op die manier creëer je een breed draagvlak, geraakt het zorgnetwerk breed bekend en werk je niet stigmatiserend. Maar de absolute prioriteit moet liggen bij de meest kwetsbare groepen, die op eigen kracht niet aan de nodige hulp en ondersteuning geraken. Er moeten inspanningen geleverd worden om die groepen op te zoeken, ze uit hun isolement te halen. Globaal kunnen we de doelgroep omschrijven als personen met zorg. Daaronder verstaan we o.a.: hulpbehoevende (hoog)bejaarden, mensen in armoede, alleenstaanden, alleenstaande ouders, mensen met een handicap, langdurig zieke personen. Die groepen hebben één of meerdere van volgende kenmerken, die maken dat ze in een zwakke maatschappelijke positie verkeren: ze zijn minder mobiel; ze zijn fysiek niet krachtig; ze zijn met de nodige hulp en ondersteuning in staat om zelfstandig te wonen ; ze hebben geen of een zwak sociaal netwerk; ze hebben niet de kennis en/of de vaardigheden om met diensten in contact te komen, hulpvragen te formuleren, ; ze wonen in een onaangepaste woning, of in een woning van slechte kwaliteit; ze hebben weinig financiële middelen Doelgroepbereik Het belang van een duidelijke en brede bekendmaking kan niet onderschat worden. De doelgroep moet absoluut op de hoogte gebracht worden van het bestaan en de dienstverlening van het zorgnetwerk. (zie verder hoofdstuk 3) 14

18 Bovendien moet er een laagdrempelig contactpunt zijn, waar mensen makkelijk terecht kunnen. Het zorgnetwerk moet makkelijk telefonisch bereikbaar zijn, maar heeft evengoed een goed herkenbare en makkelijk toegankelijke uitvalsbasis nodig waar men bij de netwerkcoördinator terecht kan, al dan niet in het dorp of de wijk zelf. In het beste geval zal het zorgnetwerk zelf gecontacteerd worden door mensen van de doelgroep of door verwanten. Misschien heeft men erover gehoord of gelezen. Maar daarnaast zal je ook zelf inspanningen moeten leveren om de doelgroep te ontdekken en te bereiken. Dit kan breed of gericht. Via huisbezoeken kun je bepaalde risico groepen, zoals de 80-plussers of de bewoners van een sociale woonwijk, systematisch opzoeken. Zo zul je af en toe iemand vinden die hulp en ondersteuning nodig heeft. - Bij de start van Netwerk Dorpen ging de netwerkcoördinator langs bij een aantal dorpsbewoners ouder dan 85 jaar. - De verjaardagsbezoeken richten zich tot alle inwoners vanaf 80 jaar. Via gerichte doorverwijzing en op basis van concrete signalen van vrijwilligers, sleutelfiguren en veldwerkers kom je direct bij de meest kwetsbare personen terecht. - Een vrouw met een sterk aanwezig eenzaamheidsprobleem kwam bij ZOHRA terecht na doorverwijzing door haar huisarts. - De voorzitter van een seniorenvereniging liet aan Netwerk Dorpen weten dat iemand hulp kon gebruiken na het overlijden van haar man. Het is belangrijk om de doelgroep niet te stigmatiseren, noch af te schrikken. De argwaan kan begrijpelijkerwijs groot zijn. Het komt eropaan om het vertrouwen te winnen. Wanneer je een signaal krijgt om bij iemand langs te gaan (bijvoorbeeld omwille van hygiëne, armoede, psychische problemen), kan je dit in een eerste contact niet vermelden en je kunt ook niet zeggen wie de situatie gesignaleerd heeft. Tijdens een eerste gesprek kan je het zorgnetwerk voorstellen en bijvoorbeeld hulp bieden bij administratie. Soms zoek je een aanleiding zodat je een reden hebt om langs te gaan (bijvoorbeeld een folder afgeven, naar aanleiding van zijn/haar verjaardag, ) LOKAAL NETWERK Een lokaal netwerk komt neer op een goede verstandhouding en samenwerking met al wie van belang is en een rol speelt in een dorp of wijk (de verenigingen, de handelaars, sleutelfiguren, ). Voor een zorgnetwerk is dit onmisbaar Belang van de uitbouw van een lokaal netwerk Het loont zeker en vast de moeite om tijd en energie te investeren in het uitbouwen van een lokaal netwerk. Het is heel belangrijk om al wie lokaal actief is, bij je project trachten te betrekken. En wel hierom: 15

19 Een lokaal netwerk beschikt over de knowhow van een dorp of een wijk. Het weet wie er woont, wat er leeft, wie actief is, wat de gevoeligheden zijn en de sterktes, wie invloed heeft, enzovoort. Door contacten uit te bouwen met lokale sleutelfiguren krijg je een beter zicht op het dorp en kan je terugvallen op hun kennis erover. Dit kan zeer zinvol zijn als je oplossingen voor gesignaleerde noden wilt uitwerken. - Een persoon met psychische problemen zei dat ze enorm opkeek naar haar huisarts. Voor het plaatsen van een hometrainer zocht de netwerkcoördinator daarom contact met hem. - Bij de start van Netwerk Dorpen liet de netwerkcoördinator zijn huisbezoeken aankondigen door de voorzitter van een seniorenvereniging. Hierdoor verdween de argwaan bij de bewoners. - Een sleutelfiguur meldde aan Netwerk Dorpen dat twee nieuwe inwoners in het dorp moeilijk toenadering vonden bij het verenigingsleven. Netwerk Dorpen sloeg de brug tussen de mensen en een seniorenvereniging. Via de uitbouw van een lokaal netwerk ontwikkel je in het dorp of de wijk meteen ook een draagvlak voor je project. Je lokale netwerk kan een belangrijke rol spelen bij de bekendmaking van het project en kan ertoe bijdragen dat het ingeburgerd raakt en een positieve connotatie krijgt. - De voorzitter van het OCMW werd bij een activiteit van OKRA uitgenodigd om uitleg te geven over ZOHRA. - Tijdens het eerste jaar van de verjaardagsbezoekjes aan 80-plussers deelden de vrijwilligers aan de jarigen een brochure uit, gemaakt door de netwerkcoördinator, met een bundeling van alle seniorenverenigingen die in de gemeente actief zijn. Dit was een manier om draagvlak voor ZOHRA te ontwikkelen en een vorm van samenwerking uit te bouwen. - Netwerk Dorpen zocht in een gemeente eerst contact met de voorzitter van een seniorenvereniging. Deze was enthousiast, nodigde Netwerk Dorpen uit op een ledenvergadering en sprak tijdens deze vergadering vol lof over dit initiatief. - Inschrijven voor de gsm- en computerlessen in Hollebeke kon enkel bij voorzitter van een seniorenvereniging. Zich inschrijven bij een gekende dorpsfiguur is veel laagdrempeliger dan bellen naar een dienst (Netwerk Dorpen) die onbekend is Functies en taken van een lokaal netwerk Een lokaal netwerk kan een actieve rol vervullen in een zorgnetwerk. Signaalfunctie Via aanwezigheid in het dorp of de wijk en regelmatig contact met andere bewoners, zijn de leden van het lokale netwerk goed geplaatst om problemen op te sporen en vast te stellen wie een extra duwtje nodig heeft. Vervolgens kunnen ze dit signaleren aan de netwerkcoördinator. Het lokale netwerk is eveneens het ideale kanaal om kandidaat-vrijwilligers op het spoor te komen. - Netwerk Dorpen krijgt vaak signalen van dorpsbewoners over mensen die geïsoleerd leven, die problemen hebben om hun boodschappen te doen, die niet meer kunnen koken of poetsen, die in een onaangepaste woning leven, die opgenomen zijn in het ziekenhuis of overleden zijn. Oplossingsactor Als er in een dorp of wijk bepaalde noden opduiken, kan het een goede optie zijn om in het dorp zelf een oplossing te zoeken. Het lokale netwerk kan daarin een belangrijke partner of zelfs initiatiefnemer zijn. Denken we maar aan de organisatie van speciale activiteiten voor een bepaalde doelgroep. 16

20 - Netwerk Dorpen organiseerde samen met een seniorenvereniging en een Ziekenzorgafdeling gsm- en computerlessen. - Een leefbaarheidsonderzoek in 2004 stelde dat hoogbejaarden (80+) amper activiteiten op maat hebben (bijvoorbeeld een koffietafel met beelden of foto s van hoe hun dorp er vroeger uitzag). Indien Netwerk Dorpen deze activiteiten wil organiseren, zal het eerst contact zoeken met de bestaande verenigingen Wie maakt deel uit van een lokaal netwerk? Voor het lokaal netwerk ben je op zoek naar de sleutelfiguren in een dorp of gemeente, naar wie een rol van betekenis speelt: Verenigingen, seniorenverenigingen: Okra, S plus, Neos, Ziekenzorg, Dorpsraad, bewonersplatform, feestcomité Seniorenraad Seniorenclubs: kaarten, petanque, boltra, Wijkagent, postbode Pastoor, zusters, parochiale medewerkers Handelaars, lokale bakker en slager, cafébaas, bankbedienden Schooldirecteur, bepaalde leerkrachten, kleuterjuffen, oudercomité Bekende dorpsfiguren (bv. een dokter op rust, de patriarch van een grote familie uit het dorp) Politieke mandatarissen die in het dorp wonen Bibliothecaris Verantwoordelijke van de parochiezaal, van het ontmoetingscentrum Persoon die de lokale website verzorgt Iemand die freelance voor de regionale krant schrijft Wat zijn aandachtspunten? De kans bestaat dat de komst van een zorgnetwerk concurrentiegevoelens opwekt bij bepaalde sleutelfiguren en verenigingen en dat er bijgevolg nogal wat weerstand is. Het is dan ook cruciaal dat het zorgnetwerk aanvullend werkt op de verenigingen, dat je hierover duidelijk communiceert en dat je rekening houdt met de bezwaren. - De uitleg over de precieze werking van ZOHRA op de seniorenraad kon al heel wat negatieve gevoelens in de kiem smoren. Met de opmaak van de brochure van de seniorenverenigingen werd nog maar eens duidelijk dat het de bedoeling van ZOHRA is om samen te werken en een aanvulling te vormen op het bestaande aanbod. - De voorstelling van Netwerk Dorpen aan plaatselijke verenigingen liep in één gemeente moeilijker omdat een aantal mensen dachten dat Netwerk Dorpen activiteiten voor senioren zou organiseren en hierdoor concurrentie zou betekenen voor de plaatselijke verenigingen. Ze vreesden ook dat Netwerk Dorpen meer (financiële) middelen zou hebben. Netwerk Dorpen trok naar een bestuursvergadering van alle seniorenverenigingen, maar dit kon hen niet echt overtuigen. Door hen gedurende het eerste jaar sterk te betrekken bij de werking van Netwerk Dorpen verdwenen de concurrentiegevoelens. De meesten zijn intussen voorstander van Netwerk Dorpen en zien het nut ervan in. 17

21 Het is belangrijk dat een medewerking aan het zorgnetwerk niet enkel een belasting betekent voor je lokale netwerk. De samenwerking moet een win-winsituatie zijn, waarbij de sleutelfiguren niet alleen het zorgnetwerk vooruit helpen, maar ook een meerwaarde overhouden voor zichzelf of hun vereniging. - Voor het organiseren van gsm- en computerlessen werkte Netwerk Dorpen samen met een seniorenvereniging, een Ziekenzorgafdeling waarbij deze hoofdzakelijk instonden voor de promotie van de lessen. Tijdens deze lessen zagen ze dat Netwerk Dorpen een projector gebruikte en enkele maanden later vroeg de seniorenvereniging hulp om hun digitale foto s van het voorbije werkjaar te projecteren. - Het Seniorenteam heeft onder meer een dienst aangepast vervoer en beschikt over minibussen met lift voor rolstoelgebruikers. Heel wat Ziekenzorgafdelingen kenden deze dienst niet en Netwerk Dorpen informeerde hen. Hierdoor kunnen rolstoelgebruikers opnieuw op uitstap. - Een vereniging zocht een spreker voor hun ledenvergadering en Netwerk Dorpen gaf uitleg over het stookoliefonds. Een andere vereniging zocht nog een winteractiviteit en Netwerk Dorpen stelde voor om een processie op groot scherm te tonen. Een systematisch contact met het lokale netwerk is een andere succesfactor. Zo hou je het lokaal netwerk warm. Sleutelfiguren zullen je makkelijker contacteren en signalen doorgeven, je blijft op de hoogte van activiteiten, - De contacten met het lokale netwerk vergen heel wat tijd van de netwerkcoördinator en leveren soms pas resultaat op na verloop van tijd omdat het vertrouwen moet groeien. - Contacten met het lokale netwerk verlopen vaak informeel. Je komt iemand tegen in het dorp of tijdens een activiteit. - Het is belangrijk om aan deze sleutelfiguren af en toe, met respect voor de privacy van de cliënt, te melden wat je met hun informatie hebt gedaan. Tracht je zo neutraal mogelijk op te stellen, zo open je deuren voor zoveel mogelijk verenigingen en strekkingen. Een te sterke gekleurdheid of een uitgesproken OCMW-stempel kan een drempel betekenen voor je lokale netwerk. - Voor mensen die op zoek zijn naar meer contacten, zal Netwerk Dorpen niet alleen de activiteiten van het OCMW-dienstencentrum vermelden maar ook de kalender van de plaatselijke verenigingen doorgeven. - Wie een warme maaltijd wenst, krijgt een overzicht van zowel de privé-initiatieven als de OCMW-dienst VRIJWILLIGERSNETWERK Het belang van een vrijwilligersnetwerk Voor de realisatie van een toegankelijke dienstverlening kun je een beroep doen op plaatselijke vrijwilligers. Ze zijn het sociale kapitaal van het dorp of de wijk. Met een vrijwilligersnetwerk creëer je opnieuw een sociaal netwerk, een vangnet, misschien zelfs een circuit van informele zorg. 18

22 Taken en functies van vrijwilligers Uitvoeren van aanvullende zorgtaken Vrijwilligers kunnen ingeschakeld worden in een aanvullende dienstverlening. Het moet hier natuurlijk gaan om kleine, haalbare taken. We denken aan een vervoerdienst, een boodschappendienst, een klusjesdienst, een gezelschapsdienst. - Vrijwilligers van ZOHRA doen samen met senioren/hulpbehoevenden boodschappen, voeren mensen naar hun bestemming, doen oppas en kleine klusjes. In Avelgem biedt geen enkele andere dienst dit aan, zijn er geen goede busverbindingen, geen belbus, geen mindermobielencentrale, Netwerk Dorpen biedt geen vervoer aan met vrijwilligers omdat het Seniorenteam deze dienst al verleent. Geregeld bezoek Vrijwilligers kunnen op geregelde tijdstippen op bezoek gaan bij mensen van de doelgroep. Een bezoekje, een klein gebaar, betekent vaak heel veel. - Soms vertellen vrijwilligers dat ze op bezoek geweest zijn bij een gebruiker voor wie ze regelmatig vervoer doen, nadat die persoon ziek geweest is of voor een periode in het ziekenhuis opgenomen werd. - Heel wat vrijwilligers van Netwerk Dorpen gaan na een verjaardagsbezoekje nog eens langs bij mensen die eenzaam zijn. Signaalfunctie Omdat ze bij de doelgroep aan huis komen om een zorgtaak te vervullen of op verjaardagsbezoek, zijn vrijwilligers goed geplaatst om signalen op te vangen en noden vast te stellen. Ze kunnen dit signaleren aan de netwerkcoördinator. Vrijwilligers zijn in die zin als het ware de oren en ogen van de netwerkcoördinator. - Een vrijwilligster die op bezoek ging bij een mevrouw, had het vermoeden van alcoholmisbruik. Door dit te melden aan de netwerkcoördinator kon verder overleg met de huisarts gepleegd worden. Informatieve functie Terwijl vrijwilligers bij de doelgroep aan huis komen, kunnen ze meteen ook bepaalde informatie meegeven, al dan niet op vraag. Ze kunnen het zorgnetwerk bekendmaken of een simpele vraag beantwoorden zodat de netwerkcoördinator niet onmiddellijk hoeft ingeschakeld te worden. - Elke vrijwilliger van Netwerk Dorpen heeft een vrijwilligersmap met daarin vlot leesbare informatie over warme maaltijden, kapper/pedicure aan huis, inkomensgarantie voor ouderen, diensten die poetshulp aanbieden, het stookoliefonds. De vrijwilligers kunnen deze informatie tijdens een huisbezoek gebruiken zonder dat de cliënt persoonlijke details over de eigen situatie moet prijsgeven. Tegelijkertijd hebben we tijdens een vorming aan de vrijwilligers geleerd om het tijdens een gesprek niet te hebben over heel persoonlijke of financiële gegevens. Indien de cliënt hierover vragen heeft, stelt de vrijwilliger voor dat de netwerkcoördinator op bezoek gaat. - Vrijwilligers van ZOHRA hebben een brochure gekregen met een overzicht van de sociale voorzieningen in Avelgem. 19

23 Wie zijn je vrijwilligers? Het vinden van vrijwilligers is een grote uitdaging, zowel aan het begin als in de loop van het project. Het prototype vrijwilliger bestaat daarbij niet; je moet je eigen profiel vastleggen. Je kunt op zoek gaan naar jonggepensioneerden, huismoeders, werkzoekenden, mensen uit verenigingen, jongeren, Er zijn talrijke kanalen om kandidaatvrijwilligers aan te spreken (zie verder). Het loont zeker ook de moeite om net naar die vrijwilligers op zoek te gaan die zich nog niet in een andere organisatie of vereniging engageren. - ZOHRA heeft vooral vrijwilligers die niet actief zijn binnen een andere vrijwilligerswerking. Momenteel telt ZOHRA 23 vrijwilligers, waarvan 2 veertigers, 11 vijftigers, 6 zestigers, plussers en 1 vrijwilliger van 80 jaar. Bij de vrijwilligers zijn werknemers, huisvrouwen, personen die met (brug)pensioen zijn en ook mensen met een werkloosheids- en invaliditeitsuitkering. - Netwerk Dorpen beschikt over negen vrijwilligers waarvan twee jongeren, twee dertigers, vier jongsenioren en één senior. De meeste vrijwilligers zijn geen bestuurslid van een vereniging. Deze vrijwilligers hebben soms meer tijd voor hun vrijwilligerswerk en hebben geen last van mogelijke vooroordelen over een bepaalde lokale vereniging Wettelijke bepalingen Er is een wet op het vrijwilligerswerk, namelijk de wet betreffende de rechten van de vrijwilliger van 3 juli 2005, die een aantal bepalingen vastlegt rond het vrijwilligerswerk. Hieronder vind je de belangrijkste bepalingen. Het volledige overzicht vind je in de wettekst Informatieplicht Je bent verplicht om je vrijwilligers over een aantal basiselementen te informeren: de sociale doelstelling van de organisatie, het juridische statuut van de organisatie, een opsomming van de verzekeringen die afgesloten zijn, de vermelding of er een kostenvergoeding gegeven wordt en zo ja welke (reëel of forfaitair), de vermelding dat de geheimhoudingsplicht geldt. Hoe je de informatieplicht invult, kan je als organisatie zelf bepalen: schriftelijk of mondeling, individueel of collectief. In de praktijk is het handig om de verplichte basiselementen aan te vullen met een aantal concrete afspraken over het zorgnetwerk en dit alles samen te gieten in één document. Op die manier beschikt de vrijwilliger onmiddellijk over alle noodzakelijke informatie. - ZOHRA en Netwerk Dorpen hebben een organisatienota waarin de basiselementen, de praktische werking en alle afspraken vermeld staan. Deze organisatienota wordt bezorgd aan de vrijwilligers tijdens het tweede intakegesprek Verzekeringen Het is wettelijk verplicht om een verzekering burgerrechtelijke aansprakelijkheid af te sluiten voor de vrijwilligers. Daarnaast valt het aan te bevelen om ook een verzekering lichamelijke ongevallen en een verzekering rechtsbijstand af te sluiten. Wanneer vrijwilligers ook vervoer en boodschappen doen, is het aangewezen om een verzekering omniumdienstverplaatsingen af te sluiten. 2 Bijkomende info kun je krijgen bij het Steunpunt Vrijwilligerswerk West-Vlaanderen, Boeverbos, Koning Leopold III-laan 41, 8200 Brugge, 050/ , vrijwilligerswerk@west-vlaanderen.be 20

24 Sinds 2007 betalen openbare besturen sowieso bij Ethias een forfaitaire bijdrage voor de verzekering burgerrechtelijke aansprakelijkheid en lichamelijke ongevallen voor de vrijwilligers. Voor de omniumdienstverplaatsingen moet een aparte polis afgesloten worden Vrijstellingen / toestemmingen Sommige mensen moeten toestemming vragen om vrijwilligerswerk te mogen uitoefenen, andere zijn daarvan vrijgesteld. Het is aangewezen je vrijwilligers te helpen bij het invullen van documenten en vervullen van de nodige administratie daarvoor. Wie een uitkering ontvangt van de RVA, moet de vrijwillige activiteit melden aan de vakbond of de Hulpkas voor Werkloosheidsuitkeringen via het formulier C45B 4. Zij sturen dit op hun beurt door naar de RVA. De vrijwilliger kan na de melding onmiddellijk van start gaan. De RVA heeft 12 dagen de tijd om het vrijwilligerswerk te weigeren of te beperken. Wie een uitkering ontvangt van het ziekenfonds, moet een schriftelijke aanvraag doen bij de adviserend geneesheer. De kandidaat-vrijwilliger maakt best een afspraak met de adviserend geneesheer en vraagt dan het nodige formulier. De kandidaat-vrijwilliger moet wachten op de goedkeuring van de adviserend geneesheer. Wie een leefloon ontvangt, moet melden aan zijn/haar dossierbeheerder dat hij/zij vrijwilligerswerk zal doen. Bepaalde categorieën vreemdelingen mogen vrijwilligerswerk doen. Dit is echter een complexe materie. Daarom verwijzen wij naar de brochure Goed gekend 5, waarin je een overzicht kunt vinden van wie wel en wie geen vrijwilligerswerk mag doen Vergoedingen Je mag een onkostenvergoeding geven aan je vrijwilligers, maar dit is niet wettelijk verplicht. Er zijn twee soorten kostenvergoeding: de reële kostenvergoeding is een vergoeding voor de werkelijk gemaakte kosten, zoals gemaakte verplaatsingen 6. Die kosten moeten bewezen kunnen worden (bijvoorbeeld een prestatiefiche met vermelding van het aantal gereden kilometer). de forfaitaire kostenvergoeding is een vergoeding zonder dat er bewijsstukken tegenover staan. Deze is gebonden aan een maximumbedrag per dag en per jaar. 7 OPMERKING: Vrijwilligers mogen enkel vergoed worden voor onkosten, niet voor prestaties (dit laatste wordt dan beschouwd als een inkomen waarop dan belastingen betaald moeten worden). De vrijwilliger kan ofwel een reële kostenvergoeding ofwel een forfaitaire krijgen. Een combinatie van de twee vergoedingen in hoofde van één vrijwilliger in één kalenderjaar kan niet! Het is de organisatie die de kostenvergoeding betaalt, dus niet de gebruiker. De uitgaven moeten bovendien in de boekhouding terug te vinden zijn. Als organisatie moet je een vrijwilligersregister bijhouden met vermelding van de naam van de vrijwilliger, de datum van uitbetaling en het bedrag. 3 Wanneer je een polis Omnium-dienstverplaatsingen afsluit bij Ethias, dan moet je een vervoersregister bijhouden. Dit omvat een overzicht van de ritten (datum, naam vrijwilliger, aantal kilometer). In januari moet het totaal aantal kilometer dat het voorbije jaar gereden werd, aan Ethias worden doorgegeven. 4 Dit formulier kan je downloaden via de volgende link: 5 Beschikbaar bij Steunpunt Vrijwilligerswerk West-Vlaanderen. 6 De maximum vergoeding die je per kilometer mag geven aan de vrijwilliger is 0,3093 (juli 2008), overeenkomstig de wettelijk bepaalde kilometervergoeding die ambtenaren krijgen. 7 Voor 2008 bedraagt dit 29,05 per dag en 1161,82 per jaar. 21

25 - Het vergoeden van vrijwilligers levert vaak moeilijke discussies op met veel tegenovergestelde meningen. Het is belangrijk om bij de start van een zorgnetwerk deze discussie grondig te voeren met alle partners en met het beleid. Dit schept van bij het begin duidelijkheid voor alle partijen en voor de (kandidaat-)vrijwilligers Belonen en ondersteunen Wanneer je er als organisatie voor kiest om met vrijwilligers te werken, dan mag je ze niet aan hun lot overlaten. Een vrijwilligersgroep vraagt de nodige ondersteuning en zorg! Zorg voor een vertrouwenspersoon, een persoon die de vrijwilligers kunnen aanspreken bij vragen, problemen en moeilijke situaties. Probeer het administratieve werk voor de vrijwilligers zoveel mogelijk te beperken. Hou de administratieve taken die toch overblijven, zo eenvoudig mogelijk. Zorg ervoor dat de vrijwilligers elkaar kunnen ontmoeten en ervaringen uitwisselen, bv. op vrijwilligersbijeenkomsten. Naargelang de taken die je van vrijwilligers verwacht, zul je ze ook inhoudelijk moeten ondersteunen via bv. vormingssessies. Mogelijke thema s zijn eenzaamheid en sociaal isolement, signaalfunctie, hef- en tiltechnieken, dementie, de sociale kaart van je gemeente, mantelzorg, Als je verwacht dat vrijwilligers informatie doorgeven aan de doelgroep, dan moet je die info eerst meegeven en toelichten aan de vrijwilligers. Je kunt ook een vrijwilligersmap opmaken, waarin de vrijwilligers alle projectgegevens, verslagen van bijeenkomsten en vorming kunnen bijhouden en nuttige informatie voor de doelgroep verzamelen. Via fiches kun je dit onderdeel geregeld aanvullen. Toon op geregelde tijdstippen je appreciatie voor je vrijwilligers! Dit kun je doen met een kaartje voor hun verjaardag, een nieuwjaarskaartje, een etentje, een vrijwilligersfeest, Als je een vrijwilligerswerking wilt opzetten en je vrijwilligers blijvend wilt engageren, moet je daar als organisatie de nodige tijd in investeren en (beperkte) financiële middelen voorzien om je vrijwilligers te belonen! Vrijwilligers en mantelzorgers Een zorgnetwerk heeft niet de bedoeling om de taak van de mantelzorgers over te nemen. Het wil integendeel een ondersteuning zijn voor hen opdat ze hun moeilijke taak kunnen blijven vervullen. Mantelzorgers dreigen vaak zelf in een geïsoleerde positie te geraken als gevolg van hun zorg voor anderen. Het is daarom goed om de mantelzorgers geregeld de erkenning te geven die ze verdienen door ze bv. mee uit te nodigen op vrijwilligersactiviteiten en ze mee in de bloemetjes te zetten. Ze zijn immers zelf vrijwilligers en hebben ook vaak nood aan een schouderklopje en uitwisseling De grenzen van vrijwilligerswerk We stelden het eerder al: vrijwilligers zijn een belangrijk sociaal kapitaal in onze samenleving en in onze dorpen en wijken. We moeten burgers, buurtbewoners, dorpsbewoners en buren durven inschakelen om mee zorg te dragen voor elkaar en de gemeenschap. Maar met vrijwilligers kun je niet alles doen. Mogelijk bots je op behoeften waarvoor je met vrijwilligers geen antwoord hebt, of waarvan je vindt dat de dienstverlening van die aard is dat een professionele inzet verantwoord is. In dat geval moet je ook in een zorgnetwerk bepaalde diensten durven professionaliseren. Dat kan via een buurt- en nabijheidsdienst, een andere vorm van (sociale) tewerkstelling of het inschakelen van een bestaande dienst of organisatie. 22

26 2.4. REGULIERE AANBOD Cruciale partner van een zorgnetwerk De reguliere sector van zorg-, woon- en welzijnsdiensten biedt een enorme waaier aan diensten en ondersteuning en is dan ook de cruciaalste partner van een zorgnetwerk. Bij de meeste signalen en vragen die je als zorgnetwerk ontvangt, zul je de hulp kunnen inroepen van een bestaande dienst. Enkel daar waar de reguliere sector leemtes kent, is het zinvol om als zorgnetwerk eigen initiatieven te nemen. De leemtes situeren zich vooral in de nabijheid, de signaalfunctie, de informatiefunctie, de integrale begeleiding en kleine aanvullende zorgtaken. Het is heel belangrijk de reguliere diensten nauw bij je werking en de uitbouw ervan te betrekken, zodat ze het zorgnetwerk erkennen en steunen en een goede samenwerking mogelijk is. - Netwerk Dorpen is opgestart omdat de dienstverlening uit dorpen wegtrekt (centralisatie) en omdat in de vier zuidelijke dorpen van Ieper geen rusthuis of dienstencentrum actief is. - ZOHRA is via de coördinator Woon-Zorg lid van het Lokaal Steunpunt Thuiszorg. Signalen vanuit Woon-Zorg kunnen op die manier bij de andere diensten raken en omgekeerd. - Vóór de start van ZOHRA was er een algemene infovergadering voor alle diensten die in de thuiszorg actief zijn. Daarna werden alle diensten individueel bezocht om een onderlinge samenwerking te toetsen. - OCMW Ieper heeft een traditie om diensten, voorzieningen en organisaties te contacteren wanneer het nieuwe diensten opstart of wanneer het de bestaande dienstverlening wil evalueren. Bij de start van Netwerk Dorpen (na één maand) heeft OCMW Ieper ongeveer veertig diensten, voorzieningen en organisaties uitgenodigd en een twintigtal verzamelden zich rond de tafel. Enkele diensten plaatsten toen vraagtekens bij de opzet van een zorgnetwerk maar bij de evaluatie een jaar later waren ze heel positief en erkenden de waarde van Netwerk Dorpen. Zij hebben onvoldoende tijd om in de dorpen actief op zoek te gaan naar mensen die (extra) hulp nodig hebben en op die manier vult Netwerk Dorpen een leemte in het welzijnslandschap waarvoor ze zelf niet kunnen instaan. - Naast het jaarlijkse overleg informeert Netwerk Dorpen de reguliere sector door de nieuwsbrief driemaandelijks te bezorgen Functies en taken van de reguliere sector De belangrijkste taak van de reguliere sector ligt vanzelfsprekend in het uitoefenen van de eigen dienstverlening. Met hun bestaande, concrete dienstverlening ondersteunen ze cliënten, al dan niet na doorverwijzing vanuit of op vraag van het zorgnetwerk. De reguliere diensten kunnen daarnaast ook een signaal- en doorverwijzingsfunctie vervullen. Ze kunnen onvervulde noden bij de eigen cliënten signaleren en doorverwijzen naar de aanvullende diensten van het zorgnetwerk. - ZOHRA krijgt af en toe de vraag van een dienst voor gezinszorg om een taak in de hulpverlening op te nemen, aanvullend op hun werk. - Bij de start van het zorgnetwerk was het vooral Netwerk Dorpen dat doorverwees naar de reguliere sector maar door deze persoonlijke contacten kreeg Netwerk Dorpen na verloop van tijd ook signalen van andere diensten. 23

27 Wie maakt deel uit van de reguliere sector? Met wie je overleg en samenwerking opstart, is sterk afhankelijk van de eigen lokale invulling van het werkmodel. We belichten hier de brede waaier. Zorgsector (al dan niet residentieel) Thuiszorgdiensten (Familiehulp, Familiezorg, Wit-Gele kruis, ) Ziekenfondsen Zelfstandige thuisverpleging Huisartsen Dagcentra Dienstencentra Woonzorgcentra Serviceflats Sociale dienst ziekenhuis Samenwerkingsinitiatief Thuiszorg Diensten voor mensen met een handicap Diensten voor mensen met psychische problemen Aanvullende diensten: Vervoerdiensten (Minder Mobielen Centrale, Oppas en Vervoer, ) PWA Klusjesdiensten Oppasdiensten (Sociale) Woonsector Sociale bouwmaatschappijen Huurdersverenigingen Huisvestingsdienst van de gemeente Regionaal Sociaal Verhuurkantoor Welzijnssector OCMW Centra algemeen welzijnswerk Armenverenigingen Gemeentelijke welzijnsdienst Buurt- en nabijheidsdienst: kan aanvullende taken opnemen voor het zorgnetwerk, of vanuit het zorgnetwerk kan beslist worden om zelf een buurt- en nabijheidsdienst op te starten. 24

28 2.5. AANSTURING EN COÖRDINATIE In een zorgnetwerk staat de netwerkcoördinator centraal. Hij of zij coördineert alles en stuurt de hele werking. Hij of zij wordt daarbij gesteund door een stuur- of beleidsgroep De netwerkcoördinator Het takenpakket van de netwerkcoördinator is uitgebreid en veelzijdig. Uitbouwen, sturen en verder ondersteunen van het lokale netwerk en het vrijwilligersnetwerk. Uitbouwen en onderhouden van een overleg en samenwerking met de reguliere sectoren en op de hoogte blijven van ontwikkelingen. Het opzoeken van de doelgroep en in het bijzonder de meest kwetsbaren. Organisatie van de eigen diensten, d.w.z. de nodige procedures, reglementen en afspraken ontwikkelen, toepassen en opvolgen. Informatieaanbod verzamelen en toegankelijk maken voor de doelgroep. Individuele integrale begeleiding / behandelen en oplossen van signalen en concrete vragen: huisbezoeken, vertrouwensrelatie opbouwen, het probleem analyseren, een gepaste oplossing formuleren, matchen van vraag en aanbod, de nodige dienstverlening of informatie toeleiden, de oplossing opvolgen, enzovoort. De netwerkcoördinator heeft daarbij oog voor alle problemen waarmee de cliënt kampt (integrale aanpak). Registreren en bundelen van vragen en signalen. En zo nodig op basis hiervan de overheid, de lokale actoren of de reguliere sectoren activeren om oplossingen uit te werken. Een zorgnetwerk uitbouwen, coördineren en draaiende houden vraagt heel wat tijd, personeelstijd. In het ideale scenario wordt hiervoor iemand in dienst genomen. Maar er zijn ook andere opties: iemand van de bestaande equipe vrijstellen, het takenpakket door een aantal personen samen laten vervullen, enzovoort. Het is in elk geval cruciaal dat er voldoende personeelstijd wordt vrijgemaakt. Ook administratieve ondersteuning is geen overbodige luxe. - Een netwerkcoördinator legt huisbezoeken af, contacteert andere diensten, zoekt informatie op en hertaalt deze voor de cliënt, zoekt vrijwilligers en ondersteunt hen, verzorgt de registratie, belt met sleutelfiguren, schrijft en verspreidt een nieuwsbrief, stelt dossiers op, evalueert geregeld, informeert het beleid, De stuurgroep of beleidsgroep De netwerkcoördinator zorgt voor de sturing en coördinatie op het terrein. Maar het is aangewezen dat hij/zij kan terugvallen op een stuurgroep of een beleidsgroep, met daarin vertegenwoordigers van het beleid en de partnerorganisaties. Een stuurgroep stippelt het project mee uit, legt de invulling van het concept vast, beslist over cruciale elementen, enzovoort. Op die manier is het project zeker gedragen door en ook verankerd in het beleid van de gemeente en de partners. Bovendien heeft de netwerkcoördinator zo altijd een vorm van back-up. Vaak zal de stuurgroep belangrijke beslissingen doorschuiven naar de OCMW-raad en/of gemeenteraad. Ook dit vergroot de garantie dat het project gedragen wordt door het lokale bestuur. 25

29 - Netwerk Dorpen kan terugvallen op een werk- en stuurgroep. Het hoofd van de sociale dienst van OCMW Ieper, de seniorenconsulent, de centrumleider van het dienstencentrum, de coördinator van het Seniorenteam, de medewerker van Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen en de netwerkcoördinator vormen de werkroep. Deze komt ongeveer driemaandelijks bijeen en legt zich toe op de praktische werking van het zorgnetwerk. Eén- à tweemaal per jaar nodigt deze werkgroep de voorzitter en secretaris van het OCMW en de schepen van sociale zaken uit om de werking in een stuurgroep te evalueren. Daarnaast ontvangen alle politici (zowel OCMWraad, schepencollege, gemeenteraad als lokale leden van de provincieraad) de nieuwsbrief van Netwerk Dorpen. - ZOHRA heeft een projectgroep die maandelijks samenkomt. Deze projectgroep tekent de krijtlijnen van ZOHRA uit. Daarin zetelen de coördinator Woon-Zorg, de netwerkcoördinator, de voorzitter en secretaris van het OCMW, de schepen van sociale zaken, een medewerker van het Welzijnsconsortium. Naast de projectgroep is er een stuurgroep die alle facetten van het ruimere Woon-Zorg helpt uitwerken. De stuurgroep bestaat uit de projectgroep aangevuld met lokale actoren uit het welzijnsveld, zoals uit het private rusthuis, de instelling voor mensen met een mentale beperking en het Samenwerkingsinitiatief Thuiszorg. 26

30 27

31 3. UITBOUW EN AANPAK Hoe begin je aan de uitbouw van een zorgnetwerk? Welk element pak je eerst aan? Welke stappen zet je achtereenvolgens? We kunnen een viertal fasen onderscheiden in de uitbouw van een zorgnetwerk. Deze zijn niet zo strikt van elkaar gescheiden en zullen elkaar vaak overlappen DE 4 FASEN IN DE UITBOUW VAN EEN ZORGNETWERK Fase 1: netwerkvoorbereiding In kaart brengen van de noden. In kaart brengen van het bestaande aanbod van diensten en activiteiten, zowel door verenigingen, reguliere sector, overheden of anderen. Invulling maken van het werkmodel. Omkadering van het project. Fase 2: eigenlijke uitbouw van het zorgnetwerk Uitbouw van het lokale netwerk. Uitbouw van het vrijwilligersnetwerk. Uitbouw van overleg en samenwerking met de reguliere sector. Concrete organisatie van de dienstverlening. Fase 3: inwerkingtreding van het zorgnetwerk Brede bekendmaking en lancering. Opsporen van de doelgroep. Opstarten van de eigen dienstverlening. Individuele begeleiding en informatie bieden. Samenwerking en overleg met het lokale netwerk en de reguliere sectoren. Vrijwilligersnetwerk ondersteunen. Registratie. Fase 4: bestendiging van het zorgnetwerk Tussentijdse evaluaties. Contacten onderhouden en samenwerking voeden. 27

32 3.2. NETWERKVOORBEREIDING In de voorbereidingsfase sta je voor vier grote opdrachten. Het overzicht mag niet strikt chronologisch gelezen worden. De tijd die je nodig hebt voor de voorbereiding is sterk afhankelijk van de lokale situatie, de grootte van het werkgebied enzovoort. Maar globaal gezien mag je toch zeker rekenen op twee maanden Noden in kaart brengen Je moet in de eerste plaats een zicht krijgen op de specifieke noden van een gemeente, een streek, de doelgroep. Een zorgnetwerk moet immers openstaande noden invullen. Je kunt daarvoor vaak terecht bij bestaande recente onderzoeken (in het kader van het Lokaal Sociaal Beleid, ouderenbehoeftenonderzoek, streekonderzoeken, ). Zoniet moet je zelf de openstaande noden verkennen bij de doelgroep, via een rondvraag, een enquête, persoonlijke interviews of via de verenigingen. - Samenlevingsopbouw voerde in 2003 een ouderenbehoeftenonderzoek uit bij de Avelgemse senioren. Dit kon als basis gebruikt worden voor de invulling van ZOHRA. - Ook in Ieper ging Samenlevingsopbouw via een leefbaarheidsonderzoek te rade bij heel wat senioren uit de dorpen. De belangrijkste aanbevelingen uit het onderzoek leidden tot de start en precieze invulling van Netwerk Dorpen Bestaande aanbod in kaart brengen Eveneens breng je het bestaande aanbod in kaart, zowel van verenigingen als reguliere diensten en voorzieningen. Logischerwijze zul je daarbij in de eerste plaats selecteren op relevantie in functie van je zorgnetwerk. Welke organisaties zijn actief in de streek? Welke diensten bieden zij aan? Welke rol nemen zij op t.a.v. de doelgroep? Interessante kanalen hiervoor zijn de sociale kaart, een thuiszorgzakboekje, bestaande overlegplatforms, portaalsites van de sectoren, enzovoort. Vaak zul je ook rechtstreeks contact moeten opnemen met de diensten. Welke verenigingen zijn actief? Wat zijn hun activiteiten? Wie bereiken ze? Zijn ze succesvol? Welke initiatieven staan nog op stapel? Je komt daar achter via de culturele dienst (overzicht verenigingen), via websites, maar vooral via de verenigingen zelf Werkmodel invullen Elk zorgnetwerk is anders, afhankelijk van de lokale situatie. De eerste stap is dan ook het concept uittekenen, het werkmodel invullen. Dit is een duidelijke taak voor de stuurgroep of de beleidsgroep. Het uiteindelijke concept zal mogelijk voorgelegd worden aan de OCMW- en/of gemeenteraad. De invulling van het werkmodel gaat over verschillende elementen en bestaat vooral uit het beantwoorden van een resem vragen. 28

33 Doelgroep afbakenen In principe is de doelgroep bij een zorgnetwerk duidelijk afgebakend. We verwijzen hiervoor naar hoofdstuk twee. Maar het kan best zijn dat een bepaalde doelgroep in een bepaalde gemeente prioritair aandacht verdient Dienstverlening en initiatieven kiezen Welke diensten bied je aan met een zorgnetwerk? En welke activiteiten organiseer je? Eens je de lokale noden en het lokale aanbod in kaart hebt gebracht, kan je uit de confrontatie van beide analyses heel wat leren: Wat zijn niches in het aanbod, welke diensten/activiteiten ontbreken nog en kunnen zeer waardevol zijn voor de doelgroep? Welke diensten zijn actief, maar blijven onbekend? Welke diensten zijn actief en waardevol, maar hebben onvoldoende capaciteit om aan de vraag te beantwoorden? Van daaruit moet je kiezen wat je zult doen om bepaalde openstaande noden in te vullen. Er zijn verschillende opties: Zelf opnemen en organiseren van aanvullende functies en dienstverlening. Extra bekendmaking van bepaalde diensten en activiteiten bij de doelgroep. Het versterken van bestaande diensten of initiatieven, zodat ze met meer capaciteit meer vragen kunnen invullen. Het activeren van bestaande diensten en verenigingen om hun aanbod of doelgroep uit te breiden. Vooral de eerste optie is een belangrijke knoop om door te hakken. In hoofdstuk 1 gaven we al een overzicht van de basisfuncties van een zorgnetwerk. Maar daarnaast kan een zorgnetwerk ook andere taken opnemen, afhankelijk van lokale noden Diensten en taken toewijzen Uiteindelijk moet je de eigen diensten ook toewijzen binnen je eigen zorgnetwerk. Welke functies en taken neemt de netwerkcoördinator op? Welke worden overgelaten aan de vrijwilligers? Wordt een buurt- en nabijheidsdienst ingeschakeld of zelfs opgestart? En voor welke zaken willen we samenwerken met de reguliere sector en welke taken willen we overlaten aan het lokale netwerk van verenigingen? Organisatie van de dienstverlening en de vrijwilligerswerking De verschillende diensten en taken van een zorgnetwerk moeten georganiseerd worden; er zijn regelingen, procedures, afspraken en reglementen nodig. Je moet op voorhand over heel wat zaken nadenken, ze afbakenen en beslissingen nemen. Baken je af naar doelgroep? Wie kan een beroep doen op de dienstverlening? Hoe baken je de taken af van de dienstverlening? Welke taken neem je wel op, welke niet? Hoelang mag een taak duren? Kan men in het weekend een beroep doen op de diensten? Waar ligt de grens met het reguliere of commerciële aanbod? 29

34 Vraag je een financiële bijdrage van de gebruikers? Hoeveel kost de dienst? En vraag je aan elke gebruiker evenveel? Hanteer je een sociaal tarief? Betalen gebruikers cash of werk je met maandelijkse facturen en overschrijvingen? Welke soort vrijwilligers zoek je? Aan welke criteria moeten ze voldoen om in het project ingezet te worden? Of komt iedereen in aanmerking en vul je de taken in op maat van de vrijwilliger? Worden de vrijwilligers vergoed voor hun onkosten? Voor welke onkosten wel, voor welke niet? En hoe groot is die vergoeding? Wanneer en hoe betaal je die uit? Hoe geven vrijwilligers signalen door? Welke procedure leg je daarvoor vast? Hoe bescherm je de privacy van cliënten? Hoe verloopt een doorverwijzing en hoe volg je ze op? Hoe wordt alles geregistreerd? Je moet een goed systeem ontwerpen. Ga je op bezoek bij elke nieuwe gebruiker? Doe je dit via een intake met neerslag op een intakeformulier? De praktische uitwerking hiervan kan best wat later; de afbakening gebeurt bij de invulling van het werkmodel. Bovenstaande vragen zullen heel wat meningsverschillen en discussies opleveren. De keuzes die gemaakt worden, zullen afhankelijk zijn van de lokale situatie en de visie van de eigen organisatie. Probeer tijdens de voorbereidingsfase deze vragen zo goed mogelijk te beantwoorden om daarna duidelijk afgelijnd van start te kunnen gaan Structuur en omkadering van het project In deze fase van het project geef je ook vorm aan de structuur en de omkadering van het project, wat opnieuw kan opgelijst worden in een resem vragen: Onder welke beleidsverantwoordelijke en dienst valt het zorgnetwerk? Welke plaats neemt het zorgnetwerk in de bredere organisatie in? Wie neemt een hogere verantwoordelijkheid? Krijgt de netwerkcoördinator een plaats in een team? Is er een teamverantwoordelijke? Wordt er administratieve omkadering voorzien? Is er financiële ondersteuning? Hoe wordt de financiële kant van de zaak geregeld? Wie maakt deel uit van de stuurgroep? Waar is het kantoor van het zorgnetwerk gevestigd? Welke logistieke uitrusting is nodig? Op welk nummer is het zorgnetwerk bereikbaar? Is er ook een mobiele telefoon? Daarnaast is dit ook het moment om een herkenbare naam en een logo te voorzien DE EIGENLIJKE UITBOUW VAN HET ZORGNETWERK De tweede fase is de eigenlijke ontwikkelingsfase. Hier zal je vorm en inhoud geven aan je verschillende netwerken. Ook hier zal de uitbouw van de verschillende netwerken wat door elkaar lopen. Neem voor deze fase voldoende tijd en reken op minstens drie maanden. 30

35 Uitbouw van het lokale netwerk We onderscheiden twee belangrijke stappen in de uitbouw van het lokale netwerk. De kans is groot dat je beide stappen tijdens dezelfde ontmoeting zet Informeren en toetsen In de eerste fase heb je zicht gekregen op wie deel kan uitmaken van het lokale netwerk. Je hebt eveneens een aantal plannen gemaakt en beslist welke diensten je met het zorgnetwerk wilt aanbieden. Het is heel belangrijk dat je die plannen in de eerste plaats toetst, bespreekt en verfijnt met alle betrokken verenigingen en sleutelfiguren. Vooral voor de rol en dienstverlening die je met het zorgnetwerk zelf wilt opnemen, heb je gedragenheid nodig vanuit het lokale netwerk. De leden van het lokale netwerk spelen een belangrijke rol in een dorp of wijk. Die mag je dus zeker niet passeren. Je kunt ze best als eerste contacteren om kennis te maken en te informeren over de plannen van het project, over het waarom en over het hoe en wat van die plannen. - Netwerk Dorpen zette zijn eerste stappen door op gesprek te gaan bij enkele bekende dorpsfiguren (bijvoorbeeld een zuster die heel actief is, een man die voorzitter is van verschillende verenigingen, ). Deze mensen konden heel veel vertellen over hun dorp en adviseerden ons bij welke inwoners we zeker nog langs moesten gaan. Daarnaast stelde Netwerk Dorpen zich de eerste maanden voor aan voorzitters en/of het bestuur van seniorenverenigingen en Ziekenzorgafdelingen. - In Avelgem werd een volledige seniorenraad voorzien om de plannen van ZOHRA toe te lichten en te luisteren naar opmerkingen op het voorstel. Je kunt de plannen meteen ook toetsen én verfijnen: check of ze het een goed idee vinden, of ze de problematiek herkennen, vraag na wat in dit specifieke dorp een goede aanpak is, wie welke rol opneemt en waar nog hiaten zitten in het aanbod. Laat ze tips en waarschuwingen geven. Leg vooraf goed je toets marge vast en bepaal m.a.w. waar je ze wel en waar niet nog een stem in wilt geven. Het is in elk geval heel zinvol om nog opmerkingen en enige verandering toe te laten. Verenigingen en sleutelfiguren komen nu eenmaal vaak met zinvolle opmerkingen. Je moet optimaal gebruik maken van hun ervaringsdeskundigheid. - Alle Ziekenzorgafdelingen stelden vragen bij de huisbezoeken die Netwerk Dorpen met vrijwilligers wou organiseren. Na het gesprek met de bestuursleden besloot Netwerk Dorpen om deze te beperken tot de meest kwetsbare inwoners. - Na twee jaar had Netwerk Dorpen plannen om alle 80-plussers in de week van hun verjaardag te bezoeken. Voor de start legde Netwerk Dorpen deze plannen voor aan de plaatselijke seniorenverenigingen en Ziekenzorgafdelingen. De manier waarop je informeert en toetst, kan verschillen. Elk dorp, elke vereniging heeft zo zijn gewoontes, zijn eigen cultuur. Probeer je eigen aanpak daar wat op af te stemmen: Je kunt een bijeenkomst organiseren voor alle sleutelfiguren samen, persoonlijk op bezoek gaan, de bestuursvergaderingen van de verenigingen bezoeken, je opwachting maken op het dorpsfeest, de regionale vrijgestelde van een vereniging aanspreken. Je kunt een Powerpointvoorstelling maken of een brochure, of je vertelt je verhaal gewoon tussen pot en pint. Je kunt alleen de boer op gaan, of iemand meenemen, bv. een beleidsverantwoordelijke of een sleutelfiguur die het project goedgezind is. 31

36 - Netwerk Dorpen sprak individueel met sleutelfiguren, trok naar bestuurs- en ledenvergaderingen en organiseerde bewonersbijeenkomsten. Afhankelijk van de reacties van de betrokken verenigingen en sleutelfiguren kun je beslissen om de invulling van het werkmodel of de keuze en organisatie van de dienstverlening nog bij te sturen Uitnodigen tot samenwerking en afspraken maken In een volgende stap nodig je de verenigingen en sleutelfiguren uit tot samenwerking en maak je daar afspraken rond. Deze kunnen vele vormen aannemen: éénmalig signaleren van geïsoleerde dorpsbewoners bij de start van het project; een systematische signaalfunctie; de gezamenlijke organisatie van aanvullende activiteiten als daar nood aan blijkt te zijn; het gebruik van een zaal en de nodige logistieke ondersteuning; cliëntoverleg waar dit aangewezen is; wederzijdse doorverwijzing. Je kunt verenigingen ook zelf iets aanbieden, een soort van wederdienst: informatie, ondersteuning bij activiteiten, gebruik van zalen. - ZOHRA maakte een brochure op waar alle seniorenverenigingen in gebundeld zijn. - Netwerk Dorpen hielp een vereniging door tijdens een ledenvergadering een voordracht te geven, door sprekers te helpen zoeken, of een projector te bedienen. - In Ieper geeft de seniorenraad tweemaal per jaar een seniorenactiviteitenbrochure uit. Hierin staan alle activiteiten van verenigingen en organisaties die openstaan voor alle senioren. Daarom heeft Netwerk Dorpen gekozen om in de eigen nieuwsbrief geen overzicht te geven van activiteiten, maar om af en toe een speciale activiteit (bijvoorbeeld zwemlessen voor senioren of filmvoorstellingen die s namiddags plaatsvinden) te vermelden Uitbouw van het vrijwilligersnetwerk Rekruteren van vrijwilligers Het vinden van vrijwilligers is een grote uitdaging, zowel aan het begin als in de loop van het project. Meerdere kanalen moeten aangesproken worden om tot een heterogene vrijwilligersploeg te komen. Welke kanalen je precies kiest, zal samenhangen met het profiel dat je opstelt voor de vrijwilligers. Mogelijke kanalen zijn: een oproep op een infomoment voor de inwoners, een open bewonersvergadering, een oproep via flyers en een affiche, in de buurtwinkels, het dienstencentrum, de openbare gebouwen,, een oproep in het gemeentelijke infoblad, in de lokale pers, in je nieuwsbrief,, een oproep via de verenigingen (op een activiteit, in hun ledenkrantje, ), werkzoekenden aanspreken via VDAB, PWA, vakbond,, vrijwilligers stimuleren om andere mensen aan te spreken, studenten aanspreken in de klas, via de burgerlijke stand bij aanvraag van pensioen. 32

37 Het loont zeker ook de moeite om net naar die vrijwilligers op zoek te gaan die zich nog niet voor een andere organisatie of vereniging engageren. - Vóór de start van ZOHRA werden infovergaderingen gehouden bij de inwoners van Avelgem. Die vergaderingen hadden tot doel, enerzijds de inwoners te informeren over het nieuwe project en anderzijds om gebruikers en vrijwilligers te rekruteren. Dit leverde zeventien vrijwilligers op. - Netwerk Dorpen zocht na een half jaar vrijwilligers via een bijeenkomst in elk van de vier dorpen. Op die manier beschikte Netwerk Dorpen over negen vrijwilligers. Daarnaast heeft Netwerk Dorpen in één gemeente contact gezocht met de voorzitter van een dorpsraad om samen te zoeken naar kandidaat-vrijwilligers die geen bestuurslid zijn van een vereniging. Hierdoor heeft Netwerk Dorpen één extra vrijwilliger. Een poging om via een brief van het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA) vrijwilligers te vinden, leverde geen extra vrijwilligers op Concrete organisatie van de vrijwilligerswerking In hoofdstuk twee zagen we al dat er heel wat wettelijke bepalingen zijn waarmee je rekening moet houden binnen de werking van een vrijwilligersnetwerk. Dit is het moment om die bepalingen in een concrete vorm te gieten en de werking van je vrijwilligersnetwerk praktisch voor te bereiden. Het gaat om: Het vervullen van je informatieplicht via de opmaak van een informatienota. Voor de concrete inhoud moet je o.a. teruggrijpen naar een aantal beslissingen die je in de eerste fase al nam, bv. i.v.m. een vrijwilligersvergoeding en dergelijke. Het concreet regelen van verzekeringen. Het regelen van vrijstellingen (weliswaar na de selectie). De opmaak van een intakeformulier. De opmaak van een prestatiefiche of een register. Regels en afspraken vastleggen voor de dispatching van taken naar vrijwilligers Selecteren van vrijwilligers Wanneer kandidaat-vrijwilligers zich aandienen, dan is het aangewezen om met elk van hen een intake te doen. Op die manier kun je polsen naar motivatie, interesses voor het uitvoeren van dienstverlening, kun je persoonlijke gegevens verzamelen, Het biedt ook de kans om in te schatten of de persoon in kwestie al dan niet een geschikte kandidaat is. TIP: voorzie bij de intake een infomapje voor de kandidaat-vrijwilliger waarin alle nuttige info gebundeld zit (zoals de informatienota, een verzekeringsnota, ) Na de intake kun je een tweede gesprek houden om een aantal praktische zaken te overlopen. Door meerdere gesprekken te houden, geef je enerzijds de kandidaat-vrijwilliger de kans om alles eens rustig te overdenken en vermijd je anderzijds een overload aan informatie. Durf een kandidaat-vrijwilliger weigeren als je twijfelt! Uitbouw van de samenwerking met de reguliere sector De uitbouw van een samenwerking met de reguliere sector is sterk gelijklopend met de uitbouw van het lokaal netwerk. 33

38 Informeren en toetsen In de eerste fase al heb je een overzicht gemaakt van de reguliere diensten en voorzieningen. Het is heel belangrijk dat je je plannen ook bij die diensten en voorzieningen gaat toetsen. Zeker van hen heb je gedragenheid nodig, niet in het minst over de rol en dienstverlening die je met het zorgnetwerk zelf wilt opnemen. Met een zorgnetwerk begeef je je op het werkterrein van de reguliere zorg-, woon- en welzijnssector. Je moet ze dus prioritair contacteren om kennis te maken en te informeren over de plannen om een zorgnetwerk te starten, over het waarom en over het hoe en wat van die plannen. Je kunt alle diensten afzonderlijk afgaan, ze samenroepen op een bijeenkomst, of aansluiten bij een bestaand overleg, bv. in het kader van het Lokaal Sociaal Beleid of binnen de werking van een Samenwerkingsinitiatief Thuiszorg of een Lokaal Steunpunt Thuiszorg. - OCMW Ieper heeft een traditie om diensten, voorzieningen en organisaties te contacteren wanneer het nieuwe diensten opstart of het bestaande dienstverlening wil evalueren. - ZOHRA organiseerde een bijeenkomst met alle thuiszorgdiensten om de plannen voor te stellen. Daarna ging de netwerkcoördinator naar alle diensten afzonderlijk om een mogelijke samenwerking af te spreken. Je kunt de plannen meteen ook toetsen én verfijnen: check of ze het een goed idee vinden, of er nog plaats is op de markt, of je initiatief kans op slagen heeft, enzovoort. De vraag is of er gedragenheid is voor je zorgnetwerk en of ze zichzelf daarin een rol zien spelen. Ook hier kun je, afhankelijk van de reacties, beslissen om de invulling van het werkmodel of de keuze en organisatie van de dienstverlening nog bij te sturen Vastleggen van samenwerking Een volgende stap is het vastleggen van welke rol en taken ze kunnen opnemen in functie van het zorgnetwerk. Dat kan alle kanten uit: wederzijdse doorverwijzing, signaleren van onvervulde noden bij cliënten, cliëntoverleg, signaalfunctie naar hogere overheden en koepelorganisaties, gezamenlijke opstart van een nieuwe dienstverlening. Meteen kunnen daar best ook goede afspraken rond gemaakt worden: welke procedure zal gevolgd worden, hoe zal de communicatie verlopen, enzovoort. Dergelijke afspraken kunnen ad hoc gemaakt, of eventueel vastgelegd worden in een samenwerkingsprotocol Concrete organisatie van de dienstverlening In de eerste fase besliste je heel wat zaken i.v.m. de concrete dienstverlening zoals procedures, afbakeningen, kostprijs enzovoort. Hier is het moment aangebroken om dat ook concreet uit te werken. Opmaak van een reglement per dienstverlening met daarin de taakafbakening, de procedures, de kostprijs, werkingsafspraken en contactgegevens. Nodige formulieren en systeem voorzien voor registratie en opvolging. Intern afspraken maken i.v.m. betalingen en boekhouding. Een laagdrempelig contactpunt voorzien, telefoonaansluiting regelen enz. 34

39 3.4. INWERKINGTREDING VAN HET ZORGNETWERK Nu is het zorgnetwerk startklaar. Eens iedereen op de hoogte is, kun je aan de slag op het terrein. Reken zeker minimum zes maanden vooraleer het zorgnetwerk op kruissnelheid zit Brede bekendmaking en lancering Een zorgnetwerk wordt pas actief als mensen er daadwerkelijk een beroep op doen. Het belang van een goede en brede bekendmaking, bij de doelgroep, familieleden, verwanten en geïnteresseerden - kortom bij het hele dorp of de hele wijk - kan niet onderschat worden. Een uitgebreide campagne is dan ook geen luxe: Persactie, vooral in de regionale kranten. Bekendmakingsronde via verenigingen, bv. via aanwezigheid op activiteiten. Een officieel startfeest voor het hele dorp of de hele wijk. Via een folder, bus aan bus. Via een krantje of een nieuwsbrief. Persoonlijke voorstelling via huisbezoeken. Geef bij de bekendmaking duidelijk mee voor wie het zorgnetwerk is, waarvoor men bij het zorgnetwerk terecht kan, wat het eventueel zal kosten en hoe men het zorgnetwerk kan bereiken. Natuurlijk zal de bekendheid van het zorgnetwerk nog groeien en ook mond-aan-mondreclame kan veel betekenen. In die zin is het belangrijk om ook tijdens het verdere verloop van het project de werking bekend te maken en bekend te houden. In die zin zijn een duidelijke en uitgebreide folder en een regelmatige nieuwsbrief goede instrumenten. - Netwerk Dorpen stelde het project gedurende drie maanden voor aan 25 sleutelfiguren, lokale verenigingen en andere belangrijke dorpsactoren. Deze bekendmakingsronde nam heel wat tijd in beslag, maar de persoonlijke contacten verhoogden zeker en vast de betrokkenheid. Na enkele maanden verdween de angst voor dit ongekende, nieuwe project en waren de lokale actoren bereid om samen te werken Opsporen van de doelgroep Het opsporen van de meest kwetsbaren is iets waar de reguliere diensten niet meer aan toe komen en dus bij uitstek een taak voor een zorgnetwerk. Bij zetten we al uiteen hoe een zorgnetwerk inspanningen kan leveren om de doelgroep zelf op te sporen: enerzijds breed via huisbezoeken en het systematisch opzoeken van bepaalde doelgroepen (bv. verjaardagsbezoekjes) en anderzijds gericht via doorverwijzing en op basis van concrete signalen. In elk geval rekenen we erop dat vrijwilligers en sleutelfiguren een signaalfunctie opnemen. Het is belangrijk om de doelgroep niet te stigmatiseren, noch af te schrikken. De argwaan kan begrijpelijkerwijs groot zijn. Het komt erop aan om het vertrouwen te winnen. - Bij het opzoeken van de meest kwetsbare inwoners, kom je soms in contact met mensen waarbij geen enkele andere dienst langsgaat en die toch hulp nodig hebben. Het eerste contact verloopt vaak moeilijk, maar na enkele contacten krijg je vaak het vertrouwen van deze mensen. Tijdens een overleg gaven heel wat diensten en voorzieningen aan dat ze zelf onvoldoende tijd en middelen hebben om deze doelgroep op te sporen en erkenden de noodzaak aan een zorgnetwerk. 35

40 Opstarten van de eigen dienstverlening Zodra de vragen en signalen komen, gaat de netwerkcoördinator ook zelf concreet aan de slag: huisbezoeken afleggen, individuele begeleidingen opstarten, informatie verzamelen en toeleiden, doorverwijzen, de aanvullende diensten zoals een vervoersdienst of boodschappendienst activeren, Elke vraag, elk signaal wordt gevolgd door een huisbezoek, waarbij de coördinator zelf polst wat precies het probleem is en wat de gepaste oplossing. Meestal zal de persoon in kwestie vlot vertellen waar het schoentje precies knelt, zeker als die zelf het signaal heeft doorgegeven. Maar als het signaal via een vrijwilliger of iemand anders is gekomen, zal de coördinator mogelijk wat inspanningen moeten leveren om het vertrouwen te winnen. Afhankelijk van de vraag zal het volstaan om enkel wat duidelijke informatie te verschaffen of de persoon door te verwijzen naar een bestaande dienst. Misschien zal de eigen klusjesdienst een eerste keer worden ingeschakeld of een vrijwilliger aangesproken worden om een eerste vervoeropdracht te vervullen. Mogelijk zullen ook meteen de vrijwilligers op pad gestuurd worden om bezoekjes af te leggen. In de meeste gevallen zal er vlug een oplossing gevonden worden voor het probleem en kan de interventie vlot afgerond zijn. Maar in andere gevallen zal de begeleiding iets intensiever zijn, zeker als je bij mensen terechtkomt die op verschillende levensdomeinen met vragen en problemen kampen. In het verzamelen van signalen en zoeken naar oplossingen zul je zeker ook vlug terechtkomen bij het lokale netwerk en de reguliere sector Vrijwilligersnetwerk ondersteunen Eens de vrijwilligers aan de slag zijn, groeit de noodzaak aan een goede ondersteuning. Hou geregeld contact met de vrijwilligers en zorg voor een duidelijke vertrouwenspersoon bij wie ze terecht kunnen. Vraag ze geregeld hoe het gaat, hoe de opdrachten verlopen, of ze hulp nodig hebben, enzovoort. Breng de vrijwilligers geregeld samen en geef ze de kans om ervaringen uit te wisselen. Bied af en toe vorming aan. Stem de inhoud af op de noden van de vrijwilligers zelf. Ondersteun vrijwilligers in hun signaalfunctie. Vraag geregeld rechtstreeks of ze bepaalde zaken hebben opgevangen en of hun iets is opgevallen. Zorg daarnaast af en toe voor aangepaste vorming (bv. over bepaalde ziektebeelden, het herkennen van eenzaamheid) en uitwisseling van ervaringen op dit vlak. Verwen de vrijwilligers op tijd en stond. Een kaartje voor hun verjaardag, een geschenkje, een uitstap, een persoonlijke bedanking, Vrijwilligers moeten zich gewaardeerd voelen. Het is bovendien maar een kleine inspanning voor de return die je van vrijwilligers krijgt Registratie Het is belangrijk om elke prestatie, elke zorgactie, elk contact en elke opvolging te registreren, omwille van verschillende redenen. Een goede registratie geeft in de eerste plaats veel nuttige informatie over het zorgnetwerk en kan de aanleiding zijn om bepaalde zaken bij te sturen. Het is m.a.w. een belangrijk evaluatie-instrument. Geregistreerde resultaten kunnen het belang van het zorgnetwerk staven t.o.v. beleid en partners. Een registratie kan noodzakelijk zijn in functie van een verzekering of een wettelijk voorschrift. Bij discussie of na verloop van tijd kun je teruggrijpen naar je registratie om te weten waar het over ging of wat er is gebeurd. Je ontwikkelt best een eigen systeem waarin je alles bijhoudt. Dit kan via prestatiefiches voor de vrijwilligers, individuele fiches voor de cliënten, enzovoort. 36

41 3.5. BESTENDIGING VAN HET ZORGNETWERK De bestendiging van het zorgnetwerk betekent in de eerste plaats een voortzetting van de werking zoals hierboven beschreven. Maar het vraagt ook een aantal specifieke inspanningen. Het is opportuun om de werking tussentijds te evalueren en hierbij zowel doelgroep, vrijwilligers, lokaal netwerk, reguliere diensten en beleid te betrekken. De evaluaties kunnen leiden tot bijsturingen of nieuwe initiatieven, kortom tot een verbetering van het zorgnetwerk. - ZOHRA organiseerde na één jaar werking een tevredenheidsonderzoek bij de gebruikers en na anderhalf jaar evalueerden de vrijwilligers de werking van ZOHRA. Dit leidde tot kleine aanpassingen aan de bestaande werking. Een lokaal netwerk moet je onderhouden. Je moet contact houden met de sleutelfiguren en de verenigingen, ze op de hoogte houden, hun raad vragen, een concrete samenwerking voeden. Met de ene doe je dat al wat intenser dan met de andere. Sommigen moet je geregeld persoonlijk opzoeken, anderen stuur je een nieuwsbrief toe of ontmoet je op een jaarlijkse bijeenkomst. - Netwerk Dorpen houdt de persoon die een signaal geeft, steeds op de hoogte van de stappen die gezet zijn. Natuurlijk beschermt de netwerkcoördinator de privacy van de persoon die geholpen wordt. Ook met de reguliere diensten moet je het contact onderhouden en geregeld overleggen. Met de diensten waarmee je regelmatig samenwerkt, zal er een vlot tussentijds contact zijn. Maar daarnaast is het aangewezen om op geregelde tijdstippen opnieuw contact te nemen met de hele sector om ze op de hoogte te houden van resultaten en ontwikkelingen in het zorgnetwerk, om het zorgnetwerk te evalueren, om signalen door te geven en om de gedragenheid te voeden. - Netwerk Dorpen nodigt de reguliere sector jaarlijks uit. 37

42 38

43 4. LEIDENDE PRINCIPES 4.1. AANVULLEND WERKEN = SAMENWERKEN Aanvullend werken is ook een voorwaarde om de uitbouw van een zorgnetwerk ten volle doen slagen. Enkel door aanvullend te werken en niet in het vaarwater te komen van zowel de plaatselijke actoren als de reguliere sectoren kun je op hun medewerking rekenen. En samenwerking is de grootste succesfactor van een zorgnetwerk. Het is een absolute troef om op de knowhow, ervaring en dienstverlening van andere verenigingen, organisaties en instanties te kunnen rekenen LOKALE VERANKERING Een zorgnetwerk moet zich bovenal afspelen in de dorpen zelf, met maximale betrokkenheid van de bewoners, lokale verenigingen en sleutelfiguren. Slechts met een groot lokaal draagvlak kun je de meest kwetsbare bewoners bereiken en hun problemen zo lokaal mogelijk aanpakken, o.a. met de hulp van vrijwilligers NABIJHEID Nabijheid is het sleutelwoord in een zorgnetwerk. In een zorgnetwerk gaat het er net om nabij te zijn bij de doelgroep. In een tegenbeweging op de centralisering gaan we in een zorgnetwerk opnieuw naar de dorpen en de doelgroep toe. De meest kwetsbaren worden zelfs actief opgezocht INTEGRALE AANPAK Een ander cruciaal punt in een zorgnetwerk is dat we bij een individuele begeleiding openstaan voor alle levensdomeinen, voor alle mogelijke vragen en problemen. Deze integrale aanpak is als het ware een tegenbeweging op de versnippering van diensten. De doelgroep kan voor heel verschillende zaken, over heel verschillende levensdomeinen, bij één en dezelfde persoon terecht. De coördinator kan vanzelfsprekend niet alles zelf oplossen, maar legt wel de nodige linken met andere betrokken hulpverleners en diensten. 38

44 4.5. ZELFREDZAAMHEID VAN DE DOELGROEP Een zorgnetwerk is er in de eerste plaats om zij die dat nodig hebben, te versterken en te ondersteunen. Het kan niet de bedoeling zijn dat het zorgnetwerk in de plaats treedt van de persoon in kwestie en hem alle taken ontneemt. De zelfredzaamheid van de persoon in kwestie, en het versterken daarvan, moet steeds voorop staan. Uitgangspunt is wat iemand wél nog kan NEUTRALITEIT Een zorgnetwerk als initiatief van een lokaal bestuur is er per definitie voor alle bewoners, ongeacht hun strekking of overtuiging. Een zorgnetwerk moet zich dan ook ten allen tijde neutraal opstellen, trachten samen te werken met alle zuilen en ten opzichte van de doelgroep steeds het volledige aanbod van diensten en voorzieningen zichtbaar maken. 39

45 39

46 5. INBEDDING EN OMKADERING 5.1. INBEDDING LOKAAL SOCIAAL BELEID Een project zorgnetwerken kan best ingebed worden in het globale sociale beleid van een stad of gemeente, en zelfs opgenomen worden in het Lokaal Sociaal Beleidsplan. Op die manier is het geen geïsoleerd initiatief en vergroot de kans op een duurzaam bestaan. Netwerk Dorpen en ZOHRA kregen een structurele inbedding en financiering binnen het lokale beleid INBEDDING BOVENLOKAAL BELEID EN REGELGEVING Op dit ogenblik is er geen bestaande regelgeving en bijhorende structurele financiering voor zorgnetwerken. De hogere overheden lijken dit tot de reguliere opdracht te rekenen van de OCMW s. Aanvankelijk konden Netwerk Dorpen en ZOHRA voor de uitbouw rekenen op experimentele projectmiddelen uit het zorgreglement van de provincie West-Vlaanderen, aangevuld met middelen van de eigen besturen. In de toekomst pakt de provincie West-Vlaanderen uit met een nieuw woon-zorgreglement 8, maar ook dit zijn tijdelijke middelen en het is maar de vraag of zorgnetwerken in aanmerking zullen komen. Via het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) 9 gaven we de signalen al door op Vlaams niveau. Via die weg en op basis van ons werkmodel deed de minister van plattelandsbeleid in 2007 een oproep tot het indienen van pilootprojecten onder de noemer dorpsnetwerken voor zorg in een rurale omgeving (ZORO). Negen Vlaamse projecten, waaronder ook Netwerk Dorpen en ZOHRA, werden goedgekeurd en kregen, weliswaar opnieuw tijdelijke, middelen. Verder ligt het ontwerp van het nieuwe Vlaamse Woonzorgdecreet ter advies voor bij de Raad van State en de SERV. In dat ontwerp voorziet de minister van welzijn een versterking van het professionele zorgaanbod aan huis en wil hij o.a. de gezinszorg en de aanvullende thuiszorg (poetsen, klusjes, oppas) samen brengen. Woonzorgnetwerken moeten instaan voor een betere aaneenschakeling van zorg en overleg tussen zorgpartners uit de buurt (thuiszorg, residentiële zorg en mantelzorg). Het zou goed zijn dat in het decreet ook expliciet aandacht en middelen zouden gaan naar initiatieven zoals zorgnetwerken. Maar op vandaag is er dus nog steeds geen kader, noch zijn er structurele middelen voor projecten zorgnetwerken zoals ZOHRA en Netwerk Dorpen. We willen (nieuwe) projecten aansporen om samen met andere projecten de krachten te bundelen en de signalen te blijven doorgeven. De Uitwisselingstafel Zorgnetwerken van Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen, i.s.m. de provincie West-Vlaanderen, is daar de ideale plek voor (zie nawoord). 8 Meer informatie bij de Dienst Welzijn van de provincie West-Vlaanderen. 9 Zie 40

47 5.3. KOKEN KOST GELD Koken kost geld. Zo ook een zorgnetwerk uit de grond stampen en draaiende houden. De kostprijs zal natuurlijk verschillen van project tot project. Maar dergelijk project vraagt toch heel wat personeelstijd. Afhankelijk van het lokale scenario en de grootte van het werkgebied vereist een zorgnetwerk een halftijdse tot voltijdse personeelsinzet. Daarnaast moeten ook wat werkingsmiddelen voorzien worden. 41

48 NAWOORD Op de voorbije 40 bladzijden hebben we gepoogd om een stappenplan en heel wat praktische tips om een zorgnetwerk op te starten samen te brengen. De aandachtige lezer zal tussen de regels ongetwijfeld ook ons pleidooi hebben gehoord voor projecten zorgnetwerken. Wie nog vragen heeft kan altijd bij ons terecht. De contactgegevens staan onderaan deze pagina. Wie ondersteuning en raad wil bij de opstart van een zorgnetwerk is zeker ook bij Samenlevingsopbouw aan het juiste adres. Vanuit een sterke bekommernis voor een toegankelijke dienstverlening voor de meest kwetsbaren in de buitengebieden is Samenlevingsopbouw meegestapt in de twee pilootprojecten. Met het werkmodel als instrument wil Samenlevingsopbouw nu, naar goede gewoonte, de motor zijn voor méér projecten zorgnetwerken. Samenlevingsopbouw wil geïnteresseerde steden en gemeenten daarbij op verschillende manieren ondersteunen. In de eerste plaats met dit draaiboek. In de tweede plaats via een actieve coaching waarbij een opbouwwerker gedurende één dag per week actief meewerkt aan de opstart van een zorgnetwerk en de netwerkcoördinator daarbij intensief coacht. Anzegem, Deerlijk, Ledegem en Veurne gingen al op dat aanbod in. In de derde plaats via de Uitwisselingstafel Zorgnetwerken, in samenwerking met de provincie West-Vlaanderen. De uitwisselingstafel biedt plaats aan alle praktijkwerkers uit projecten zorgnetwerken en komt een drietal keer per jaar samen. Op de uitwisselingstafel is er plaats voor ontmoeting, uitwisseling van ervaringen, vorming, projectbezoeken, gezamenlijke initiatieven naar het beleid, enzovoort. Voor vragen en meer informatie kun je steeds bij ons terecht: Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen Torhoutsesteenweg 100A 8200 Sint Andries Brugge 050/ Netwerk Dorpen Dienstencentrum t Hofland Dikkebusseweg 15a 8900 Ieper 057/ netwerkdorpen@hofland.be ZOHRA Sociaal Huis Leopoldstraat Avelgem 056/ zohra@avelgem.be 42

49 Dit draaiboek is het resultaat van een samenwerking tussen: OCMW AVELGEM met de steun van 43