De gezongen stad. Beleidsplan Stichting Intorno Ensemble. De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 1 van 20

Transcriptie

1 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 1 van 20 De gezongen stad Beleidsplan Stichting Intorno Ensemble Scène uit De onbestorven weduwe (2010)

2 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 2 van 20 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Artistieke visie 2.1 De missie Strategie Kwaliteitscriteria Thematiek: erfgoed van een wereldstad Theatervorm: de opera als synthese Werkwijze Artistiek onderzoek De specialisatie: een jonge doelgroep Levendige (binnen)stad Talentontwikkeling Evaluatie 9 SPEERPUNTEN Een ondernemende organisatie Structuur van de organisatie Bestuur en Raad van aanbeveling Huisvesting Een flexibele grondhouding Publieksbereik en publiciteit 16 SPEERPUNTEN Terugblik 18 5 Activiteitenplan Pijlers Voorstellingen in ontwikkeling 20

3 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 3 van 20 1 Inleiding Sinds 2003 vult de Stichting Intorno Ensemble (kortweg: INTORNO) op bijzondere wijze een tot dan toe open plek in het Rotterdamse culturele veld. Als enige volledig operaproducerende instelling in de stad en regio brengt het ensemble met nieuwe voorstellingen een jong en nieuw publiek in aanraking met opera op hoog niveau; met opera s over het verre en recente verleden van Rotterdam, op minder gangbare locaties. De opera s van INTORNO brengen de stad Rotterdam en zijn omgeving voor zijn inwoners tot leven met verhalen, legendes en objecten. De stichting is wellicht klein; de ambities zijn groot. INTORNO heeft een intrigerende balans gevonden tussen enerzijds het brengen van kwalitatief hoogwaardig en nieuw aanbod en anderzijds het dienen van een belangrijk maatschappelijk doel: mensen een verbinding laten voelen met elkaar en met hun leefomgeving in Rotterdam. De stichting ziet en neemt haar verantwoordelijkheid op deze twee gebieden al jaren. Om dit goed te kunnen blijven doen en echt een duurzame bijdrage te leveren aan het Rotterdamse (culturele) leven, is een bestaan als projectorganisatie echter niet meer voldoende. Met een structurele basis voor de komende vier jaar kan de stichting de kwaliteit van haar aanbod borgen en verspreiden, door bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden nog beter te benutten en te verankeren en nog zichtbaarder te worden in de regio. Ook biedt een structurele subsidie voor de komende vier jaar de mogelijkheid om de bedrijfsvoering te professionaliseren en de kans op een zo zelfstandig mogelijk bestaan na 2016 te vergroten. Met dit streven voor ogen is een meerjarenbeleidsplan voor de periode geschreven. Als eerste biedt het voorliggende document informatie over de artistieke visie van INTORNO, met de inhoudelijke uitgangspunten voor de komende beleidsperiode met daarbij een accent op de levendige (binnen)stad en talentontwikkeling. Daarnaast wordt ingegaan op de organisatie als kunstbedrijf, met uitleg over de structuur en het bestuur van de organisatie, de manieren van samenwerken en het opereren op de verschillende markten. Vervolgens wordt kort teruggeblikt op de ontwikkeling van de stichting, opdat de plannen in een historische context te plaatsen zijn. In het vijfde hoofdstuk wordt het concrete activiteitenplan voor behandeld, deze activiteiten zijn een vanzelfsprekende vertaling van de artistieke visie en de manier van ondernemen. Elk hoofdstuk sluit af met de speerpunten van INTORNO voor de periode Als aparte bijlage bij dit plan is documentatie over de financiële organisatie van INTORNO gevoegd: een meerjarenbegroting plus toelichting.

4 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 4 van 20 2 Artistieke visie EEN FANTASTISCHE OPERA, BIJZONDER ZO TUSSEN DE BOTEN EN HELIKOPTERS! Bezoeker Wereldhavendagen, voorstelling Eise (2011) Zingen is het wezen van de mens. Als je iets zingend brengt, komt dat veel dieper binnen dan op een andere manier bijvoorbeeld met gesproken tekst gebeurt. Opera is dan ook de kunstvorm bij uitstek om in te zetten voor de ontmoeting van mensen en het vertellen van een verhaal. Met haar opera s wil INTORNO Rotterdammers een beleving bieden die hun eigen stad tot leven brengt. De visie van INTORNO wordt hieronder uiteengezet aan de hand van de missie, strategie, kwaliteitscriteria, gekozen thematiek en theatervorm, werkwijze, het artistiek onderzoek en specialisatie en evaluatie. Daarnaast wordt dieper ingegaan op de bijdrage van INTORNO aan de verlevendiging van de binnenstad van Rotterdam en de talentontwikkeling van Rotterdammers. 2.1 De missie De missie is voor INTORNO vanaf het bestaan van de stichting, al vanaf 1993, leidend geweest en zal ook de komende beleidsperiode het uitgangspunt zijn bij alle beslissingen die genomen worden. De missie van INTORNO is als volgt: Iedereen op verrassende wijze laten ervaren dat zingen één van de basisbehoeftes van het menselijk en dus ook het eigen leven is; dat zingen iets is wat we delen. De vorm en inhoud van de voorstellingen van INTORNO komen als vanzelfsprekend voort uit deze missie. 2.2 Strategie INTORNO bestaat uit structureel en projectmatig betrokken professionals die zich sterk laten leiden door hun persoonlijke inspiratie en ontwikkeling. Zij zijn zich daarnaast terdege bewust van de maatschappelijke vraagstukken van deze tijd, waaronder de hedendaagse grootstedelijke problematiek. De strategie van INTORNO bestaat uit het voortdurend zoeken naar mogelijkheden om deze beide elementen, het artistieke en maatschappelijke, te combineren en zo een interessant aanbod te ontwikkelen, zonder een compromis te sluiten. Het aanbod van INTORNO bestaat in de kern uit opera- of muziektheatervoorstellingen voor volwassenen en jeugd. Het specialisme van INTORNO is het produceren van opera s specifiek voor peuters en kleuters. Uniek is daarnaast het leer-werkproject de Fighter, een zeesleper in de Rotterdamse Schiehaven die wordt opgeknapt door voortijdig schoolverlaters uit Rotterdam en daarnaast een culturele invulling heeft door als vaste speelplek, in de vorm van een openluchtpodium, te dienen voor INTORNO. 2.3 Kwaliteitscriteria Het vinden van een goede balans tussen kunst als middel en kunst als doel vraagt om een zorgvuldige aanpak. Voor INTORNO staat hoe dan ook de artistieke kwaliteit bovenaan; de artistieke kwaliteit is bij het maken van keuzes altijd doorslaggevend. INTORNO hanteert drie uitgangspunten om de kwaliteit van de voorstellingen te borgen: professionaliteit, bevlogenheid en vernieuwing. Ten eerste wordt er uitsluitend gewerkt met professionals uit de klassieke muziek, die hun sporen verdiend hebben of getuigen van een bijzondere visie of beginnend talent. Het samenstellen van het ensemble van musici gebeurt dan ook op basis van prestaties bij audities. Daarnaast hebben de mensen van INTORNO bevlogenheid: liefde voor het vak en enthousiasme voor de (jonge) doelgroep. Als laatste vindt de stichting het van belang aandacht te hebben voor vernieuwing, om zo binnen het

5 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 5 van 20 bredere opera- en theaterlandschap bij te dragen aan ontwikkelingen van het vak. INTORNO voert bijvoorbeeld geen bestaande opera s op, maar ontwikkelt een voorstelling vanaf begin tot eind zelf, en is bovendien vaak geïnspireerd door het herontdekken van historische onderwerpen en thema s. 2.4 Thematiek: erfgoed van een wereldstad Dit laatste is het bijzondere aan de aanpak van INTORNO: de stichting kiest bewust voor verhalen en thema s die het cultureel erfgoed van Rotterdam betreffen. Het gaat de makers vooral om intellectueel, immaterieel, erfgoed: gedichten, verhalen, sagen en mythen. Het gaat om verhalen verbonden aan specifieke plekken in de Rotterdamse regio, verhalen die van oudsher Rotterdamse vaders en moeders ons voorlazen. Maar ook gaat het om verhalen die nieuwe Rotterdammers naar de stad hebben gebracht. INTORNO giet vergeten, onbekende of nieuwe stukjes geschiedenis in een nieuw jasje en zoekt actief naar de link tussen geschiedenis en heden. Op deze manier halen de operamakers de eigenheid van de stad Rotterdam naar boven. Immers: als je wilt dat mensen van hun stad gaan houden, dan moet je ze iets over de geschiedenis laten weten. Een stad zou volgens INTORNO veel meer moeten zijn dan alleen de plek waar toevallig je ouders wonen. Zeker als die ouders ook nog ergens anders vandaan komen, niet uit Rotterdam of zelfs niet uit Nederland. Hoe krijg je dan het gevoel dat je met elkaar in Rotterdam woont, dat je een stad deelt? Rotterdam is een grote en dynamische stad met een Europees en zelfs internationaal gezicht. INTORNO vindt het belangrijk het cultureel erfgoed te bewaken en vooral ook toegankelijk te maken, ook voor hen die er in eerst instantie weinig verbinding mee hebben. Luisteren naar verhalen van elkaar neemt het snelste door de mensen opgebouwde muren weg. Voorbeelden uit voorgaande jaren zijn de voorstellingen over het verdwenen dorp Schoonderloo en de dichter Willem van Hildegearsbergh, jeugdproducties die in samenwerking met scholen tot stand kwamen. 2.5 Theatervorm: de opera als synthese Een kernbegrip dat onder meer samenhangt met deze keuze voor thematiek is toegankelijkheid. INTORNO wil iedereen de kans geven te kunnen genieten van opera van hoge kwaliteit en kennis te nemen van Rotterdamse verhalen. Dit zonder te tornen aan de vorm van de opera s zelf, maar door juist die hoge artistieke kwaliteit te houden. Het ensemble onderzoekt wat de mogelijkheden zijn om een klassieke opera in de moderne tijd te brengen. Door bijvoorbeeld te kiezen voor bijzondere locaties en thema s uit de omgeving brengt INTORNO opera dichtbij en wordt juist aansluiting gevonden bij de belevingswereld van (heel) jonge bezoekers. Dat is niet zo vanzelfsprekend. Opera is een van de oudste en meest ontwikkelde kunstvormen en velen noemen opera zelfs de meest volwassen theatervorm. Helaas is opera vaak ook een niet voor iedereen toegankelijke theatervorm; de opera wordt gezien als iets complex en/of oubolligs. Opera sluit moeilijk aan bij jongere generaties. Ten onrechte, want de kunstvorm heeft volgens INTORNO zoveel te bieden. In de kern is opera op muziek gezette tekst. Opera komt van het woord opus en betekent letterlijk verzameling; opera is een bundeling van disciplines, die op zo n zorgvuldige manier bij elkaar gebracht zijn dat een nieuwe vorm ontstaat. Gezongen tekst raakt je als mens op een heel eigen manier en door de compositie van zang met muziek, beeld, drama en tekst heb je als bezoeker echt een totaalervaring. Opera is de moeder van afgeleide vormen als musical en muziektheater. Ook INTORNO maakt muziektheater: een vorm van theater waarbij muziek een groot aandeel heeft, maar bijvoorbeeld niet altijd een verhaal centraal staat of de tekst niet voor 100% gezongen wordt.

6 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 6 van Werkwijze De werkwijze van INTORNO is cyclisch, opdat reflectie en verbetering ingebed zijn. In de meeste gevallen is er geen bestaand verhaal. INTORNO begint vaak met maken vanuit een vraag of fascinatie van de componist, Marco Kalkman. Al in het begin worden dan contacten gelegd met een schrijver, regisseur en dramaturg. Middels brainstormen wordt vervolgens een concept uitgedacht, een artistieke lijn uitgezet en een script geschreven. Dit script wordt vervolgens in dezelfde groep weer besproken en vervolgens bewerkt of herschreven. De dramaturg heeft in deze fase een heel belangrijke rol. Een tweede stap is het schrijven van de muziek en dan start het repetitieproces, waarbij de (eind)regisseur grote invloed heeft. Tekst en muziek kunnen ook dan weer gewijzigd worden, de cyclus begint tijdens het repetitieproces elke keer weer opnieuw: brainstormen/reflecteren, (her)schrijven, ensceneren, brainstormen/reflecteren, (her)schrijven et cetera. 2.7 Artistiek onderzoek INTORNO wil met de inzet op een hoge kwaliteit niet alleen binnen de Rotterdamse regio excelleren in de podiumkunstvorm opera (en muziektheater). Ook nationaal wil de stichting een positie vervullen waarmee een lege plek in het culturele landschap gevuld wordt: Nederlandse opera s voor een jonge doelgroep (peuters en kleuters) worden niet of nauwelijks gemaakt en de producties die er bestaan, lijken voornamelijk te zijn ontstaan vanuit een verhaal en vanuit een voorkeur voor de belevingswereld van de grootouders van nu, die met hun kleinkinderen naar de voorstellingen komen. Met deze aanpak blijft de kwaliteit van de Nederlandse operaproducties voor de jonge doelgroep onder het niveau van dat wat uit het buitenland, specifiek België en Duitsland, komt. Om internationaal mee te kunnen doen, zouden Nederlandse operaproducties voor de jonge doelgroep volgens INTORNO ook bezig moeten zijn met vernieuwing. Vernieuwing is één van de criteria voor kwaliteit die INTORNO hanteert. Tot dit jaar werd het criterium door INTORNO vooral toegepast door nieuwe opera s te schrijven. Sinds 2011 werkt INTORNO echter ook aan een tweede manier om vernieuwing te bereiken: door meer conceptueel in plaats van traditioneel verhalend te werken. Dit zou dramaturgisch gezien wellicht een interessanter proces en dus ook interessantere voorstelling kunnen betekenen, waarmee INTORNO in staat is tot concurrentie en uitwisseling met buitenlandse gezelschappen en het Nederlandse landschap een artistieke impuls kan geven. Er zijn op het moment al inhoudelijke gesprekken met Belgische collega s om elkaar te inspireren op het gebied van het maken van opera s voor peuters en kleuters. Met de Belgische muziektheatergroep Pantalone, onder de artistieke leiding van componist Philip Bral, is afgesproken de komende jaren intensief contact te onderhouden. Pantalone is gevraagd een monitorende en aansturende rol te vervullen in dit kwaliteitsverbeteringsproces van INTORNO. 2.8 De specialisatie: een jonge doelgroep Het maken van opera s voor een specifieke jonge doelgroep is, zoals hierboven al vermeld, het specialisme van INTORNO. INTORNO heeft zich ontwikkeld tot producent van opera (en muziektheater), niet alleen voor volwassenen maar juist ook voor de (jonge) jeugd; met opera s voor peuters en kleuters (3+ en 5+) onderscheidt de stichting zich van andere Rotterdamse en Nederlandse instellingen. Voor deze jonge doelgroep is gekozen omdat het ensemble vindt dat je jong moet beginnen. Hoe eerder je kennis maakt met kunst, specifiek opera, hoe meer toegang je hiertoe hebt in je latere leven. Jonge luisteraars staan nog onbevangen tegenover kunstzinnige uitingsvormen en zijn nog niet of weinig beïnvloed door andere stijlen; kortom: zij staan nog open voor de schoonheid van de opera.

7 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 7 van 20 De opera s van INTORNO kenmerken zich dan ook door in thematiek en verhaal aan te sluiten bij de belevingswereld van de jonge kinderen, maar ook de ouders aan te spreken. Bij de keuze van de thema s wordt bijvoorbeeld uitgegaan van prentenboeken geschreven door Rotterdamse schrijvers, sprookjes uit diverse culturen en actuele ontwikkelingen in Rotterdam. Een voorbeeld van de afgelopen jaren is de voorstelling A is een aapje, gebaseerd op het gelijknamige boekje van Rie Cramer en zowel voor kleinkinderen als grootouders aansprekend. Een goede jeugdtheatervoorstelling dient immers een dubbele laag te hebben, opdat alle bezoekers geboeid zijn. Speciaal voor het jonge publiek is gekozen voor voorstellingen van maximaal veertig minuten; de maximale spanningsboog van deze doelgroep. Daarnaast onderzoekt INTORNO of er interactie tijdens de voorstelling mogelijk is. In de voorstelling A is een aapje bijvoorbeeld werden de kinderen uitgedaagd mee te zwemmen met de O van otter en aan het einde van de voorstelling een ritje te maken in de auto op het podium. Deze interactie met het publiek werkte goed, de kinderen hielden veel beter de aandacht bij de voorstelling, het verhaal werd levendiger en er ontstond een dialoog tussen de kinderen en zangers. Ook voor de komende voorstellingen wil INTORNO interactie tussen publiek en zangers realiseren, waarbij elke keer gezocht zal worden naar nieuwe en interessante vormen die passen bij de doelgroep en de inhoud van de voorstelling. In de loop der jaren heeft INTORNO veel ervaring opgedaan met de jonge doelgroep, onder meer door veel schoolvoorstellingen voor de onderbouw te produceren, vaak in combinatie met een educatief programma of workshop. Zowel basisscholen, podia, wijkcentra en bibliotheken kunnen deze voorstellingen van INTORNO boeken of de stichting benaderen voor het samen ontwikkelen van een educatief programma. Als laatste verdienen de voorstellingen met een emancipatoir karakter, die INTORNO ontwikkelde voor specifieke doelgroepen, nog een vermelding in deze paragraaf. Zo is er gespeeld voor en gewerkt met allochtone vrouwen en tienermoeders. De toegankelijkheid voor de doelgroepen van INTORNO wordt overigens ook marketingtechnisch beïnvloedt. Zo biedt de stichting wanneer het mogelijk is een gedifferentieerde kaartverkoop. Houders van een Rotterdampas of CJP-pas krijgen korting en kunnen soms gebruik maken van een aanbieding. Ook worden er voorstellingen gegeven waarvan de entree gratis is, dit om zoveel mogelijk verschillende mensen uit te kunnen nodigen. Om de toegankelijkheid te vergroten wordt de kaartverkoop ook de komende jaren gedifferentieerd. 2.9 Levendige (binnen)stad De speelplekken van de opera s van INTORNO maken ook onderdeel uit van de artistieke visie. Locaties worden niet zomaar gekozen, maar moeten speelplekken zijn die mensen nieuwsgierig maken, een link hebben met het thema van de opera of de stad op een heel andere manier laten bekijken. Voorbeelden daarvan zijn pleinen, kerken, locaties in de buitenlucht tijdens festivals, buurthuizen, tuinen en parken. Door het aanbod te presenteren op minder gangbare locaties draagt INTORNO bij aan een levendige stad en wordt opera dicht bij de Rotterdammers gebracht. Publiek dat wellicht niet snel naar een opera gaat luisteren wanneer deze in de schouwburg geproduceerd is, komt gewoon op straat wel met deze kunstvorm in aanraking. Naast deze wisselende speelplekken heeft INTORNO, zoals eerder geschreven, ook een eigen podium in de vorm van het schip de Fighter. De Fighter is door INTORNO zelf naar Rotterdam gebracht toen de Rotterdamse Schiehaven een lege haven geworden was. INTORNO zag het als een belangrijke taak om deze historische plek een culturele invulling te geven. De Fighter beschikt bovendien over een rijke historie en is daarmee cultureel erfgoed geheel passend bij de thematieken van het aanbod van INTORNO. De Fighter staat als podiumplek symbool voor de sterke relatie tussen de stad

8 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 8 van 20 Rotterdam en het water. De unieke locatie is aantrekkelijk voor een heel ander publiek dan dat normaal gesproken naar de opera zal gaan. Bovendien biedt het INTORNO de kans om voor een vaste speelplek voorstellingen te ontwikkelen. De Fighter is echter meer dan een speelplek. Ook hiermee laat INTORNO haar sociale gezicht zien. Het schip wordt namelijk als leer-werkobject geëxploiteerd door voortijdig schoolverlaters die het vaartuig opknappen onder leiding van het Albeda College. In bescheiden vorm gebruikt INTORNO de speelplek nu al en als de renovatie voltooid is, is er nog meer mogelijk. In 2013 zijn het oplossen van het achterstallig onderhoud en de renovatie afgerond. Voor het leer-werkproject start er dan een nieuw programma voor het regulier onderhoud van de sleper. Voor INTORNO betekent dit verder dat vanaf 2013 de speellijst kan worden uitgebreid en het ook mogelijk is als gastheer op te treden voor andere inspirerende operagezelschappen. Overigens is INTORNO met nadruk geen programmeur, het gaat hier dan om artistieke uitwisselingen of coproducties. Het leer-werkproject de Fighter biedt een meerwaarde aan de educatieve infrastructuur in de Rotterdamse deelgemeente Delfshaven, terwijl het tegelijkertijd kansen biedt voor de prestaties van INTORNO en het culturele leven van Rotterdam en de deelgemeente Delfshaven in het bijzonder Talentontwikkeling Als vanzelfsprekend leiden bovenstaande uitgangspunten en overtuigingen voor INTORNO tot het aanbieden van een combinatie van cultuur en scholing voor jonge Rotterdammers, als ondersteuning voor de scholingsinstellingen in de stad. INTORNO richt zich hierbij in de komende beleidsperiode zowel op primair als op middelbaar en hoger onderwijs. INTORNO zoekt steeds de juiste werkvormen om opera en muziektheater aan te bieden. Het karakter van opera en muziektheater vereist immers een zekere vaardigheid en concentratie. Zo wordt bijvoorbeeld vaak een lesprogramma aangeboden bij de voorstelling. Ook is een deel van het aanbod van INTORNO toegankelijk als schoolvoorstelling. Het educatieprogramma van INTORNO biedt daarnaast de mogelijkheid tot scholing aan doelgroepen met een achterstand op het gebied van emancipatie. De komende beleidsperiode heeft INTORNO als streven het educatieve aanbod voor het primair onderwijs, voor de jonge doelgroepen, structureel te organiseren en te laten aansluiten op de doorlopende leerlijnen. Zo biedt de stichting basisscholen naast het flexibele maatwerk een tweejarig traject aan, gebaseerd op een thema uit de erfgoededucatie en uiteraard gecentreerd rondom opera als discipline. Zo n traject bestaat uit een actief deel waarin leerlingen met ouders, buurtbewoners en leerkrachten het thema onderzoeken, begeleid door een duidelijke lesbrief. Het tweede deel bestaat uit workshops op het gebied van muziek, drama, schrijven en beeldende vorming (disciplines die geïntegreerd zijn in de opera), ook deze workshops zijn gerelateerd aan het thema. Zo n traject wordt uiteindelijk afgesloten met een opera of muziektheatervoorstelling rondom het thema. Dit aanbod komt voort uit intensieve gesprekken met de (brede) scholen. Deze geven aan een langdurig traject aan te willen gaan met culturele organisaties, om klassen daadwerkelijk mee te kunnen nemen in hun culturele ontwikkeling. Het cultuureducatieve aanbod bouwt dan voort op eerder opgedane ervaringen van leerlingen en het effect van cultuureducatie is daarmee beter verankerd. Daarnaast geven de afnemers aan vraag te hebben naar projecten die specifiek aansluiten op bepaalde kunstvormen die taalvaardigheid bevorderen. Het aanbod van INTORNO sluit zeker op deze vraag aan, door leerlingen actief en passief bezig te laten zijn met gezongen tekst. Muziek is bovendien ook een taal; muziek stimuleert de ontwikkeling van een bepaald deel van de hersenen dat communicatieve vaardigheden bevordert. Ook bij de verwerking van voorstellingen en workshops worden kinderen gestimuleerd zich in taal goed uit te drukken.

9 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 9 van 20 In de komende beleidsperiode wil INTORNO het educatieve aanbod bovendien verbreden door ook projecten te ontwikkelen voor de middelbare scholen. De educatieve focus van de stichting heeft er al toe geleid dat de stichting een erkende ckv-instelling is geworden. Bij opera s voor (jong) volwassenen worden aanbiedingen gedaan via het magazine van het Cultureel Jongeren Paspoort. Zodoende wordt er al een relatie gelegd tussen de producties en deze educatieve doelgroep. De mogelijkheden voor het ontwikkelen van voorstellingen specifiek voor deze doelgroep worden op het moment onderzocht. Met de Hogeschool voor de kunsten Rotterdam, het conservatorium, is afgesproken per 2013 jaarlijks met studenten te werken om deze de mogelijkheid te geven hun studie te verkennen in de praktijk. Studenten zang, muziek en compositie doen als volwaardig partners mee in een professioneel kunstbedrijf door hun artistieke bijdrage te leveren aan een van de voorstellingen van INTORNO Evaluatie Hoe reageert het publiek? Dat is voor INTORNO de leidende vraag bij het evalueren van een project. Zo wordt gekeken hoe de concentratie tijdens de uitvoering was. Ook wordt na de voorstelling regelmatig een gespreksronde ingelast, waarin de kinderen vragen mogen stellen of hen juist vragen gesteld worden. Bezoekers worden actief uitgenodigd reacties te sturen via . Van samenwerkingspartners zoals de impresariaten, ticketshop of Wereldhavendagen ontvangt de stichting ook evaluatiegegevens. Zo kan bijvoorbeeld gecheckt worden wat de leeftijden van de bezoekers zijn. In 2012 en 2013 wil INTORNO een uitgebreider evaluatieproces opstarten, om te zorgen dat het evalueren ook structureel en uniform gebeurt. De ogenschijnlijk lange periode van twee jaar is gekozen om elke nieuwe medewerker mee te kunnen nemen in de implementatie. Op die manier zijn projecten namelijk beter met elkaar te vergelijken. Op dit moment vindt de evaluatie per team en per project namelijk op verschillende wijze plaats. Voor de toekomst wordt gedacht aan het vastleggen van gegevensbronnen die nagegaan dienen te worden (onder meer kaartverkoop, berichten, verslag gespreksronde) en het opstellen van een lijst van criteria op basis van het beleidsplan die kunnen dienen als input voor een evaluatie met het team. Een gedegen evaluatie is belangrijk voor het kwaliteitsmanagement. Het gaat hierbij om inhoudelijke, maar zeker ook om organisatorische punten. SPEERPUNTEN Samengevat hanteert INTORNO de komende vier jaar de volgende inhoudelijke uitgangspunten en streefdoelen om een duurzame bijdrage te leveren aan het Rotterdamse (culturele) leven en de ontwikkeling van (jonge) Rotterdammers. het op cyclische wijze maken van voorstellingen die artistieke kwaliteit en een sociale doelstelling combineren; behoud van kwaliteit door handhaving van criteria van professionaliteit, bevlogenheid en vernieuwing; intellectueel Rotterdams erfgoed als voornaamste inspiratiebron; klassieke opera als totaalervaring aanbieden, dicht bij Rotterdammers en als verbindende factor tussen Rotterdammers; een verdergaande specialisatie met voorstellingen voor jong publiek (3+ en 5+), met daarbij nadruk op passende onderwerpen, interactiviteit en een maximale voorstellingsduur van veertig minuten;

10 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 10 van 20 verhoging nationale kwaliteit door artistiek onderzoek: van verhalend naar conceptueel denken bij het ontwikkelen van jeugdopera s; minder gangbare, zeer toegankelijke speelplekken in de hele stad Rotterdam; voltooiing van het renovatieproces van de Fighter tot een volwaardig Rotterdams zeepodium; studenten van het conservatorium in Rotterdam praktijkervaring laten opdoen; het structureel organiseren van het educatieve aanbod voor het Rotterdams primair onderwijs; het ontwikkelen van educatief aanbod voor het middelbaar onderwijs in Rotterdam; ontwerpen van een structureel evaluatieproces. Authentieke schijnwerper van de Fighter

11 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 11 van 20 3 Een ondernemende organisatie De statutaire doelstelling van INTORNO is het bevorderen van muziektheater en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Nu de stichting enkele jaren bezig is, is de artistieke visie (zie hoofdstuk 2) die uit deze doelstelling is voortgekomen helder. De komende jaren wil INTORNO de bedrijfsvoering op ondernemende wijze verder professionaliseren, omdat dit een positieve weerslag zal hebben op het artistieke aanbod en een nog zorgvuldigere besteding van de gelden en betere benutting van mogelijkheden betekent. Als eerste wordt de structuur van de organisatie uiteengezet, om vervolgens in te gaan op de rol van het bestuur en de Raad van aanbeveling en de huisvesting. De manier van bedrijfsvoeren van INTORNO wordt geschetst aan de hand van de aandacht van de stichting voor het vinden van nieuwe inkomstenbronnen en samenwerkingsplannen, het inspelen op actuele situaties en de marktpositie. 3.1 Structuur van de organisatie Als projectorganisatie is de samenstelling van de crew van INTORNO altijd organisch verlopen. Per project worden de juiste freelancers aangetrokken die samen met de structureel betrokken artistiek en zakelijk leider werken aan de realisering van het project. Het voordeel van deze manier van organiseren is dat per project de beste professionals kunnen worden aangetrokken en dat de organisatie flexibel blijft in de bedrijfsvoering. Echter: het aantrekken van meer vaste medewerkers zal op zowel artistiek als organisatorisch gebied een positievere uitwerking hebben op de verduurzaming van de organisatie. Continuïteit is daarmee beter gewaarborgd. Zo kan een vaste publiciteitsmedewerker niet alleen een project onder de aandacht brengen, maar ook structurele inzet geven voor het in de markt zetten van de stichting en INTORNO echt een merknaam laten worden. Publiciteit en marketing komen bij de stichting als projectorganisatie tot nu toe helaas minder aan bod, aangezien hiervoor de mankracht ontbreekt. Een vaste educatiemedewerker zou bijvoorbeeld het educatief aanbod voor middelbare scholen kunnen ontwikkelen en verkopen. Voor het structureel organiseren van het educatieve aanbod is tot nu toe met projectgelden geen mogelijkheid geweest. Hoewel de betrokken projectmedewerkers ook op geboden kwaliteit geselecteerd worden en deze expertises per project dus wel aanwezig zijn, zullen structureel betrokken medewerkers beter in staat zijn de organisatie vooruit te helpen. Het is dan ook de nadrukkelijke wens van INTORNO om in de komende beleidsperiode de organisatie te professionaliseren; de groei die INTORNO wil doormaken, om een duurzame bijdrage te kunnen leveren aan het Rotterdamse culturele leven, vereist een groei in de continue professionaliteit van de zakelijke medewerkers. De vaste kern van INTORNO bestaat nu uit een artistiek leider en een zakelijk leider. Formeel is de artistiek leider fulltime als freelancer werkzaam voor de stichting en de zakelijk leider op freelance basis voor 2/5 FTE bij INTORNO. In de praktijk zijn beide medewerkers meer uren kwijt. Ook dat is een signaal dat het vaste team zou moeten worden uitgebreid. Daarnaast is er op structurele freelancebasis een boekhouder aangetrokken. Recent is een vacature opengesteld voor een nieuw zakelijk leider die de komende beleidsperiode de lijnen voor de organisatie uit zal zetten, in overleg met de artistiek leider. De eerste gesprekken met kandidaten worden op dit moment gevoerd. De dagelijkse leiding Artistiek leider Marco Kalkman is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de producties. Hij componeert de muziek, overlegt met de regisseur en dramaturg en selecteert de musici voor een

12 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 12 van 20 productie. Daarnaast is hij verantwoordelijk voor het opbouwen en onderhouden van een uitgebreid netwerk aan zakelijke en creatieve contacten. In samenwerking met het bestuur zet hij het (artistieke) beleid van de stichting uit en bepaalt hierbij de noodzakelijke strategieën. De (vertrekkend) zakelijk leider Maaike van Steenis draagt zorg voor het opzetten, uitvoeren en evalueren van de kernactiviteiten van INTORNO, vanuit organisatorisch oogpunt. De zakelijk leider is bekend met de diverse externe financieringsmogelijkheden en bereidt de subsidieaanvragen voor. Zij neemt ook de productieleiding van de voorstellingen en festivals voor haar rekening. Tevens is ze verantwoordelijk voor de juiste administratieve afhandeling van producties en begeleidt ze de stagiaires en externe medewerkers. Ook geeft zij in samenwerking met het bestuur en de artistiek leider vorm aan het beleid van de stichting en de daarbij behorende noodzakelijke strategieën, waarbij zij meer een ondersteunende en controlerende rol heeft. De scheiding van artistieke en zakelijke leiding is ingevoerd naar aanleiding van het advies dat de heer Hanemaayer via de Stichting Kunst & Zaken uitbracht in Doel van het advies was om noodzakelijke kwaliteitsverbeteringen teneinde van INTORNO een solide organisatie te maken in beeld te brengen. Sindsdien is de artistiek leider niet meer alleen verantwoordelijk voor het gehele productieproces en worden meer artistieke professionals aangesteld om mee te werken aan het ontwikkelen van het aanbod. Ondersteunende functies Naast de dagelijkse leiding zijn er nog enkele medewerkers structureel, op freelancebasis, betrokken bij INTORNO in een ondersteunende functie. Deze medewerkers zijn aangedragen door de dagelijkse leiding en aangesteld door het bestuur. Een belangrijke ondersteunende functie is die van de boekhouder. De boekhouder van INTORNO draagt zorg voor de afrekeningen van de productcombinaties en controleert de zakelijke leiding op financieel vlak. Samen met de zakelijk leider maakt zij zich de eisen en verplichtingen van diverse aanbestedingen eigen en stelt zij de begrotingen per productie op. Voor de boekhouding is eind 2010 bovendien een nieuwe accountant aangetrokken, die de processen ook tussentijds monitort. Ook structureel betrokken in een ondersteunende functie is de projectleider voor de Fighter. Het leer-werkproject de Fighter wordt sinds 2010 geïntensiveerd door de inzet van een projectleider voor twee dagen per week. Deze begeleidt de leerlingen op het schip en vertegenwoordigt de Fighter extern bij relaties en politiek. Voor de inzet van deze projectleider heeft INTORNO een externe financier gevonden. Min of meer structureel werkend zijn de grafisch vormgever (huisstijl en website) en theatervormgever (techniek, decor, kostuums en interieur/exterieur Fighter), ook op freelancebasis. Per project wordt een medewerker publiciteit aangetrokken. Voor de verkoop van de specialistische voorstellingen, opera s voor peuters en kleuters, werkt INTORNO bovendien samen met het impresariaat Buro Vanaf2. Het impresariaat vermeldt de voorstellingen op de website en brengt eenmaal per jaar een programmaboekje uit waarin alle voorstellingen worden opgenomen. Dit programmaboekje wordt verspreid binnen het netwerk van Buro Vanaf2. Naast het uitgeven van een programmaboekje organiseren zij jaarlijks in december een presentatiedag waar de voorstellingen gepresenteerd worden aan belanghebbenden zoals programmeurs van theaters, kinderwerkers in buurthuizen en leerkrachten van basisscholen. Met regelmaat ondersteunen daarnaast stagiaires van het middelbaar en hoger beroepsonderwijs de dagelijkse leiding. Zo hebben studenten cultureel maatschappelijke vorming stages gelopen bij INTORNO door de zakelijke leiding te ondersteunen met productionele werkzaamheden. De stichting maakt op deze manier kennis met jonge mensen met een frisse blik en krijgt de kans om nauw betrokken te zijn bij de opleiding van beroepskrachten voor de organisatie van het culturele veld.

13 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 13 van Bestuur en Raad van aanbeveling Bestuur Minimaal vier keer per jaar komt het adviserend, richtinggevend en controlerend bestuur van INTORNO bij elkaar. Daarnaast is er op zeer regelmatige basis bilateraal overleg tussen bestuursleden onderling of een bestuurslid en de artistieke of zakelijke leiding. Het bestuur is onbezoldigd. Transparantie wordt onder meer bewerkstelligd door het zorgvuldig notuleren bij de bestuursvergaderingen. Het bestuur controleert en steunt de dagelijkse leiding en stuurt bij waar het nodig blijkt op professionalisering. Alle beleidskeuzes worden uitvoerig door het bestuur besproken en bewaakt. Het bestuur van INTORNO bestaat sinds 31 december 2010 uit Piet van der Veen (voorzitter), Lone Let Larsen (secretaris) en Frank Verhulst (penningmeester). Verschillende expertises zijn in het bestuur vertegenwoordigd, respectievelijk kennis van Europa en internationalisering, educatie en financiën en juridische zaken. Ook nemen de bestuursleden ieder een voor INTORNO relevant netwerk mee. Dit besturingsmodel voldoet voor INTORNO. Gezien de omvang van de stichting is het niet relevant om de stap te zetten naar een Raad van toezicht (in plaats van een bestuur). Informeel gebeurt het functioneren van het bestuur volgens de uitgangspunten van de Code Cultural Governance, deze code wordt onderschreven. In de aanloop naar de nieuwe beleidsperiode vanaf 2013 zal INTORNO deze wijze van functioneren volgens de Code Cultural Governance ook formeel vastleggen. In 2012 wordt INTORNO aspirant-lid van de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK). Het lidmaatschap van deze brancheorganisatie kan hierbij, door toegang tot contacten, advies en uitwisseling, helpen. Raad van aanbeveling De leden van de Raad van aanbeveling van INTORNO zijn Ruud van der Meer, Ruud van Middelkoop, Freek Abels en Frans Brüggen. INTORNO wordt gesteund door deze raad doordat de leden gevraagd en ongevraagd advies geven. De Raad van aanbeveling completeert de al aanwezige kennis en kritische blik van het bestuur; de leden hebben relevante expertise en een stevige positie in het veld. Zo is Ruud van der Meer onder andere de oprichter van het Prinses Christina concours en is Ruud van Middelkoop betrokken bij het Rotterdams Conservatorium. 3.3 Huisvesting De kantoorruimte van INTORNO in Schiedam biedt een plezierige werkplek voor alle vaste en projectmedewerkers en is een goede ruimte om externen te ontvangen. Alle faciliteiten zijn aanwezig. Ook het archief is hier opgeslagen. Met Schiedam als standplek en Rotterdam op een steenworp afstand is INTORNO centraal in de regio gevestigd en voor iedereen bereikbaar. Ook de komende jaren zal dit de kantoorplek voor INTORNO zijn. Zodra de Fighter gereed is in 2013 zal (een deel van) het kantoor van INTORNO naar de Schiehaven verhuizen. Eind 2006 werd dit kantoor door de woningcorporatie Woonplus Schiedam ter beschikking gesteld als sponsoring. De sponsoring houdt in dat INTORNO geen huurlasten heeft, maar wel gezamenlijke lasten en uiteraard energiekosten betaalt. De voorwaarde voor deze afspraak is dat de stichting af en toe iets zal betekenen voor de omliggende wijk, door het geven van voorstellingen in de buurt. Deze tegenprestatie past geheel in het beleid van INTORNO om artistieke en maatschappelijke doelstellingen te integreren en opera dicht bij huis te brengen. Repetitieruimtes worden per project gevonden in Rotterdam. Tot op heden is dit organisatorisch haalbaar. Een eigen repetitieruimte is echter wel een wens van INTORNO, opdat er dan intensiever gerepeteerd kan worden en de productieleider het huren van repetitieruimten niet meer elke keer

14 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 14 van 20 hoeft te regelen; een eigen repetitieruimte draagt bij aan het professionaliseren van de organisatie. Het werkelijk maken van deze wens staat ook op de planning voor de komende beleidsperiode. 3.4 Een flexibele grondhouding INTORNO ontwikkelt zich sterk in een voor de cultuur moeilijke tijd. Dat heeft wellicht te maken met de positieve en ondernemende stijl die INTORNO zich als projectorganisatie de afgelopen jaren eigen heeft gemaakt; flexibiliteit is het centrale begrip voor de organisatie geworden. Het ondernemerschap van INTORNO laat zich in de praktijk zien door de flexibiliteit in het inspelen op actuele maatschappelijke situaties, het aanboren van nieuwe inkomstenbronnen, het vinden van samenwerkingsverbanden en het behouden en vergroten van de marktpositie. Inspelen op actuele maatschappelijke situaties De kracht van INTORNO om met artistieke kwaliteit een maatschappelijke thema aan te snijden is snel herkend. Verschillende overheden boden de stichting de mogelijkheid om zich op dit gebied verder te ontwikkelen. Zo ontving de stichting meerjarige subsidie uit een emancipatiebudget (van het ministerie van VROM, daarna het ministerie van OCenW) en de regeling Ruimte voor contact (van het ministerie van VROM). Met deze subsidies onderzocht de stichting de mogelijkheid wijkopera te maken met scholen en buurtbewoners of specifiek voor doelgroepen die in een emancipatieproces zaten, zoals allochtone vrouwen en tienermoeders. In deze jaren zijn met deze budgetten prachtige projecten gerealiseerd. In 2011 is de subsidieperiode van deze regelingen helaas afgelopen. Het creëren van mogelijkheden, zowel artistiek als budgettair, door in te spelen om actuele maatschappelijke thema s blijft voor INTORNO nog wel het uitgangspunt. De Fighter is al genoemd als bijzondere speelplek voor het ensemble en als leer-werkproject. Ook de waarde van dit project is erkend door subsidiegevers; er zijn door fondsen structurele bijdragen toegekend. Gastbespeling en commerciële verhuur van het waterpodium is overigens voorlopig geen doel van INTORNO, aangezien programmering en productie elkaar niet in de weg moeten gaan zitten. Het maken van voorstellingen wordt door INTORNO de komende jaren gezien als de kerntaak. Uiteraard wordt hier wel flexibel mee omgegaan. Als potentiële verhuurders INTORNO benaderen zal er zorgvuldig worden afgewogen wat de kosten en baten zijn. Al met al heeft INTORNO met het geven van betekenis aan de Fighter niet alleen iets georganiseerd voor een maatschappelijke doelgroep, maar ook nieuwe bronnen van inkomsten weten te vinden. Het aanboren van nieuwe inkomstenbronnen De afgelopen jaren heeft INTORNO het als projectorganisatie aardig kunnen redden met subsidies van meerdere fondsen, sponsoring (in natura), en een manier van werken waarbij vooral gesteund werd op de goodwill van anderen. Het vinden van subsidies en sponsoring is alleen mogelijk met een flexibele en ondernemende houding en de goodwill van anderen ontstaat wanneer de inhoudelijke kwaliteit gezien en erkend wordt. Met het professionaliseren van onze organisatie dient INTORNO echter ook budgettair volwassen te worden. Zodat bijvoorbeeld op lange termijn gepland kan worden, de crew structureel kan worden uitgebreid, het educatief programma goed kan worden verkocht, publiciteit en promotie verankerd kunnen worden en de artistieke ontwikkeling de verdieping kan krijgen die voor een verankerde lokale en internationaal concurrerende positie nodig is. Dit alles draagt bij aan de kansen die INTORNO kan benutten om te zorgen voor een levendige culturele (binnen)stad en de talentontwikkeling van jonge Rotterdammers. Een structurele subsidie is noodzakelijk voor het in Rotterdam verankeren van de effecten van de inspanningen van INTORNO. Om structurele inkomsten te verkrijgen, is een tweetal plannen ontwikkeld. Het eerste plan is geschreven voor een tweejarig project op een tiental basisscholen in de regio Rijnmond en hieraan wordt op het moment van schrijven de laatste hand gelegd. Het tweede plan is de voorliggende subsidieaanvraag voor de cultuurplanperiode van de gemeente Rotterdam.

15 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 15 van 20 Zelfs als een structurele financieringsvorm voor de komende beleidsperiode gevonden wordt, dient INTORNO creatief te blijven in het vinden van (aanvullende) inkomstenbronnen. Dat de stichting hiertoe goed in staat is, blijkt uit verschillende wapenfeiten uit de afgelopen jaren. Zo is het kantoor gesponsord (zie paragraaf 3.3) en zo bleek Price Waterhouse Coopers bereid om voor INTORNO een onderzoek uit te voeren en advies uit te brengen, als sponsoring in natura. Eind 2011 wordt het resultaat van dit onderzoek verwacht, op tijd voor INTORNO om relevantie actiepunten mee te nemen naar het nieuwe jaar. Onderwerp van onderzoek zijn de kansen en risico s van de INTORNO in het algemeen en de mogelijkheden of risico s van het scheiden van het podium (Fighter) en de podiumprestaties in het bijzonder. Dergelijke onderzoeken zijn belangrijk voor de professionalisering en reflectie van INTORNO. INTORNO investeert dan ook in het vinden en onderhouden van relaties met externen met expertise en zet in op het vinden van dergelijke sponsoringmogelijkheden. Daarnaast richt INTORNO zich sterk in op het duidelijk bestemmen van subsidiegelden voor de ontwikkeling van de producten, om deze vervolgens te kunnen verkopen. INTORNO heeft door een groeiende samenwerking met een impresariaat de voorstellingen steeds vaker weten te verkopen en ook langer in omloop weten te houden. Voor de 3+ voorstellingen is er inmiddels goede samenwerking met het impresariaat Buro Vanaf2. Voor de 5+ voorstellingen moet nog een impresariaat worden gevonden. Dynamic Consultancy bracht in 2008 een advies aan INTORNO uit met adviezen hoe de stichting het best fundraising en sponsoring voor de Fighter kan bereiken. Tijdens het onderzoeksproces zijn er contacten gelegd met bijvoorbeeld gemeenten, onderwijsinstellingen en musea die de stichting nu nog steeds onderhoudt. Op het moment dat de Fighter definitief is opgeknapt, kan INTORNO putten uit dit netwerk voor bijvoorbeeld het vinden van sponsors. Nu al komen er uit dit netwerk onder meer gezamenlijke publicitaire acties. Samen met anderen Uit bovengenoemde punten blijkt al dat INTORNO goed is in het creëren van samenwerkingsverbanden. Eén van de andere oriëntaties van INTORNO voor het verduurzamen van de organisatie is het voortdurend zoeken en benutten van samenwerkingsmogelijkheden. Artistieke uitwisseling met soortgelijke organisaties is vaak een inspiratiebron. Bedrijfsmatig gezien bieden samenwerkingen met gelijke of andersoortige organisaties echter ook andere kansen, zoals sponsoring in natura, nieuwe speelplekken of andere faciliteiten en toegang tot nieuwe markten. Zo werkt INTORNO voor een komend educatief project ter bevordering van ouderparticipatie op basisscholen (thema: de betekenis van hoofddeksels in verschillende culturen) samen met de Operadagen Rotterdam, de gesprekken hiervan vinden op het moment plaats. De Operadagen trekken een publiek van operakenners en -liefhebbers. INTORNO is blij met een plek in de programmering van de Operadagen, omdat het haar aanbod aan een breed publiek kan tonen en er veel kansen zijn voor gezamenlijke publicitaire acties. Andersom is het voor de Operadagen een kans om met een gezelschap een heel jong publiek een voorstelling aan te bieden en zo de eigen programmering te verbreden. INTORNO richt zich niet alleen op Rotterdam, maar op de hele regio. Zo worden op het moment van schrijven gesprekken gevoerd met Stichting Trix uit Den Haag. Trix is een leer- en rehabilitatieproject waar jongeren en volwassenen onder deskundige leiding werken aan een nieuwe toekomst. Het restaureren en bouwen van vaartuigen speelt daarbij een grote rol. INTORNO verwacht van een uitwisseling met deze club veel te kunnen leren voor het eigen leer-werktraject op de Fighter. Bovendien kan INTORNO een opera die is ontwikkeld voor het eigen schip ook op andere schepen spelen en zo een reguliere speelplek in Den Haag vinden. Een dergelijke samenwerking kan een

16 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 16 van 20 ruimere speelperiode bieden en ook in Den Haag een publiek aanboren. Begin 2012 wordt een gezamenlijke pilot uitgevoerd. INTORNO richt zich met nieuwe opera s over cultureel erfgoed op bijzondere plekken specifiek op een jonge doelgroep in Rotterdam. In Den Haag is Fast Opera Productions gevestigd. Ook dit gezelschap maakt nieuwe opera s op minder gebruikelijke plekken, onder andere over Nederlands erfgoed - echter wel voor een andere doelgroep. De overeenkomsten en verschillen zouden Fast Opera Productions tot een interessante samenwerkingspartner kunnen maken. Een artistieke uitwisseling zou een verbinding van verschillende doelgroepen, locaties (Den Haag en Rotterdam), componisten en musici betekenen. INTORNO legt op het moment contacten om de mogelijkheden voor zo n samenwerking te onderzoeken. Behouden en vergroten van de marktpositie Rotterdam heeft naast INTORNO geen gezelschappen die zich uitsluitend met opera bezighouden. INTORNO verdiept zich specifiek in opera als corebusiness en ontwikkelt zodoende expertise. Door opera maken als oorspronkelijk doelstelling te bewaren, kan INTORNO binnen het Rotterdamse culturele veld een onderscheid maken en een interessante inhoudelijke bijdrage leveren. Door zich te specialiseren in een heel jonge doelgroep springt INTORNO bovendien in een gat dat ook nauwelijks door instellingen van buiten Rotterdam gevuld wordt. De jeugdvoorstellingen van INTORNO als ensemble uit de Rotterdamse regio spelen al in het hele land. Het doel van INTORNO is contacten te leggen in België, Duitsland en Denemarken om daar een nieuwe afzetmarkt te vinden voor deze voorstellingen. Sinds 2005 is educatie een vast onderdeel van de voorstellingen van INTORNO. Hiermee is de stichting echt de educatieve markt opgegaan. Deze connectie wordt in de komende beleidsperiode structureel opgezet. Het educatieve aanbod kan door meer afnemers worden gekocht, maar ook werkt INTORNO aan projecten waarbij de scholen de ontwikkeling van het educatieve aanbod mede financieren. 3.5 Publieksbereik en publiciteit INTORNO verwacht veel winst te kunnen halen uit een uitgebreid publiciteits- en marketingplan voor de komende jaren, momenteel in ontwikkeling. Door in de komende jaren structureel aandacht te hebben voor het vergroten en onderhouden van dit lokale, maar ook het regionale en landelijke netwerk en planmatig publicitaire aandacht voor de organisatie te vragen, verwacht INTORNO het publieksbereik nog meer te vergroten. Zo heeft INTORNO afgelopen jaar het sociale medium Twitter gebruikt en hiermee extra bezoekers getrokken. Ook de zorgvuldig opgebouwde contacten met de lokale media, zoals de huis-aan-huisbladen, hebben vruchten afgeworpen. Eerder waren artikelen over INTORNO te lezen in onder meer de Havenloods, Maasstad en NL10 magazine. Ook verschenen items op TV Rijnmond en Siwi TV. Nationaal gezien krijgt INTORNO aandacht in Metro, Spits en in de regionale edities van het AD en de Telegraaf. Het vernieuwen van de website in het afgelopen jaar heeft ook bijgedragen aan betere zichtbaarheid en uitstraling van INTORNO. Een van de onderdelen die INTORNO de komende beleidsjaren wil gaan uitwerken is het gebruiken van de professionele registraties van voorstellingen voor de promotie van het aanbod op websites, fora en kanalen als YouTube. SPEERPUNTEN Ook de komende jaren wenst INTORNO een ondernemend kunstbedrijf te blijven, dat een interessante en flexibele partner is voor de gemeente Rotterdam en andere Rotterdamse organisaties. Speerpunten hierbij zijn de volgende.

17 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 17 van 20 continuïteit van de organisatie waarborgen door vaste medewerkers productie, publiciteit en marketing en educatie aan te trekken; het blijvend hanteren van een gescheiden artistieke en zakelijke leiding; structureel opzetten van publiciteit en marketing; formeel vastleggen functioneren bestuur volgens Code Cultural Governance; een vast lidmaatschap van NAPK bereiken; het realiseren van een vaste repetitieruimte; bestaande samenwerkingen (o.a. met impresariaat) intensiveren en uitbreiden; het vinden van structurele subsidies en sponsoring; het realiseren van een structurele samenwerking en vaste speelplek in Den Haag; het verder uitvoeren van het sponsoringprogramma voor leer-werktraject de Fighter ; het investeren in netwerken ten behoeve van samenwerking en sponsoring; een keuze maken in het wel of niet juridisch scheiden van het leer- werktraject ; stagiaires de kans bieden ervaringen op te doen in het culturele veld; het aandeel op de educatieve markt verankeren door educatief aanbod te vergroten en voortdurend te verbeteren; de speellijst van voorstellingen verlengen door meer inzet op de verkoop; het vinden van een internationale afzetmarkt. Applaus voor de harpist en slagwerker tijdens Eise (2011)

18 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 18 van 20 4 Terugblik De speerpunten van INTORNO voor de komende beleidsperiode zijn goed te plaatsen in de ontwikkeling die de stichting heeft doorgemaakt. De doelen en activiteiten zijn nog dezelfde, maar zijn aangescherpt en verdiept. Bovendien is de organisatie steeds beter in staat geweest de bedrijfsvoering ondersteunend aan de artistieke ontwikkeling te laten zijn. Hieronder wordt kort samengevat welke belangrijke stappen INTORNO in de jaren gemaakt heeft. Stichting Intorno Ensemble (SIE) werd in 1993 opgericht door de vaste artistiek leider, Marco Kalkman. Hij trok een wisselende groep enthousiaste vocalisten en instrumentalisten aan die jarenlang met hem opera- en muziektheatervoorstellingen produceerden. In deze periode kregen vooral jonge musici de kans om zich bij INTORNO te ontwikkelen. SIE fungeerde kort samengevat als een springplank in het gat tussen studie (meestal conservatorium) en professionele podia, SIE startte vanuit aandacht voor talentontwikkeling. Al in deze begintijd was het dienen van een sociaal doel een onderdeel van de strategie van de stichting. Zo werd er samengewerkt met het Stedelijk Bureau Ander Werk (SBAW). Via deze instellingen voerden werklozen bij SIE productionele taken uit. Deze mensen vonden daarna allemaal vrij snel regulier werk. Ook toen al richtte SIE zich specifiek op opera en werden er al opera s voor kinderen gemaakt, bijvoorbeeld met de verhalen van de Rotterdamse schrijfster Hanna Kraan als uitgangspunt voor de inhoud. De focus lag ook toen al op Rotterdam en de directe omgeving. Gaandeweg werden er ook activiteiten ontplooid voor volwassenen en werd er vanuit de opera een uitstapje gemaakt naar muziektheater, dans en toneel. Sinds 1993 groeide de stichting vrij organisch. Het enthousiasme was groot en er gebeurde veel. Dit leidde echter wel tot een versnipperd beeld. In 2003 werd besloten de organisatie serieus te professionaliseren. Het slapende bestuur werd wakker geschud en een Raad van aanbeveling werd samengesteld. In 2006 werd door dit bestuur een aanvraag voor zakelijke ondersteuning neergelegd bij Stichting Kunst & Zaken. Er werd in overleg met een adviseur een beleidsplan opgesteld, op basis waarvan een beter bedrijfsprofiel geformuleerd kon worden. In deze periode kreeg de stichting meer helderheid over de in te slagen weg, het voortzetten van de activiteiten en het vinden van meer structuur. Inhoudelijk gezien was het een belangrijk omslagpunt dat het maken van opera s voor peuters en kleuters kwalitatief verbeterd werd, opdat het echt een specialisme van de stichting kon worden. Rotterdams erfgoed werd vaker als uitgangspunt genomen in het maakproces en er werd begonnen met het presenteren van producties in de open lucht, op zeesleper de Fighter. Voor de Fighter werd bovendien een advies en plan van aanpak aangevraagd en vervolgens ook geïmplementeerd. Zo werd de Fighter naast podium ook een leer-werkproject. In 2010 is de afkorting SIE van Stichting Intorno Ensemble samen met de huisstijl veranderd in INTORNO. Hiermee werd de start aangegeven van een verbetering van de marketing van de stichting. Met de naam INTORNO zal een betere herkenbaarheid van de voorstellingen op lange termijn bereikt worden. Anno 2011 is INTORNO klaar voor de laatste stap in het gehele professionaliseringsproces en het verduurzamen van de effecten van het aanbod.

19 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 19 van 20 5 Activiteitenplan AMSTERDAM HEEFT Z N BOS, WIJ ROTTERDAMMERS HEBBEN DE FIGHTER! Bezoeker van de Fighter (2010) INTORNO wil de komende periode van vier jaar gebruiken om te ontwikkelen tot een gevestigd en lokaal verbindend operagezelschap in Rotterdam en omstreken, met een eigen creatief podium in Rotterdam en vaste speelmogelijkheden in Den Haag. Daarvoor maakt zij operaproducties in eigen beheer en heeft ze de zeesleper Fighter in bruikleen. De Fighter wordt middels een leerwerkproject definitief gerenoveerd waardoor het schip gebruikt kan worden als podium. Concreet ziet het activiteitenplan er als volgt uit. 5.1 Pijlers INTORNO richt zich ook de komende jaren op de volgende vier pijlers. A. producties voor volwassenen op het eigen podium de Fighter; B. producties voor kinderen, met doelgroepspecialisatie peuters en kleuters;p C. producties waarbij opera wordt ingezet om een sociaal/maatschappelijk doel te bereiken; D. het leer-werkproject de Fighter. Ad A. Jaarlijks maakt INTORNO een operaproductie voor volwassenen. Deze productie voor volwassenen is gelieerd aan een thema dat ofwel actueel is of mogelijkheden geeft Rotterdams cultureel / historisch erfgoed voor het voetlicht te brengen en wordt op de Fighter gespeeld. Aan de hand van het thema, grootte van de cast en het budget wordt beoordeeld hoeveel voorstellingen er gespeeld worden. De voorstellingsperiode is in het voorjaar. In het najaar vindt er een reprise plaats tijden de Wereldhavendagen. Ad B. Jaarlijks wordt in het najaar een nieuwe productie gemaakt voor de jonge doelgroep. De producties worden eerst uitgebracht in de lokale culturele centra (LCC s) in de Rotterdamse wijken en daarna wordt de voorstelling landelijk aangeboden. Grote voorstellingen (qua cast) spelen gemiddeld tien tot twintig keer per jaar, kleinere voorstellingen vaker. De voorstellingen kunnen rechtstreeks geboekt worden bij INTORNO, maar zijn ook te boeken via het impresariaat Buro Vanaf2. Bij structurele subsidie wordt daarnaast onderzocht of er een voorstelling kan worden gemaakt voor het middelbaar onderwijs. Deze voorstellingen worden aangeboden samen met een educatief programma. Bij succes worden producties uit een voorgaand jaar aangeboden. Dit resulteert in gemiddeld twintig voorstellingen per jaar. Ad C. Jaarlijks wordt een voorstelling geproduceerd met een maatschappelijk doel of component. Moment van produceren, het aantal voorstellingen, de speelplekken en partners is allemaal afhankelijk van het gekozen thema, de bepaalde doelgroep en de gekozen samenwerkingspartner. Onder deze pijler vallen ook de grotere educatieve projecten. Ad D. Een project dat min of meer losstaat van de eerste drie pijlers is het podiumschip de Fighter. INTORNO heeft hiervan het vruchtgebruik en vult dit in de toekomst uitgebreid en inmiddels al op bescheiden wijze in door eigen culturele activiteiten te organiseren op en rondom het schip. Het schip wordt als leer-werkobject gebruikt en op deze manier opgeknapt tot een volwaardig waterwegpodium. Het leer-werkproject op de Fighter heeft naast de maatschappelijke doelstelling die INTORNO wil ondersteunen (werkervaring geven aan mensen uit de onderkant van de samenleving en het stimuleren van eigenwaarde bij deze doelgroep waaronder werklozen en vroegtijdig schoolverlaters) ook tot doelstelling het opknappen van het schip.

20 De gezongen stad Beleidsplan INTORNO p. 20 van Voorstellingen in ontwikkeling Het activiteitenplan is gebaseerd op drie producties per jaar (pijler A t/m C) en een continuering van het leer-werkproject (pijler D). Een aantal van de bovengenoemde activiteiten is voor de beleidsperiode al concreet in ontwikkeling Een voorstelling voor volwassenen over Pincoff In 2013 wordt tijdens het twintigjarige Lustrum van INTORNO een opera gemaakt over Pincoff; een stuk over het roemruchte leven van de grondlegger van de Rotterdamse Haven. Het script wordt geschreven in samenwerking met de Utrechtse Hogeschool voor de Kunsten, die in Nederland als enige een studie heeft voor het schrijven van scripts en libretto s voor muziektheater. Zowel de thematiek als het werken met een nieuwe schrijver voor script en libretto is een stap voor INTORNO richting vernieuwing en talentontwikkeling De inhoud is nog niet vastgesteld, de doelgroep wel. In 2013 ontwikkelt INTORNO onder meer een voorstelling voor Voorstelling met een maatschappelijk doel: bevorderen ouderparticipatie op basisscholen INTORNO organiseert in 2012 en 2013 een tweejarig community-art project rondom het thema hoofddeksels. Met dit project levert de stichting een bijdrage aan het vergroten van de ouderparticipatie op diverse basisscholen uit Rotterdam en omstreken; een probleem dat door scholen en maatschappelijke organisaties onderkend is. Het project bestaat uit workshops in verschillende artistieke disciplines door kunstvakdocenten van INTORNO, themalessen door eigen leerkrachten van de scholen, gastlessen door ouders van kinderen op de school en een uitvoering van de opera met een randprogramma op de school Een voorstelling voor volwassenen over Peter de Grote In 2014 is het 200 jaar geleden dat de Russische tsaar Nederland bezocht. Hij deed een aantal malen Zaandam aan om alles te leren over de scheepsbouwkunst en de waterbeheersing van het land. Maar ook Rotterdam werd met een bezoek vereerd, de man wilde zien hoe schepen gebouwd werden. Samen met een museum in Delft wordt rondom dit onderwerp een voorstelling ontwikkeld De inhoud is nog niet vastgesteld, de doelgroep wel. In 2014 ontwikkelt INTORNO onder meer een voorstelling voor Een strijd tegen domheid, een voorstelling voor volwassenen De strijd tegen domheid (1905) is een van de eerste boeken die de Rotterdamse schrijver Chris van Abcoude schreef. Hij werd vooral bekend met de boeken over Kruimeltje en Pietje Bell. De opera wordt gebaseerd op zijn boek en zijn veelbewogen leven De inhoud is nog niet vastgesteld, de doelgroep wel. In 2015 ontwikkelt INTORNO onder meer een voorstelling voor mijlen onder zee, een voorstelling voor volwassenen INTORNO werkt dit verhaal van Jules Verne samen met de bekende Rotterdamse scenarioschrijver Arie Vuijk uit tot een opera voor op de Fighter. Het dramatische verhaal met destijds vooruitziende scènes wordt als opera een van de hoogtepunten van het repertoire van INTORNO. De grotere aanpak betekent dat niet met een klein kamermuziekensemble, maar met een koor en orkest gewerkt gaat worden De inhoud is nog niet vastgesteld, de doelgroep wel. In 2016 ontwikkelt INTORNO onder meer een voorstelling voor 5+.