De elektrische installatie Aardingslus aardelektronen aardingsonderbreker Twee soorten aardelektronen: energiesteen energiebocht

Transcriptie

1 De elektrische installatie Inleiding de regelgeving of wetgeving is opgenomen in A.R.E.I. : Algemeen Reglement op de Elektrische Installatie, deze bepaald de reglementen i.v.m. de elektrische installatie vb de dikte van de leidingen, welke zekering op welke leiding voor men aansluiting krijgt op een elektriciteitsmaatschappij moet men een attest kunnen voorleggen van een erkende controle-instelling indeling van de elektrische installatie op 2 manieren a) in essentie 3 delen: i. leidingen : buizen, draden of kabels ii. toestellen : bediening(brengen de stroom naar) en verbruikstoestellen iii. omhulsels : vormen de behuizing van de toestellen b) opdelen naar plaatsdelen: i. inbouwinstallatie: leidingen in de muren ii. in holle wanden : vb in gyprocwanden iii. opbouwinstallatie : op de muren voorafgaande werkzaamheden 1. het plaatsen van een aardingslus Aardingslus = een aardelektrode in de vorm van een lus - een massieve geleider met een cirkelvormige doorsnede van 35mm² - bestaat uit blank of verlood koper - wordt onder de buitenmuur op de bodem van de funderingssleuf geplaatst en bedekt met een laag zand alvorens het beton te storten - verplicht wanneer de funderingssleuf een diepte van 60cm bereikt (vanaf 60cm geen problemen meer bij vorst en het vriezen van het water) - uiteinden van de lus eindigen dicht in de buurt van de verdeelkast Er worden aardelektronen bijgeplaatst en verbonden met de aardingsonderbreker indien de plaatsing van de aardingslus niet kan omdat de fundering onvoldoende diep is of omdat de spreidingsweerstand (aardingsweerstand) te groot is Twee soorten aardelektronen: een koperen geleider wordt 80cm diep horizontaal in de grond geplaatst en omgeven door een goed geleidende aarde een kruisvormige of ronde aardingsstaaf wordt in de grond gedreven 2. de aansluiting op het net De energiesteen groepeert de doorgang van alle nutsvoorzieningen door de fundering - bestaat uit twee maal twee PVC buizen van diameter 60 en 110mm - wordt vervangen door de energiebocht: bestaat uit 3 buizen van diameter 75mm en 2 van diameter 50mm - de bovenkant van de bocht of steen moet minstens 60cm onder het definitieve maaiveld zitten

2 Elektrische kringen Een gebouw bevat massa s contactdozen en verlichtingspunten. Om het ter beschikking gestelde vermogen zo optimaal te benutten, wordt het net verdeeld in verschillende stroombanen of kringen waarop verschillende toestellen worden aangesloten Een evenwichtige verdeling per baan is dan ook zeer belangrijk Eisen en aanbevelingen bij het indelen van stroombanen (p.10): - regels ivm wandcontactdooskringen o max 8 enkelvoudige of meervoudige wandcontactdozen per kring toegelaten - regels ivm verlichtingskringen o max 10 verlichtingstoestellen of verlichtingsgroepen op een kring aangesloten o twee aan elkaar grenzende ruimten op een verschillende kring aansluiten - algemene regels o kring van de badkamer (stopcontact en verlichting) is een afzonderlijke kring met specifieke beveiliging o een aantal toestellen kunnen beter op een afzonderlijke kring worden aangesloten omwille van hun groot vermogen en omwille van de veiligheid en bedrijfszekerheid o voorzien in een afzonderlijke reservekring o niet overal het max toegelaten aantal stopcontacten gebruiken, zo wordt de flexibiliteit voor de toekomst behouden elektrische schema s het dossier = een verzameling van alle documenten die op eenzelfde installatie betrekking hebben is verplicht, ook belangrijke uitbreidingen worden hierin vastgelegd opgemaakt in 2 exemplaren : 1 voor de eigenaar en 1 voor het controle organisme het bestaat uit: situatieschema = geeft aan hoe de installatie wordt uitgevoerd concrete weergave van de behoeften van de eigenaar de plaats van alle schakelaars, wandcontactdozen en andere vaste toestellen worden op het bouwplan aangegeven via symbolen de stroomkringen en de volgorde van de toestellen worden via een letter en cijfer aangegeven op het schema installatieschema = een situatieschema vervolledigd met de bijbehorende kringen en plaatsing van de leidingen niet verplicht ééndraadsschema = een overzichtelijk schema dat de structurele opbouw van de installatie weergeeft; toont de samenhang tussen de kringen en de schakelingen identificatie van de kring (kring) en de elementen ervan (cijfer) de leidingtypen de doorsnede en aantal geleiders in de kring plaatsingswijze type + kenmerken van de beveiligingstoestellen op de kring schakelaars, contactdozen, lichtpunten, de vast aangesloten toestellen

3 stroombaanschema = een verklarend schema, toont nauwkeurig de elektrische werking van een schakeling niet verplicht! vb wisselschakeling, kruisschakeling aansluitschema = een schema voor de installateur waarbij de verbindingen van ingewikkelde toestellen worden aangegeven niet verplicht! Soort installatie Grootheid Symbool Eenheid Symbool Stroomsterkte I Ampère A Spanning U Volt V Weerstand R Ohm Ω Vermogen P Watt W Verbruik W Joule J of Ws Voor de spanning zijn er in principe twee mogelijkheden voor de eindverbruiker: éénfasig net: spanning van 230V tussen 2 geleiders, nl nulgeleider en fasedraad driefasig net: spanning van 4000V tussen 4 geleiders, nl nul en 3 fasedraden (tussen nul en fasedraden 230V, tussen de fasedraden zelf 400V) vermogens bij éénfasige en driefasige aansluiting vermogen in eenfasig net = P = U x I (bij zuivere ohmse weerstand = weinig voorkomende) dus => P = U x I x cos φ (bij faseverschuiving) in een driefasig net = P = U x I x 1,73 (bij een ohmse weerstand) bij faseverschuiving : P = U x I x 1,73 x cos φ stroombaanschema s a) enkelpolige schakeling = heeft tot doel een lamp of lampengroep éénpolig te bedienen van op 1 plaats b) tweepolige of dubbelpolige schakeling = heeft tot doel een lamp of lampengroep tweepolig te bedienen van op 1 plaats. Hierbij wordt zowel de fasedraad als de nulgeleider onderbroken

4 c) enkelpolige wisselschakeling Een enkelpolige wisselschakeling heeft als doel een lamp of lampengroep enkelpolig te bedienen van op 2 plaatsen. Uitzicht in een huis: Een kruisschakeling Een kruisschakeling heeft als doel een lamp of lampengroep te bedienen van op drie of meerdere plaatsen. 3 Wissel Kruis Wissel 4 Wissel Kruis Kruis Wissel 5 Wissel Kruis Kruis Kruis Wissel Op de tekening zie je de kruisschakeling met 3 Uitzicht in een huis: Indien er van 4 of meer punten een lamp op lampengroep moet bediend worden kan men meerdere kruisschakelaars tussenplaatsen. In dit geval gaat men overstappen naar een impulsschakeling.

5 De impulsschakeling Een impulsschakeling wordt gebruikt om een lamp of lampengroep van op meerdere plaatsen met een drukknop te bedienen. Schakeling van wandcontactdozen Alle wandcontactdozen in een kring worden altijd in parallel geplaatst. Plaatsen van leidingen, schakelaars en wandcontactdozen Kleuren hebben betekenis Aarding geel/groen Nul-geleider blauw Fasedraad zwart Speeldraden rood Voor de plaatsing van de buizen slijpt men de nodige sleuven en doorgangen. Het trekken van draden in buizen gebeurt dmv. een trekveer. Voor het verbinden van het toestel laat men een draadreserve van ongeveer 10cm. Aan de verdeelkast voorziet men een overlengte even groot als de hoogte van de kast. Inbouwdozen PVC dozen die in de muur worden gepleisterd en waarop de buisleidingen worden aangesloten. In deze dozen monteert men de inbouwtoestellen (schakelaars, stopcontacten, ) Inbouwdozen voor de schakelaars plaatst men: - langs de slotzijde van de deur - op hoogt van 1m30, overal even hoog Inbouwdozen voor stopcontacten plaatst men: - op hoogte van 15cm - natte ruimte: 25cm - in de hoeken van ruimten, of langs deuren (slotzijde) Maken van verbindingen De verbinding met de toestellen gebeurt via de voorziene klemmen aan de toestellen na het afisoleren van de draden. Voor het verbinden worden klemmen/lasdoppen/aansluitdozen gebruikt. Plaatsing verdeelkast De verdeelkast wordt bij voorkeur in een droge ruimte, dicht bij de invoer van de woning geplaatst. Meestal naast de elektriciteitskast.

6 Uitrusting van de verdeelkast Inleiding De toestellen in de verdeelkast kan men in 3 groepen verdelen: - personenbeveiliging - lijnbeveiliging - comfort en schakeltoestellen Personenbeveiliging Elektrische spanning kan voor de mens levensgevaarlijk zijn. Als de stroomsterkte > 0,1A is. Deze situaties doen zich voor als er een goed contact is met een deel van het lichaam met de spanningsbron en een ander deel van het lichaam met de aarde. Welke maatregelen garanderen de veiligheid van de personen: - isoleren: men isoleert zodanig de installatiematerialen dat de mens niet in aanraking komt met de geleiders of de onder spanning staande delen. - Aarden: waar een risico bestaat tot indirecte aanraking van een stroomvoerende geleider moet men de toestellen aarden. Dit gebeurt door een rechtstreekse verbinding te maken tussen de toestellen en de aardingslus of aardingsstaaf - Stroomlekschakelaar of differentieelschakelaar: dit is een actieve beveiliging. De schakelaar zorgt ervoor dat bij een geringe verlies of foutstroom de installatie wordt uitgeschakeld. Zie volgende pg. voor uitleg - Dubbele isolatie: de gehele mantel van het stroomvoerende deel van een toestel in isolatiemateriaal vervaardigen zodat deze nooit onder spanning komen te staan. Dergelijke dubbelgeïsoleerde toestellen hebben een vast snoer zonder aarding. - Gebruik maken van veiligheidsspanning: dit is het omlaag transformeren van een gevaarlijke spanning naar een ongevaarlijke spanning dmv. transformatoren. Uitleg stroomlekschakelaar: Er zijn altijd evenveel windingen!!! Er ontstaat spanning als het magnetisch veld niet gelijk is. Er ontstaat een als het magnetisch magnetisch veld als het gelijk is (pijltjes bij F en N) Als het magnetisch veld gelijk is gebeurt er niets Als het magnetisch veld ongelijk is dan is er verlies

7 Bij een verliesstroom zal de stroomsterkte naar de verbruiker groter zijn dan deze die terug komt van de verbruiker. Beide stromen zijn dus niet meer gelijk waardoor het magnetisch veld in de spoelring ook niet meer gelijk zal zijn. Hierdoor zal er een inductiespanning ontstaan. Deze spanning zal een elektromagneet bekrachtigen die het uitschakelmechanisme in werking stelt. De stroombaan wordt onderbroken. (p 25) De 2 meest voorkomende schakelaren zijn: - 30 ma (voor in de badkamers) - 300mA (voor algemeen gebruik) Het aantal en de gevoeligheid van de verliesstroomschakelaars is vooral afhankelijk van de spreidingsweerstand van de aardelektrode. Hoe hoger de weerstand, hoe meer en hoe gevoeliger de verliesstroomschakelaars moeten zijn. Installatie met aardingsweerstand kleiner of gelijk aan 30 Ohm: - algemene verliesstroomschakelaar van 300mA beveiligt alle kringen. - Bijkomende verliesstroomschakelaar van 30mA beveiligt: o Kringen in de badkamer o Wasmachine o Linnendroger o Droogzwierder o Vaatwas - Bijkomende verliesstroomschakelaar van 10mA voor de stopcontacten in de badkamer Installatie met aardingsweerstand groter dan 30 Ohm en kleiner dan 100 Ohm: - analoog met vorige, maar met meer en gevoeligere verliesstroomschakelaars. - De hoofdverliesstroomschakelaar wordt verzegeld door erkend organisme Lijnbeveiliging De toestellen voor lijnbeveiliging zijn eigenlijk toestellen die de kringen op zich beveiligen. Ze vormen het zwakste punt uit de kring en onderbreken de kring op een gecontroleerde manier. De taak: elektrische installaties beveiligen tegen kortsluiting en overbelasting. Kortsluiting: krijgen we als 2 stroomvoerende draden in verbinding komen met elkaar, zonder dat er een verbruiker tussen zit. Bij een bepaalde spanning (U) en een weerstand (R) die zeer klein is wordt de stroom (I) zeer groot. Overbelasting: te veel stroom vragen volgens de doorsnede van de leiding. Dit heeft een temperatuursverhoging tot gevolg.

8 De elektrische zekering: (werking kunnen uitleggen op EX) De elektrische zekering vormt een beveiliging tegen overbelasting en kortsluiting. Smeltzekering een draadje smelt als er een te grote stroomdoorgang doorgaat de stroomkring wordt onderbroken. De penautomaat na de wegname van de foutoorzaak, kan de installatie snel opgestart worden. Het is een kliksysteem. De modulaire automaat na de wegname van de foutoorzaak, kan de installatie snel opgestart worden. Het is een kliksysteem. (De pen en modulaire automaat hebben dezelfde werking, alleen is de plaatsing anders.) De automatische zekering heeft 2 uitschakelmechanismen het bimetaal en de elektromagneet. pg 30 De stroom komt aan via de aansluitklem en gaat door het bimetaal. Dan gaat het door een elektromagneet en via een beweegbaar contact naar de andere aansluitklep. De bedieningsknop geeft de werkingstoestand aan en kan manueel bediend worden. Bij overbelasting zal er extra warmte ontwikkeld worden waardoor het bimetaal zal ombuigen. Wanneer de ombuiging voldoende groot is, zal het bimetaal tegen het uitschakelmechanisme drukken, waardoor dit de stroom onderbreekt. Wanneer er door kortsluiting de stroom erg groot wordt zal de elektromagneet, via de zeer hoge stroom door de spoel, het uitschakelmechanisme in werking laten treden, waardoor dit de stroom onderbreekt. De toegelaten stroomsterkte is afhankelijk van de doorsnede van de stroomvoerende geleiders: Doorsnede geleider Nominale stroom van de smeltveiligheid Nominale stroom van de meerpolige automatische schakelaar Toepassing 1.5 mm² 10A 16A Stopcontact 2.5 mm² 16A 20A Verlichtingskring Besluit: 1. personenbeveiliging a) verliesstroomschakelaar : 300 ma voor alles, 30mA voor vochtige ruimte b) dubbele isolatie c) aarding 2. lijnbeveiliging automatische zekering met 2 uitschakelsystemen: - kortsluiting : 2 draden tegen elkaar = te weinig weertand = PLOTS - teveel stroom doet 2 bimetalen vervormen = GELEIDELIJK, zekering valt uit

9 Samenstelling van een standaard verdeelkast Een voorlopige aansluiting Verdeelkast bestaat uit: een teller (meegeleverd) verdeelkast met - verliesstroomschakelaar 300mA - driefasige automaat 20 A - monofasige automaat 20 A - aardingsklem spatwaterdichte driefasig wandcontactdoos drietal spatwaterdichte monofasige wandcontactdozen een standaard verdeelkast Hoofdelementen 1. de bodem op de muur 2. uitneembaar montageraam met rails 3. beschermkap Verder nog aardingsrail afsluitdeur invoeropening isolatiedopjes sluitstukken voor de rails scharnier kwartslagschroeven

10 Opbouw 1. per buisje dat in de verdeelingskast komt wordt de aardingsdraad naar met de aardingsrail verbonden. Er zijn evenveel buisjes als er zekeringen zijn. Deze verdwijnt via een aardingsdraad in de grond verliesstroomschakelaar : a. 300 ma voor alles : waar ook de stroom in toekomst b. 30 ma voor de zekeringen waarvan de kringen in een natte omgeving liggen, de zekeringen (Q,R,S,T)liggen dan ook naast deze verliesstroom schakelaar. 3. stroom komt toe in de verliesstroomschakelaar van 300 ma 4. elke zekering wordt verbonden met een fasedraad en een nulgeleider aan de ene kant 5. aan de andere kant vertrekken ook zo twee draden die naar de kringen zelf verdwijnen via de buisjes Problemen bij oude installaties open verdeelkasten met naakte geleiders geen verdeelstroomschakelaar/differentieelschakelaar geen of slechte aarding oude leidingen onaangepaste lijnbeveiligingen

11 Speciale toestellen Comfort- en schakeltoestellen - schakelaars : knop die alles af of aan zet vb als men een weekend weg wil - overspanningbeveiliging en bliksembeveiliging o overspanningbeveiliging : toestel dat de spanning over een verbruiker bij een overspanning beperkt. Het beschermt de elektrische installatie overspanningen worden veroorzaakt door: indirecte blikseminslag het schakelen van elektromotoren, machines, lastoestellen, manipulaties op het net door energiebedrijven toestellen gevoelig aan overspanning : TV, medische apparatuur = deze beveiliging wordt NA de verliesstroomschakelaar geplaatst - trappenlichtautomaat = speciale toepassing van impulsschakelaar. Een elektromagnetische schakelaar die op bevel van een drukknop het licht inschakelt en na een vooraf ingestelde tijd automatisch uitschakelt. - Relais en contactoren relais : een elektromagnetische bediende schakelaar om stuurkringen van relatief geringe vermogen in en uit te schakelen contactor : is een gelijkaardige elektromagnetische bediende schakelaar die een vermogekring kan in of uitschakelen - voorkeurcontactor dubbel-uurtarief = dit toestel dient om op dagtarief een boiler te laten opwarmen bij uitputting van de warmwatervoorraad overdag. Beschikt over drie standen: 0 : buiten werking tijdens bv lange afwezigheid AUT : automatische werking op nachttarief I : tijdelijke werking op dagtarief - Tijdrelais : toestellen die een belasting tijdsduur- afhankelijk aan- of uitschakelen o Vertraagd bij inschakelen o Vertraagd bij uitschakelen o Impulsgever : zolang de stuurkring is ingeschakeld wordt de belasting alternerend aan en uit geschakeld. Vb waarschuwingslicht bij gevaarlijke punten. o Start bij inschakelen, wissen bij uitschakelen o Starten bij uitschakelen, wissen bij inschakelen - Transformatoren: geschikt voor het voeden van kringen op lage spanning Primaire spanning 220V wordt omgezet in secundaire spanning van 8, 12 of 24 volt. Toestellen voor energiebeheersing - voorrangsrealais : biedt de mogelijkheid om, in een installatie met beperkt vermogen die bij gelijktijdige werking het toegelaten vermogen zouden overschrijden, afzonderlijk in werking stellen - schakelklokken o analoge : wordt het tijdsmechanisme aangedreven door een motor. Aanduiding dmv cijfers o digitale schakelklokken : is het tijdsmechanisme een elektronische teller op het ritme van een onderdeel van een seconde en de tijdsaanduiding gebeurt met cijfers

12 - schermschakelaar : een elektronische schakelaar die bediend wordt door de inwerking van licht op een fotocel: bij daling van lichtintensiteit zal de schemerschakelaar contact bedienen waardoor het toestel aangeschakeld wordt. Beschermingsgraden van toestellen Elektrische toestellen van dezelfde aard kunnen verschillen naargelang: indringing van stof indringing van vocht mechanische stevigheid waarden vh toestel uitgedrukt in : IP waarde. Op het toestel wordt het aangegeven met IPXXX (xxx = 3 cijfers) X1 = voor de bescherming tegen indringen van vaste stoffen X2 = voor de bescherming tegen indringen van een vloeistof X3 = of IK voor de schakweerstand cijfer niet belangrijk? Gewoon X Bijkomende bescherming in de badkamer Badkamer deelt men in in 5 volumes (ruimten) 0 : het volume in het bad 1 : het volumeomhulsel boven het bad 1bis : het volume onder het bad 2 : het beschermingsvolume 3 : de ruimte buiten het beschermingsvolume algemene eisen: de verlichting moet steeds tweepolig onderbroken worden de verlichting en de stopcontacten zitten op 1 kring met een verliesstroomschakelaar van 30 ma in zone 0 is niets toegelaten Elektriciteitstarieven CREG Bevoegd door: transport elektriciteit over hoogspanningsnet productie elektriciteit opslag en vervoer aardgas nettotarieven VREG Bevoegd door : distributie elektriciteit en aardgas rationeel energieverbruik REG milieuvriendelijke energie Marktspeler op de vrije markt Producten (e) => tranmissiebeheerder Elia Invoerder (g) => vervoersondernemening Fluxys Evenwichtverantwoordelijke Vervoersnetgebruiker Leverancier klant Distributiebeheerder

13 3 systemen: 1. normaal of enkelvoudig systeem = wordt automatisch toegepast voor alle huishoudelijke installaties 2. tweevoudig systeem = wordt toegepast in een nacht en dagtarief. Van 21 en 6u en van 22u tot 7u, snachts. 3. uitsluitend nachttarief = toegepast voor het verbruiken via een speciaal voorbehouden tariefmeter waarop enkel accumulatieverwarming en waterverwarming op aangesloten is. De prijs is een samenstelling van een aantal kostprijsbepalende elementen: vaste vergoeding energieprijs, waarbij een opdeling wordt gemaakt naargelang het jaarlijks verbruik kosten distributie en transport belastingen en heffingen Sanitair 1. Inleiding Water lijkt onuitputtelijk : 70% van de planeet bestaat uit water Slecht 2,5% = zoet : beperkt gedeelte geschikt voor menselijk gebruik 2. Verbruik, kosten en besparingsmogelijkheden 1) Verbruik Gemiddeld: 120l per persoon per dag! Het verbruik van een gezin is afhankelijk van de grootte van het gezin en de gewoontes 2) Kostprijs De kostprijs van het leidingwater varieert van streek tot streek Gemiddeld in Vlaanderen: 1,5 euro/m³ + belasting van 0,65 euro/m³ Voor het berekenen van de kostprijs wordt er rekening gehouden met een reeks van veronderstellingen, deze worden nagezien en eventueel aangepast zie p.51 3) Besparingsmogelijkheden Er zijn een aantal besparingsmogelijkheden: aanpassen van de gewoontes en bewuster omgaan met water gebruik van regenwater adhv regenwaterinstallatie (voor de wc, wasmachine, tappunten voor de tuin en schoonmaak en het koude water in de douche/ bad) plaatsen van een zuinige wc (besparing van ongeveer 50%) plaatsen van een spaardouchekop (besparing van ongeveer 1/3) onder controle houden van lekken 3. Installatie voor watertoevoer 1) Aansluiting op het waternet Via de energiesteen of bocht komt de waterleiding binnen in de woning is niet gratis! De meter wordt geplaatst door mensen van de waterleidingmaatschappij juist voor de meter wordt door hen een afsluitkraan geplaatst na de meter dient er een kogel of bolkraan geplaatst te worden na de teller is het verplicht om een terugslagklep te plaatsen om te voorkomen dat het water van jouw leidingwater terechtkomt in de algemene waterleiding

14 2) Materialen De verbinding gebeurt door lassen, solderen of schroefdraad (met het gebruik van paardenhaar en vet om een dichting te verkrijgen) Tegenwoordig wordt er veel gebruik gemaakt van de rode en blauwe kunststofbuizen van het buis-in-buis type Voordelen gemakkelijke plaatsing ongevoeligheid voor kalkaanslag en corrosie vervangbaarheid van de buizen Nadelen veroudering in functie van de temperatuur en druk maar de kwaliteit van de buizen is beter geworden De buizen voor sanitair water zijn speciaal behandeld om de hygiëne te waarborgen van het drinkwatertransport: ze hebben een grotere wanddikte en zijn niet zuurstofdicht (meestal VPE-buizen) 3) Plaatsing Collector = een constructie waaraan de verschillende leidingen worden gekoppeld adhv persverbindingen (worden bij voorkeur 50cm boven de vloer geplaatst) Voor gewone aftakleidingen (lavabo, toilet, wasmachine ) worden buizen van diameter 16mm gebruikt. De tappunten hebben verschillende vastgestelde richthoogte boven de vloer 4. Kranen 1) Algemeen De kwaliteit van de kraan heeft te maken met het binnenwerk of het kraanhuis zorgt voor de vermenging van het water en voor het aan of afsluiten van de kranen De traditionele kranen werken met een systeem van rubberdichtingen, deze worden meer en meer vervangen voor kranen met keramische schijven Door de hendel van de kraan te bewegen schuiven de schijven over elkaar en bepalen zo het debiet van het koude of warme water Voordelen van kranen met keramische schijven: gaan langer mee lekken minder snel gemakkelijker qua bediening modern design 2) Water en energiebesparende kranen Mogelijkheden - een drukverminderaar te plaatsen na de teller - een perlator (mouserende filter) aan de kraan bevestigen Het lijkt of er een volle straal uit de kraan komt terwijl het debiet 30% wordt verminderd Nadelen: sneller verstoppingen op het moment dat je snel en veel water nodig hebt, blijft het debiet beperkt

15 - kranen met 2 standen: een spaarstand met een voldoende maar lager debiet en een stand met het volledige debiet Normaal staat de kraan in spaarstand, als je meer water nodig hebt moet je de knop indrukken - elektronische kranen adhv metingen van het aantal tapbeurten kan berekend worden of de plaatsing van elektronische kranen economisch verantwoord is Voordelen: hogere hygiëne omdat men de kraan niet hoeft aan te raken om ze te laten werken water besparend omdat het water niet kan blijven lopen 3) Thermostatische kranen Bij deze kranen kan je op voorhand de gewenste temperatuur instellen (zo loop je nooit het risico dat er te heet water uit de kraan stroomt) = comfortabel en veilig (er zit ook een soort kinder slot op de kraan) 5. Installatie voor sanitair afvalwater 1) Algemene principes het regenwater moet gescheiden van het afvalwater worden afgevoerd men moet zoveel mogelijk regenwater zelf gebruiken zo krijgen de rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI s) minder verdund afvalwater binnen wat hun werking stimuleert 2) Afval van sanitair afvalwater Adhv sanitaire buizen wordt het afvalwater opgevangen en verzameld voordat het via de riolering in de straatriolering terechtkomt Sommige gemeenten voorzien een septische put, andere gemeenten laten het afvoer van het toilet rechtstreeks in de riolen lopen Voor de afvoer van afvalwater in een gebouw maakt men enkel nog gebruik van kunststofbuizen andere buizen of hulpstukken kunnen gemakkelijk worden aangesloten ze zijn 100% waterdicht veel gladder dan de terracottabuizen tussen de verschillende sanitaire toestellen/ installaties en afvoerbuizen wordt een sifon (= reukafsluiter geplaatst) Riolering Riolering moet ontdubbeld zijn (regenwater en huishoudelijk afvalwater gescheiden) - Diameter van meer - Controleputje met reukslot (tegen de corrosieve dampen ook) - Terugslagklep (tegen gevaar dat water bij overstroming terug in het huis komt) Septische put Verplichting hangt af van de gemeente. Het afvalwater van de wc s komt hierin terecht. De vaste bestanddelen gaan boven drijven en een korst vormen. Door invloed van de bacteriën wordt de korstlaag verteerd en omgezet in vloeibare bestanddelen. In het bezonken materiaal vindt anaërobe afbraak van organisch materiaal plaats. Men komt zo tot 50% zuivering.

16 Vetafscheider Omdat het soortelijk gewicht van vetten kleiner is dan van het water gaan de vetten bovendrijven. De stoffen splitsen. De vetafscheider moet regelmatig geledigd worden. Gebruik van regenwater Algemeen De regenwaterinstallatie De voorfilter - Niet-zelfreinigende filterput: o kleine, ondiepe put met grof geweven zak met grind. o Regelmatig schoonmaken - Zelfreinigende filters: o Putvorm: als er bladeren blijven liggen weggespoeld door volgende lading water o Cycloonfilter: water komt binnen en gaat via de zijkant (zeef) draaiend naar beneden en wordt weggevoerd. De overloop van de regenwaterput De regenwaterput is voorzien van een overloop. Deze overloop treedt bij voorkeur enkele tientallen keren per jaar in werking (verversing van het water). De pomp Verschillende soorten: Vroeger zuigerpompen via een zuigersmechanisme wordt het water uit de tank gezogen en in een drukvat geperst. Nu centrifugaalpomp door de draaiing van het schoepenrad wordt het water naar buiten geslingerd. Er ontstaat een onderdruk bij de zuigopening en het water wordt daardoor aangezogen.

17 Nu Kleiner, maar ook betrouwbaar. In het drukvat zit een luchtkussen en water. De pomp vult het vat tot er een bepaalde druk si opgebouwd. Als het water wordt gebruikt, stijgt het luchtvolume en daalt de druk. Als men beneden een bepaalde druk zit wordt het vat terug aangevuld. Ook nog de pomp met elektronische sturing maar geen reservoir. Zodra het water wordt verbruikt daalt de druk en gaat de pomp hierop reageren. De met drukgestuurde pompen zijn duurder, hebben geen vat, geen of weinig drukverlies en maken minder lawaai. De vlotterfilter en droogloopbeveiliging De aanzuigleiding van de pomp mag niet van op de bodem vertrekken. De minimumhoogte van de aanzuigleiding boven de bodem is nodig om eventueel bezonken slib niet mee te pompen. Bijvulsysteem Als bij langdurige droogte de regenput leeg komt te staan moet je kunnen overschakelen op leidingwater. Het is verboden om een vaste verbinding te maken tussen het regenwatersysteem en het drinkwaternet. Je kunt een volledige scheiding realiseren door de verschillende aftappunten te voorzien van 2 verschillende leidingen met elk hun kraan. Beter is de regenput bijvullen met leidingwater. Dit kan manueel of automatisch. Manueel je moet zelf via een tuinslang de put gaan bijvullen in functie van het verwachte verbruik. Je kan ook gebruik maken van een tijdschakelaar. Hiermee vermijd je dat de kraan blijft openstaan en kostbaar leidingwater verloren gaat. Automatisch de vlotter in de tank stelt een bijvulkraan werking, die de hoeveelheid voor vb 1 dag aanvult. Ook hier mag er geen rechtstreekse verbinding zijn met het leidingwaternetwerk.

18 Plaatsing en materiaal van de put Meestal kiest men voor een put onder de grond. (of in de kelder). Belangrijk hierbij is: - Voldoende groot mangat voorzien met kraag en deksel - De put moet de bovenbelasting kunnen weerstaan - De put mag niet opdrijven bij hoge waterstand De put kan uit beton of kunststof bestaan. Beton moeten benor-goedkeuring hebben, wand en bodem moeten uit 1 stuk zijn. Kunststof zijn lichter, zonder kraan kunnen plaatsen. Dimensionering van regenwaterputten Algemeen Hoe groter het aangesloten dakoppervlak en hoe groter de put, hoe minder vaak de put moet bijgevuld worden. - vanaf dakoppervlakte van 50m² regenput - per begonnen 20m² minstens 1000l Dus minimaal al zeker een regenput van 3000l 50 / wordt l Dimensioneringsmethode Een regenput wordt gedimensioneerd op basis van het gebruiksdebiet, het dakopp., gemiddeld percentage van stilstand. Een regenput die te vaak leeg staat energieverspilling en maakt het water duur Het dakoppervlak moet men corrigeren met aantal coëfficiënten: Formule niet kennen, wel uitleggen: Toevoerend dakoppervlak = horizontaal dakopp. x hellingscoëfficiënt x dakbedekkingscoëfficiënt x filtercoëfficiënt Hellingcoëfficiënt = samenspel tussen de helling en de oriëntatie van het dak. Dakbedekkingcoëfficiënt = is afhankelijk van het type dakbedekking. Vooral bij platte daken en sterk effect omdat er grote volumes verdampen Kostprijs voor een regenwaterinstallatie put: 100 euro pomp: 375 euro zelfreinigende voorfilter: 375 euro leidingen en toebehoren : 250 euro (afhankelijk van het gebouw) put van 10m² = ongeveer 2000 euro doorstroomtoestel zuiniger dan boiler steeds warm water ter beschikking max. debiet = 20l/min modulerende branders voor een variabel debiet meestal gas of elektriciteit

19 elektronische ontsteking duurder in aanschaf maar wegens minder verbruik goedkoper op termijn risico: atmosferische brander = gebruiken zuurstof uit de omgeving boiler voorraadtoestel grootte afhankelijk van te verwerken verbruik min 100 l min in woning met douche min 130 l / min in woning met bad temperatuur 65 C temperatuur kan lager maar regelmatig opwarmen is vereist om legionella en andere bacteriën te voorkomen afzonderlijke boiler elektrisch: weerstand in voorraadtank nachttarief noodzakelijk uitsluitend nachttarief heeft risico naar een tekort van warm water bij toevallig hoog verbruik spaarboiler (tweevoudig tarief) met voorkeurschakelaar afzonderlijk boiler op aardgas brander onderaan voorraadtank kan altijd opwarmen als er nood aan is elektronische ontsteking is voordeliger op termijn voordeliger dan elektrisch combinatie CV en warmwaterbereiding doorstroomtoestel zowel CV als voor warm tapwater, meestal op aardgas vloerketels (aardgas of stookolie) worden dikwijls gecombineerd met een boiler via spiraal warmte wisselaar of tank in tanksysteem voor de zekerheid : boiler bij CV

20 De zonnecollector 1. zonnecollector 2. warmtewisselaar 3. zonneopslagtank 4. pomp 5. automatische regelaar 6. sonde 1 7. sonde 2 8. bijverwarming 9. mengkraan 10. teruglooptank 1 warmt op (< 5 C valt de pomp stil) 4 slaat aan als de temperatuur verschilt van 10 tussen 1 en 3 Wordt bepaalt met 6 en 7. de pomp wordt bedient door 5 treedt in werking tot het water 60 is 9 voor als de temperatuur stijgt, zodat er geen te heet water door de leidingen loopt Als de pomp stopt loopt 10 leeg en vult zicht terug op 1m² collector per dagelijks verbruik van 30l warm water Tank van 50 liter per m² collector Voor standaardgezin collector van 3 a 4 m² nodig verwarmingsinstallatie bepalende factoren voor een gelijkmatige temperatuur luchttemperatuur relatieve vochtigheid : RV = AV/VV = optimaal = 40-60% stralingstemperatuur luchtsnelheid temperatuursverdeling warmte transport of verspreiding van energie onder invloed van temperatuursverschil op 3 manieren : a) geleiding of conductie (door een stof) b) stroming of convectie (via vloeistof of gas) c) straling of radiatie (van vlak naar vlak) Q = U x A x delta T x t (=geleidingsformule) U = k = transmissiecoëfficiënt Q = U x A x delta T (vermogenberekeningsformule) Een stof heeft een bepaalde hoeveelheid warmte en energie inzicht. Door deze stof te verplaatsen krijgt men ook warmte transport. Hoeveelheid warmte energie of Q = m x c x delta T Energieomzetting en rendement bij elke omzetting is er verlies bij een omzettingsproces zijn de verliezen gelijk aan het verschil tussen de toegevoegde energie en de nuttige energie. Het rendement is de verhouding hiertussen n = nuttig / toegevoegd

21 richtwaarden als we een opp van 200m² verwarmen hebben we 20 kw nodig bij K55 verbruik is dan = 100 kwh/m² of 40kWh/m³ bij individueel verwarmen van een lokaal (actief bewonen) moet men de waarden x 1,75 doen Graaddagen zijn van belang bij het vergelijken van een jaarverbruik. 1 graaddag is er als de gemiddelde dagtemperatuur 1 C onder het jaargemiddelde ligt. Dat is 15 C. is het een dag van gemiddeld 7 C dan telt die dag 8 graaddagen. Standaard telt België 2300 per jaar Klassieke centrale verwarmingsprincipe 1. ketel 2. brander 3. drukvat 4. veiligheidsklep met drukmeter 5. vulset 6. leidingen 7. driewegkraan 8. pomp Werking: de op wekking (omzetting tot) warmte-energie 1-5 het transport van warmte-energie 6-8 de afgifte van de warmte-energie grootte van de ketel verbranding werkingstijd tot de referentieperiode = belastingsgraad of benuttingsgraad optimaal werkt een enkelvoudige ketel best 25 a 30% vb kwh => 1000 uur draaien => stookperiode = 4380 uur/jaar (1/2 van 8760) 1000/4380 = 22% (redelijk goed) Als we een ketel van 800 Kw moeten steken doen we dat in een Cascade van ketels plaatsen van 4 x 200 kw, pas alle 4 inschakelen op het drukste moment van het jaar soorten ketels vloer en wandketels opmars van de wandketels wandketels vooral aardgas vloerketels voor grotere vermogens

22 * open (atmosfericht) * gesloten toestellen : veiliger en beter regelbaar hoge rendement ketels en condensatieketels oude installaties geven maar 60 % rendement meer actueel gemakkelijk want men probeert meer dan 90% rendement te halen berekeningen met barema onderwaarde geeft verkeerd beeld Optimaz : label voor kwaliteit voor stookolieketels. De ketels krijgen dit label pas als hun rendement hoger ligt dan 91% HR+ketels = geeft aan dat de aardgasketel voldoet aan de strenge eisen inzake veiligheid en rendement HR Top Label = voor condensatieketels. Deze werken via latente warmte. Dit wil zeggen dat ze een extra hoog rendement halen dankzij de terugwinning van de warmte die nog aanwezig is in de waterdamp van de verbrandingsgassen aardgas of stookolieketel aardgas is op alles beter maar we moeten toch grondig volgende factoren afwegen voor we iets ondernemen verbruik installatiekosten milieu veiligheid onderhoudskosten toebehoren drukexpansievat : opvang van volume vermeerdering bij verwarming (stikstofkussen) overdruk of overstortventiel : beveiliging tegen overdruk (meestal 3 bar) te veel druk => veer omhoog => vloeistof eruit opslag tank voor: polyethyleen, metaal of versterkte kunststof (polyester) meestal ingegraven o zoja : dubbelzijdige wand tenzij o polyester o in kelder die ingekuipt is sinds 1995 : eisen in VLAREM 2

23 o verschil (vooral wat betreft data en frequentie van controles) voor particulier (tot 500l) en professioneel gebruik o lekdetectie vb door tank onder druk te zetten o overdrukbeveiliging (fluitje of sonde) stookoliepomp : principe van verdringingsprincipe gasttoevoer : veiligheidsblok met waakvlam leidingen: vroeger VPE(x) leidingen o V(ernet) staat voor een speciale thermische behandeling met als doel het verbeteren van de drukvastheid en plooibaarheid o Kan op verschillende manieren 6 a 8u op 85 C houden. o PE : polyethyleen actueel meestal PEX-AL-PEX (verwarming en sanitair Transportsystemen Water is één van de belangrijkste warmtevervoermiddelen: - goedkoop en overal voorradig - grote soortelijke warmte ( 4185J/kgK) kan veel energie kwijt in het water Natuurlijke circulatie warm water zet uit, soortelijke massa verkleint tov. koud water en stijgt dus. Kunstmatige circulatie dmv. waterpomp. Open bovenaan is er een expansievat in verbinding met de atmosfeer Gesloten heeft een gesloten drukexpansievat

24 Verouderd systeem van pijpleidingen: - enkel pijpsysteem o seriesysteem o shuntsysteem - dubbel pijpsysteem Nu werkt men met individuele aan en afvoer per verwarmingselement: Een combinatie van beide systemen wordt gebruikt bij grote gebouwen: Er zijn grote collectoren dicht bij de ketel(s) geplaatst. Van hieruit vertrekken leidingen naar verschillende verdiepingen/gebouwen. Om daar terug via collectoren met aanvoer en afvoerkringen of individuele bevoorrading te vertrekken. Pompen Voor het transport van water worden centrifugaalpompen gebruikt.

25 Verwarmingselementen Algemeen radiatoren en convectoren veruit populairst zijn en vergelijking met vloer- en luchtverwarming meestal goedkoper en beter geschikt voor renovaties ze nemen wel plaats in minder geschikt voor grote ruimtes radiatoren en convectoren geven zowel via straling en convectie warmte af, maar voor convectoren is het aandeel via convectie duidelijk groter via convectie beter verdeling van de warmte-energie, straling is blijkbaar gezonder en aangenamer (minder stof) Verschil tussen radiator en convector: Radiator Convector Aard van warmte Straling en convectie Convectie Gladde verwarmingsbuizen Dit zijn stalen pijpen in serie of parallel, boven of naast elkaar aangebracht. Men past ze toe voor het verwarmen van toiletruimten. Ribbenbuizen Nadeel: veel stof verzamelen, moeilijk te reinigen Voordeel: goedkoop, goede warmteverdeling, eenvoud in constructie Radiatoren capaciteit uitgedrukt in watt capaciteit wordt bepaald door afmetingen en waterinhoud bij paneelradiatoren :meerdere platen met convectielamellen designradiatoren maken deel uit van het interieur toe- en afvoer via muur Convectoren water via koperen buis onderaan toestel op 1, 2 of 3 buizen groot aantal stalen of aluminium lamellen temperatuur wanden convector lager dan bij radiator snel reactievermogen afstand vloer onderkant convector : 8 à 12 cm ook vloerconvectoren Regelapparatuur Kamerthermostaat stuurt het verwarmingssysteem (stuurt de pomp) analoog of digitaal verschillende instellingen per 24 uur/ per week plaats van de thermostaat is belangrijk regelt enkel de temperatuur in het lokaal waar hij hangt kan draadloos meerdere thermostaten per gebouw mogelijk

26 Thermische kranen met thermisch voelelement sluit bij het bereiken van de ingestelde temperatuur in ruimte met kamerthermostaat zijn thermostatische kranen niet echt vereist programmeerbare thermostatische kranen Ketelthermostaat en buitenthermostaat pomp wordt gestuurd door thermostaat in lokaal er wordt gestookt tot de ingestelde watertemperatuur via een buitenvoeler kan de ketelthermostaat variabel ingesteld worden waardoor de watertemperatuur optimaal is actuele installaties zorgen er ook voor dat de pomp een korte tijd blijft doorwerken na het afschakelen van de thermostaat Driewegkranen bij groter gebouwen is er een constante rondloop van warmwater afzonderlijke lokalen kunnen via een eigen thermostaat en een driewegkraan op de hoofdleiding de temperatuur regelen de pompen en dergelijke kranen kunnen ook via een algemeen regelsysteem gestuurd worden waardoor het energieverbruik geoptimaliseerd wordt bij groter gebouwen is er een constante rondloop van warmwater afzonderlijke lokalen kunnen via een eigen thermostaat en een driewegkraan op de hoofdleiding de temperatuur regelen de pompen en dergelijke kranen kunnen ook via een algemeen regelsysteem gestuurd worden waardoor het energieverbruik geoptimaliseerd wordt Regeling verwarmingssysteem - Aan/uit-regeling De binnentemperatuur is te verlagen door de verwarming volledig uit te schakelen. Hierdoor kan de temperatuur onder de toelaatbare grens dalen. De ondergrens zal bepaald worden door het vriespunt, nog beter is het dauwpunt. - basisregeling Er wordt gezorgd dat een verlaagde temperatuur gedurende een bepaalde tijd blijft. Dit kan door een kamerthermostaat met dag en nachtregeling. - Optimalisatieregeling Toegepast in grotere gebouwen, is afhankelijk van de buitentemperatuur. Vloerverwarming Algemeen geen plaats nodig voor radiatoren of convectoren bouwbiologen zijn er niet altijd voor te vinden moeilijker toe te passen bij renovatie niet zo eenvoudig te regelen en te berekenen gelijkmatiger verdeling van de temperatuur, zeker bij hoge lokalen weinig onderhoud minder stofcirculatie meestal iets duurder

27 Werking via een legpatroon van buisjes wordt warm water door de vloer gestuurd grotere dikte van vloer nodig en extra isolatie max vloertemperatuur is 29 C inert systeem - weersafhankelijke regeling is nodig combinatie met radiatoren / convectoren voor plaatsten die niet permanent verwarmd moeten worden aardgas of stookolie voor de verwarming van het water elektrische weerstanden i.p.v. waterbuisjes in de vloer wordt soms toegepast maar is af te raden Luchtverwarming ventilatie en verwarming in één systeem onopmerkbare luchtcirculatie lucht uit natte en vervuilde ruimtes wordt afgevoerd en vervangen door buitenlucht warmterecuperatiesysteem is aan te raden de recuperatielucht wordt gefilterd, vermengd met de buitenlucht en verwarmd is geen airconditioning bijna onzichtbaar systeem werking opwarming via aardgas of stookolie direct systeem : lucht wordt door brander rechtstreeks opgewarmd indirect systeem : lucht wordt via warmtewisselaar met water opgewarmd kanalen zijn in vloer en muur verwerkt berekening is niet zo eenvoudig filters moeten regelmatig gereinigd worden normaal iets duurder dan klassieke systemen maar verwarming en mechanisch ventilatiesysteem samen

28 Warmtepomp bij voorgaande systemen : fossiele brandstoffen niet hernieuwbaar, duur en vervuilend warmtepomp is één van de oplossingen warmte onttrekken aan een ruim relatief koud medium warmte afgeven in een beperkte relatief warme ruimte een werkingsvloeistof en drukveranderingen zorgen voor dit omgekeerde transport Werking algemeen : frigorische kring met : captatienet of verdamper stralingsnet of condensor vermogengenerator (compressor en ontspanner) regel en veiligheidsapparatuur Thermodynamische cyclus

29 Onderdelen De verdamper via de lucht eenvoudig te installeren winstfactor iets lager en minder stabiel via water rivier, waterloop maar ook grondwater (eventueel via boringen) meestal via warmtewisselaar via de grond lussysteem in grond de verdamper via de grond via buizen in de grond in de omgeving van het gebouw bij voorkeur in zuidelijke richting diepte minimaal 50 cm onzichtbaar temperatuurverlaging in de grond verwaarloosbaar voldoende afstand van fundering (min 1 meter) grootte van captatienet is tussen 1,2 en 1,5 maal het stralingsnet de generator verbinding tussen captatienet en stralingsnet werkingsvloeistof: verboden om R12 en R22 te gebruiken de condensor directe warmteafgifte waarbij condensor verwerkt is in de te verwarmen oppervlakte indirect waarbij er via een warmtewisselaar water of lucht opgewarmd wordt relatief lage temperaturen Rendement of COP: rendementen van meer dan 400 % zijn mogelijk kostprijs is grote struikelblok bij dergelijke installatie toegevoegde energie is elektriciteit (duur) hoge energieprijzen voor fossiele brandstoffen en milieuvoordelen maken van deze manier van verwarmen echter zeer interessant Individuele elektrische verwarming met uitzondering van vloerverwarming is elektrisch verwarmen individueel duur qua verbruikskost negatieve beoordeling (maal 2,5) bij de EPB berekening eenvoudig in installatie lage investeringskosten afzonderlijk regelbaar verhoogt comfort Directe elektrische verwarming: eenvoudigst en goedkoopst in aanschaf duur qua verbruik (groot deel dagtarief) eventueel nuttig als bijverwarming of bij sporadisch gebruik viertal soorten te onderscheiden a) straler op hoge temperatuur tot ongeveer 800 C bijna 100 % stralingswarmte b) straler op lage temperatuur stralingswarmte via plaat met elektrische weerstanden

30 c) elektrische olieradiator via opwarming van vloeistof in de radiator door elektrische weerstanden verplaatsbaar via straling en convectie d) elektrische convector elektrische weerstanden worden opgewarmd lucht komt, al dan niet gedwongen, via deze gloeiende weerstand klassieke bijverwarming in badkamer en slaapkamers warmteafgifte vooral via convectie Indirecte elektrische verwarming a) de spaarkachel afzonderlijke stroomkring op nachttarief afzonderlijke weerstand die kan gebruikt worden bij onverwachte koude manuele regeling : aantal standen voor het bepalen van de warmteopname weersafhankelijke regeling : oplaadcyclus wordt automatisch aangepast aan buitentemperatuur b) ecokachel zelfde principe als dynamische spaarkachel drievoudig uurtarief : lager dag en nachttarief, duurder gedurende beperkt aantal piekuren toestel werd afgezet tijdens de piekuren niet meer te verkrijgen sinds midden 2005 gemengde elektrische verwarming door een combinatie van verschillende types elektrische verwarming kan men de voordelen van de verschillende volledig benutten bvb : dynamische spaarkachels in de leefruimtes, statische spaarkachels in de hal, rechtstreekse verwarming in de slaapkamer, enz... Elektrisch verwarmen blijft echter duur in verbruik. Stoken tegen de beste prijs alle stooksystemen hebben voor- en nadelen studie van testaankoop (1998 en 2001) verduidelijken een aantal zaken dergelijke berekeningsmethode dient aangepast te worden met actuele cijfers (vooral schommeling van de brandstofprijzen) blijft altijd moeilijk de toekomst te voorspellen maar... probeer altijd een gefundeerde keuze te maken basis villa van 145 m² bewoonde oppervlakte of bungalow met 110 m² bewoonde oppervlakte goed geïsoleerde woningen (K55) voor alle systemen zowel vaste kosten (investering) als verbruik berekend ( voorbeelden zijn hier niet meer juist!!! ) verbruikskosten voor zowel verwarming, warm water als keuken kosten voor erkend installateur 4 basisvragen :

31 hoofdverblijfplaats (permanente bewoning)? gasaansluiting in de straat? woning kleiner of gelijk aan referentiewoning? goed geïsoleerd? antwoord 4 maal ja : voorkeur voor gas neen op vraag 1 : eventueel elektrisch neen op vraag 2,3 of 4 : verbruikskosten goed inschatten en eventueel stookolie (vroeger zeker omdat verbruikskost lager was voor stookolie)