EEN OUDE STELLING UIT DE MEETKUNDE

Transcriptie

1 EEN OUDE STELLING UIT DE MEETKUNDE LUIDT: Als drie cirkels elkaar onderling snijden, dan zullen de drie koorden (*) ofwel precies in e e n punt snijden, ofwel evenwijdig zijn en in dat geval liggen de middelpunten op e e n lijn. IDEE VAN HET BEWIJS We kiezen een assenstelsel zo dat het middelpunt van de eerste cirkel de oorsprong (0,0) is en na eventuele vergroting/verkleining de straal precies 1 is. We kiezen verder de assen zo dat het middelpunt van de tweede cirkel precies op de y-as ligt. De vergelijkingen van de cirkels worden dan: c 1 : x 2 + y 2 = 1 (1) c 2 : x 2 + (y b) 2 = r 2 (2) c 3 : (x c) 2 + (y d) 2 = R 2 (3) Vervolgens gaan we vergelijkingen oplossen OPMERKINGEN Men mag voor cirkel c 2 gerust (x a) 2 + (y b) 2 = r 2 (2bis) kiezen; de extra variabele a maakt het rekenwerk niet moeilijker. Wel is het dan mogelijk dat de verbindingslijn (*) van de snijpunten ( koorde ) van de eerste twee cirkels c 1 en c 2 verticaal loopt! Die koorde heeft in dat speciale geval een vergelijking waar de variabele y niet in voorkomt; in een bijlage is te lezen hoe het bewijs dan verder gaat. De koorde van c 1 en c 2 is in ons geval horizontaal! Dat laten we hieronder middels vergelijkingen combineren zien: C1 EN C2 x 2 + y 2 = 1 x 2 + y 2 2by + b 2 = r 2 2by b 2 = 1 r 2 dus (mits b 0) y = (4) Dit is een horizontale lijn, zolang die eis b 0 geldt. Mocht nu wel gelden: b = 0. Wat dan? Welnu dan hebben we het over concentrische cirkels ( c 1 en c 2 hebben dan hetzelfde middelpunt: (0,0) en snijden als r 1 elkaar niet of vallen samen: als r = 1 ). In dit uitzonderingsgeval hebben we slechts twee (evenwijdige) koorden In het vervolg houden we vast aan b 0. Mocht men hebben gewerkt met de algemene versie van c 2 : (x a) 2 + (y b) 2 = r 2 dan is de vergelijking van de koorde: y = x (4bis) Deze lijn staat loodrecht op de lijn door de middelpunten (0,0) en (a,b). Ga maar na! Mij bekruipt het gevoel dat ik dit al eens ergens eerder heb gezien.maar waar?...zie ook TWEE CIRKELS C1 EN C3 x 2 + y 2 = 1 x 2-2cx + c 2 + y 2-2dy + d 2 = R 2 2cx + 2dy c 2 d 2 = 1 R 2 en (mits d 0) : y = (5) Verderop komen we terug op de situatie waarbij wel geldt: d = 0. Voorlopig gaan we er van uit dat d 0

2 (4) EN (5) GELIJKSTELLEN (na kruiselings vermenigvuldigen en aan beide kanten delen door 2) : db 2 +d dr 2 = bc 2 + bd 2 + b br 2 2bcx 2bcx = bc 2 + bd 2 + b br 2 db 2 d + dr 2 en mits c 0 is van het snijpunt x = (6) In het geval: c=0 blijken de drie cirkels alle hun middelpunt op de y-as te hebben en dan hebben we het weer over evenwijdige (horizontale) koorden In het alg. geval (4bis en 5): x = nu onder de aanname dat bc ad Hierover verderop meer.. (6bis) C2 EN C3 combineren geeft: 2cx c 2-2by +b 2 +2dy d 2 = r 2 R 2 en: (2d 2b)y = r 2 R 2 +c 2 + d 2 b 2-2cx dus y = x (7) De uitgebreider versie (2bis en 3): y = beide uiteraard nog steeds onder de aanname b 0 en d 0 x (7bis) (na kruiselings vermenigvuldigen) : (2d 2b) {c 2 + d 2 R cx} = 2d{r 2 R 2 + c 2 + d 2 b 2-2cx} (8) (linkerlid) 2dc 2 + 2d 3 2bc 2 2bd 2 2dR 2 + 2bR 2 + 2d 2b -4cdx +4bcx = (rechterlid) 2dr 2 2dR 2 + 2dc 2 +2d 3 2db 2 4cdx {4bc-4cd+4cd}x = 2bc 2 + 2bd 2 2bR 2 + 2b 2db 2 + 2dr 2-2d (alles delen door 2): 2bcx = bc 2 + bd 2 br 2 + b db 2 + dr 2 - d en hieruit komt precies regel (6) x = In het algemene geval (met de extra variabele a): (2d 2b) {c 2 + d 2 R cx} = 2d{r 2 R 2 + c 2 + d 2 a 2 b 2 + (2a-2c)x} (linkerlid) 2dc 2 + 2d 3 2bc 2 2bd 2 2dR 2 + 2bR 2 + 2d 2b -4cdx +4bcx = (rechterlid) 2dr 2 2dR 2 + 2dc 2 +2d 3 2da 2 2db 2 + 4adx 4cdx {4bc-4cd-4ad+4cd}x = 2bc 2 + 2bd 2 2bR 2 + 2b 2da 2 2db 2 + 2dr 2-2d (alles delen door 2): (2bc-2ad)x = bc 2 + bd 2 br 2 + b da 2 db 2 + dr 2 d en hieruit komt precies (mits bc ad) regel (6bis) x = VOORWAARDEN: Om met de laatste te beginnen: Als b 0 en d 0 dan is: bc = ad op te vatten als: = en aan de hand van een getallenvoorbeeldje is te zien wat dit betekent: neem cirkel c 2 met a = 3 en b = 4 en vervolgens cirkel c 3 met c = 6 en d = 8. Dan liggen de middelpunten M 1(0,0) ; M 2 en M 3 op e e n lijn en zijn er drie evenwijdige koorden..zie hieronder in een situatieschets: Pagina 2

3 SITUATIESCHETS WAT ALS.... b 0 NIET geldt?... In het algemene geval met c 1 : x 2 + y 2 = 1 en c 2 : (x a) 2 + y 2 = r 2... dan hebben we alvast een verticale koorde... zie (kleine) figuur links: Mocht nu in (3) ook de d nog nul zijn: d = 0 en c 3 : (x c) 2 + y 2 = R 2 dan hebben we weer de situatie dat de middelpunten op e e n lijn liggen: de x-as!!... evenwijdige (verticale) koorden zoals in de figuur hieronder rechts: Als b = 0 EN d 0 dan hebben we een verticale koorde: x = (1) en (2) In vergelijking (7bis) met b = 0 : y = (2) en (3) We hadden al gevonden: (5) y = (1) en (3) En dit gaan we eens netjes combineren.... x = substitueren in (5) geeft y = { } (I) x = substitueren in y = geeft: y = (II) (I) en (II) gelijkstellen: c + d R + 1 { } = (*) = r R + c + d a + = r R + c + d a + 1 = r R + c + d a + a r + 1 = c + d R + 1 { } en ook dit klopt (*) Pagina 3

4 Merk hierbij op dat = 1 de bewijsvoering versnelt. Hieronder de reguliere situatie: TWEE CIRKELS Wanneer men de vergelijkingen van twee cirkels combineert (links en rechts van elkaar afhaalt, om de kwadraten kwijt te raken) dan krijgt men de vergelijking van een lijn k, een eventuele snijlijn... Voorbeeld1: x 2 + y 2 = 1 combineren met (x 3) 2 + (y 4) 2 = 25 geeft y = x Voorbeeld2: x 2 + y 2 = 1 met (x 3) 2 + (y 4) 2 = 1 geeft y = x en dit is NIET de vergelijking van de koorde (om precies te zijn: het is die van de middelloodlijn van het lijnstuk tussen de middelpunten!!!)... Als je toch een snijpunt gaat zoeken krijg je een vergelijking met een negatieve discriminant. Voorbeeld3: x 2 + y 2 = 1 met (x 3) 2 + (y 4) 2 = 16 geeft y = x (raaklijn!!) en.... x =... Dat combineren blijkt niets anders dan een zogenaamde machtlijn op te leveren. Hieronder vind je links naar die theorie over machtlijnen van cirkels Volgens deze theorie is bijvoorbeeld de Hoogtelijnstelling van een driehoek slechts een kwestie van machtlijnen van drie cirkels. Het stuk algebra waarin je 2 hoogtelijnen maakt en snijdt en laat zien dat dit snijpunt op de derde hoogtelijn ligt geeft echter een verwondering en voldoening die ik graag doorgeef aan de lezer (kies een geschikt assenstelsel.) Pagina 4

5 RAKENDE CIRKELS De Stelling kan aangepast worden voor de situatie van rakende cirkels, met middelpunten wel of niet op e e n lijn..zoals in NAWOORD: Er is een 3D-variant van de Oude Stelling: Als drie bollen elkaar onderling snijden, dan zullen de drie vlakken waarin elk van de snijcirkels liggen ofwel evenwijdige snijlijnen opleveren, ofwel de snijvlakken zijn evenwijdig en in dat geval liggen de middelpunten op e e n lijn. Om met het laatste geval te beginnen: Als de drie middelpunten op e e n lijn liggen dan zullen de snijvlakken loodrecht op deze lijn staan. Dit is eenvoudig in te zien. Als de middelpunten niet op e e n lijn liggen wordt het lastiger voor te stellen, maar beschouw een vlak door de middelpunten van de bollen, M 1 ; M 2 en M Elk van de drie snijcirkels (snijvlakken) zal dan loodrecht op dit vlak staan. We kiezen het assenstelsel weer slim: Neem M 1 als oorsprong (0,0,0); de straal van de eerste bol voor het gemak weer 1 en neem voor M 2(a, b, 0) en de straal van de tweede bol: r.... Bij de derde bol nemen we voor de straal: R en middelpunt M 3(c, d, 0). Het vlak waarin M 1 ; M 2 en M 3 liggen is (dan) het Oxy-vlak Zonder alles helemaal uit te schrijven een eerste indruk van het bewijs: B 1 : x 2 + y 2 + z 2 = 1 (I) B 2 : (x a) 2 + (y b) 2 + z 2 = r 2 (II) B 3 : (x c) 2 + (y d) 2 + z 2 = R 2 (III) Pagina 5

6 Bij het combineren hou je vergelijkingen van snijvlakken over (op dezelfde wijze als de koorden in de 2D-variant) zoals: 2ax + 2by = a 2 + b r 2 2cx + 2dy = c 2 + d 2 +1 R 2 en: (2c 2a)x + (2d 2b)y = c 2 + d 2 a 2 b 2 + r 2 R 2 Merk op dat in geen enkele vergelijking van de snijvlakken z voor komt.als twee snijvlakken een punt gemeenschappelijk hebben dan is de (elke) snijlijn er een met verticale richting! Als twee snijvlakken geen punt gemeen hebben dan moet je dat aan de vergelijkingen kunnen zien! De normaalvectoren van de vlakken moeten dan een veelvoud van elkaar zijn: (ook hier geldt dan weer): = en zelfs: = (er is sprake van afhankelijkheid) en in dat geval liggen de middelpunten op e e n lijn! Ik laat het aan de lezer over om te zien wat er gebeurt als een noemer nul dreigt te worden. De uitbreiding van de 3D-variant is dat als bollen elkaar raken de raakvlakken ofwel evenwijdige snijlijnen hebben, ofwel onderling evenwijdig zijn (afhankelijk van of de middelpunten op e e n lijn liggen of niet).... Hiermee zijn we aan het eind van het verhaal gekomen, lees echter De Opdracht! Valkenisse Ton Raves Pagina 6