Ondernemingsrecht. Tekst tot titel 7.13 BW in werking treedt

Transcriptie

1 2009 Noordhoff Uitgevers bv Deel 4 Ondernemingsrecht Tekst tot titel 7.13 BW in werking treedt 15 Onderneming en ondernemingsvormen 16 Eenmanszaak en contractuele vennootschappen 17 Rechtspersonen in Boek 2 BW 18 Concern 19 Belangrijke wettelijke regelingen Dit deel geeft een beschrijving van het ondernemingsrecht. Het ondernemingsrecht omvat de regels met betrekking tot de ondernemingsvormen als ook de regels die de onderneming als zodanig betreffen. Allereerst wordt een omschrijving gegeven van de begrippen onderneming en ondernemingsvorm. Daarna komen de ondernemingsvormen aan de orde die geen rechtspersoonlijkheid bezitten. Dit zijn de eenmanszaak, de maatschap, de vennootschap onder firma en de commanditaire vennootschap. Vervolgens wordt ingegaan op het begrip rechtspersoon en worden de verschillende typen rechtspersonen die in Boek 2 BW worden geregeld, omschreven. Van de privaatrechtelijke rechtspersonen die in Boek 2 BW worden geregeld, zijn de nv en de bv de meest geëigende ondernemingsvormen. Na een uitgebreide beschrijving van de nv en de bv gaan we kort in op het verschijnsel concern. Tot slot besteden we aandacht aan een aantal belangrijke regelingen, zoals de fusie en splitsing en de medezeggenschap van de werknemers die in de onderneming werkzaam zijn. Basisboek recht 1

2 Noordhoff Uitgevers bv, Onderneming en ondernemingsvorm 15.1 Begrip onderneming 15.2 Ondernemingsvorm 15.3 Wat is ondernemingsrecht? In dit hoofdstuk gaan we in op de begrippen onderneming en ondernemingsvorm en geven we een overzicht van de wettelijke regelingen die tot het ondernemingsrecht worden gerekend Begrip onderneming In het ondernemingsrecht staat het begrip onderneming centraal. Wat moeten we onder het begrip onderneming verstaan? Het begrip onderneming wordt in het recht in verschillende betekenissen gehanteerd. Deze verschillende betekenissen bekijken we hier. Vervolgens gaan we in op een kenmerk van een onderneming, namelijk dat zij risico draagt. We eindigen met een overzicht van de verschillende ondernemingsvormen Verschillende begrippen Volgens het Handelsregisterbesluit 2008 (Hrb.) is sprake van een onderneming indien een voldoende zelfstandig optredende organisatorische eenheid van één of meer personen bestaat waarin door voldoende inbreng van arbeid of middelen, ten behoeve van derden diensten of goederen worden geleverd of werken tot stand worden gebracht met het oogmerk daarmee materieel voordeel te behalen (art. 2). In de Wet op de ondernemingsraden daarentegen wordt als definitie van de onderneming gegeven: elk in de maatschappij als zelfstandige eenheid optredend organisatorisch verband waarin krachtens arbeidsovereenkomst of krachtens publiekrechtelijke aanstelling arbeid wordt verricht. Wettelijke omschrijvingen zijn niet bedoeld om het begrip onderneming in al zijn volledigheid te definiëren. Een natuurlijke persoon die zelfstandig een onderneming drijft (eenmanszaak), houdt wel degelijk een onderneming in stand ook al is er geen sprake van een arbeidsorganisatie van enige omvang. Het opnemen van een definitie van het begrip onderneming in de verschillende wetten dient geen ander doel dan het afbakenen van het toepassingsgebied van de betreffende wet. Het begrip onderneming is eerder een bedrijfseconomisch dan een juridisch begrip. In het algemeen kunnen we stellen: 2 Deel 4 Ondernemingsrecht

3 2009 Noordhoff Uitgevers bv Een onderneming is een activiteit waarbij kapitaal en arbeid worden gecombineerd om goederen en/of diensten voort te brengen en aan te bieden op een markt, zulks voor eigen risico Risico Kenmerkend voor deze combinatie van kapitaal en arbeid is dat het risico wordt genomen of de voortbrengselen daarvan (producten of diensten) winstgevend kunnen worden afgezet. Daarbij valt onderscheid te maken tussen non-profit- en profitorganisaties. Men zegt dan wel dat het kenmerkende voor een onderneming is dat deze winstgericht is en dat alle overige organisaties waarbij kapitaal en arbeid worden gecombineerd maar waarbij geen winstoogmerk vooropstaat, bedrijven zijn. Toch worden de begrippen bedrijf en onderneming vaak als synoniemen gebruikt. Hooguit zou men kunnen zeggen dat bedrijf het ruime begrip is en onder te verdelen valt in ondernemingen en overige bedrijven. Voorts moet worden bedacht dat non-profitorganisatie een bedrieglijk begrip is. Al is een non-profitorganisatie niet op winst gericht, zij is ook niet op verlies gericht. In de praktijk zien we dat non-profitorganisaties ófwel een reserve opbouwen waarmee eventuele verliezen kunnen worden gedekt, ófwel kunnen terugvallen op een andere organisatie die de verliezen afdekt. Daar waar een bedrijf inefficiency of hogere kosten (bijvoorbeeld hoger loonpeil) kan afwentelen, hetzij op de markt zelf, hetzij op een andere organisatie (meestal de overheid in ruime zin), is geen sprake van ondernemen. Het kenmerkende van ondernemen is, dat de rechthebbende op die onderneming het risico zelf draagt. Voor zover een non-profitorganisatie zelf het risico loopt, is zij dan toch a/ls onderneming te beschouwen Ondernemingsvorm Een onderneming wordt juridisch in een bepaalde vorm uitgeoefend: de ondernemingsvorm. Naast de hiervoor genoemde eenmanszaak kan een onderneming worden gedreven in verschillende vormen. De meest voorkomende ondernemingsvorm is de vennootschap. Daaronder worden verstaan de contractuele vennootschappen, de maatschap, de vennootschap onder firma (vof), de commanditaire vennootschap (cv) en de naamloze en de besloten vennootschap (nv en bv). In de keuze van een ondernemingsvorm is de ondernemer vrij. Hij zal zich bij de keuze voor een ondernemingsvorm laten leiden door de gevolgen die de verschillende ondernemingsvormen meebrengen voor de rechtspositie van de bij de onderneming betrokken personen. Basisboek recht 3

4 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 De nv en de bv onderscheiden zich van de contractuele vennootschappen (maatschap, vof en cv) doordat zij rechtspersoonlijkheid hebben. Voordat we in hoofdstuk 16 en 17 uitgebreid stilstaan bij de verschillende ondernemingsvormen, gaan we in deze paragraaf eerst nader in op de begrippen vennootschap en rechtspersoonlijkheid. Daarna besteden we aandacht aan de rechtspersoonlijkheid en aansprakelijkheid en wanneer sprake is van een vennootschap zonder en met rechtspersoonlijkheid Begrip vennootschap De vennootschap is een samenwerkingsovereenkomst tussen vennoten om een onderneming in stand te houden. We onderscheiden hierbij: de overeenkomst tussen de vennoten, zijnde de overeenkomst van vennootschap; en de onderneming, zijnde de combinatie van kapitaal en arbeid die als vennootschap wordt aangediend. De overeenkomst van vennootschap vindt haar oorsprong in de overeenkomst van maatschap. Dit is een van de zogenoemde benoemde overeenkomsten in Boek 7 BW (art. 7A:1655 e.v. BW). De maatschap, de vennootschap onder firma en de commanditaire vennootschap zijn overeenkomsten waarbij twee of meer rechtssubjecten (vennoten) zich verbinden tot een inbreng van vermogensbestanddelen of arbeid met de bedoeling daardoor samen vermogensrechtelijk voordeel te behalen (zie hierover nader par e.v.). Deze vennootschappen worden in het spraakgebruik ook wel aangeduid als personenvennootschappen of contractuele vennootschappen Begrip rechtspersoonlijkheid Het begrip rechtspersoonlijkheid is een uitvinding van het recht, waarbij een van een natuurlijke (of andere rechts)persoon afgescheiden vermogen met een eigen doel zelfstandig drager is van rechten en verplichtingen. Zie bijvoorbeeld art. 2:5 BW: Een rechtspersoon staat wat het vermogensrecht betreft, met een natuurlijk persoon gelijk, tenzij uit de wet het tegendeel voortvloeit. De rechtspersoon is dus voor het vermogensrecht gelijk aan een natuurlijke persoon. Een rechtspersoon kan bijvoorbeeld overeenkomsten sluiten, een onrechtmatige daad plegen of een nieuwe rechtspersoon oprichten. Die gelijkheid met natuurlijke personen is er alleen maar wat het vermogensrecht betreft, en dan nog niet altijd. Omdat een rechtspersoon een juridische constructie is, is deze niet tastbaar, zoals een natuurlijke persoon. 4 Deel 4 Ondernemingsrecht

5 Het verrichten van (rechts)handelingen kan de rechtspersoon alleen maar door middel van natuurlijke personen. Als een rechtspersoon een overeenkomst sluit, doet hij dit door middel van een natuurlijke persoon die hem daarbij vertegenwoordigt Noordhoff Uitgevers bv Rechtspersoonlijkheid en aansprakelijkheid Rechtspersoonlijkheid moet los gezien worden van aansprakelijkheid van de rechthebbenden (leden, aandeelhouders) op de rechtspersoon. In beginsel is alleen het vermogen van de rechtspersoon aansprakelijk voor (rechts)handelingen verricht in het kader van de onderneming. Het is zeer wel denkbaar dat rechthebbenden aansprakelijk zijn voor alle handelingen die de rechtspersoon verricht. De essentie is dat dan toch de rechtspersoon zelf gehandeld heeft, ook al zijn anderen (mede)aansprakelijk voor de gevolgen van die handelingen. Rechtspersoonlijkheid hoeft dus niet in te houden dat alleen de rechtspersoon zelf aansprakelijk is voor de door hem verrichte handelingen. Voorbeeld Het Europees Economisch Samenwerkingsverband (EESV) is een rechtspersoon; toch zijn de leden onbeperkt en hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden van het samenwerkingsverband (zie verder par. 17.2) Vennootschap en rechtspersoon Niet alle vennootschappen zijn rechtspersoon en niet alle rechtspersonen zijn een vennootschap. Zoals eerder gezegd vloeit de vennootschap voort uit de maatschap. Aangezien een maatschap een overeenkomst is, is zij slechts denkbaar tussen ten minste twee (rechts)personen. Iemand kan geen overeenkomst met zichzelf sluiten. Dit zou betekenen dat een vennootschap steeds moet worden aangegaan en voortgezet tussen ten minste twee personen. Voor contractuele vennootschappen is dit inderdaad het geval. Echter, voor rechtspersoonlijkheid bezittende vennootschappen als de nv en bv die een zelfstandig juridisch bestaan zijn gaan leiden en niet gebaseerd zijn op een overeenkomst, is het niet noodzakelijk dat zij worden opgericht en voortgezet door ten minste twee personen (het kan natuurlijk wel). De naamloze en de besloten vennootschap bezitten rechtspersoonlijkheid en zijn ook vennootschap. Toch kan één persoon een nv of bv oprichten en voortzetten. Zonder rechtspersoonlijkheid zou dit niet kunnen. Tussenvraag 15.1 Basisboek recht 5

6 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 Noem de belangrijkste verschillen tussen de nv/bv en de contractuele vennootschappen. Tussenvraag 15.2 Waarom worden de contractuele vennootschappen ook wel personenvennootschappen genoemd? 15.3 Wat is ondernemingsrecht? Ondernemingsrecht is een breed begrip. Tot het ondernemingsrecht wordt gerekend zowel het recht betreffende de onderneming zelf als het recht betreffende de rechtsvorm van de onderneming. Het ondernemingsrecht omvat: het rechtspersonenrecht (Boek 2 BW); het recht betreffende de contractuele vennootschappen (Boek 7A BW, WvK); de Handelsregisterwet 2007 (Hrw.) en Handelsregisterbesluit 2008 (Hrb.); de Handelsnaamwet; de Faillissementswet; de Wet op de ondernemingsraden (WOR); het SER-besluit Fusiegedragsregels Deel 4 Ondernemingsrecht

7 2009 Noordhoff Uitgevers bv 16 Eenmanszaak en contractuele vennootschappen 16.1 Eenmanszaak 16.2 Maatschap 16.3 Vennootschap onder firma en commanditaire vennootschap 16.4 Toetreding en uittreding van vennoten en einde van de vennootschap 16.5 Ontwerp titel 7.13 BW In dit hoofdstuk bespreken we de ondernemingsvormen die geen rechtspersoonlijkheid bezitten. We onderscheiden daarbij de eenmanszaak, de maatschap, de vennootschap onder firma en de commanditaire vennootschap. Aan de orde komen de verschillen tussen de vennootschappen, het handelen namens deze vennootschappen, de toe- en uittreding van de vennoten en het einde van de vennootschap. Voordat we aan de bespreking van de zogenoemde contractuele vennootschappen toekomen, geven we eerst een korte beschrijving van de eenmanszaak Eenmanszaak De eenmanszaak is de onderneming die door een natuurlijke persoon in stand wordt gehouden. Voor deze ondernemingsvorm bestaat geen wettelijke regeling! De natuurlijke persoon-ondernemer is zelf eigenaar van de productiemiddelen van de onderneming en op hem rusten de vermogensrechtelijke verplichtingen die hij in het kader van de onderneming is aangegaan. De ondernemer die meestal een deel van zijn vermogen voor de onderneming bestemd heeft, is wel met zijn gehele vermogen (zijn privéen ondernemingsvermogen) aansprakelijk voor de rechtshandelingen die hij in het kader van de onderneming heeft verricht. De eenmanszaak moet krachtens art. 5 jo. 18 Hrw. en art. 11 jo. 16 Hrb. worden ingeschreven. Omdat de eenmanszaak geen zelfstandige juridische betekenis heeft, kan zij ook niet als zodanig aan een ander worden overgedragen. Verkoopt de eigenaar zijn eenmanszaak, dan kan de uitvoering van die koopovereenkomst slechts betrekking hebben op de activa. Deze moeten allemaal op de daarvoor geldende wijze worden overgedragen. Dit betekent dat alle goederen moeten worden overgedragen volgens de bepalingen van art. 3:80 e.v. BW. De passiva kunnen slechts worden overgedragen met medewerking van de rechthebbenden. Zie voor schuld- en Basisboek recht 7

8 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 contractoverneming art. 6:155/159 BW. Zie voor de overdracht van goederen deel 2, paragraaf 10.7 e.v Maatschap De maatschap is een zogenoemde benoemde overeenkomst die in art. 7A:1655 e.v. BW wordt geregeld. Art. 7A:1655 BW luidt: Maatschap is eene overeenkomst, waarbij twee of meerdere personen zich verbinden om iets in gemeenschap te brengen, met het oogmerk om het daaruit ontstaande voordeel met elkander te deelen. De maatschap is een verbintenisscheppende overeenkomst waarop onder andere art. 6:213 e.v. BW van toepassing zijn. De rechtsbetrekkingen tussen de vennoten worden mede beheerst door de redelijkheid en de billijkheid. De overeenkomst kan vormvrij worden aangegaan, ook mondeling. Verstandig is dat uiteraard niet, omdat het dan moeilijker aan te tonen valt wat tussen de maten is afgesproken. In deze paragraaf gaan we nader in op de kenmerken, de begrippen beroep en bedrijf, de verschijningsvormen, de essentie van de maatschap en het verrichten van handelingen namens de maatschap Kenmerken van de maatschap De definitie van de maatschap is zeer algemeen, terwijl de maatschap in het maatschappelijk verkeer in hoofdzaak wordt toegepast bij associaties van vrije-beroepsbeoefenaren, zoals advocaten, notarissen en accountants. Neemt een associatie als bedrijf deel aan het maatschappelijk verkeer, dan wordt veelal gekozen voor de vof of cv Beroep en bedrijf Wat is het verschil tussen beroep en bedrijf? Advocaat, notaris, accountant, architect, fiscalist, organisatieadviseur enzovoort worden gerekend tot de vrije beroepen. Het vrije in dit beroep is, dat men in beginsel zelfstandig het beroep uitoefent en dus niet in loondienst is. Niettemin zijn veel, met name de jongere beoefenaren van die beroepen wel in loondienst, veelal van maatschappen van die beroepsbeoefenaren. Men kan van beroep ook zijn directeur, lasser of loodgieter. Dit betekent dat men binnen een bedrijf een beroep kan uitoefenen. Is dat het geval, dan is men niet zelfstandig maar in dienstbetrekking. De maatschap tot uitoefening van een beroep heeft betrekking op het zelfstandig uitoefenen van een beroep. Volgens de Hoge Raad (HR 22 8 Deel 4 Ondernemingsrecht

9 november 1989, NJ 1990, 674) pleegt het bij beroep naar algemene maatschappelijke opvatting te gaan om bij uitstek persoonsgebonden werkzaamheden van intellectuele of kunstzinnige aard zonder dat daarvoor omvangrijke investeringen zijn gedaan. Ook met dit criterium kunnen we niet altijd uit de voeten. Van een scherp onderscheid tussen beroep en bedrijf is geen sprake, ook vrije beroepen worden steeds meer bedrijfsmatig uitgeoefend én onder gemeenschappelijke naam. De vennootschap onder firma (vof) en de commanditaire vennootschap (cv) zijn maatschappen tot uitoefening van een bedrijf en zijn daarmee gekwalificeerde vormen van de maatschap. Wat in essentie geldt voor de maatschap, geldt dus ook voor de vof en de cv, tenzij de wet (art. 16 e.v. WvK) specifiek anders bepaalt Noordhoff Uitgevers bv Soorten maatschappen We kennen twee soorten maatschappen: 1 maatschappen onder gemeenschappelijke naam (advocatenkantoor Jansen en Pietersen); 2 maatschappen niet onder gemeenschappelijke naam. In het eerste geval spreken we van de openbare maatschap die dient tot uitoefening van een beroep. In het tweede geval spreken we van de stille maatschap. Deze kan dienen zowel ter uitoefening van een beroep als van een bedrijf. Een openbare maatschap tot uitoefening van een bedrijf is niet mogelijk. In de praktijk komen wel maatschappen voor ter uitoefening van een bedrijf. Bijvoorbeeld aannemers die gezamenlijk een werk aannemen, vormen veelal een bouwcombinatie in de vorm van een stille maatschap. Bedrijfsuitoefening in een maatschap is slechts toegestaan voor zover er sprake is van een stille maatschap. Treedt de maatschap daarbij onder gemeenschappelijke naam in het rechtsverkeer op dan hebben we te maken met een vennootschap onder firma (vof; zie subpar ) Essentie van de maatschap De maatschap is: een overeenkomst tot samenwerking van twee of meer personen (dus ook rechtspersonen) gericht op het behalen van vermogensrechtelijk voordeel ten behoeve van alle vennoten (maten) door middel van inbreng van ieder van de vennoten (maten). Basisboek recht 9

10 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 Daarbij geldt het beginsel van de affectio societatis: samenwerking op basis van gelijkwaardigheid (dit is niet hetzelfde als gelijkheid). In een gewone onderneming wordt ook samengewerkt, echter op basis van hiërarchische, op de arbeidsovereenkomst gestoelde verhoudingen. Dit is geen maatschap. Ook de participatieovereenkomst en de poolovereenkomst zijn gewoonlijk geen maatschap. Een participatieovereenkomst is een overeenkomst waarbij een van de partijen deelt in de winst van de ander. Voorbeeld A leent geld aan B voor het bedrijf dat B wil gaan opzetten. Partijen spreken af dat A recht heeft op een aandeel in de winst. Van een maatschap tussen A en B is geen sprake nu de samenwerking ter verwezenlijking van een gemeenschappelijk doel ontbreekt. Bij een poolovereenkomst spreken de contractpartijen af bepaalde inkomsten in een pool te storten en deze onderling te verdelen. Partijen streven hier wel een gemeenschappelijk vermogensvoordeel na, maar de samenwerking ontbreekt. Slechts het resultaat wordt verdeeld. Vermogensrechtelijk voordeel is een ruimer begrip dan het begrip winst. Ook het uitsluitend behalen van kostenbesparingen valt daaronder. Dit vermogensrechtelijk voordeel wordt met elkaar gedeeld, dus niet onder elkaar. Dit houdt in dat uitkering van het voordeel niet vereist is (denk aan kostenbesparingen). Volgens art. 7A:1662 BW kan de vereiste inbreng bestaan uit geld, goederen (in de zin van art. 3:1 BW: dus zowel zaken als vermogensrechten) en arbeid. Een vennoot kan ook het genot van goederen die tot zijn vermogen behoren, inbrengen. De vennoot stelt de goederen ter beschikking van de maatschap maar blijft zelf rechthebbende van de ingebrachte goederen. De vennoten zijn in beginsel ieder voor een gelijk deel gerechtigd tot het ingebrachte vermogen. Voorbeeld A, B en C zijn een maatschap aangegaan. Omtrent de winstverdeling is niets afgesproken. A heeft 2.000, B en C 500 ingebracht. In een bepaald jaar wordt winst gemaakt. Elk der vennoten heeft recht op een aandeel in de winst naar evenredigheid van zijn inbreng (art. 7A:1670 BW). A krijgt dus , B en C Deel 4 Ondernemingsrecht

11 De inbreng van de afzonderlijke maten is bestemd om te worden aangewend voor het doel van de maatschap. Kunnen de maten na inbreng nog over het ingebrachte beschikken? De wet geeft hieromtrent geen regeling. Nu de inbreng van de maten voor de tijd van het bestaan van de maatschap aan een bepaald doel is gebonden, kan worden gesteld dat het ingebrachte vermogen toebehoort aan de gezamenlijke maten. Dit betekent dat de maten niet vrijelijk over hun aandeel in het bijeengebrachte vermogen kunnen beschikken. Voor goederen die slechts in genot zijn ingebracht en waarvan de inbrengende maat zelf de rechthebbende is gebleven geldt dat deze niet zonder instemming van de overige maten kunnen worden vervreemd of bezwaard Noordhoff Uitgevers bv Besturen van de maatschap Om de doelstelling van de maatschap te verwezenlijken zullen de vennoten concrete werkzaamheden/handelingen moeten verrichten. Deze handelingen worden aangeduid als bestuurshandelingen. Bestuurshandelingen kunnen worden onderscheiden in beheersdaden en beschikkingsdaden. Beheersdaden zijn alle handelingen die in het kader van de normale dagelijkse gang van zaken van de maatschap worden verricht. Beschikkingsdaden zijn handelingen die niet in de categorie beheershandelingen vallen, dus handelingen die niet tot de alledaagse verrichtingen van de vennootschap behoren. Bijvoorbeeld het aangaan van een geldlening of het doen van een grote investering. Als omtrent het beheer niets is overeengekomen, is iedere maat (vennoot) volledig bevoegd. Zie art. 7A:1676 BW. Echter, zolang de voorgenomen handeling nog niet is verricht, is ieder van de vennoten gerechtigd zich daartegen te verzetten. Dus een preventief vetorecht (art. 7A:1676 onder 1o BW). Is er wel in het beheer voorzien bij de overeenkomst dan geldt het preventieve vetorecht niet. De desbetreffende maat is volledig bevoegd. Deze beheersvoorziening kan zijn aangebracht bij het aangaan van de overeenkomst of op een later tijdstip. Dit maakt verschil. Is al bij het aangaan van de overeenkomst in het beheer voorzien, dan is de beheersbevoegdheid alleen herroepbaar door de overige maten als er sprake is van een gewichtige reden (zie art. 7A:1673 lid 2 BW). Van een gewichtige reden zal sprake zijn in het geval de beheersbevoegde maat misbruik maakt van zijn bevoegdheid. Is de beheersbevoegdheid later overeengekomen, dan is zij te allen tijde herroepelijk conform de regels van de lastgeving (zie art. 7:414 BW). Ten aanzien van die aangelegenheden die tot het beschikken moeten worden gerekend geldt dat deze alleen voor rekening van de maatschap kunnen Basisboek recht 11

12 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 worden verricht na voorafgaande gezamenlijke goedkeuring van de vennoten Beschikkingsdaden zijn die handelingen die niet tot de normale (dagelijkse) exploitatie gerekend kunnen worden. Het zal van de aard van de werkzaamheden van de maatschap afhangen of een handeling als beheersof als beschikkingsdaad moet worden gekwalificeerd. Voorbeeld De aankoop van een bedrijfspand ten behoeve van een maatschap van advocaten zal tot de beschikkingshandelingen worden gerekend terwijl dat bij een maatschap die tot doel heeft de aan- en verkoop van onroerende zaken een beheershandeling zal zijn. De bestuursbevoegdheid is een aangelegenheid die de maten onderling aangaat. De betekenis daarvan is dat de maat die bevoegd gehandeld heeft, dat handelen ten laste van de maatschap kan brengen conform de intern geldende regels (art. 7A:1680 BW of het maatschapscontract) over de mate waarin de maten daarin bijdragen. Voorbeeld A, B en C zijn organisatieadviseurs en werken samen in maatschap ABC. In het maatschapscontract is vastgelegd dat A, B en C schulden, die voortvloeien uit rechtshandelingen die namens de maatschap zijn aangegaan, zullen dragen in de verhouding 2:2:1. C sluit bevoegdelijk namens de maatschap een contract met BV X waarmee een bedrag van is gemoeid. Op grond van het maatschapscontract zullen A en B ieder moeten bijdragen en C Vertegenwoordiging van de maatschap Een maat kan de andere maten niet binden indien zij hem geen volmacht hebben gegeven (art. 7A:1681 BW). Indien de handelende maat tegenover de derde duidelijk heeft gemaakt dat hij namens de gezamenlijke maten handelde en blijk geeft van de hem verleende volmacht (art. 7A:1680 BW) dan zijn alle vennoten voor gelijke delen aan de derde gebonden. Dit kan alleen als het een deelbare prestatie betreft (bijvoorbeeld het leveren van geld, soortzaken). Is de verschuldigde prestatie ondeelbaar (bijvoorbeeld het leveren van een levend dier), dan is art. 6:6 lid 2 BW van toepassing en zijn de maten hoofdelijk aansprakelijk. 12 Deel 4 Ondernemingsrecht

13 Voorbeeld De gebroeders Ad en Bert Jansen zijn voornemens zich als belastingadviseurs te vestigen in Naarden. De samenwerking tussen beide broers is vormgegeven in de maatschap Jansen & Jansen. Ad koopt namens de maatschap en met volmacht van broer Bert een bedrijfspand in het hart van Naarden voor van Bravo beheer BV. Ad en Bert hebben onderling afgesproken dat Ad voor 3/4 en Bert voor 1/4 zal bijdragen aan de betaling van de koopprijs. Bravo beheer kan zowel Ad als Bert tot betaling van aanspreken op grond van art. 7A:1680 BW. De aansprakelijkheid van Ad en Bert jegens Bravo beheer BV staat los van de afspraken die Ad en Bert hebben gemaakt betreffende de interne afrekening Noordhoff Uitgevers bv Heeft de handelende maat niet uitdrukkelijk ten behoeve van de gezamenlijke maten gehandeld onder overlegging van zijn volmacht, dan is hij zelf voor het geheel aan de derde gebonden en de overige maten niet. Alleen de handelende maat zal dan aansprakelijk gesteld kunnen worden. Zie art. 7A:1681 BW. Heeft een maat onbevoegd gehandeld dan kunnen onder bijzondere omstandigheden de overige maten toch mede gebonden zijn. Dit is het geval als: de overige maten de handeling achteraf alsnog goedkeuren (art. 3:69 BW); of de handeling ten voordele van de maatschap heeft gestrekt (daarvan is slechts sprake indien de gehele transactie per saldo voor de vennootschap (financieel gesproken) voordelig blijkt te zijn geweest, HR 13 juni 1958, NJ 1958, 352); of de derde te goeder trouw is afgegaan op de door de medematen gewekte toerekenbare schijn dat de handelende maat bevoegd was (zie art. 7A:1681 en 3:61 lid 2 BW). In beginsel geldt dus: de derde kan de bevoegd handelende maat en de overige maten aanspreken voor gelijke delen in geval van een deelbare prestatie en anders iedere maat hoofdelijk voor het geheel. Hetgeen aan de derde is betaald wordt uiteindelijk ten laste van de maten gebracht conform de daarvoor intern geldende regels. Basisboek recht 13

14 Noordhoff Uitgevers bv, Vennootschap onder firma en commanditaire vennootschap De vennootschap onder firma (vof) en de commanditaire vennootschap (cv) zijn bijzondere vormen van maatschap, namelijk tot uitoefening van een bedrijf onder gemeenschappelijke naam (art. 16 WvK). Naast de bepalingen van Boek 7A BW zijn op de vof en de cv enkele bepalingen van het Wetboek van Koophandel van toepassing (art. 15 e.v. WvK). In deze paragraaf wordt ingegaan op de vof en de cv, de overeenkomsten en verschillen tussen de vof en de cv en op enkele bijzondere vormen van de vof en cv Vennootschap onder firma In deze subparagraaf wordt nader ingegaan op de vennootschap onder firma. Aan bod komen de verschillen met de maatschap voor wat betreft de overeenkomst van vennootschap, het optreden van de vennoten namens de vof, de aansprakelijkheid van de vennoten en het vermogen van de vof. De overeenkomst van maatschap is vormvrij (kan dus ook mondeling worden gesloten). Voor de vof geldt dit ook, maar het bewijs van het bestaan van de vof indien daarover tussen de beweerde vennoten geschil bestaat kan door zo n vennoot alleen geleverd worden door een akte (een akte is ieder geschrift dat tot bewijs dient). Derden mogen dus ook op andere wijze (bijvoorbeeld door middel van getuigen, feitelijke gedragingen) bewijzen dat zij met een vof hebben gehandeld. De vof moet worden ingeschreven in het handelsregister (art. 5 Hrw. en art. 17Hrb.). Zolang de vof niet in het handelsregister is ingeschreven, mag een derde ervan uitgaan dat het doel van de vof onbeperkt is. De vennoten zijn bevoegd om namens de vof rechtshandelingen te verrichten, tenzij zij daarvan zijn uitgesloten (art. 17 lid 1 WvK). De vertegenwoordigingsbevoegdheid van de vennoten kan door afspraken tussen de vennoten worden beperkt. Deze beperkingen in de bevoegdheid van de vennoten om de vof te vertegenwoordigen moeten, om werking tegenover derden te goeder trouw te hebben, in het handelsregister worden vermeld. Behalve uit afspraken tussen de vennoten kunnen ook beperkingen van de vertegenwoordigingsbevoegdheid voortvloeien uit het doel van de vof. Voorbeeld VoF Grutter heeft drie vennoten. In het handelsregister is ingeschreven dat iedere vennoot bevoegd is de vof te vertegenwoordigen maar dat voor rechtshandelingen die een bedrag van te boven gaan, de handtekening van twee vennoten is vereist. Frans, een van de drie vennoten, sluit namens VoF Grutter 14 Deel 4 Ondernemingsrecht

15 een contract met aannemer De Wit BV tot renovatie van het bedrijfspand van VoF Grutter waarmee een bedrag van gemoeid is. De vof beroept zich erop aan dit contract niet gebonden te zijn. Het contract heeft de vof niet ten voordele gestrekt. De overige vennoten hebben Frans geen volmacht gegeven, zij hebben niet de schijn gewekt dat Frans bevoegd was en de rechtshandeling ook niet achteraf bekrachtigd. Frans heeft de vof onbevoegd vertegenwoordigd, de beperking van zijn vertegenwoordigingsbevoegdheid was in het handelsregister ingeschreven en de vof kan zich daar jegens derden op beroepen. Frans kan zich niet beroepen op het feit dat De Wit BV in het handelsregister had kunnen zien dat hij onbevoegd was. Hij is zelf aan het contract met De Wit BV gebonden Noordhoff Uitgevers bv Bij de vof is iedere vennoot hoofdelijk aansprakelijk voor de verbintenissen van de vof (art. 18 WvK). De vof heeft een van het privévermogen van de vennoten afgescheiden vermogen. Het bestaan van een afgescheiden vermogen is niet terug te voeren op een wettelijke bepaling, maar is ontwikkeld via de rechtspraak. De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 26 november 1897, W 7047 (Boeschoten/Besier) uitgemaakt dat het vermogen van de vennootschap een afgescheiden deel is van het vermogen van elk van de vennoten. Dit vermogen mag zolang de vennootschap bestaat alleen ten dienste van de vennootschap worden aangewend. Dit betekent dat privéschuldeisers van de vennoten zich niet op de goederen van de gemeenschap kunnen verhalen. Wordt de vof ontbonden dan kan hetgeen na vereffening van het vermogen resteert, na de verdeling onder de vennoten, door de privéschuldeisers worden uitgewonnen. Voorbeeld Frans, een van de drie vennoten van VoF Grutter, koopt namens de vof een bedrijfswagen van dealer Van Winsum BV voor een bedrag van Frans is tot deze aankoop bevoegd. Intern hebben de drie vennoten afgesproken dat zij voor gelijke bedragen bijdragen in de schulden van de vof. Van Winsum BV kan voor de betaling van de koopprijs ieder van de vennoten naast VoF Grutter voor het gehele bedrag aanspreken. Van Winsum BV kan zijn vordering verhalen op het afgescheiden vermogen van de vof (d.w.z. banktegoeden op naam van VoF Grutter, alsmede aanwezige inboedel, inventaris en bedrijfsgoederen van de vof), alsmede op de privévermogens van de drie vennoten. Voor wat betreft de draagplicht van ieder van de Basisboek recht 15

16 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 vennoten geldt de interne regeling, net zoals bij de maatschap. Dat wil zeggen dat ieder van de vennoten in dit geval voor zal moeten bijdragen. De vof kan als zodanig aan het rechtsverkeer deelnemen. Dat wil zeggen: zij kan op eigen naam als eisende en verwerende partij in procedures optreden. Het faillissement van de vof brengt het faillissement van de vennoten mee (HR 14 april 1927, NJ 1927, 725). Voorbeeld Schuldeisers van VoF Grutter vragen het faillissement van de vof (met drie vennoten) aan. Allereerst worden uit het (afgescheiden) vennootschapsvermogen de crediteuren van de vennootschap voldaan. Is het vennootschapsvermogen ontoereikend om de schuldeisers van de vof te voldoen, dan kunnen zij hun vorderingen verhalen op de privévermogens van de drie vennoten. Iedere vennootschapscrediteur mag in ieder faillissement zijn gehele vordering indienen op grond van de hoofdelijke aansprakelijkheid van de vennoten. De vorderingen van de vennootschapscrediteuren op de privévermogens van de vennoten genieten geen voorrang boven eventuele privécrediteuren van de vennoten Commanditaire vennootschap Ook de commanditaire vennootschap (cv) is een gekwalificeerde vorm van de maatschap. Zij is ook een vennootschap tot uitoefening van een bedrijf. Het verschil met de vof is daarin gelegen dat de cv twee soorten vennoten kent: beherende, en stille of commanditaire vennoten. De commanditaire vennoot is vennoot en deelt dus in het risico van de bedrijfsuitoefening. De positie van de commanditaire vennoot verschilt van de beherende vennoot in die zin dat hij niet verder hoeft bij te dragen dan zijn inbreng (art. 20 lid 3 WvK), terwijl de beherende vennoten evenals bij de vof het geval is, hoofdelijk aansprakelijk zijn. De commanditaire vennoot kan worden beschouwd als geldschieter van de cv (zie aanhef art. 21 WvK De vennoot bij wijze van geldschieting... ). Deze beperkte aansprakelijkheid geldt alleen als hij zich als stille vennoot gedraagt, dat wil zeggen: Zijn naam mag niet voorkomen in de firmanaam; art. 20 lid 1 WvK (uitzondering: art. 30 lid 2 WvK). 16 Deel 4 Ondernemingsrecht

17 Hij mag geen beheersdaden verrichten, noch in de zaken van de cv werkzaam zijn (ook niet krachtens volmacht of op grond van zaakwaarneming; art. 20 lid 2 WvK) Noordhoff Uitgevers bv Betekent dit dat de stille vennoot zich nergens mee mag bemoeien? Nee, deze beperkingen gelden extern, dus in de verhouding tot derden. Intern mag hij aan de besluitvorming meedoen. Hij kan slechts geld en/of goederen inbrengen; niet zijn arbeid. Handelt een commanditaire vennoot in strijd met art. 20 lid 1 en/of lid 2 WvK, dan is hij volgens art. 21 WvK hoofdelijk aansprakelijk voor alle schulden van de cv als ware hij beherend vennoot Vof en cv: overeenkomsten en verschillen De cv vertoont een aantal overeenkomsten en verschillen met de vof: De cv heeft evenals de vof een afgescheiden vermogen. Sinds het arrest van de Hoge Raad van 14 maart 2003, NJ 2003, 327, geldt deze regel ook voor de cv met één beherend vennoot. Ook de cv kan zelfstandig aan het rechtsverkeer deelnemen. Het faillissement van de cv brengt ook het faillissement van de beherende venno(o)t(en) mee; niet dat van de stille vennoten: zij zijn immers niet aansprakelijk voor schulden van de cv. De cv-overeenkomst is vormvrij. Haar bestaan kan ook door de vennoten met alle middelen bewezen worden. De cv moet evenals de vof in het handelsregister worden ingeschreven Bijzondere vormen vof en cv Naast het feit dat met name de vof en in mindere mate de cv worden toegepast als gewone ondernemingsvorm, is er ook een buitengewoon gebruik daarvan. Daarbij worden de vof en de cv gebruikt om joint ventures, contractuele samenwerkingsverbanden tussen ondernemingen, gestalte te geven. Voorbeeld Vennootschappen NV A en NV B houden zich bezig met de productie van personenauto s. De technologie in de auto-industrie is voortdurend in ontwikkeling en NV A en NV B zien mogelijkheden om in de toekomst een milieuvriendelijke personenauto op de markt te zetten. Om een dergelijk automobiel te kunnen ontwikkelen is nog veel en kostbaar onderzoek nodig. NV A en NV B besluiten hun krachten te bundelen in een commanditaire vennootschap C waarvan Basisboek recht 17

18 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 beide vennootschappen commanditair vennoot worden, ieder voor een gelijk deel. CV C zal zich uitsluitend richten op de ontwikkeling van de groene auto. CV C is alleen bedoeld om de duurzame samenwerking tussen NV A en NV B vorm te geven. Voor de overige activiteiten blijven NV A en NV B zelfstandig opererende rechtspersonen Toetreding en uittreding van vennoten en einde van de vennootschap In deze paragraaf wordt ingegaan op de toe- en uittreding van vennoten en op de ontbinding van de maatschap, vof en cv. De maatschap wordt ontbonden (zie art. 7A:1683 en 1684 BW): door het verloop van de tijd waarvoor zij is aangegaan; door tenietgaan van een goed of de volbrenging van de handeling, die het onderwerp van de maatschap uitmaakt; door opzegging van één vennoot aan de andere vennoten; Hierbij geldt (zie art. 7A:1686 lid 2 BW) dat een vennootschap aangegaan voor bepaalde tijd of voor een bepaald werk niet kan worden opgezegd, tenzij anders is overeengekomen. door de dood, curatele of het faillissement van een van de vennoten. Daarnaast geldt dat partijen andere ontbindingsgronden met elkaar mogen overeenkomen. Voorts kan iedere vennoot aan de rechter verzoeken de vennootschap om gewichtige redenen te ontbinden (art. 7A:1684 lid 1 BW). Gewichtig wil zeggen omstandigheden waardoor van de verzoekende vennoot niet verlangd kan worden dat de vennootschap wordt voortgezet. Deze ontbinding heeft geen terugwerkende kracht (art. 7A:1684 lid 2 BW). Voorbeeld Ad, Bert en Cees zijn vennoten van Americovin VoF. Deze vennootschap heeft ten doel het importeren van Zuid-Amerikaanse wijn en het op de Nederlandse markt afzetten daarvan. In strijd met de samenwerkingsovereenkomst verkopen Bert en Cees een deel van de wijn aan concurrenten van Americovin. Een dergelijke wanprestatie van Bert en Cees kan een gewichtige reden opleveren voor ontbinding van de vof. Vennoten zijn verplicht zich in te zetten voor de verwezenlijking van het doel van de vof en zijn gehouden 18 Deel 4 Ondernemingsrecht

19 daarbij te handelen in overeenstemming met de eisen van redelijkheid en billijkheid die zij jegens andere vennoten in acht behoren te nemen Noordhoff Uitgevers bv Wat betreft de toetreding en uittreding van vennoten kan in dit verband slechts worden opgemerkt dat daarvoor constructies mogelijk zijn die met name zijn ingegeven om fiscale nadelen te vermijden. In beginsel betekent het uittreden van een of meer vennoten de ontbinding van de vennootschap. Wil men ondanks het uittreden van een of meer vennoten de vof voortzetten, dan zal de vennootschapsovereenkomst daarin moeten voorzien Ontwerp titel 7.13 BW Er is een wetsvoorstel in voorbereiding tot invoering van een nieuwe titel 7.13 BW waarin de maatschap, vof en cv zullen worden geregeld. In het wetsvoorstel worden onderscheiden: de openbare vennootschap; dit zijn de personenvennootschappen die onder gemeenschappelijke naam aan het rechtsverkeer deelnemen (naar huidig recht de openbare maatschap en de vof); de stille vennootschap (naar huidig recht de stille maatschap); de cv (net als in het huidige recht een bijzondere vorm van (een openbare) vennootschap). De belangrijkste wijziging ten opzichte van het huidige recht is dat de openbare vennootschap rechtspersoonlijkheid kan verkrijgen. In de openbare vennootschap met rechtspersoonlijkheid blijven de vennoten echter, anders dan bij de rechtspersonen geregeld in Boek 2 BW, hoofdelijk aansprakelijk voor de verbintenissen van de vennootschap. De openbare rechtspersoon met rechtspersoonlijkheid kan met behoud van zijn identiteit worden omgezet naar een bv. Hij kan zijn rechtspersoonlijkheid ook weer opgeven. Verder voorziet het ontwerp in een afzonderlijke regeling voor de uittreding van vennoten waarbij de hoofdregel is dat de vennootschap zal worden voortgezet door de overige vennoten. Basisboek recht 19

20 Noordhoff Uitgevers bv, Rechtspersonen in Boek 2 BW 17.1 Begrip rechtspersoon 17.2 Rechtspersonen (andere dan een nv en bv) die een onderneming in stand houden 17.3 Nv en bv 17.4 Algemene vergadering van aandeelhouders 17.5 Bestuur en Raad van Commissarissen 17.6 Structuurregeling 17.7 Jaarrekening 17.8 Aandelen 17.9 Kapitaalbescherming Ontbinding van de nv en bv In dit hoofdstuk gaan we in op de privaatrechtelijke rechtspersonen die een onderneming in stand houden. Van de privaatrechtelijke rechtspersonen zijn de besloten vennootschap (bv) en de naamloze vennootschap (nv) de meest geëigende rechtsvormen om een onderneming in stand te houden. Eerst komt het begrip rechtspersoon aan de orde. Daarna volgt een korte typering van de andere rechtspersonen in Boek 2 BW, zonder vennootschappelijk karakter, die een onderneming in stand kunnen houden en enkele rechtspersonen die tot stand zijn gekomen op basis van een verordening van de Europese Unie. Daarna worden alleen nog de nv en de bv besproken, waarbij uitgebreid allerlei aspecten aan de orde komen: de kenmerken en oprichting van de nv/bv, de organen van de nv/bv, zoals de algemene vergadering van aandeelhouders en het bestuur en de Raad van Commissarissen, de structuurregeling, jaarrekening en publicatie, aandelen, kapitaalbescherming en ontbinding Begrip rechtspersoon In deze paragraaf wordt het begrip rechtspersoon nader omschreven, maar eerst geven we een overzicht van de rechtspersonen die in Boek 2 BW worden geregeld Rechtspersonen in Boek 2 BW In Boek 2 BW Rechtspersonen worden de rechtspersonen behandeld. Titel 1 van Boek 2 BW maakt onderscheid tussen: 20 Deel 4 Ondernemingsrecht

21 publiekrechtelijke rechtspersonen (art. 2:1 BW): - Staat; - provincies; - gemeenten; - waterschappen; - alle lichamen die krachtens de Grondwet verordenende bevoegdheid hebben (bijvoorbeeld het Landbouwschap); kerkgenootschappen (art. 2:2 BW); privaatrechtelijke rechtspersonen (art. 2:3 BW): - verenigingen; - coöperaties; - onderlinge waarborgmaatschappijen; - naamloze vennootschappen; - besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid; - stichtingen Noordhoff Uitgevers bv Op de publiekrechtelijke rechtspersonen en de kerkgenootschappen zijn, met uitzondering van art. 2:5 BW, de bepalingen van Boek 2 BW niet van toepassing. Op deze rechtspersonen gaan we hier niet in. Daarnaast kennen we het Europees economisch samenwerkingsverband (EESV) dat eveneens rechtspersoonlijkheid bezit, maar op grond van een Europese verordening bij afzonderlijke wet is geregeld, namelijk de Wet tot uitvoering Verordening EESV (Wet van 28 juni 1989), zie paragraaf De Europese vennootschap of Societas Europaea (SE) bezit rechtspersoonlijkheid op basis van de Verordening van de Raad van de Europese Unie van 8 oktober Ter uitvoering van deze verordening is voor de Nederlandse SE een uitvoeringswet (wet van 17 maart 2005) vastgesteld. Deze wet is op 1 april 2005 in werking getreden, tegelijkertijd met de wet die de rol van de werknemers binnen de organisatie van de Europese vennootschap regelt. Zie paragraaf Ook de Europese coöperatieve vennootschap (SCE) bezit rechtspersoonlijkheid op basis van de Verordening van de Raad van de Europese Unie van 22 juli De uitvoeringswet van deze verordening is op 14 september 2006 vastgesteld. De wettelijke bepalingen betreffende de vereniging van appartementseigenaren staan in Boek 5 BW. Leden van deze vereniging zijn de appartementseigenaren, dat wil zeggen: de rechthebbenden van een Basisboek recht 21

22 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 appartementsrecht. Op deze vereniging, die het beheer voert over de gemeenschappelijke zaken van de gezamenlijke eigenaars, gaan we verder niet in Wat is een rechtspersoon? De wet geeft geen antwoord op de vraag wat een rechtspersoon is. Zij geeft alleen aan wie rechtspersoon zijn en wat de gevolgen daarvan zijn. Kenmerkend voor de rechtspersoon is: Een afgescheiden vermogen. Dat wil zeggen dat de rechtspersoon, los van het privévermogen van de oprichters en/of deelnemers in de rechtspersoon, een eigen vermogen heeft. Eigen rechten en verplichtingen. Art. 2:5 BW bepaalt dat een rechtspersoon wat het vermogensrecht betreft met een natuurlijke persoon gelijk staat, tenzij uit de wet het tegendeel voortvloeit. Dit houdt in dat de rechtspersoon los van haar oprichters/deelnemers zelfstandig bezittingen en schulden kan hebben. Eigen doel. Iedere rechtspersoon heeft zijn eigen in zijn statuten omschreven doelstelling. In beginsel mag het hem toevertrouwde vermogen alleen worden aangewend om dat doel te bereiken of na te streven. De statuten zijn de bepalingen die specifiek gelden voor de desbetreffende individuele rechtspersoon. De statuten kunnen worden gezien als het interne recht van de rechtspersoon. De statuten van de rechtspersoon zijn openbaar. De rechtspersonen vormen een gesloten systeem. Dat wil zeggen: men kan niet zelf nieuwe vormen van rechtspersonen bedenken en in het leven roepen, ook al zouden die aan voormelde kenmerken voldoen. Rechtspersoonlijkheid vloeit dus alleen voort uit de wet. Omdat de rechtspersoon een juridisch bedenksel is bestaat hij alleen op papier. Hij is geen reële persoon. Wil dus de rechtspersoon zelfstandig handelen, hetgeen de bedoeling is, dan kan hij dat alleen door gebruik te maken van natuurlijke personen. Indien die natuurlijke personen handelen, doen zij dat niet voor zichzelf, maar namens de rechtspersoon. In het recht heet dat vertegenwoordiging. De bij de rechtspersoon betrokken personen zijn gehouden zich jegens elkaar te gedragen naar de eisen van de redelijkheid en billijkheid (art. 2:8 BW). 22 Deel 4 Ondernemingsrecht

23 Art. 2:8 BW bevat zowel de aanvullende als de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid. De redelijkheid en billijkheid moeten worden gezien als een gedragsnorm, welke norm in concrete gevallen moet worden ingevuld. In de literatuur worden de redelijkheid en billijkheid wel gezien als de basis voor de algemene beginselen van behoorlijk ondernemingsbestuur, zoals het verbod om tegenstrijdige belangen te behartigen Noordhoff Uitgevers bv Boek 2 BW bevat veel dwingend recht. Art. 2:25 BW bepaalt dat van Boek 2 slechts kan worden afgeweken voor zover dat uit de wet blijkt. Kan van de wettelijke regeling worden afgeweken, dan blijkt dit doorgaans uit de zinsnede tenzij de statuten anders bepalen. Boek 2 BW geeft een summiere regeling voor de vereniging, de coöperatie, de onderlinge waarborgmaatschappij en de stichting. De oprichters genieten een grote vrijheid om deze rechtspersonen naar eigen inzichten te regelen. Veel minder vrijheid hebben de oprichters van een nv of bv. Voor een aantal aangelegenheden, zoals de kapitaalbescherming en de inrichting van de jaarrekening geeft Boek 2 BW een gedetailleerde regeling. Voor een belangrijk deel zijn die gedetailleerde voorschriften terug te voeren op de richtlijnen die door de Europese Gemeenschap worden uitgevaardigd. Tussenvraag 17.1 Wat zijn de kenmerken van een rechtspersoon? 17.2 Rechtspersonen (andere dan een nv en bv) die een onderneming in stand houden In deze paragraaf bespreken we aantal rechtspersonen (andere dan een nv of bv), te weten de coöperatie, de onderlinge waarborgmaatschappij, de vereniging, de stichting, het Europees economisch samenwerkingsverband, de Europese vennootschap en de Europese coöperatieve vennootschap. De twee andere rechtspersonen die een onderneming in stand houden (de nv en de bv), bespreken we apart in paragraaf Coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij De coöperatie en de onderlinge waarborgmaatschappij (OWM) zijn geregeld in titel 3 van Boek 2 BW, na de bepalingen omtrent de verenigingen (titel 2). Op de coöperatie en de OWM zijn in beginsel ook de bepalingen van titel 2 van toepassing. Onder een coöperatie wordt verstaan een bij notariële akte opgerichte vereniging die zich ten doel stelt in bepaalde stoffelijke behoeften van haar leden te voorzien door met hen overeenkomsten te sluiten, anders dan Basisboek recht 23

24 Noordhoff Uitgevers bv, 2009 van verzekering, in het bedrijf dat zij te dien einde ten behoeve van haar leden uitoefent of doet uitoefenen (art. 2:53 lid 1 BW). De onderlinge waarborgmaatschappij is een bij notariële akte als onderlinge waarborgmaatschappij opgerichte vereniging die zich statutair ten doel stelt met haar leden verzekeringsovereenkomsten te sluiten in het kader van het verzekeringsbedrijf dat zij te dien einde ten behoeve van haar leden uitoefent (art. 2:53 lid 2 BW). De coöperatie en de OWM oefenen altijd een bedrijf uit. In beginsel kunnen de coöperatie en de OWM ook met anderen dan de leden overeenkomsten sluiten, mits dit maar niet op een zodanige schaal geschiedt dat daarmee de overeenkomsten met de leden van ondergeschikte betekenis worden. De coöperatie komen we vooral tegen in de agrarische sector, bijvoorbeeld ter verwerking en de afzet van de producten van haar leden. De coöperatie is er niet op gericht om zo veel mogelijk winst te maken maar om de kosten voor degenen die in een coöperatie samenwerken zo laag mogelijk te houden. Ook een OWM is niet op winst gericht maar bedoeld om een zo gunstig mogelijke risicospreiding te bewerkstelligen. Zowel de coöperatie als de onderlinge waarborgmaatschappij moet worden ingeschreven in het handelsregister Vereniging De vereniging is net als de coöperatie en de OWM een rechtspersoon met leden, die is gericht op een bepaald doel (art. 2:26 BW). De vereniging mag wel een bedrijf uitoefenen maar mag de winst niet onder haar leden verdelen. Een vereniging die bij notariële akte is opgericht, moet worden ingeschreven in het handelsregister. Zolang deze inschrijving niet heeft plaatsgevonden, is iedere bestuurder naast de vereniging hoofdelijk aansprakelijk voor rechtshandelingen waardoor hij de vereniging verbindt (art. 2:29 lid 2 BW). Voor de oprichting is een notariële akte niet vereist. Een vereniging die niet bij notariële akte is opgericht, heeft echter een beperkte rechtsbevoegdheid; dat wil zeggen dat zij geen registergoederen kan verkrijgen en geen erfgenaam kan zijn. De vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid (de zogenoemde informele vereniging) hoeft niet maar kan wel in het handelsregister worden ingeschreven (art. 2:30 lid 3 BW jo. art. 6 lid 2 Hrw.). Is deze vereniging niet ingeschreven in het handelsregister, dan is iedere bestuurder naast de vereniging hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden uit rechtshandelingen die tijdens zijn bestuur opeisbaar worden. Is de vereniging wel ingeschreven, dan zijn de bestuurders slechts aansprakelijk indien de wederpartij aannemelijk maakt dat de vereniging niet aan de verbintenis zal voldoen (art. 2:30 lid 4 BW). De vereniging komen we vooral tegen in de non-profitsfeer, op terreinen als sport (denk aan de talrijke sportbonden), onderwijs, welzijn en cultuur. 24 Deel 4 Ondernemingsrecht