International Business and Management Studies; hbo-bachelor. Croho: Varianten: voltijd. Visitatiedata: 3 en 4 september 2007

Transcriptie

1 Hogeschool Zeeland Opleiding: Bedrijfseconomie; hbo-bachelor Croho: Varianten: voltijd, deeltijd Opleiding: Commerciële Economie; hbo-bachelor Croho: Varianten: voltijd, deeltijd Opleiding: Croho: Varianten: voltijd International Business and Management Studies; hbo-bachelor Visitatiedata: 3 en 4 september 2007 Netherlands Quality Agency (NQA) Utrecht, december 2007

2 2/63

3 Inhoud 3 Deel A: Onderwerpen Voorwoord Inleiding Werkwijze Oordeelsvorming Oordelen per facet en onderwerp 13 Deel B: Facetten 17 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 19 Onderwerp 2 Programma 22 Onderwerp 3 Inzet van Personeel 35 Onderwerp 4 Voorzieningen 38 Onderwerp 5 Interne kwaliteitzorg 40 Onderwerp 6 Resultaten 44 Deel C: Bijlagen 47 Bijlage 1: Onafhankelijkheidsverklaring panelleden 48 Bijlage 2: Deskundigheden panelleden 55 Bijlage 3: Bezoekprogramma 59 Bijlage 4: Overzichtslijst van door de opleidingen ter inzage gelegd materiaal 62 3/63

4 4/63

5 Deel A: Onderwerpen 5/63

6 6/63

7 1.1 Voorwoord Dit rapport is het verslag van het panel dat in opdracht van NQA de opleidingen Bedrijfseconomie (BE), Commerciële Economie (CE) en International Business and Management Studies (IBMS) van de Hogeschool Zeeland heeft onderzocht. Het beschrijft de werkwijze, de bevindingen en de conclusies. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het kader van de accreditatie van hogere beroepsopleidingen. Het onderzoek is begonnen in juni 2007, toen het zelfevaluatierapport bij NQA is aangeleverd. Als onderdeel van het onderzoek heeft het panel de opleiding gevisiteerd op 3 en 4 september Het panel bestond uit: De heer ing. S. Molkenboer MBA (voorzitter, domeinpanellid); De heer dr. D. Boselie (domeinpanellid); De heer prof.dr. H.F.D. Hassink RA (domeinpanellid); De heer J. Ellenbroek (studentpanellid); Mevrouw drs. J. van Alst (NQA-auditor). Dit panel voldoet aan de eisen zoals gesteld in het document Protocol ter beoordeling van de werkwijze van visiterende en beoordelende instanties van de NVAO (22 augustus 2005). Het panel beschikt over relevante werkvelddeskundigheid en over vakdeskundigheid. Onder vakdeskundigheid wordt verstaan het vertrouwd zijn met de meest recente ontwikkelingen en vertrouwd met lesgeven en beoordeling en toetsing minstens op het niveau/oriëntatie van de te beoordelen opleiding. Daarnaast beschikt het panel over onderwijsdeskundigheid, studentgebonden deskundigheid en visitatiedeskundigheid (zie bijlage 2). Het rapport bestaat uit drie delen: Deel A: een hoofdrapport, het Onderwerprapport, waarin de oordelen van het panel over de basiskwaliteit van de opleiding op onderwerpniveau worden uitgesproken met daarbij de overwegingen waarop die oordelen zijn gebaseerd. Het gaat hier om oordelen in de gradatie positief/negatief. Tevens wordt hier het eindoordeel geformuleerd. Deel B: een Facetrapport waarin op facetniveau door het panel oordelen en argumenten ter onderbouwing van dat oordeel worden gegeven. De oordelen gaan uit van de vierpuntsschaal (onvoldoende, voldoende, goed en excellent) conform het voorschrift van de NVAO. Uitzondering hierop is facet 2.6, als gevolg van aanvullende instructies van de NVAO wordt hier het oordeel voldaan of niet voldaan gegeven. Dit Facetrapport vormt de basis van het Onderwerprapport. Deel C: hierin zijn alle relevante bijlagen opgenomen. 1.2 Inleiding De Hogeschool Zeeland (HZ) fungeert sinds 1987 als het kennisinstituut voor hoger beroepsonderwijs in Zeeland. HZ verzorgt momenteel 23 hbo-opleidingen, 2 mboopleidingen en 2 masters voor zo n 4000 studenten, waaronder ongeveer 500 buitenlandse studenten. Het onderwijs vindt plaats op twee locaties in Vlissingen en Terneuzen. De Hogeschool Zeeland streeft naar een sterke regionale verankering in Zeeland en in de Nederlands-Vlaamse Euregio, in combinatie met een wereldwijde oriëntatie. Zij wil zich in het 7/63

8 bijzonder positioneren op de kennisdomeinen water, duurzaamheid, veiligheid en innoveren en ondernemen. Op dit moment heeft de hogeschool op deze terreinen vijf lectoraten gevestigd, die in de vorm van opdrachten en onderzoeken een bijdrage leveren aan het onderwijs in de opleidingen. Daarnaast wil de hogeschool stelselmatig aandacht besteden aan ethische en zingevingsvraagstukken, zowel in algemene als in beroepsmatige zin. Voor bedrijven, instellingen en overheden wil Hogeschool Zeeland een partner zijn die voorziet in hun kennis- en innovatiebehoefte. Deze samenwerking krijgt ondermeer gestalte in The Student Company - waarbij studenten een eigen onderneming starten onder begeleiding van professionals uit de bank-, accountancy- en ondernemerswereld - en in diverse (onderzoeks)opdrachten die via de docenten en het lectoraat Ondernemen en Innoveren worden aangedragen en die passen bij de competenties van de opleidingen. Bij deze projecten vervult het HZ-projectenbureau een intermediaire rol. De lectoraten spelen een belangrijke rol in het initiëren van praktijkgericht onderzoek in cocreatie met bedrijfsleven en de provincie. Zo werkt het lectoraat Ondernemen en innoveren samen met MKB-Zeeland en met de Brabants Zeeuwse Werkgevers in het Innovatienetwerk Zeeland, dat innovaties in het MKB formuleert en onderzoekt. De opleidingen van de hogeschool zijn momenteel ondergebracht in acht departementen op het gebied van maritieme technologie, engineering, informatie en communicatie, economie, milieu en toegepaste wetenschap, onderwijs, gezondheid en welzijn en professionele vaardigheden. De hogeschool overweegt over te gaan naar het inrichten van grotere en meer autonome academies. De hogeschool telt 300 medewerkers, waarvan er 150 een docententaak hebben. De beoogde docent-studentratio is 1:30. Sinds 2002 omvat het Department of Business Administration de opleidingen Bedrijfseconomie (BE), Commerciële Economie (CE) en International Business and Management Studies (IBMS) (en verder de opleidingen Management, Economie en Recht en International Business en Language). BE en CE kennen elk voltijd- en deeltijdvarianten. IBMS wordt alleen voltijds verzorgd. De eenheid in verscheidenheid schuilt vooral in: regionale binding, intensief onderwijs, kleinschalig organiseren en aandacht voor internationalisering in alle opleidingen. In het Departement verzorgt elke opleiding een eigen major. De opleidingen van het Department bieden in het eerste en tweede jaar gemeenschappelijke cursussen aan met een totale omvang van 57,5 EC. Daartoe behoort bijvoorbeeld de Student Company. Het Department Professional Core verzorgt voor elk van de majors het onderwijs in de generieke hbo-vaardigheden (presenteren, rapporteren en dergelijke), wiskunde, taalvaardigheden (Engels, Duits, Spaans) en onderzoeksvaardigheden (systematische probleemaanpak, methodologie, statistiek). Daarnaast bevatten de programmaonderdelen Professional Core (keuze)modulen over duurzaamheid, veiligheid en ethiek. Studenten kunnen in het derde jaar een keuze maken uit meerdere verdiepende of verbredende minoren van 30 EC. 8/63

9 Het Department BA heeft in lijn met het HZ-brede beleid de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het ontwikkelen van een onderwijsvisie, waarin competentiegericht werken aan de hand van beroepssituaties en taken en vraagsturing centraal staan. In deze zoektocht naar een passende onderwijsvisie hebben meerdere onderwijsbeleidsplannen en organisatievormen elkaar opgevolgd ( Geleid ontdekkend studeren, 1997; Columbusproject, 2001; Koersbepalend Leren, 2004). In lijn hiermee werd ook besloten tot de inrichting van één brede BA-bacheloropleiding: BE, CE en IBMS (en MER en IBL). Bij de invoering van Koersbepalend leren bleken onderdelen van dit concept te ambitieus te zijn: de beoogde mate van vraagsturing en keuzemogelijkheden bleek financieel niet volledig haalbaar en leidde verder ondermeer tot roostertechnische problemen. Verder waren de docent-professionals van mening dat hun expertise in de nieuwe docentrollen onvoldoende tot hun recht komt (Passie voor professie, 2006). Ook herkenden de professionals zich onvoldoende in de brede bachelor. Hetzelfde gold voor het werkveld. Dit alles heeft ertoe geleid dat het concept in 2007 vereenvoudigd is en dat ingezette veranderingen, zoals de vorming van één brede bachelor, momenteel deels worden teruggedraaid. In De BBA verder uitbouwen (september 2007) is als nieuwe koers vastgelegd: drie eigenstandige opleidingen BE, CE en IBMS elk met een duidelijk eigen profiel en daarnaast voor behoud van het goede van Koersbepalend Leren, dat wil zeggen een sterke synergie tussen de opleidingen ondermeer in gemeenschappelijke cursussen, in de minoren en in de internationalisering van het onderwijs. Deze eenheid in verscheidenheid wordt mede bewaakt door één gemeenschappelijke Advisory Board op departmentniveau en door drie separate beroepenveldcommissies op opleidingsniveau. De opleiding BE is een vierjarige opleiding die sinds 1980 aan de hogeschool wordt verzorgd. De opleiding wordt momenteel voltijds (locatie Vlissingen) en in deeltijd (locatie Terneuzen) aangeboden. De jaarlijkse instroom in de voltijdopleiding varieert tussen 45 tot 75 studenten ( ); in de deeltijdopleiding is dit 5 tot 16 studenten. BE-studenten kunnen ondermeer kiezen uit de minoren Accountancy, Bedrijfswetenschappen en Recht. BE-afgestudeerden kunnen terecht in financieel-economische en administratieforganisatorische functies (bijvoorbeeld F&A, planning & control en back office werk) en in commerciële functies (zoals product-manager of account-manager), waarin het gaat om een verdergaand inzicht in financieel-economische en administratief-organisatorische verbanden. Bij de laatste visitatie (2002) heeft BE als aandachtspunten meegekregen: verbeteren van toetsen, ondermeer door grotere betrokkenheid van het werkveld bij toetsing van stages; versterken en verbreden van het didactisch handelen van docenten; en aanscherpen van de kwaliteitsborging van het onderwijs door een duidelijke aansturing en door inbreng van aanvullende expertise. CE wordt sinds 1980 aan de hogeschool aangeboden. De voltijdse variant wordt in Vlissingen aangeboden; en de deeltijdopleiding (sinds 2003) in Terneuzen. De jaarlijkse instroom in de voltijdopleiding varieert tussen studenten ( ); in de deeltijdopleiding is dit 7-12 studenten. Op de major CE sluiten vier specifieke minoren aan: Commerciële calculaties, The medium is the message, Customer relationship management en e-business or no business at all. 9/63

10 CE-afgestudeerden kunnen terecht in functies als (assistant) marketingmanager, (junior) productmanager, marketingconsultant, accountmanager, vestigingsmanager, teamleider, afdelingshoofd, bedrijfsleider, of zelfstandig ondernemer. In 2002 beval de visitatiecommissie CE aan om meer integrerende en multidisciplinaire projecten te realiseren, waarbij toetsing plaatsvindt op basis van echte beroepssituaties; om de studiebegeleiding voor eerstejaars te verbeteren; en om meer sturing te geven aan studie- en/of stageverblijf in het buitenland. De Engelstalige opleiding IBMS wordt sinds 2002 aan de hogeschool aangeboden en kent alleen een voltijdvariant (locatie Vlissingen). De studentinstroom fluctueerde de afgelopen jaren flink, ondermeer als gevolg van veranderde financiële condities voor niet-eer studenten. De instroom in 2002 en 2003 bedroeg rond de 425 studenten per jaar, zakte in 2004 naar 60 en bedroeg in 2005 en 2006 ongeveer 110 studenten. IBMS-studenten kunnen kiezen uit drie Engelstalige minoren: International Marketing, Consultancy of Research. Daarnaast kunnen studenten een minor in het buitenland volgen. IBMS-afgestudeerden kunnen terecht in functies als accountmanager, pr-manager, productmanager, sales & marketing manager, international treasury manager, human resources manager. Enkelen worden zelfstandig ondernemer of consultant. IBMS is nog niet eerder gevisiteerd. 1.3 Werkwijze De beoordeling van de opleiding door het panel verliep volgens de werkwijze zoals die is neergelegd in het Beoordelingsprotocol van NQA. Deze werkwijze wordt hieronder beschreven. Het onderzoek vond plaats op basis van het domeinspecifieke referentiekader dat voor de opleiding geldt (zie facet 1.1). NQA onderscheidt drie fasen in het visiteren: de voorbereidingsfase, het eigenlijke bezoek door het panel en de rapportagefase. Hieronder volgt een korte toelichting per fase. De voorbereidingsfase Allereerst heeft een NQA-auditor het zelfevaluatierapport gecontroleerd op kwaliteit en compleetheid (de validatie) en daarmee op bruikbaarheid voor de visitatie. Vervolgens bereidden de panelleden zich in de periode juli en augustus 2007 inhoudelijk voor op het bezoek in september Zij bestudeerden het zelfevaluatierapport (en bijlagen), formuleerden in een beoordelingsformat hun voorlopige oordelen op basis van argumenten en zij formuleerden vraagpunten. Zij gaven hun bevindingen door aan de NQA-auditor. Op basis van een overzicht van voorlopige oordelen inventariseerde de NQA-auditor tenslotte kernpunten en prioriteiten voor materialenonderzoek en gesprekken. Tijdens een voorbereidende vergadering op 30 augustus 2007 is het bezoek door het panel voorbereid. De opleiding heeft in haar zelfevaluatierapport kenbaar gemaakt voor welk domeinspecifiek referentiekader zij kiest. De NQA-auditor heeft met de domeindeskundigen in het panel bekeken of sprake is van adequate domeinspecifieke doelstellingen, of dat nadere aanvulling dan wel nadere specificatie nodig is. In het facetrapport is aangegeven op welke landelijke 10/63

11 beroeps- en opleidingsprofielen het domeinspecifieke kader (en het opleidingsprogramma) is gebaseerd. Het bezoek door het panel NQA heeft een bezoekprogramma ontwikkeld voor de (dag-)indeling van het bezoek door het panel dat is aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (bijlage 3). Er vonden gesprekken plaats met het opleidingsmanagement, docenten, studenten, afgestudeerden en met werkveldvertegenwoordigers. Het panel heeft tijdens een rondleiding de faciliteiten van de locatie Vlissingen bekeken. Aan het begin en tijdens het bezoek heeft het panel ter inzage gevraagd materiaal bestudeerd. Tussen de gesprekken heeft het panel ruimte ingelast om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen)oordelen. De bevindingen zijn door de panelleden beargumenteerd. Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven van enkele indrukken en ervaringen van het panel, zonder expliciete oordelen uit te spreken. Daarbij is de opleidingen op enkele punten om aanvullende informatie gevraagd. Het panel heeft deze nadere informatie op 25 september ontvangen en op 3 oktober besproken. De fase van rapporteren Door NQA is, op basis van de bevindingen van het panel, een tweeledige rapportage opgesteld, bestaande uit een facetrapport en een onderwerprapport, waarin de kwaliteit van de opleiding is beoordeeld. Met dit rapport kan de opleiding accreditatie aanvragen bij de NVAO. De opleiding heeft in november 2007 een concept van het Facetrapport (deel B) voor een controle op feitelijke onjuistheden ontvangen. Naar aanleiding daarvan zijn enkele wijzigingen aangebracht. In het Onderwerprapport (deel A) wordt door NQA een oordeel op de onderwerpen en op de opleiding als geheel gegeven. Dit rapport is eveneens in november 2007 voor een controle op feitelijke onjuistheden aan de opleiding voorgelegd. Het definitieve rapport is in december 2007 door het panel vastgesteld. Het visitatierapport is in december 2007 ter beschikking gesteld aan de opleiding, die het samen met de accreditatieaanvraag kan indienen bij de NVAO. 1.4 Oordeelsvorming In dit hoofdstuk wordt per onderwerp een oordeel uitgesproken op basis van weging van de facetten die van dat onderwerp deel uitmaken. Bij deze weging spelen de beslisregels zoals die door de NQA in het Beoordelingsprotocol zijn geformuleerd en nader uitgewerkt in de notitie Handreiking voor oordeelsvorming een belangrijke rol. Tevens is bij de beoordeling rekening gehouden met accenten die de opleiding eventueel legt, het domeinspecifieke kader en een vergelijking met andere relevante opleidingen op een aantal aspecten. Het eindoordeel is voorzien van een aanvullende tekst als sprake is van: weging van de oordelen op facetniveau; benchmarking; generieke bevindingen die het facetniveau overschrijden; bepaalde accenten respectievelijk best practices. 11/63

12 In de oordelen per onderwerp wordt steeds een herhaling gegeven van de oordelen op de facetten gevolgd door een weging die leidt tot het eindoordeel. De (uitgebreide) argumentatie is te vinden in het facetrapport. Daar waar een argumentatie/beoordeling voor de deeltijdopleidingen afwijkt van de voltijd, is dit expliciet vermeld. Indien niet vermeld, gelden voor de deeltijdopleiding dezelfde argumentatie/oordelen als voor de voltijdopleiding, aangezien de deeltijdopleidingen inhoudelijk voornamelijk zijn gebaseerd op dezelfde cursusinhouden en onderwijsmethodieken als de voltijdopleidingen. Het aantal cursussen en de volgorde kunnen daarbij verschillen. 12/63

13 1.5 Oordelen per facet en onderwerp Totaaloverzicht van oordelen op facet- en onderwerpniveau Onderwerp/Facet Opleiding BE voltijd, deeltijd Opleiding CE voltijd, deeltijd Opleiding IBMS Voltijd Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen Voldoende Voldoende Goed 1.2 Niveau bachelor Goed Goed Goed 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO Goed Voldoende Voldoende 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud Goed Goed Voldoende programma 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Vt: Goed Vt: Goed Goed Dt: Voldoende Dt: Voldoende 2.4 Studielast Goed Goed Goed 2.5 Instroom Goed Goed Goed 2.6 Duur Voldaan Voldaan Voldaan 2.7 Afstemming tussen vormgeving en Goed Goed Goed inhoud 2.8 Beoordeling en toetsing Voldoende Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 3 Inzet van Personeel 3.1 Eisen HBO Goed Goed Voldoende 3.2 Kwantiteit personeel Goed Goed Goed 3.3 Kwaliteit personeel Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen Goed Goed Goed 4.2 Studiebegeleiding Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 5 Interne kwaliteitzorg 5.1 Evaluatie resultaten Goed Goed Goed 5.2 Maatregelen tot verbetering Voldoende Voldoende Voldoende 5.3 Betrekken van medewerkers, Voldoende Onvoldoende Onvoldoende studenten, alumni en het beroepenveld Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerd niveau Voldoende Voldoende Voldoende 6.2 Onderwijsrendement Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief 13/63

14 Doelstelling opleiding BE en CE: Aan de twee facetten niveau bachelor en oriëntatie hbo bachelor is het oordeel goed toegekend en aan het facet domeinspecifieke eisen het oordeel voldoende. IBMS: Aan de drie facetten is het oordeel goed toegekend. Het oordeel op het onderwerp Doelstellingen van de opleiding is voor de varianten van de opleidingen derhalve positief. Programma Voor de drie opleidingen geldt dat aan het criterium bij facet duur wordt voldaan. BE: Het facet beoordeling en toetsing is voor beide varianten van de opleiding beoordeeld als voldoende, het facet samenhang in opleidingsprogramma is bij de deeltijdvariant eveneens beoordeeld als voldoende. Aan de overige facetten is het oordeel goed toegekend. CE: De facetten eisen hbo en beoordeling en toetsing zijn voor beide varianten van de opleiding beoordeeld als voldoende, het facet samenhang in opleidingsprogramma is bij de deeltijdvariant eveneens beoordeeld als voldoende. Aan de overige facetten is het oordeel goed toegekend. IBMS: De vier facetten samenhang in opleidingsprogramma, studielast, instroom en afstemming tussen vormgeving en inhoud zijn beoordeeld als goed en de facetten eisen hbo, relatie doelstellingen en inhoud programma en beoordeling en toetsing zijn beoordeeld als voldoende. Het oordeel op het onderwerp Programma is voor de varianten van de opleidingen derhalve positief. Inzet van Personeel BE en CE: Aan de drie facetten is het oordeel goed toegekend. IBMS: Aan de facetten kwantiteit personeel en kwaliteit personeel is het oordeel goed toegekend en het facet eisen hbo is beoordeeld als voldoende. Het oordeel op het onderwerp Inzet van Personeel is voor de varianten van de opleidingen derhalve positief. Voorzieningen Voor de verschillende varianten van de drie opleidingen geldt dat de twee facetten zijn beoordeeld als goed. Het oordeel op het onderwerp Voorzieningen is voor de varianten van de opleidingen derhalve positief. Interne kwaliteitszorg BE: Aan het facet evaluatie resultaten is het oordeel goed toegekend en aan de twee andere facetten het oordeel voldoende. Het oordeel op het onderwerp Interne kwaliteitszorg is voor de varianten van de opleiding BE derhalve positief. CE en IBMS: Aan het facet evaluatie resultaten is het oordeel goed toegekend, aan het facet maatregelen tot verbetering het oordeel voldoende en het facet betrekken medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld is voor deze twee opleidingen 14/63

15 beoordeeld als onvoldoende. Het panel beoordeelt het onderwerp Interne kwaliteitszorg voor CE en IBMS positief, ondanks de onvoldoende bij het facet betrekken medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld. Het panel panel vindt dat de wijze waarop de opleidingen het beroepenveld en de alumni betrekken bij de kwaliteitszorg nog niet voldoende is doorgetrokken naar betrokkenheid bij de ontwikkeling en verbetering van het onderwijs. Het panel constateert ook dat goede aanzetten zijn gedaan, waarin het panel vertrouwen heeft. Het panel vindt dat de opleidingen nu de daad bij het woord moeten voegen om deze twee partijen meer systematisch te betrekken bij hun kwaliteitszorg. Deze signaalwerking mag naar de mening van het panel echter niet doortellen naar het oordeel op onderwerpniveau. Het oordeel op het onderwerp Interne Kwlaitietszorg is derhalve voor de opleidingen CE en IBMS positief. Resultaten Voor de verschillende varianten van de drie opleidingen geldt dat het facet gerealiseerd niveau is beoordeeld als voldoende en onderwijsrendement als goed. Het oordeel op het onderwerp Resultaten is voor de varianten van de opleidingen derhalve positief. Totaaloordeel Op grond van voorgaand schema en de inhoudelijke onderbouwing daarvan blijkt dat de opleidingen op zes onderwerpen positief scoren en is de conclusie dat het totaaloordeel over de opleidingen BE (voltijd en deeltijd), CE (voltijd en deeltijd) en IBMS (voltijd) positief is. 15/63

16 16/63

17 Deel B: Facetten 17/63

18 18/63

19 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding Facet 1.1 Domeinspecifieke eisen BE: voldoende CE: voldoende IBMS: goed Criterium: - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De eindkwalificaties van de drie opleidingen BE, CE en IBMS bestaan uit drie gemeenschappelijke BA-competenties - die gelden voor alle opleidingen binnen het Department - aangevuld met opleidingsspecifieke competenties. BE heeft zes opleidingsspecifieke eindcompetenties. Deze zijn conform de door het Landelijk Opleidingsoverleg Bedrijfseconomie (LOOBE) vastgelegde BE-competenties (Bedrijfseconomisch toekomstperspectief, 1999). Deze landelijke eindkwalificaties en de onderliggende beroeps- en opleidingsprofielen, zijn bij totstandkoming intensief besproken met het beroepenveld (onder andere met vertegenwoordigers van Philips, DSM, ABP, Telecom, Belastingdienst en Centraal Instituut MKB). CE kent, naast de drie BA-eindkwalificaties, vijf specifieke CE-competenties. Dit is een clustering van de 20 eindkwalificaties die zijn vastgesteld door het Landelijk Opleidingsoverleg CE (Competentieprofiel 2002 CE, 2002), die op hun beurt weer een actualisering vormen van het competentieprofiel 1998, gebaseerd op marktonderzoek door Hobéon (Nieuw profiel commerciële Economie, 1998). De opleiding CE heeft gekozen voor deze clustering van 20 naar 5 in aansluiting bij het HZ-Onderwijskompas dat vereist dat per opleiding maximaal 10 competenties worden geformuleerd. De wijze waarop de landelijke competenties corresponderen met de vijf eindkwalificaties, is verantwoord in het BBA curriculum profiel (2005). IBMS kent zeven specifieke IBMS-competenties. Deze zijn ontleend aan de acht door het Landelijk Opleidingsoverleg IBMS vastgestelde eindkwalificaties (Framework Competences IBMS, 2004). Dit document gaat weer terug op in 1999 door Hobéon uitgevoerd marktonderzoek. Twee landelijke competenties zijn omwille van de HZvereiste geclusterd tot één IBMS-HZ competentie. De domeindeskundigen in het panel achten de eindkwalificaties van de drie opleidingen adequaat en in aansluiting bij eisen die vakgenoten stellen, ook in internationaal verband. De eindkwalificaties van BE, CE en IBMS zijn besproken met en geaccordeerd door de Advisory Board BA. De drie opleidingen hebben geen internationale vergelijking van de beoogde eindkwalificaties met die van andere opleidingen aan het panel overlegd. Daarom acht het panel op dit facet een beoordeling goed niet aan de orde. Er is wel sprake van een indirecte internationale vergelijking van IBMS met de opleiding bachelor International 19/63

20 Business van de Fachhochschule Dortmund. IBMS onderhoudt een double degree overeenkomst met deze opleiding, die FIBAA geaccrediteerd is. Specifiek voor IBMS geldt verder dat deze opleiding met ruim vijftig internationale partnerinstellingen (met name hogescholen en universiteiten) programma s voor intensieve docenten- en studentenuitwisseling onderhoudt. Hierin ziet het panel voldoende aanwijzingen dat de IBMS-eindkwalificaties en het -programma goed aansluiten bij eisen die in internationaal verband door vakgenoten worden gesteld. Het panel is van mening dat de eindkwalificaties van IBMS goed aansluiten bij eisen die vakgenoten en het beroepenveld stellen. Doordat BE en CE geen internationale vergelijking van eindkwalificaties overleggen, is het panel voor deze opleidingen van oordeel dat zij in voldoende mate aansluiten bij eisen die vakgenoten en het beroepenveld stellen. Facet 1.2 Niveau bachelor BE: goed CE: goed IBMS: goed Criterium: - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In het Curriculumkader BBA (2005) en in HZ onderwijs en onderzoek (2007) maken de opleidingen de relatie inzichtelijk tussen de opleidingscompetenties BE, CE en IBMS en de hbo-kwalificaties. Hiermee voldoen de opleidingen aan de binnen HZ vastgelegde negen stappen voor competentiegerichte onderwijsontwikkeling (Hogeschool Zeeland, Generieke audit, januari 2007). Naar de mening van het panel blijkt uit deze documenten dat de generieke hbo-kwalificaties goed terugkomen in de opleidingscompetenties. De generieke hbo-kwalificaties komen op hun beurt overeen met de Dublin descriptoren (Vergelijking Dublin descriptoren met HBO-kwalificaties 2002). Ter illustratie: kennis en inzicht zijn volgens de presentatie van de opleidingen overwegend aan de orde in de deeltaken behorend bij BA-competentie 1 ( De bachelor BA is op operationeel niveau in staat met en vanuit verschillende disciplines een bedrijf te starten, te voeren en te verantwoorden binnen een duurzaam perspectief ); en bij competentie 2 ( De bachelor BA formuleert op tactisch niveau overtuigend implementeerbare oplossingen voor een organisatieprobleem, die passen binnen het kwaliteitszorgsysteem van de organisatie ). Oordeelsvorming komt overwegend aan de orde in deeltaken vallend onder competentie 4 ( De bachelor BA voorziet in en verwerkt informatie ten behoeve van een duurzame besturing van bedrijfsprocessen ) en communicatie ondermeer in competentie 3 ( De bachelor BA levert op strategisch niveau een bijdrage aan de ontwikkeling van het beleid van een internationaal opererende onderneming in samenwerking met anderen van verschillende culturen ). Bij de ontwikkeling van cursussen hebben de drie opleidingen voor het formuleren van competenties, leerdoelen en toetscriteria gebruik gemaakt van het HZ-document Royaal 20/63

21 het hbo-niveau bereiken (2006) dat de Dublin descriptoren operationaliseert in een toetsbaar niveau per leerjaar. In de cursusbeschrijvingen heeft het panel deze relatie zichtbaar teruggevonden. De eindcompetenties van het programmaonderdeel Professional Core (totaal 30 EC) zijn ontleend aan de generieke hbo-kwalificaties en aan de Dublin descriptoren. In de HBO-Monitor 2005 geven alumni BE en CE de opleidingen respectievelijk een 9,2 en een 7,4 op het onderdeel kwalificatie. Deze scores zijn berekend door alumni te vragen naar de verworven basis om te starten op de arbeidsmarkt, naar een voldoende basis voor verdere competentieontwikkeling en naar voldoende breedte en diepgang van de opleiding. De scores voor IBMS zijn vanwege de te lage respons niet representatief. Het panel stelt op basis van de dekkingsmatrices en het Curriculumkader BBA vast dat in de opleidingsprofielen de uitwerking van de startcompetenties op bachelorniveau duidelijk is. In gesprekken met studenten en alumni kwam relatief vaak ter sprake dat zij wilden doorstromen of al doorgestroomd waren naar een wo-opleiding, veelal aan de EUR. Helaas konden de opleidingen geen gesystematiseerde gegevens leveren over het verdere studie- en loopbaanverloop van afgestudeerden (zie ook 5.3). Wel hebben de opleidingen becijferd dat in de cohorten bij BE 11%, bij CE 31% en bij IBMS 14% van de studenten doorstromen naar wo-opleidingen. Op grond van het bovenstaande beoordeelt het panel dit facet voor de drie opleidingen als goed. Facet 1.3 Oriëntatie HBO bachelor BE: goed CE: goed IBMS: goed Criteria: - De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. - De eindkwalificaties weerspiegelen het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In het Curriculumkader BBA is voor elke opleiding apart een beroepsbeeld en een beroepsprofiel beschreven. Hierin wordt geëxpliciteerd in welke functies en taken de bedrijfseconoom, commercieel econoom en international business manager terecht kan komen en wat belangrijke ontwikkelingen in het beroepenveld zijn. BE-afgestudeerden kunnen terecht in financieel-economische en administratieforganisatorische functies (bijvoorbeeld F&A, planning & control en back office werk) en in commerciële functies (zoals product-manager of account-manager), waarin het gaat om een verdergaand inzicht in financieel-economische en administratief-organisatorische verbanden. 21/63

22 CE-afgestudeerden worden (assistant) marketingmanager, (junior) productmanager, marketingconsultant, accountmanager, vestigingsmanager, teamleider, afdelingshoofd, bedrijfsleider, of zelfstandig ondernemer. IBMS-afgestudeerden komen terecht in functies als accountmanager, pr-manager, productmanager, sales & marketing manager, international treasury manager, human resources manager. Enkelen worden zelfstandig ondernemer of consultant. De eindkwalificaties van de opleidingen zijn ontleend aan competenties zoals vastgelegd in het landelijk opleidingsoverleg. Bij het opstellen van deze landelijke competenties is het beroepenveld intensief betrokken. Binnen BBA HZ zijn de eindkwalificaties van de drie opleidingen BE, CE en IBMS besproken met en geaccordeerd door de Advisory Board. Werkgevers geven in gesprekken met het panel aan tevreden te zijn over het beginniveau van afgestudeerden BE, CE en IBMS. Alumni toonden zich in gesprekken met het panel tevreden over de mate waarin de opleiding hen heeft voorbereid op hun huidige functies. Volgens de HBO-Monitor 2005 zijn studenten tevreden over hun huidige functie en vinden zij het functieniveau passen bij het opleidingsniveau. Op basis van het bovenstaande en in het bijzonder op basis van de gesprekken met het werkveld en de alumni stelt het panel vast dat afgestudeerden van BE, CE en IBMS worden opgeleid voor relevante functies op het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar en beoordeelt dit facet voor alle opleidingen als goed. Onderwerp 2 Programma Facet 2.1 Eisen HBO BE: goed CE: voldoende IBMS: voldoende Criteria: - Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. - Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. - Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In de cursusbeschrijvingen is een literatuuroverzicht opgenomen. Het panel heeft de literatuurlijsten bestudeerd en acht de gebruikte literatuur voldoende actueel en adequaat. Het panel plaatst daarbij de kanttekening dat bij BE en CE men minder handboeken in Nederlandse vertaling zou kunnen gebruiken, zeker als het oorspronkelijk 22/63

23 Engelstalig werk voldoende toegankelijk is (bijvoorbeeld Kotler). Dit om studenten ook daadwerkelijk te laten werken met de Engelse taalvaardigheden die zij opdoen in de taalcursussen die deel uitmaken van de Professional Core. Via de mediatheek zijn voor studenten abonnementen op Nederlands- en Engelstalige vaktijdschriften beschikbaar. Voor IBMS zijn digitale vaktijdschriften nog beperkt beschikbaar, maar de opleiding heeft middelen ter beschikking om hierin op korte termijn verbetering aan te brengen. Het panel acht de aanwezige abonnementen relevant. Docenten zouden in de opleiding wel meer kunnen verwijzen naar artikelen uit wetenschappelijke tijdschriften. Studenten moeten leren zelf kennis te vergaren en te interpreteren. Studenten maken in het programma op intensieve wijze kennis met de beroepspraktijk. In het eerste semester gebeurt dit met name in de cursussen Oriëntatie beroepenveld (7,5 EC) - aan de hand van een managementgame, excursies en gastcolleges en in Opstap naar je eigen bedrijf (7,5 EC), waarin studenten op basis van casuïstiek een ondernemingsplan moeten opstellen. In het tweede jaar trainen studenten hun beroepsvaardigheden in de praktijksituatie van The Student Company. Hierbij starten studenten in opdracht van bedrijven en organisaties een eigen onderneming en bedenken en verkopen zij eigen producten. Ze worden begeleid door een docent, een bedrijfsbegeleider en een accountant. Het HZprojectenbureau fungeert als intermediair in de contacten tussen opleiding en bedrijfsleven. In het deeltijdprogramma BE en CE ontbreekt The Student Company. De derdejaars stage is een meewerkstage van 21 weken (30 EC) waarin studenten, onder begeleiding reguliere taken binnen een bedrijf of organisatie verrichten en werken aan competentieontwikkeling op drie tot vijf competenties, die vooraf in een overleg tussen docent, bedrijfsmentor en student zijn vastgelegd. Bij IBMS heeft het merendeel van de stages een internationaal karakter. Bij CE is het aantal internationale stages de laatste jaren geleidelijk gegroeid van 2 ( ) naar 7 internationale stages ( ; van in het totaal 43 stages). CE heeft hiervoor de volgende maatregelen getroffen: intensieve voorlichting in het tweede jaar door het International Office en door studenten met buitenlandervaring. Naar de mening van het panel heeft de opleiding hiermee de door de visitatiecommissie aanbevolen verbeteracties gerealiseerd. Het panel gaat ervan uit dat deze maatregelen de komende jaren tot verdere internationalisering van de stages zullen leiden. Bij BE vinden nog geen internationale stages plaats. De opleidingen hebben aangegeven het internationale netwerk en de ervaringen van IBMS en de HZ op dit punt beter te willen benutten om ook studenten van BE en CE meer internationale ervaring te laten opdoen, hetzij in internationale stages, hetzij in een buitenlands studieverblijf. Een eerste stap hierin is dat de Engeltalige IBMS-cursus International Business and Trade ook deel gaat uitmaken van de BE- en CE-opleiding. Verder kunnen alle studenten een minor in het buitenland volgen. Overigens vraagt het panel zich af of met de grote omvang van het netwerk van partnerinstellingen van IBMS (meer dan vijftig internationale hogescholen en universiteiten) kwalitatief hoogstaande studenten- en docentenmobiliteit altijd te garanderen is. 23/63

24 De deeltijdprogramma s BE en CE voorzien in een stage in het derde jaar. Veel studenten krijgen op basis van een beoordeling van hun dagelijkse functie en werkplek een vrijstelling voor de stage. Deeltijdstudenten dienen in werktijd wel aan de vastgestelde competenties te werken. Conform de Handleiding bedrijfsstage wordt ook voor hen een begeleidend docent en een bedrijfsmentor aangewezen voor de beoordeling van de stageverslagen. Een aantal minoren is specifiek beroepsgericht. Dit geldt ondermeer voor de minor Accountancy (met name voor BE-studenten), de minor Marketing (met name voor CEstudenten) en voor de minor Consultancy (met name voor studenten IBMS). In de afstudeeropdrachten werken studenten aan onderzoeksopdrachten van bedrijven of instellingen. Een belangrijke bron van onderzoeksopdrachten zijn de contacten met diverse bedrijven en instellingen in de regio, de Kamer van Koophandel en met het landelijk innovatienetwerk Syntens. Het lectoraat Ondernemen en innoveren werkt samen met MKB-Zeeland en met de Brabants Zeeuwse Werkgevers in het Innovatienetwerk Zeeland, dat innovaties in het MKB formuleert en onderzoekt. De lectoraten dragen concreet bij aan de opleidingen binnen The Student Company en in de cursussen over duurzaamheid (onderdeel van het Professional Core programma). De programma s bieden verder plaats aan excursies (bijvoorbeeld naar de Raad van de Europese Unie, KPMG, Ford, Seaport). De opleidingen steven naar één excursie per semester. Ook maken studenten kennis met de praktijk via meerdere gastcolleges. Daarnaast maken de opleidingen veelvuldig gebruik van praktijkcases en -opdrachten, die door docenten worden ontwikkeld in samenspraak met werkveldcontacten. Deze worden veelal ook door gastdocenten verzorgd. Grotere praktijkopdrachten zijn bij BE te vinden in: Budgettering en in Administratieve organisatie. Praktijkopdrachten bij CE staan met name centraal in Marketing Research en in Accountmanagement en in het door studenten hoog gewaardeerde Commercieel Economisch Business Plan (CEPB). In CEPB stellen studenten een ondernemingsplan op. Begeleiding en toetsing vinden plaats door de docent en de bedrijfsmentor. Bij IBMS werken studenten aan grote praktijkopdrachten in Organisation Inside Out, Strategic Management en in International Logistics and Physical Distribution. Docenten maken bij de ontwikkeling van onderwijs en van praktijkcases en opdrachten gebruik van werkveldervaringen en stage- en afstudeerbegeleiding. Ook leggen onderwijsontwikkelteams hun ontwerpen regelmatig voor aan het werkveld. 50% van de betrokken docenten heeft recente relevante werkervaring (dat wil zeggen gedurende de afgelopen drie jaren), hetzij in betaalde deeltijdfuncties hetzij in bestuursfuncties binnen het werkveld. In cursusevaluaties tonen propedeusestudenten van de drie opleidingen zich positief over de relevantie van de eerstejaarscursussen voor de beroepspraktijk (> 4 op een vijfpuntsschaal). Vanuit BE wordt gerapporteerd dat uit gesprekken met tweedejaarsstudenten blijkt dat zij meer behoefte hebben aan oriëntatie op het werkveld door intensievere excursies. Het Department Professional Core (PC) verzorgt voor de drie opleidingen het onderwijs in de generieke hbo-beroepsvaardigheden: communicatieve vaardigheden, presenteren en rapporteren en onderzoeksvaardigheden (systematische probleemaanpak, methoden 24/63

25 en technieken, statistiek). Daarnaast verzorgt de PC Nederlandse en Engelse taalvaardigheden en naar keuze van de student een tweede vreemde taal (Duits, Spaans). Verder bevatten de programmaonderdelen Professional Core (keuze)modulen over duurzaamheid, veiligheid en ethiek. Werkgevers geven in gesprekken met het panel aan tevreden te zijn over het beginniveau van afgestudeerden BE, CE en IBMS. Uit een benchmark onderzoek onder BE-alumni van HZ, Avans Hogeschool en Hogeschool Rotterdam (NQA benchmark, 2007) komt naar voren dat HZ goed scoort op fiscaal gebied en op het ontwerpen en onderhouden van geautomatiseerde systemen. HZ scoort lager dan de beide andere instellingen op het gebied van Administratieve organisatie, communiceren in het Engels en projectmatig werken. Het panel heeft geconstateerd dat de beginselen van ondernemingsrecht geïntegreerd zijn opgenomen in Opstap naar je eigen bedrijf en in Bedrijfseconomie en onderneming. Het panel valt op dat Belastingrecht voor particulieren deel uitmaakt van het majorprogramma, terwijl het voor BE ers meer relevante Belastingrecht voor ondernemers is ondergebracht in een minor. Voor CE ers zou naar de mening van het panel het statistiekonderwijs sterker aangezet kunnen worden, met het oog op het ontwikkelen en interpreteren van marktonderzoeken en op het verwerken van resultaten. In gesprekken geven studenten en staf aan dat de opleidingen nieuwe versies dienen aan te schaffen van de automatiseringsprogramma s (SAP, Exact) waarmee studenten leren werken, om te blijven aansluiten bij de beroepspraktijk. Naar de mening van werkgevers en studenten zijn actuele ontwikkelingen in het vakgebied /discipline binnen de opleidingen regelmatig aan de orde. Voorbeelden hiervan zijn: werken conform International Financial Reporting Standards (IFRS), duurzaam ondernemen, integriteit en ethische reflectie naar aanleiding van boekhoudschandalen, houding in de financiële wereld, podcasts en weblogs als communicatiemiddelen. De BE-, CE- en IBMS-studenten tonen zich in landelijke evaluaties zeer tevreden over de opleidingen. De drie opleidingen behoren tot de top 5 en top 10 van Nederland en scoren alle boven of op het landelijke gemiddelde. Ook de alumni en werkgevers tonen zich tevreden over de drie opleidingen. Het panel concludeert dan ook dat de basiskwaliteit van de drie opleidingen voldoende is. Het panel constateert echter ook dat wanneer het de landelijke scores van de drie opleidingen onderling vergelijkt, BE het beste scoort, CE wat minder en IBMS geregeld duidelijk minder. Op grond van de studentevaluaties en de eigen observaties is het panel van mening dat de drie opleidingen binnen het Department BA niet even sterk zijn en dat synergie tussen de opleidingen op dit punt nodig is. De bevindingen over de overall verschillen tussen BE, CE en IBMS heeft het panel gemeend te moeten uitdrukken in voldoendes voor CE en IBMS en in de score goed voor BE. 25/63

26 Facet 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma BE: goed CE: goed IBMS: voldoende Criteria: - Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties, qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. - De eindkwalificaties zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. - De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheden om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In het Curriculumkader BBA zijn voor BE, CE en IBMS de beroepsprofielen per competentie uitgewerkt in: deeltaken van de BE-, CE- of IBMS-beroepsbeoefenaar, kenmerkende beroepssituaties en in voorkomende structurele problemen en dilemma s. Op basis hiervan worden per competentie de relevante kennis, vaardigheden en persoonskenmerken (KVP s) beschreven. In dekkingsmatrices voor elke opleiding wordt vervolgens inzichtelijk gemaakt welke cursussen aan welke deeltaken en KVP s aandacht besteden. Elke cursusbeschrijving is verder opgesteld volgens eenzelfde format, waarin de beroepssituaties, de KVP-indicatoren en de toetscriteria terugkomen. In cursusevaluaties geven studenten aan dat zij over het algemeen in ruim voldoende mate weten welke competenties aan de orde zijn (3,9 op vijfpuntsschaal). Bij BE en CE geven studenten ook aan dat in de betreffende cursussen daadwerkelijk aan beoogde competenties wordt gewerkt; IBMS scoort op dit punt lager dan BE en CE (3,0 versus 3,9/4,0). Mogelijke verklaring hiervan is dat IBMS een bredere opleiding is met een minder afgebakend beroepsperspectief dan bij CE en BE. Het hbo-niveau van het programma wordt naar de mening van het panel aangetoond doordat in dekkingsmatrices zichtbaar is gemaakt welke deeltaken betrekking hebben op kennis en inzicht, het toepassen van kennis en inzicht, oordeelsvorming, communicatie en leervaardigheden. De hbo-oriëntatie is volgens het panel ook aangetoond doordat de beroepsprofielen, deeltaken en kenmerkende beroepssituaties/-dilemma s integraal deel uitmaken van de cursusbeschrijvingen en van de in KVP s beschreven leerdoelen. Het panel is op grond hiervan van mening dat de inhoud van het programma studenten de mogelijkheden biedt om de geformuleerde competenties te bereiken. Het panel constateert dat binnen het DBA de aansturing van de relatie tussen doelstellingen en programma goed op orde is, met name door de gedetailleerde uitwerking van beroepsprofiel naar benodigde kennis en vaardigheden en vervolgens naar leerdoelen per cursus. Op deze wijze garanderen de opleidingen dat per cursus de relatie tussen eindcompetenties en leerdoelen van elke afzonderlijke cursus transparant is voor studenten en staf. Het panel beoordeelt dit facet voor BE en CE als goed en 26/63

27 vanwege de lagere score in studentevaluaties op de herkenbaarheid van de competenties in het curriculum voor IBMS als voldoende. Facet 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma BE vt: goed BE dt: voldoende CE vt: goed CE dt: voldoende IBMS: goed Criterium: - Studenten volgen een inhoudelijk samenhangend opleidingsprogramma. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleidingen hanteren een concentrische curriculumopbouw, dat wil zeggen dat gedurende de opleiding dezelfde competenties, deeltaken en KVP s aan de orde zijn maar steeds in een hogere mate van complexiteit en integraliteit. In de eerder besproken dekkingsmatrices in het Curriculumkader BBA maken de opleidingen naar de mening van het panel voldoende transparant hoe deze concentrische opbouw concreet vorm krijgt. Aanvullend op de concentrische opbouw hanteren de opleidingen per opleidingsjaar een thematische samenhang, bij BE is dat in jaar 1 bijvoorbeeld het geval met Opstap naar je eigen bedrijf en Bedrijfseconomie en ondernemen ; bij CE in jaar 1 en 2 bijvoorbeeld met Marketing van producten, Marketing research en Marketing advanced en bij IBMS in jaar 1 en 2 met Start up your own company, Organisational growth and innovation en The Organisation inside out. Verder kent elke opleiding een aantal integratiemomenten, waarin studenten alle opgedane kennis en vaardigheden inzetten in een authentieke beroepscontext. Dergelijke programmaonderdelen borgen de samenhang. Voorafgaand aan de stage en aan het afstudeerwerk, gebeurt dit met name in The Student Company. Bij CE is de cursus Commercieel Economisch Business Plan ook een integratiemoment. Zowel staf als studenten zijn van mening dat de opleidingsspecifieke cursussen en departementbrede cursussen goed op elkaar aansluiten en dat er geen onnodige overlap is ontstaan. Het panel deelt deze mening. Studenten waarderen het om met medestudenten van uiteenlopende achtergronden te kunnen samenwerken. De samenhang met de PC-cursussen wordt gewaarborgd doordat in elke majorcursusbeschrijving wordt aangegeven welke PC-vaardigheden aan de orde zijn. PC-docenten participeren ook in de cursus-ontwikkelteams. De aansluiting tussen majors en minoren is voldoende gewaarborgd doordat studenten hun minorkeuze bespreken met de studieloopbaancoach. Indien studenten een studie in het buitenland kiezen als minor of als ze kiezen voor een minor van een andere hogeschool, dan leggen ze die keuze voor aan de examencommissie. Voor toegang tot de verdiepende minoren dient de student aan nadere toelatingseisen te voldoen. Ook de samenhang tussen BA-competenties en HZ-speerpunten als duurzaamheid, veiligheid en ethiek heeft het panel onder de loep genomen. In documenten trof het panel 27/63

28 op dit punt onduidelijke en deels strijdige informatie aan. Studenten toonden zich met name positief over onderwijs inzake duurzaamheid. Het panel beveelt aan meer helderheid te creëren over de HZ-brede aandachtspunten, mede in relatie tot de lectoraten. Het panel acht dit aspect van samenhang evenwel ondergeschikt aan de andere aspecten. Studenten BE, CE en IBMS beoordelen volgens de Keuze Gids Hoger Onderwijs de samenhang van de opleidingen al meerdere jaren als ruim voldoende (rond de 7,0 op een tienpuntsschaal). BE- en CE-alumni oordelen eveneens positief over de samenhang (HBO-monitor 2005); BE-alumni zijn positiever (8,8) dan CE-alumni (7,2). In het deeltijdcurriculum ontbreekt het integratieve programmaonderdeel The Student Company. De opleidingen betogen dat de integratieve doelstellingen van dit programmaonderdeel bij deeltijders wordt gecompenseerd door een gemeenschappelijk propedeusejaar waarin van BE, CE en IBMS verplichte cursussen zijn opgenomen. Het panel is van mening dat in de bedoelde cursussen de integratie van competenties minder aan de orde is dan tijdens The Student Company en is daarmee van oordeel dat de deeltijders in die zin minder integratieve momenten in hun programma kennen. Voorts vindt integratie binnen de deeltijdopleidingen plaats via uitwisseling van werkplekervaring in de cursussen. Het panel heeft bij zijn beoordeling van dit facet met name gekeken naar de samenhang tussen opleidingsspecifieke cursussen en departementbrede cursussen; tussen opleidingsspecifieke cursussen en de meer algemene Professional Core cursussen; tussen majors en minoren; en tussen BA-competenties en algemene HZ-speerpunten. Op grond van het bovenstaande beoordeelt het panel de samenhang van de voltijdopleidingen als goed en gezien de kanttekening bij de integratiemomenten in de deeltijdprogramma s - voor de deeltijdprogramma s als voldoende. Facet 2.4 Studielast BE: goed CE: goed IBMS: goed Criterium: - Het programma is studeerbaar doordat factoren, die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het gemiddeld aantal contacturen per week bedraagt in het eerste jaar voor alle opleidingen 18 uur; in het tweede jaar is dit 20 uur. De beoogde studielast bedraagt in elke opleiding 7,5 EC per cursus. Evaluaties laten zien dat studenten van alle opleidingen gemiddeld 30 uur per week aan hun studie besteden. De evaluaties laten ook zien de studenten deze studielast verschillend ervaren. Het merendeel van de BE ers (63%) ervaart de studielast als gemiddeld; een derde van de BE-studenten ervaart (31%) de studielast als hoog. Van de CE ers ervaart 48% de studielast als gemiddeld; 40% als hoog en 12% als laag. Bij IBMS ervaart 48% 28/63