EEn DuurzamE ontwikkeling

Transcriptie

1 De grafische industrie: EEn DuurzamE ontwikkeling De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 1 4/06/ :18:27

2 De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling 2 Verantwoordelijke uitgever: Jan De Brabanter Ook verkrijgbaar in het Frans 2010 Febelgra vzw De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 2 4/06/ :18:27

3 DE grafische industrie: een duurzame ontwikkeling De voorbije decennia werd de milieu-impact van de industriële grafische activiteiten stelselmatig en in alle facetten van haar activiteiten drastisch verlaagd, tot op een niveau waar we kunnen stellen dat de sector slechts nog een geringe impact heeft op mens of milieu. De Belgische grafische bedrijven engageren zich om hun milieuprestaties continu te verbeteren en hun activiteiten verder te verduurzamen. De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling 3 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 3 4/06/ :18:28

4 Inhoud 7 Trends in de grafische industrie 9 Doorgedreven verduurzaming van druktechnieken en grondstoffen Drukvorm Grondstoffen Papier Inkt Vochtwateradditieven en reinigingsmiddelen De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling 4 15 Afvalbeheer en recyclage Afvalwater Chemische afvalstoffen Verpakkingsafval Recyclage van papier Recyclage van drukvormen 19 Drukwerk en CO 2 21 Drukwerk en milieu: mythe versus feit Het gebruik van en Internet is milieuvriendelijker dan drukwerk? De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 4 4/06/ :18:28

5 Digitale communicatie redt bomen? Er zou voor drukwerk altijd plantaardige inkten moeten worden gebruikt om de milieu-impact te verminderen? Drukkers willen grote oplagen drukken om meer aan hun cliënten te verkopen? Digitale druktechnieken zijn beter voor het milieu dan traditionele methodes zoals offset en heatset? Drukken is een energie intensieve technologie en draagt daarom bij tot klimaatverandering? 25 Verschillende druktechnieken, verschillende milieumaatregelen 28 Enkele voorbeelden en cijfers uit de praktijk De preventie van papierafval VOS-emissies in vellenoffset en coldset De grafische sector en duurzaam bosbeheer 30 Bronnen De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling 5 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 5 4/06/ :18:28

6 De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling Trends in de grafische industrie 6 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 6 4/06/ :18:28

7 De Europese grafische industrie stelt meer dan mensen tewerk en heeft een omzet van meer dan 100 miljard euro. In België worden mensen tewerkgesteld en heeft de industrie een omzet van 3,6 miljard euro. In 2002 voerde de Europese Commissie een studie 1 uit over het imago van de bos-gebaseerde sectoren bij de doorsnee bevolking? Uit deze studie bleek dat de sector een positief imago geniet. Drukwerk wordt beschouwd als een belangrijke drager van informatie en cultuur. Het rapport stelt ook een bijna unaniem beeld van een dynamische en moderne industrie voor. De grafische industrie wordt gezien als zeer innovatief, in het bijzonder voor de snelle ontwikkeling van nieuwe technologieën die meestal verband houden met grafisch ontwerpen, pre-press en digitale druktechnologieën. De grafische industrie is inderdaad in de laatste decennia beduidend veranderd en vandaag zijn de meeste drukkerijen doorgedreven gedigitaliseerd en modern. Dankzij nieuwe technologieën en processen, kan de sector een volledige waaier van diensten aanbieden. De sector heeft een verdiende reputatie van kwaliteit. Behalve deze technische ontwikkeling, streeft de sector ook naar continue ontwikkeling op vlak van milieuzorg en duurzaam ondernemen. Hierin staat de grafische industrie niet alleen! De hele papier- en bosketen, in zowel België als Europa, wordt immers steeds duurzamer en spant zich verregaand in om haar voetafdruk voor het leefmilieu tot een minimum te herleiden. 1 Perception of the wood-based industries Qualitative study, European Commission, 2002 Trends in de grafische industrie 7 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 7 4/06/ :18:28

8 Doorgedreven verduurzaming van druktechnieken en grondstoffen De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 8 4/06/ :18:30

9 De milieubelasting van de grafische industrie wordt voornamelijk gekoppeld aan het gebruik van inkten, papier, gebruik van chemicaliën en solventhoudende producten, die emissies kunnen veroorzaken van vluchtige organische stoffen (VOS), en het gebruik van energie, met daarmee samenhangend CO 2 -emissies. Het is ook op deze punten dat de grafische industrie sinds jaren investeert voor verbetering en waar intussen significante milieuwinsten werden geboekt. Drukvorm Een eerste stap in het drukproces is de drukvormvervaardiging, waarbij afbeeldingen en teksten op beelddragers, zoals drukplaten of drukcilinders, worden overgebracht. Deze stappen, die tot voor 20 à 30 jaar nog eerder ambachtelijk verliepen en waarbij vooral chemische processen gebruikt werden, zijn momenteel quasi volledig vervangen door digitale toepassingen. De vele chemische handelingen die er nodig waren om teksten en afbeeldingen in een drukvorm om te zetten, zijn door de digitalisering van het hedendaagse productieproces omgezet in digitale processen ofwel overbodig geworden. De rechtstreekse overdracht van beeldinformatie naar drukplaten of cilinders wordt nu algemeen toegepast; de meest bekende techniek is wellicht Computer To Plate (CTP) bij offset en flexodruk. Grondstoffen Papier Meer dan 99 % van een drukwerk, exclusief de eventuele verpakking, bestaat uit papier. Het overige is de inkt die de boodschap zichtbaar maakt. Een cijfervoorbeeld kan helpen om dit te situeren. Eén ton papier (120 g/m²) komt overeen met ca A4 folders van 16 bladzijden. Om de boodschap zichtbaar te maken zal gemiddeld 4,4 kg inkt gebruikt worden. Doorgedreven verduurzaming van druktechnieken en grondstoffen 9 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 9 4/06/ :18:30

10 Het is dan ook niet verwonderlijk dat de doorgedreven duurzame ontwikkeling bij de papierproductie evenals verhoogde efficiëntie m.b.t. papierverbruik in de drukkerijen meteen een gunstige invloed hebben op de milieuprestaties van de grafische sector. Doorgedreven verduurzaming van druktechnieken en grondstoffen 10 Duurzame ontwikkelingen in de papierproductie De papierindustrie zoekt en zet reeds decennia lang betere en energie-efficiëntere technieken in waardoor hun elektriciteitsverbruik met 16 % is gedaald. De CO 2 -emissies van fossiele brandstoffen is met 29 % per ton papier gedaald. Circa 54,4 % van het totale energieverbruik wordt uit biobrandstoffen gehaald. Het inzetten van cogeneratie-technologie waarbij gelijktijdig elektriciteit en stoom wordt gegenereerd betekent een daling van 30 % van de energieconsumptie. Het papier dat in Europa verbruikt wordt, is voor 66,6 % afkomstig van gerecycleerd papier. De overige hoeveelheid is rechtstreeks afkomstig van houtsnippers van andere industrieën en bomen. Naast de efficiëntere energiehuishouding van de papier- en pulpindustrie heeft deze industrie ook aandacht voor het productieproces en de bosbouw. Het productieproces werd grondig herbekeken. Hierdoor is veel minder vers water per ton papier nodig en wordt veel minder water geloosd. Het procesafvalwater wordt gezuiverd. Het gezuiverde water wordt hergebruikt in het productieproces. Het slib uit de waterzuivering wordt d.m.v. cogeneratie-technologie intern verwerkt. De chemicaliën die in het productieproces worden ingezet, zijn minder schadelijk geworden. Ook de bosbeheerders hebben hun productiemethodes afgestemd op een duurzaam bosbeheer, waarbij ze niet enkel hun economische belangen maar ook de ecologische en de sociale belangen in overweging nemen. Dit De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 10 4/06/ :18:30

11 heeft er toe geleid dat het overgrote deel van de Europese bossen volgens duurzaamheidscriteria (FSC, PEFC, ) zijn gecertificeerd. Preventie van papierafval in de drukkerij De drukkerijen van hun kant zullen bij elke opdracht steeds de meest efficiënte werkwijze kiezen om zo weinig mogelijk papierafval te creëren. Dit doen ze d.m.v. het kiezen van een goede opmaak, het kiezen van het best passende papierformaat, het standaardiseren van het productieproces (vb. door minder papiertypes en -formaten of slechts één type inkt te gebruiken, door hetzelfde formaat van persen te installeren, door het toepassen van ISO-normen, vb: ISO 12647), het implementeren van nieuwe technologieën. De huidige technologieën laten toe om op een heel getrouwe manier voorafgaandelijk aan het drukken te tonen hoe het uiteindelijke drukwerk zal zijn. Hierdoor worden reeds grote hoeveelheden papierafval voorkomen. De nieuwe drukpersen en machines gebruikt bij het afwerken, worden steeds efficiënter. Dit wil zeggen dat steeds minder testvellen nodig zijn om de machines af te stellen. Inkt Drukinkten worden soms met argwaan bekeken o.w.v. de aanwezigheid van zware metalen en vanwege VOSemissies. Dankzij de innovaties van de drukinktfabrikanten bevatten de basisinkten (cyaan, magenta, geel en zwart) geen zware metalen meer. Enkel inkten die speciale eigenschappen aan het drukwerk geven (vb. sterkverzadigde kleuren, lichtechte kleuren, kleuren die een zekere weerstand hebben tegen chemische stoffen), bevatten soms nog pigmenten op basis van zware metalen. Hierbij moet worden opgemerkt dat het verzekeren van hoge prestaties en een veilig gebruik van inkt een constante zorg is van Europese drukinktfabrikanten. Doorgedreven verduurzaming van druktechnieken en grondstoffen 11 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 11 4/06/ :18:30

12 Inktproducenten voeren de besluiten uit van de verschillende Europese richtlijnen betreffende de potentiële toxiciteit van chemische substanties, vb. REACH. De Europese vereniging van inktproducenten, EUPIA, stelde een uitsluitingslijst van chemische substanties op, die regelmatig herzien wordt en waardoor het voor Europese inktproducenten eenvoudig is om te voldoen aan de wettelijke vereisten. Doorgedreven verduurzaming van druktechnieken en grondstoffen 12 Solventgedragen inkten zijn bij verschillende zeefdruktoepassingen en flexodruktoepassingen vervangen door watergedragen inkten, waardoor VOS-emissies worden vermeden. Waar toch nog met solventgedragen inkten wordt gewerkt (heatsetoffset, bij sommige toepassingen in diepdruk en flexodruk), worden de VOS-emissies nabehandeld d.m.v. verbrandingsovens of worden solventrecuperatie-eenheden ingezet. Intussen zijn er ook plantaardige inkten op de markt. Oliehoudende drukinkten kunnen tot 40 % minerale olie bevatten; bij plantaardige inkten is deze minerale olie vervangen door plantaardige oliën afkomstig van graan, okkernoot, kokosnoot, lijnzaad, koolzaad en soja. Deze plantaardige oliën zijn, in tegenstelling tot minerale olie, hernieuwbare grondstoffen. Dit is dan ook hun grootste milieuvoordeel. Vermits plantaardige inkten enkel voor vellenoffset toepasbaar zijn, is er geen verband met verminderde VOS-emissies (zie verder Drukwerk en milieu: mythe versus feit ). Bovendien hechten deze inkten zich sterker aan papiervezels, wat nadien het papierrecyclageproces kan bemoeilijken. Vochtwateradditieven en reinigingsmiddelen Procestechnische innovaties laten toe om met minder of geen isopropylalcohol te drukken. Op deze wijze zijn de VOS-emissies stelselmatig afgenomen. Door toepassing van specifiek aangepaste inkten in combinatie met speciale drukvormen o.b.v. teflon, kan in offsetdruk zonder vochtwater worden gewerkt. De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 12 4/06/ :18:30

13 Om inktresten in de pers op te kuisen, moeten kuismiddelen (dit zijn vluchtige organische solventen) ingezet worden. De kuismiddelen profiteren ook van de ontwikkeling van efficiëntere producten en processen waarbij de vluchtigheid van kuismiddelen vermindert en daardoor ook de VOS-emissies. Doorgedreven verduurzaming van druktechnieken en grondstoffen 13 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 13 4/06/ :18:30

14 De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling Afvalbeheer en recyclage 14 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 14 4/06/ :18:30

15 Afvalwater De digitalisering van de vele pre-press verrichtingen ongeacht de gebruikte druktechniek veranderde de processen en verminderde de impact van het afvalwater fundamenteel. Sommige drukkerijen lozen op deze wijze helemaal geen industrieel afvalwater meer. Chemische afvalstoffen Dankzij de recente digitale ontwikkelingen zijn de noodzakelijke processen drastisch gewijzigd. De chemische analoge processen zijn hierdoor niet meer van toepassing. Alle afvalstoffen die hierbij ontstonden worden bijgevolg uitgesloten. De afvalstromen worden zeer verregaand gescheiden in de sector. Afvalstoffen worden door erkende afvalophalers gescheiden opgehaald en volgens de regels van de kunst verwerkt. De leden van Febelgra worden hierbij geholpen door hun federatie via de Afval-Snel-Weg. Inkten gebaseerd op pigmenten die geen zware metalen bevatten, moeten niet geëtiketteerd worden als een gevaarlijke substantie. De inktresten worden echter toch gescheiden aangeboden aan de afvalophalers. Grafische bedrijven volgen ook strikte verordeningen die vereisen dat afvalmaterialen die verontreinigd zijn met residu s worden behandeld als speciaal afval waardoor voorkomen wordt dat ze terecht komen op stortplaatsen. Verpakkingsafval De gebruikte verpakkingen voor de levering van drukwerk dienen hoofdzakelijk om beschadiging tijdens transport en opslag te voorkomen. Quasi alle gebruikte verpakkingen zijn recycleerbaar. De verpakkingen bestaan hoofdzakelijk uit papier, karton, hout en, in geringe mate, uit plastic (enkelvoudige folies). Afvalbeheer en recyclage 15 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 15 4/06/ :18:30

16 De industrieën uit de papierketen stonden mee aan de wieg van FOST+ en Val-I-Pac. Dankzij de uitmuntende werking van deze organismen staat België aan de wereldtop op vlak van recyclage en valorisatie van verpakkingsafval. Recyclage van papier Papierafval (wat niet verkocht kan worden aan de klanten) wordt quasi volledig aangeboden voor recyclage. De ganse papierketen blijft zich inspannen om de inzamelingsgraad en de recyclage van oud papier te verhogen. In 2006 werd in België bijna 2,3 miljoen ton oud papier ingezameld, dit vertegenwoordigt ongeveer 60 % van het binnenlandse verbruik van papier en karton. De sector engageert zich om de grenzen van de productie en het gebruik van gerecycleerd papier steeds verder te verleggen. Afvalbeheer en recyclage 16 Recyclage van drukvormen De aard van de drukvormen verschilt heel sterk afhankelijk van de druktechniek. Wat voor elke techniek wel overeenkomt is dat er voor elke drukorder 1 of meer unieke drukvormen worden gebruikt. Het hergebruik ervan voor een ander drukorder is derhalve niet mogelijk. Elke drukpers produceert op deze wijze qua samenstelling een uniforme hoeveelheid afval, die echter zonder probleem gerecycleerd of nuttig toegepast kan worden. Voor conventionele offsetdruk waarbij de chemische eigenschappen van inkt en water aan de basis liggen van de druktechniek worden dunne aluminium platen gebruikt. Het aluminium dat wordt gebruikt is van een zeer hoge zuiverheid. Hierdoor worden alle aluminium offsetdrukvormen strikt gescheiden van andere afvalstoffen en worden ze voor 100 % gerecycleerd. Offsetdrukvormen die gebruikt worden in droge offset zijn dunne teflon platen. Deze kunnen niet zoals aluminium-offsetplaten gerecycleerd worden, maar kunnen wel nuttig toegepast worden. De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 16 4/06/ :18:30

17 Diepdrukvormen zijn in wezen holle stalen cilinders waarop via elektrolyse een zeer dunne koper en daarbovenop een nog dunnere chroomlaag wordt aangebracht. Na het drukorder wordt de chroomlaag mechanisch verwijderd en voor recyclage aangeboden. Flexodrukvormen bestaan uit een drager waarop een dikke kunststoflaag is aangebracht. De chemische eigenschappen kunnen sterk verschillen. Dit kan synthetisch rubber, nylon of silicone zijn. Deze drukvormen worden voor recyclage of nuttig gebruik gescheiden aangeboden. Zeefdrukvormen bestaan uit een aluminium kader waarop een, meestal geweven, gaas (meestal kunststof) is gespannen waarop een beeldvormende laag is aangebracht. Het aluminium kader wordt enkel vervangen indien deze zijn vormvastheid heeft verloren. Het gaas wordt, of voor elke drukorder hergebruikt, of wordt deze als afval weggesmeten. Hergebruik van het gaas betekent het verwijderen van de inkt en van de beeldvormende laag met het gebruik van solvent en water. Indien het gaas voor verschillende drukorders wordt gebruikt, dan gaat extra aandacht uit naar het opvangen van het kuissolvent en naar het zuiveren van het geloosde water. Afvalbeheer en recyclage 17 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 17 4/06/ :18:30

18 De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling Drukwerk en CO 2 18 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 18 4/06/ :18:32

19 De problematiek van klimaatverandering en CO 2 -uitstoot vanwege industriële activiteiten laat ook de grafische sector niet onbewogen. Hoewel de Belgische grafische industrie niet tot de energie-intensieve sectoren behoort, willen ook deze bedrijven hun CO 2 -emissies en bijhorende impact op het klimaat kennen en verminderen. Dit gebeurt in de eerste plaats via initiatieven om het energieverbruik te verminderen. Enerzijds gebeurt dit bij de aankoop van nieuwe machines, waarbij het energieverbruik mee de keuze van aankoop bepaalt, en door permanent aandacht te hebben voor onderhoud en optimalisatie van het machinepark en de randapparatuur, optimalisatie van de workflow (met speciale aandacht voor intern transport) en door opleiding, opstellen van richtlijnen en sensibilisering van het personeel. Anderzijds voeren de bedrijven energie-audits door en laten zij zich begeleiden door energiedeskundigen in hun zoektocht naar verdere energiebesparende maatregelen. Niet enkel de grafische industrie, maar ook de sectoren van de papierproductie en de papierverwerking sloten bovendien met de overheid CO 2 -energie-convenanten die een substantiële vermindering van de CO 2 -uitstoot nastreven tegen Behalve het energieverbruik, zijn er nog andere aspecten die kunnen bijdragen tot CO 2 -emissies, vb. transport, keuze van grondstoffen, Intergraf, de overkoepelende Europese federatie voor de grafische industrie, heeft recent een reeks richtlijnen gepubliceerd over factoren die de CO 2 -voetafdruk van de grafische bedrijven bepalen. Op basis hiervan wordt momenteel een CO 2 -voetafdruk-rekenmodel uitgewerkt dat aansluit bij bestaande normen zoals het GHG protocol, PAS2050 en Bilan Carbone. Tot slot, door bij te dragen aan de duurzame ontwikkeling van bossen en steeds meer te recycleren engageert de grafische sector zich samen met de rest van de papierketen om de CO 2 -opslag via bomen te verbeteren en te vergroten. Op 15 jaar tijd is de CO 2 -uitstoot per geproduceerde ton papier met 25 % gedaald. Ondanks de duurzame ontwikkelingen in de grafische industrie, wordt de sector geconfronteerd met een aantal misvattingen over drukwerk en milieu. Drukwerk en CO 2 19 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 19 4/06/ :18:32

20 De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling Drukwerk en milieu: mythe versus feit 20 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 20 4/06/ :18:32

21 Het gebruik van en Internet is milieuvriendelijker dan drukwerk? Het gebruik van en Internet heeft ook specifieke effecten op het milieu. Deze gaan van afvalverbruiksgoederen (tonerpatronen enz.) tot afvalbehandeling van computers en servers enz. Gelet op de korte omlooptijd van deze hardware moet de productie ervan ook in rekening worden gebracht. In tegenstelling tot papier een van nature hernieuwbare grondstof die bovendien wereldwijd voor minstens 60 % gerecycleerd wordt zijn de grondstoffen die voor al deze e-hardware gebruikt worden, quasi allemaal van minerale oorsprong en wordt momenteel slechts 18 % van alle e-hardware gerecycleerd 2. Daarnaast heeft het verhoogde verkeer op servers en PC s ook een aanzienlijke invloed op energieverbruik. De elektronische communicatie ( , websites, telefonie, ) is enkel mogelijk door het geheel van mainframes, servers, routers, hubs, de productie en het gebruik van onze eigen PC s en desktops en de noodzakelijke airconditioning en ventilatoren, te voorzien van elektriciteit. De resultaten van de berekeningen van het energieverbruik laat de wenkbrauwen fronsen. De grootte van deze resultaten liggen heel ver uiteen, maar ze zijn steeds hallucinant hoog. Deze grote verschillen zijn te verklaren doordat de verschillende studies niet alle of andere elementen bij het totale energieverbruik meerekenen. Digitale communicatie redt bomen? Deze stelling wordt door vele ondernemingen gebruikt om te verhullen dat hun omschakeling, van papieren communicatie naar digitale communicatie, niet is ingegeven door ecologische overwegingen, maar wel door economische overwegingen. De promotie van elektronische communicatiemiddelen, via het internet met het argument dat deze papier en dus bomen en bossen spaart, zet de consument echter op een verkeerd been en maakt van de papierketen de boeman van het milieu. Elektronische communicatie in welke vorm dan ook heeft veel voordelen maar het redt geen bomen! Hierover is de papierketen formeel. Voor de Belgische papierproductie wordt oud papier gebruikt (58 % van de in België 2 Down to earth: A practical look at environmental issues and trends, are pixels greener than paper?, International Paper Company, 2009 Drukwerk en milieu: mythe versus feit 21 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 21 4/06/ :18:33

22 gebruikte vezels), aangevuld met houtvezels die bekomen wordt uit de bijproducten van het bos of van de zagerijen. Deze bijproducten zijn uitdunningshout dat noodzakelijk moet verwijderd worden om een bos in stand te houden, en voorts takken en kruinen, en vaak ook zagerijafval 3. Minder papier gebruiken zal dus geen enkele impact hebben op het al dan niet meer of minder omhakken van bomen. Zelfs voor boomplantages, speciaal aangeplant voor de papierindustrie, kan het hout voor andere toepassingen gebruikt worden (bv. pellets,...). Doordat productiebossen via duurzame methoden (vb. FSC, PEFC) worden beheerd wordt het bestaande bosareaal behouden en gaat de ecologische kwaliteit ervan vooruit. Drukwerk en milieu: mythe versus feit 22 Er zou voor drukwerk altijd plantaardige inkten moeten worden gebruikt om de milieu-impact te verminderen? Zoals eerder besproken, bieden plantaardige inkten het voordeel dat de olie in de inkt van hernieuwbare oorsprong is. Echter, plantaardige inkten zijn geen optie voor alle drukprocessen, en kunnen momenteel enkel in vellenoffset procédés worden toegepast. Deze beperking sluit automatisch de heel grote en de heel kleine oplagen uit. Bovendien is er geen milieuwinst voor wat betreft VOS-emissies, aangezien vellenoffset-inkten geen aanleiding geven tot dergelijke emissies. Het is pas bij sterke verhitting, zoals gebeurt tijdens het heatset procédé, dat de olie verdampt en VOS-emissies veroorzaakt. Ook hechten deze inkten zich sterker aan de papiervezels, wat in nadien het papier-recyclageproces kan bemoeilijken. Drukkers willen grote oplagen drukken om meer aan hun cliënten te verkopen? De belangrijkste doelstelling voor drukkers is de tevredenheid van klanten en de mogelijkheid om een sterke commerciële verhouding op lange termijn met hun klanten op te bouwen. Zij engageren zich om de behoeften en de wensen van hun klanten te vervullen. De drukkers beschikken over adequaat materiaal om kleine en grote 3 Papier besparen redt geen bomen, PCF, persbericht 7 oktober 2009 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 22 4/06/ :18:33

23 oplagen te behandelen. De drukkers zijn ook zeer belangrijke partners in de personalisering en het uniek maken van producten en in veranderlijke oplagen. Proces-technisch moet de drukker een vooraf vastgesteld aantal drukvellen extra voorzien om minstens de gewenste oplage te bereiken. Op deze wijze kunnen er een beperkt aantal extra exemplaren geproduceerd worden die al dan niet geleverd kunnen worden. Indien dit overtal niet geleverd kan worden is dit voor de drukker onverkoopbaar drukwerk of m.a.w. papierafval. De drukker hoeft het overtal niet extra aan te rekenen omdat deze reeds voorzien waren om de opdracht volgens de wensen van de opdrachtgever te drukken. Digitale druktechnieken zijn beter voor het milieu dan traditionele methodes zoals offset en heatset? Elk drukproces heeft zijn specifieke milieu-impact met adequate oplossingen, zowel de traditionele druktechnieken als digitaal drukken. Ook bij digitaal drukken is er sprake van VOS-emissies, problemen bij het ontinkten van papier bedrukt met tonerinkt of wateroplosbare inkten, en ook de eindverwerking van lege patronen en andere verbruiksgoederen moeten in overweging worden genomen. Hoewel het papierverbruik/ papierafval lager is, is het drukken van kleinere oplagen met digitale technologie daarom niet automatisch de meest duurzame optie. Drukken is een energie intensieve technologie en draagt daarom bij tot klimaatverandering? Zoals elke menselijke activiteit, heeft het drukken ook een invloed op de klimaatverandering. De impact is beperkt: het aandeel CO 2 -emissies dat ontstaat bij het drukken bedragen slechts % van de emissies van de volledige productieketen 4. De Belgische grafische industrie behoort niet tot de energie-intensieve sectoren. Drukkers werken samen met leveranciers om de CO 2 -emissies langs de volledige productieketen te verminderen. 4 Intergraf recommendations on CO 2 emissions calculation in the printing industry, 2010 Drukwerk en milieu: mythe versus feit 23 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 23 4/06/ :18:33

24 De grafische industrie: een duurzame ontwikkeling Verschillende druktechnieken, verschillende milieumaatregelen 24 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 24 4/06/ :18:33

25 Afhankelijk van de klantenvereisten, de oplage en levertijd worden verschillende drukprocessen gebruikt. Offsetdruk (vertrekkende van vellen of rollen) is de meest voorkomende druktechniek om producten op de markt te brengen. Rollenoffset vereist maatregelen om VOS-emissies die ontstaan bij de droogfase te voorkomen (eliminatie van de VOS-emissies gebeurt d.m.v. krachtige verbrandingsovens), terwijl vellenoffset een veel geringere invloed heeft op luchtemissies. Flexodruk is een druktechniek die vaak gebruikt wordt bij het drukken van karton en kunststofverpakkingen. Waar mogelijk zijn de inkten o.b.v. solventen vervangen door watergedragen inkten. De VOS-emissies en de noodzaak voor nabehandeling van afgezogen VOS worden hierdoor volledig geëlimineerd. Diepdruk wordt gebruikt voor drukopdrachten met een grote oplage zoals kunststofverpakkingen, tijdschriften en catalogi en vertegenwoordigt ongeveer 25 % van alle drukactiviteiten in heel Europa. Diepdruk gebruikt een gegraveerde cilinder als drukvorm en vrij vloeibare inkt. De inkt wordt vloeibaar gehouden door een precieze menging met een zeer krachtig oplosmiddel, vb: tolueen of methyletylketon (MEK). Voor de behandeling van de afgezogen dampen zet men hier zeer efficiënte dampterugwininstallaties in die een bijna 100 % terugwinningsgraad toelaten of krachtige naverbranders. De nieuwere diepdrukinkten met een lagere tolueeninhoud worden binnen de industrie meer en meer toegepast. De tolueensporen in het finale drukwerk kunnen hierdoor nu tot 0,04 % van de totale input worden gereduceerd. Zeefdruk wordt gebruikt voor kleine tot heel kleine oplages waarbij specifieke eisen worden gesteld aan de eigenschappen van de inkt en/of voor gebruiksvoorwerpen die al dan niet vlak zijn (borden, affiches, hout,...). De inktlaagdiktes die uiteindelijk bereikt worden via deze techniek zijn veel dikker dan van de andere druktechnieken zodat speciale aandacht nodig is om de inktlaag goed te laten drogen. Waar de aard van het drukwerk het toelaat werden de solventinkten vervangen door watergedragen inkten of inkten die drogen na blootstelling aan een UV-lichtbron. Deze omschakeling gaat dankzij onderzoek en ontwikkeling nog steeds verder. Verschillende druktechnieken, verschillende milieumaatregelen 25 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 25 4/06/ :18:33

26 Verschillende druktechnieken, verschillende milieumaatregelen Digitale druktechnieken worden gebruikt voor oplagen van 1 exemplaar tot enkele duizenden. Deze recente ontwikkelingen laten een directe overdracht toe vertrekkende van een digitaal beeld of een digitale tekst op een substraat, zoals papier, folie, karton, enz. Het veroorzaakt weinig papierafval en chemische afvalstoffen. De inkt of toner worden niet door het papier geabsorbeerd zoals conventionele inkt, maar vormen een laag op de oppervlakte. Deze nieuwe technieken laten toe dat elke afdruk anders kan zijn. Hierdoor is het mogelijk berichten te personaliseren en elke afdruk uniek te maken. Deze mogelijkheid draagt bij tot verhoogde prestaties in commerciële communicatie en waar mogelijk een verminderde impact op het milieu. 26 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 26 4/06/ :18:33

27 Enkele voorbeelden en cijfers uit de praktijk 27 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 27 4/06/ :18:33

28 De preventie van papierafval Febelgra heeft samen met OVAM een gids ontwikkeld die de oorzaken van papierafval tijdens het productiedrukproces in kaart brengt. De gids bevat ook vele suggesties om papierafval te verminderen dat tijdens het proces ontstaat. Met deze gids als leidraad kunnen bedrijven hun papierafval tot wel 50 % verminderen. VOS-emissies in vellenoffset en coldset Op vraag van de Vlaamse overheid voerde Febelgra een studie uit binnen de Vlaamse vellenoffset en coldset bedrijven (> 50 werknemers) naar de evolutie van VOS-emissies. Hieruit bleek dat deze bedrijven, dankzij verschillende VOS-reducerende maatregelen, hun emissies van solventen tussen 2005 en 2008 terugdrongen met ongeveer 10 %, m.a.w. er werden 111 ton emissies vermeden t.o.v Enkele voorbeelden en cijfers uit de praktijk 28 De grafische sector en duurzaam bosbeheer Steeds meer drukkers maken deel uit van de keten van duurzaam bosbeheer. Deze keten begint bij de exploitatie van het bos en eindigt bij de eindgebruiker of opdrachtgever van drukwerk. De meest voorkomende officieel erkende bosbeheersystemen zijn FSC en PEFC. Deze systemen zien er op toe dat de eindgebruiker of opdrachtgever de garantie heeft dat het papier of karton dat gebruikt werd voor zijn drukwerk effectief uit FSC- of PEFCgecertificeerde bossen afkomstig is. Milieucharter van de papier- en grafische industrie voor de strijd tegen klimaatverandering Met dit initiatief is de papier- en grafische sector de eerste in België en in Europa om zich als industrie te engageren in de strijd tegen de klimaatverandering. Het initiatief gaat uit van het PCF (Paper Chain Forum) dat de volledige papierketen vertegenwoordigt en informatie acties voert in het kader van de duurzame relatie tussen papier en milieu. De 12 beroepsfederaties, waaronder Febelgra, die lid zijn van het PCF engageren zich concreet De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 28 4/06/ :18:34

29 rond het verder zetten en uitbouwen van de duurzame relatie tussen papier en bos, recyclage inspanningen en het verbeteren van de CO 2 -voetafdruk. Educatief papierproject: onderwijs leert kinderen beter met papier omgaan In opdracht van het PCF (Paper Chain Forum) stelde Green vzw, onder meer begeleid door Febelgra, een educatief papierproject op om kinderen aan te zetten papier rationeel te gebruiken. De opzet van het project is jongeren van 9 tot 12 jaar bewust te maken van het belang en de mogelijkheden van papier, hen objectief informeren over de milieu-impact van papier- en drukwerk. De boodschap zal uiteindelijk in tientallen scholen over gans België verspreid worden. De opzet en de aanpak van het project, uniek in zijn soort, werd bevestigd door de toekenning van de European Recycling Award in 2009 door het European Recovered Paper Council. Enkele voorbeelden en cijfers uit de praktijk 29 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 29 4/06/ :18:34

30 Bronnen - The Facts of our Value Chain, EMIP, april Energy efficiency, PrintCity, Papier besparen redt geen bomen, PCF, persbericht 7 oktober Perception of the wood-based industries Qualitative study, European Commission, Papierafvalpreventie in de grafische sector, milieudienst Febelgra, Down to earth: A practical look at environmental issues and trends, are pixels greener than paper?, International Paper Company, Down to earth: A practical look at environmental issues and trends, is it worth printing?, International Paper Company, Intergraf recommendations on CO 2 emissions calculation in the printing industry, Milieucharter van de Belgische papierketen, PCF, 19 juni 2008 Bronnen 30 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 30 4/06/ :18:34

31 Copyright foto s: Blz. 3 Vitaliy Pakhnyushchyy - Fotolia.com Blz. 6 Helder Almeida - Fotolia.com Blz. 8 Miredi - Fotolia.com Blz. 14 Tjall - Fotolia.com Blz. 18 Celeste-RF - Fotolia.com Blz. 20 paulo cruz - Fotolia.com Blz. 24 christian42 - Fotolia.com Blz. 27 emmi - Fotolia.com Bronnen 31 De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 31 4/06/ :18:34

32 Febelgra is de representatieve beroepsvereniging van de Belgische grafische industrie en vertegenwoordigt alle zelfstandige ondernemingen in de drukkerijsector, de prepress- en de afwerkingbranches. Febelgra telt meer dan 700 aangesloten ondernemingen die samen 65 % van de tewerkstelling realiseren in de sector. febelgra vzw The Egg, communication nest Barastraat Brussel Tel Febelgra behartigt de belangen en is de spreekbuis van de grote, middelgrote en kleine ondernemingen van de sector. Febelgra treedt op als officieel woordvoerder van de sector bij de regionale, federale, Europese en internationale overheden, bij de administratie, de vakbonden, de media, de academische wereld en de niet-gouvernementele organisaties. Haar acties betreffen alle materies die belangrijk zijn voor de grafische nijverheid. Deze zijn vooral toegespitst op de economische, sociale, federale, regionale en internationale reglementeringen, fiscale, juridische en milieuvraagstukken en promotieactiviteiten. Als koepelorganisatie telt Febelgra 3 regionale pijlers, Febelgra Vlaanderen, Febelgra Wallonië en Febelgra Brussel die instaan voor de rechtstreekse contacten en dienstverlening aan de aangesloten bedrijven. De grafische industrie een duurzame ontwikkeling-certif.indd 32 4/06/ :18:34