2011 Q3 Samenvattende rapportage actieve dialoog & uitoefening stemrechten

Transcriptie

1 2011 Q3 Samenvattende rapportage actieve dialoog & uitoefening stemrechten

2 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave 2 2. In vogelvlucht 3 3. Verantwoord Beleggen 4 4. Olievervuiling in Nigeria 5 5. Voeding en gezondheid 6 6. Eco-efficiëntie in de Metaal- en Cementindustrie 7 7. Waterbeheer bij voeding- dranken- en tabaksondernemingen 9 8. De sector Energie en Basismaterialen in controversiële regimes Beloningsbeleid Thema s en ondernemingen Gedragscodes 15 Derde kwartaal 2011 Achmea 2

3 2. In vogelvlucht Dit verslag beschrijft de activiteiten die Robeco in opdracht van Achmea heeft uitgevoerd op het gebied van actieve dialoog en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen in het derde kwartaal van Vergaderingen per regio Vergaderingen per regio De opbouw van het verslag is als volgt. Dit hoofdstuk bevat de belangrijkste statistieken met betrekking tot uitgebrachte stemmen en actieve dialoog met ondernemingen. Het derde hoofdstuk beschrijft de wijze waarop Achmea via het programma voor actieve dialoog en uitoefening van stemrechten gestalte geeft aan verantwoord beleggen. In de hoofdstukken 4 tot en met 9 worden de belangrijkste activiteiten en resultaten besproken aan de hand van thema s waarover de dialoog wordt gevoerd met ondernemingen in de beleggingsportefeuille van Achmea. Hoofdstuk 10 geeft een samenvattend overzicht van de thema s waarover Robeco mede namens Achmea een dialoog met ondernemingen voert. Hoofdstuk 11 ten slotte bevat een overzicht van de verschillende gedragscodes op basis waarvan Robeco het programma voor actieve dialoog en uitoefening van stemrechten namens Achmea uitvoert. Gelet op het vertrouwelijke karakter richting de betrokken ondernemingen wordt in dit verslag niet gerapporteerd over de lopende dialogen in Achmea s enhanced engagement programma. Over de resultaten hiervan wordt separaat verantwoording afgelegd. Noord-Amerika 42% Europa 49% Pacific 2% Opkomende markten 7% Overzicht stemgedrag Vergaderingen per regio Engagementactiviteiten per regio 3 e Kwartaal Totaal aantal vergaderingen waar is gestemd Totaal aantal agendapunten waarop is gestemd % vergaderingen waarop tegen management is gestemd 36% 52% Overzicht engagement Global Compact Schendingen Gezondheid 11 2 Noord-Amerika 42% Samenleving 11 Europa 56% Corporate Governance 5 Pacific 2% Mensenrechten 1 Milieu-impact 10 Vergaderingen gestemd tegen management volgens ICGN-principes * Engagementactiviteiten per contact Goed burgerschap Bezoldiging Toezicht op management Spreken op aandeelhoudersvergaderingen (Open) brief Conference call Bezoek Rechten aandeelhouders Accountants Transparantie Bezoek van bedrijf bij Robeco Bezoek van Robeco aan bedrijf Analyse (geen contact met bedrijf) * Verklaring over wereldwijde beginselen voor goed ondernemingsbestuur. Derde kwartaal 2011 Achmea 3

4 3. Verantwoord Beleggen Achmea hecht veel waarde aan verantwoord beleggen. Hieraan wordt vormgegeven door middel van een programma van actieve dialoog en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen bij die ondernemingen waarin wordt belegd. Bij actieve dialoog worden ondernemingen waarin Achmea belegt, aangemoedigd tot goed ondernemingsbestuur en het nemen van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Verantwoord beleggen wint aan belang Een groeiend aantal (institutionele) beleggers beoordeelt potentiële beleggingen niet langer alleen op winst op korte termijn, maar in toenemende mate ook op criteria als (ondernemings) bestuur, milieu, mensenrechten en arbeidsomstandigheden. Onderwerpen als de verandering van het klimaat, nieuwe energietechnologieën, uitputting van schaarse bronnen en mensenrechten zijn vaste punten op de internationale agenda geworden. Achmea verwacht dat verantwoord beleggen een steeds belangrijker thema in vermogensbeheer zal worden. Wij geloven dat goed ondernemingsbestuur en maatschappelijke verantwoordelijkheid de aandeelhouderswaarde zal vergroten op de langere termijn. Achmea als actieve aandeelhouder Achmea belegt in aandelen van verschillende ondernemingen. Elk aangehouden aandeel geeft Achmea stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. Achmea heeft de uitvoering van dit stemrecht aan Robeco gedelegeerd. Door actief gebruik te maken van dit stemrecht kan Robeco namens Achmea de betreffende ondernemingen aansporen de kwaliteit van het bestuur van de bedrijven te vergroten en de duurzaamheid te verbeteren. Wij verwachten dat dit op termijn gunstig is voor de ontwikkeling van de aandeelhouderswaarde. Ondernemingen die hun zaken op orde hebben denk aan een goede ondernemingstructuur of een sterk beleid op het gebied van milieu en mensenrechten presteren immers op de langere termijn vaak beter. Goed ondernemingsbestuur is, anders gesteld, goed voor Achmea en voor haar belanghebbenden. Daarom kiest Achmea voor verantwoord beleggen en stelt zij zich richting ondernemingen op als actieve aandeelhouder. Wereldwijd wordt zoveel als mogelijk het stemrecht uitgeoefend op de direct aangehouden aandelen in de beleggingsportefeuille van Achmea. Daarnaast gaat Robeco (mede) namens Achmea actief de dialoog aan met de ondernemingen waarin wordt belegd, over goed ondernemingsbestuur en maatschappelijke verantwoordelijkheid. In dit verslag vindt u het overzicht van de onderwerpen die in het laatste kwartaal met de ondernemingen zijn besproken, alsmede een overzicht van het stemgedrag in deze verslagperiode. Met de dialoog die Robeco mede namens Achmea met ondernemingen voert, wordt geprobeerd de aandeelhouderswaarde te vergroten en tegelijkertijd het duurzame gedrag en de kwaliteit van het bestuur van de ondernemingen te bevorderen. Actief en betrokken aandeelhouderschap kan gaan over sociaal beleid, milieu en ethisch gedrag, maar ook kwesties als veranderingen in ondernemingstructuur, zeggenschapsrechten of winstuitkering kunnen aan de orde komen. De dialoog richt zich op kwesties die verband houden met kansen en risico s die van invloed zijn op de waarde van een onderneming. Tenslotte moet het management van een onderneming invloed kunnen uitoefenen op de kwestie. Samenwerking Waar mogelijk of noodzakelijk bundelt Robeco krachten met andere beleggers. Voorbeelden hiervan zijn Eumedion, een platform voor institutionele beleggers op het gebied van corporate governance en het Carbon Disclosure Project, een samenwerkingsverband op het gebied van transparantie over CO2-uitstoot van ondernemingen. Een ander belangrijk initiatief waar Achmea en Robeco aan zijn verbonden, is de Principles for Responsible Investment van de Verenigde Naties. Binnen dit verband committeren institutionele beleggers zich aan het, zowel intern als extern, stimuleren van verantwoord beleggen. Internationale gedragscodes Achmea en Robeco hanteren internationale gedragscodes zoals de United Nations Principles for Responsible Investment voor verantwoord beleggen en het United Nations Global Compact voor verantwoord ondernemen. Achter in deze publicatie zijn deze gedragscodes weergegeven. Derde kwartaal 2011 Achmea 4

5 4. Olievervuiling in Nigeria De olievervuiling in Nigeria is al vele jaren een belangrijk onderwerp van aandacht bij de lokale bevolking, media, NGO s en beleggers. Naar aanleiding van deze kwesties is er een onderzoek ingesteld door het United Nations Environmental Programme (UNEP), waarvan het rapport Environmental Assessment van Ogoniland gepubliceerd werd in augustus Ogoniland Er is veel sociale onrust gerelateerd aan de aardolieverontreiniging in Ogoniland, Nigeria. Hoewel de exploitatie van de olie industrie in Ogoniland in 1993 werd geschorst, blijft de uitgebreide milieuverontreiniging aanwezig. Naar aanleiding van een verzoek van de regering van de Federale Republiek Nigeria, voerde UNEP een onafhankelijke studie naar de milieu- en gezondheidseffecten van de olieverontreiniging in Ogoniland. Het rapport beschrijft de achtergrond en context van de huidige omstandigheden in Ogoniland, biedt een synthese van de bevindingen van UNEP en geeft een aantal overkoepelende aanbevelingen voor de omgang van de veelzijdige milieuuitdagingen waarmee op dit moment het Ogoni-volk geconfronteerd wordt. Het rapport representeert de best beschikbare informatie over wat er gebeurd is met de omgeving van Ogoniland, de bijbehorende implicaties voor de getroffen bevolking, en zorgt voor duidelijke operationele richtlijnen over hoe die nalatenschap aangepakt kan worden. Royal Dutch Shell De Shell Petroleum Company of Nigeria Ltd (SPDC) heeft het UNEP rapport met open armen ontvangen en gereageerd op de aanbevelingen. Het UNEP rapport bevat een grote keus aan aanbevelingen voor verschillende onderdelen van de Nigeriaanse samenleving, met inbegrip van de federale en nationale overheden, de olie-industrie en de bevolkingsgroepen. Het SPDC is de aanbevelingen zorgvuldig aan het bestuderen en zet zich in om zijn steentje bij te dragen. De Managing Director van SPDC, Mutiu Sunmonu zei: Dit rapport levert een waardevolle bijdrage aan een beter begrip van de problemen over de olie en het milieu in Ogoniland, en we beloven om met de overheid, UNEP en anderen samen te werken over de stappen die nog volgen. Ik ben het volkomen eens met het UNEP rapport dat we ook met de overheid gezamenlijke acties moeten ondernemen om de illegale activiteiten, voornamelijk de diefstal van olie en illegale raffinage, die de milieu- en sociale problemen doen verergeren, te stoppen. Tenzij deze activiteiten een halt wordt toegeroepen, zal elke actie die wij ondernemen van een beperkte impact zijn. Hoewel SPDC erkent dat de lozingen ook een probleem is elders in Nigeria, vormt Ogoniland een unieke uitdaging en is de case dus niet typisch voor de olie- en gas operaties in Nigeria. SPDC heeft geen olie en gas in Ogoniland meer geproduceerd sinds 1993 en heeft de productie gestopt mede met het oog op geweld en aanvallen op het personeel. Sindsdien is de toegang tot het gebied om op de ontstane olieramp te reageren moeilijk, voornamelijk door sabotage en diefstal. Dialoog met de onderneming Het rapport was het uitgangspunt voor Robeco om, mede namens Achmea, de dialoog met Shell over de Nigeriaanse olieramp te intensiveren en in dit kwartaal heeft Robeco de uitkomsten en aanbevelingen van het verslag meerdere malen met Shell besproken. Op 13 september 2011, heeft een afgevaardigde van Robeco een bijeenkomst bij Shell bijgewoond met een groep van investeerders. Shell s Executive Director Upstream International gaf een overzicht van de bestaande olieramp en een kort overzicht van de aanbevelingen van het UNEP rapport. Zij onderschrijven het rapport, maar delen een aantal conclusies niet over bijvoorbeeld de juiste saneringstechnieken. Shell werkt samen met de Nigeriaanse overheid bij het opzetten van een fonds voor het schoonmaken van het milieu. Deze activiteit zal Shell echter niet zelf leiden omdat de lokale bevolking Shell niet voldoende vertrouwt om de zaak te voltooien. Het verzoek voor een publieke reactie op het rapport van de kant van Shell Group is ter tafel gebracht en men gaf aan dat dit serieus te overwegen. Het gesprek van 13 september kreeg een vervolg op 20 september 2011, waar Robeco om een publieke reactie op het UNEP rapport van de kant van Shell heeft gevraagd. Robeco heeft aangedrongen op een plan waar alle aanbevelingen uit het rapport worden aangepakt en duidelijke termijnen worden ingesteld voor de eliminatie van de olievervuiling in Ogoniland. Hierop antwoordde de onderneming dat meer informatie over de sanering van de Nigeriaanse olievervuiling binnenkort kan worden verwacht. Ten slotte kwam de nog steeds bestaande praktijk van het affakkelen van gas in Nigeria ter sprake. Shell verwacht een 20% vermindering in 2011 ten opzichte van 2010 bij een gelijkblijvend productie niveau. De eerder geïnstalleerde projecten werken heel goed en Shell hoopt een totale vermindering van 90% te bereiken met het affakkelen van gas in Nigeria. Robeco zal, mede namens Achmea, doorgaan met de intensieve dialoog met Shell over de olieramp en het affakkelen van gas in Nigeria. Derde kwartaal 2011 Achmea 5

6 5. Voeding en gezondheid Veel voedselproducten bevatten veel zout, suiker en vet. Dat geldt in het bijzonder voor voeding die te verkrijgen is bij zogenoemde gemaksvoedingzaken (zoals McDonald s of Burger King), maar ook voor voeding en dranken die in reguliere winkels zijn te verkrijgen (cola, koekjes, chips, enzovoorts). Gevolgen van deze voeding, in combinatie met veranderingen in eet- en leefgewoonten van consumenten, zijn onder andere overgewicht, obesitas (ernstige mate van overgewicht) en toenemende gevallen van suikerziekte. De Wereld Gezondheids Organisatie (WGO) stelt dat overgewicht nu al epidemische vormen heeft aangenomen. De organisatie schat dat wereldwijd meer dan 1 miljard volwassenen te zwaar zijn en dat 300 miljoen daarvan lijden aan obesitas. Ook kinderen lijden in hoge mate aan overgewicht en obesitas. De WGO verwacht dat dit op langere termijn ernstige gevolgen kan hebben voor de gezondheid van deze kinderen naarmate ze ouder worden. Producenten van voeding en dranken krijgen deels de schuld voor de veranderingen in eetgewoonten, die leiden tot de steeds verder toenemende gevallen van overgewicht en obesitas. Hoewel deze ondernemingen lang hebben volgehouden dat zij geen directe verantwoordelijkheid dragen ten aanzien van de eet- en leefgewoonten van consumenten, is een aantal van hen, onder druk van de publieke opinie en consumentenorganisaties, begonnen met het adresseren van de bovengenoemde problematiek. Dat varieert van voorlichtingsprogramma s over gezonde voeding en leefgewoonten tot het aanbieden van gezondere voeding met minder zout, suiker en vet. In dit thema voor de actieve dialoog zal Robeco, mede namens Achmea, in gesprek gaan met ondernemingen in de sector voeding en dranken. 1. Danone 2. Nestlé 3. McDonald s 4. Coca Cola 5. Pepsi 6. Kraft Foods 7. Burger King 8. Unilever 9. Ahold 10. Carrefour 11. Dr. Pepper 12. Heinz 13. Sara Lee 14. Yum Brands (eigenaar Pizza Hut en Kentucky Fried Chicken) 15. Kelloggs Robeco laat op dit moment aanvullend onderzoek doen door een onderzoeksbureau op het gebied van duurzame thema s EIRIS (gevestigd in het Verenigd Koninkrijk). EIRIS zal de geschetste problematiek nauwkeurig in kaart brengen en ook aangeven hoe de bovengenoemde ondernemingen zich in dit aandachtsgebied positioneren. Met de resultaten van dit onderzoek in de hand zal Robeco de actieve dialoog aangaan met de ondernemingen in de portefeuille van Achmea en hen aansporen zich te verbeteren op het gebied van het aanbod van gezonde voeding en voorlichting over goede eet- en leefgewoonten. Het onderzoek van EIRIS zal in het vierde kwartaal van 2011 zijn afgerond. Derde kwartaal 2011 Achmea 6

7 6. Eco-efficiëntie in de Metaalen Cementindustrie Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie is van vitaal belang voor de transitie naar een laag koolstof verbruik in een economie die efficiënt met grondstoffen omgaat. Voor de vraag naar metaalgrondstoffen geldt dat er wereldwijd een significante groei over de laatste decennia heeft plaatsgevonden. Het proces van extractie en verwerking van erts naar metaal wordt gekarakteriseerd door een grote behoefte aan energie, gebruik van toxische chemicaliën en de emissie van gassen en gevaarlijk afval. In de cementindustrie is beton dat voornamelijk uit cement, gravel, zand en water bestaat, de op een na meest gebruikte grondstof ter wereld na water. De productie van beton wordt gekenmerkt door een hoog energie verbruik, voornamelijk het stook- en slijpproces. Recente ontwikkelingen In het derde kwartaal van 2011 heeft Robeco, mede namens Achmea, de opdracht gegeven voor een studie over de eco-efficiëntie in de metaal en cement industrie. Het onderzoek is verricht door Oekom, een Duits instituut gespecialiseerd in onderzoek naar klimaat en energie gerelateerde onderwerpen. Het onderzoek geeft een uitgebreid overzicht van de risico s en kansen in eco-efficiëntie van twaalf publiek genoteerde metaal en cement verwerkingsbedrijven. De business case De business case voor eco-efficiëntie in deze twee sectoren is duidelijk: het verbeteren van de energie intensiteit is in de meeste gevallen kosteneffectief. Zowel de wetgeving als de markt geeft signalen voor verdere bijdragen aan de business case voor energie-efficiëntie, op die manier dat lagere energie- en emissie rechten leiden tot lagere productiekosten en daarmee tot een sterkere concurrentiepositie en een hogere winstgevendheid. Het gebruik van secundaire grondstoffen (schroot) levert lagere uitgaven op met betrekking tot de winning, transport en raffinage van ertsen en daardoor verlaagt dit de kosten van het productieproces, waardoor een concurrentievoordeel aanwezig is. Tot slot kunnen milieu-instanties boetes geven en als gevolg van vervuiling van de atmosfeer, bodem, oppervlakte-en grondwater kunnen er rechtszaken ontstaan. Dus is het belangrijk voor beleggers om een uitgebreid overzicht te hebben van metaal en cement producerende bedrijven de gerelateerde risico s en kansen van ecoefficiency. Dit om een grondige basis te creëren voor een engagement proces gericht op het systematisch verbeteren van de eco-efficiëntie teneinde de aandeelhouderswaarde te verhogen. De metaalindustrie Het extractie proces van ertsen naar metalen is goed voor ongeveer zeven procent van het wereldwijde energieverbruik en de gerelateerde emissies dragen aanzienlijk bij aan de klimaatverandering. Emissies en residuen die gegenereerd worden in industriële productieprocessen zijn lange tijd genegeerd uit economische overwegingen (en nog steeds in veel delen van de wereld). Maar ze worden meer en meer geassocieerd met een duidelijke prijskaartje omdat luchtemissies worden beperkt door regelgeving of gereguleerd door handelsovereenkomsten en de afvalverwerkingen en verwijderingen in toenemende mate aanzienlijke kosten met zich mee brengen. Naarmate de druk op de natuurlijke hulpbronnen toeneemt, is er ook een toenemende bezorgdheid ontstaan over de schaarste van bepaalde metalen. De industrie ziet zich graag als een pionier op het gebied van duurzaam beheer, doordat metalen zoals aluminium, staal en koper een lange levensduur hebben. Ook kunnen deze metalen zowel herbruikt als gerecycled worden zonder verlies in waarde of kwaliteit. Ondanks deze punten worden de wereldwijde recycling quota s van de meeste metalen nog steeds verwaarloosd door het gebrek aan recycling infrastructuur en technologieën. Uit een studie in mei 2011 van de UNEP is gebleken dat minder dan een derde van de ongeveer 60 bestudeerde metaalsoorten een endof-life recyclingpercentage boven de 50 procent hebben terwijl 34 metaalsoorten een recyclingpercentage van minder dan 1 percentage vertonen. Velen van hen zijn cruciaal voor schone technologieën als accu s voor hybride auto s of de magneten in windturbines. Het feit dat recycling van metalen tussen twee en tien keer meer energie-efficiënter is, dan het smelten van de metalen uit primaire grondstoffen, onderstreept het potentieel in de ecoefficiëntie en de relevantie binnen de metaalsector. De cementindustrie De relevantie van eco-efficiëntie in de cementindustrie wordt aangetoond doordat beton, dat voornamelijk bestaat uit cement, grind, zand en water, de op één na meest gebruikte hulpbron in de wereld is na water. De relevantie van de industrie wordt verder onderbouwd door de lange levensduur van gebouwen, variërend van enkelen decennium tot zelfs eeuwen. Dus als cement eenmaal geproduceerd is blijft het een aanzienlijke periode in het milieu. Er is een aantal inspanningen om beton te recyclen aan het einde van zijn levensduur. Echter tot nu toe wordt gerecycled beton voornamelijk gebruikt voor bijvoorbeeld de bouw van wegen in plaats van hergebruikt in de beton productie. Het hergebruik van gerecycleerd beton in de productie van beton kan zelfs een negatieve invloed hebben op de eco-efficiëntie van beton door een groter energie verbruik in vergelijking met niet Derde kwartaal 2011 Achmea 7

8 gerecycled beton. De World Business Council of Sustainable Development s Cement Sustainability Initiative geeft aan dat terwijl er een aantal landen zijn die in de buurt komen van een volledige herwinning van beton, er in de meeste delen van de wereld de mogelijkheid om beton te herwinnen over het hoofd gezien wordt. Kortom, de cementindustrie produceert een zeer gemeenschappelijk product dat in het milieu blijft voor een aanzienlijke tijd en closing the loop lijkt tot nu toe een vrij moeilijke taak. Actieve dialoog Komende kwartalen zal Robeco de dialoog aangaan met de volgende ondernemingen: ArcelorMittal, Salzgitter, Tata Steel, Norsk Hydro, AngloGold Ashanti, Gold Fields, AngloAmerican, CEMEX, CRH, HeidelbergCement, Italcementi, Lafarge. Een aantal van deze ondernemingen zit ook in de beleggingsportefeuille van Achmea. Relevante gedragscodes UN Global Compact principes 7-9 Milieumanagement: Eco-efficiëntie Derde kwartaal 2011 Achmea 8

9 7. Waterbeheer bij voeding- drankenen tabaksondernemingen Voedsel-, drank- en tabaksproducenten worden geconfronteerd met problemen in de bedrijfsvoering die ontstaan vanwege water schaarste. Ondanks dat er een groeiend bewustzijn is voor de centrale rol die water heeft in de bedrijfsvoering, zijn relatief weinig ondernemingen zich bewust van de lange termijn risico s die een mogelijke wereldwijde watercrisis met zich mee brengt. Deze ondernemingen zijn kwetsbaar vanwege hun afhankelijkheid van een hoog verbruik aan irrigatie water in de agrarische productie van hun basismateriaal of door de grote hoeveelheid water die nodig is voor de energie productie voor het productieproces. Recente ontwikkelingen In het derde kwartaal van 2011 heeft Robeco, mede namens Achmea, de actieve dialoog op het thema waterbeheer in de voedsel-, dranken- en tabaksector voortgezet. De focus ligt op waterbeheer in de supply chains van de ondernemingen. In de dialoog met de ondernemingen heeft Robeco gevraagd aan de ondernemingen om een analyse te maken van het water gebruik in de supply chain, een beleid voor waterbeheer in de supply chain te ontwikkelen en tenslotte om management systemen op te zetten om problemen op een passende wijze te mitigeren. Vanaf de aanvang van de actieve dialoog heeft Robeco geconcludeerd dat bedrijven steeds bewuster zijn van de problemen met het waterbeheer en wordt duidelijk dat deze bedrijven op dit terrein voortgang hebben geboekt. In het derde kwartaal is de dialoog voortgezet met Altria en Kraft Foods. Robeco heeft, mede namens Achmea, herhaaldelijk aangegeven, dat het management van de ondernemingen stappen moeten zetten om de waterrisico s te analyseren, in zowel de faciliteiten als ook in de supply chain. Daarnaast is benadrukt dat de bedrijven hun inspanningen openbaar moeten maken. Altria heeft stappen ondernomen met het analyseren van hun blootstellingen aan risico s en heeft de vragenlijst van het CDP Water Disclosure project ingevuld. Robeco heeft, mede namens Achmea, de onderneming aangespoord om deze inspanningen in hun volgende duurzaamheidsrapportage op te nemen. Altria heeft positieve voortgang gemaakt door samen te werken met NGO s en de boeren op het gebied van duurzaamheid, voornamelijk rond duurzaam landbeheer waarbij waterbeheer een cruciaal element is. Kraft Foods heeft verbetering geboekt in het samenwerken met verschillende belanghebbenden, zoals NGO s en academici om het waterbeheer te analyseren en een beter waterbeheer te ontwikkelen. De duurzaamheidsrapportage gaf aan dat sommige inspanningen van het bedrijf om hun waterrisico s te analyseren nog gaande zijn met verschillende NGO s. Het bedrijf heeft haar water analyse gekoppeld aan de directe operaties en aan de belangrijkste grondstoffen in de value chains zoals cashew, koffie en cacao. Kraft Foods gaf aan dat de inspanningen voor het opstellen van de watervoetafdruk aan het eind van het jaar 2011 afgerond kunnen worden. Robeco zal, mede namens Achmea, aan het begin van het vierde kwartaal contact met het bedrijf opnemen om meer informatie te krijgen uit de waterrisicoanalyse. Robeco zal het management aanmoedigen om de voortgang in hun volgende duurzaamheidsrapportage te plaatsen en tevens deel te nemen aan de CDP Water Disclosure project. Robeco heeft, mede namens Achmea, in het derde kwartaal in samenwerking met verschillende groepen meegedaan in diverse water gerelateerde onderwerpen. In een samenwerking tussen investeerders van het UN PRI zijn de bedrijven in de beleggingsportefeuille aangemoedigd om meer openheid te geven door middel van het invullen van de vragenlijst van het CDP Water Disclosure voor het jaar Als aanvulling hierop hebben wij meegewerkt aan een nieuw water risico instrument voor investeerders die ontwikkeld is door CERES. CERES is een Amerikaans non-profit organisatie die het instrument in het vierde kwartaal van 2011 zal lanceren. Op de Stockholm International Water Conferentie in augustus hebben wij in samenwerking met CERES het verhaal vanuit investeerders perspectief op het beheersen van water gerelateerde risico s gepresenteerd. Relevante gedragscodes UN Global Compact Principe 7 Milieu-impact: Water De beschikbaarheid van zoet water is één van s werelds meest belangrijke en urgente kwesties als het gaat om levensbehoeften van mensen. Door de huidige klimaatverandering stijgt de waterspiegel van zeeën en oceanen en wordt zoet water landinwaarts schaarser. De schaarste van water wordt beïnvloed door de groei van bevolkingen, toenemende consumptie van bevolkingen, verdergaande industrialisering met name in opkomende economieën en steeds intensievere landbouw. Zowel het gebruik van water als de toenemende vervuiling ervan drijven deze schaarste op. De toenemende schaarste van schoon en bruikbaar water heeft een opdrijvend effect op de prijs van water. Het is evident dat hogere prijzen voor water een financiële impact hebben op ondernemingen die veel water gebruiken of die producten verkopen waarin veel water is verwerkt. Ook indirect speelt water een grote rol. Ondernemingen die opereren in gebieden waar waterschaarste toeneemt, hebben te maken met de gevolgen van deze schaarste voor de lokale bevolking en voor de natuur waarin zij opereren. Ondernemingen dienen daarom bewust om te gaan met water, ook in hun relatie met lokale bevolkingen. Ook de aandeelhouders van deze ondernemingen zijn hierbij gebaat. Derde kwartaal 2011 Achmea 9

10 8. De sector Energie en Basismaterialen in controversiële regimes Het is moeilijk exact aan te geven in hoeverre activiteiten in landen met controversiële regimes gunstig of nadelig zijn voor de aandeelhouderswaarde van ondernemingen in de sectoren energie en basismaterialen. Steeds vaker opereren ondernemingen in deze landen, die beschikken over bijvoorbeeld aanzienlijke mineraalvoorraden. Daarbij prefereren de meeste ondernemingen winst ondanks de risico s. Beleggers zijn zich steeds meer bewust van de invloed van risico op aandeelhouderswaarde, in het bijzonder het operationele en het reputatierisico verbonden aan het beleggen in ondernemingen die actief zijn in landen met controversiële regimes. Recente ontwikkelingen Robeco is, mede namens Achmea, in actieve dialoog met bedrijven in de energie en grondstoffen sector, die opereren in landen die bestuurd worden door controversiële regimes. In het derde kwartaal van 2011 heeft Robeco, mede namens Achmea, de actieve dialoog voortgezet met een aantal bedrijven over het geven van openheid van inkomsten en het beleid ten aanzien van mensenrechten. Robeco moedigt deze ondernemingen in de beleggingsportefeuille van Achmea aan, om het beleid met betrekking tot mensenrechten en verklaringen op basis van dit beleid in lijn te brengen met het onlangs goedgekeurde UN framework voor mensenrechten, dat is gelanceerd onder de naam Ruggie Framework. BP, Total en Shell ondersteunen het framework en hebben het formeel aangenomen. Zij onderzoeken op dit moment hoe ze het Ruggie framework kunnen verbinden met hun business principles. Tevens heeft Robeco, mede namens Achmea, de bedrijven gevraagd om de overwegingen betreffende mensenrechten te integreren in hun ecologische en sociale effect rapportage. Dit om de risico s voor de gemeenschappen te beperken, die veroorzaakt zijn door hun handelen. De bedrijven in dit thema zijn aan het onderzoeken of er mogelijkheden zijn voor een meer omvattende en geintegreerd effect rapportage. Met betrekking tot de openheid van de inkomsten, heeft Robeco de bedrijven waarmee de actieve dialoog gevoerd wordt mede namens Achmea aangemoedigd om meer openheid te geven over de inkomsten met behulp van bijvoorbeeld het EITI (extractive industry transparency initiative). Ook moeten de regeringen van de landen waar de bedrijven opereren aangemoedigd worden dit initiatief te ondersteunen en te tekenen. Tijdens de besprekingen zijn ook de volgende onderwerpen ter sprake gekomen, namelijk de Dodd-Frank wetgeving en de aanstaande EU wetgeving over zowel de openheid als mede het EITI. De bedrijven onderschrijven de inspanningen met betrekking tot het EITI, maar zien mogelijke problemen met de Dodd-Frank wetgeving en de aanstaande EU wetgeving dat hierdoor de competitieve positie in bepaalde landen in gevaar zal komen. Robeco benadrukt, mede namens Achmea, de noodzaak voor openheid en verantwoordelijkheid, ongeacht de methode die uiteindelijk zal worden toegepast. Relevante gedragscodes UN Global Compact Samenleving: Controversiële regimes Er is sprake van controversiële regimes als er, al dan niet legitiem, in een land politieke structuren actief zijn waaraan macro-economische risico s zijn verbonden die kunnen leiden tot schendingen van regels. Deze macro-economische risico s zijn gebaseerd op een aantal factoren zoals gebrekkige systemen voor nationaal- en ondernemingsbestuur, systematische schendingen van de mensenrechten, het ontbreken van adequaat milieubeleid, en het ontbreken van systemen voor implementatie en toezicht. Vaak betekent de aanwezigheid van een controversieel regime dat er grote risico s zijn voor aandeelhouders als gevolg van politieke factoren zoals de nationalisatie van ondernemingen, interne conflicten en het gebrek aan politieke stabiliteit. De afwezigheid van doeltreffend bestuur in combinatie met andere risicofactoren vergroot de instabiliteit binnen een land. Veel landen met controversiële regimes zijn ook vatbaar voor extranationale risicofactoren zoals politiek instabiele buurlanden en grensconflicten. Derde kwartaal 2011 Achmea 10

11 9. Beloningsbeleid Het beloningsbeleid voor bestuurders is één van de instrumenten om het gedrag en de prestaties van bestuurders te kunnen sturen, evalueren en te belonen. Een adequaat beloningsbeleid voor bestuurders is in het belang van de onderneming, de aandeelhouders en andere belanghebbenden. De onderneming dient transparant te zijn over de werking van het beloningsbeleid en de prestatie-indicatoren. Wanneer de structuur van het beloningsbeleid voor bestuurders goed is vormgegeven, bestaat er een duidelijke relatie tussen de prestaties van bestuurders en de langetermijnstrategie van de onderneming. Recente ontwikkelingen Robeco heeft in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam een wereldwijd enquête onderzoek gedaan. Uit dit onderzoek blijkt dat bijna 90% van de ondervraagde bedrijven aangeeft aan duurzame ontwikkeling bij te dragen. Opname van duurzame ontwikkeling in de bedrijfsstrategie en sociale projecten worden genoemd als de meest voorkomende manieren om bij te dragen aan duurzame ontwikkeling. Maar als bedrijven vinden dat deze bijdrage zo belangrijk is en het al opnemen in hun bedrijfsstrategie, waarom wordt dan niet het bestuur beloond voor het bereiken van haar duurzaamheiddoelstellingen? De raad van bestuur wordt gestimuleerd op basis van het verbeteren van de financiële prestaties door de doelstellingen hiervoor op te nemen in hun beloningen. Waarom zouden dan ook niet de duurzaamheiddoelstellingen in hun bonussen opgenomen worden? In de dialoog met bedrijven moedigt Robeco, mede namens Achmea, bedrijven aan om de duurzaamheids doelstellingen in de bonus schema s van de bestuursleden op te nemen. Deze doelstellingen moeten ambitieus, meetbaar en in lijn zijn met de bedrijfsstrategie. We verwachten dat de aanbevelingen om duurzaamheiddoelstellingen in de bonussen van de bestuursleden op te nemen in de toekomst zullen toenemen en dat het een bijdrage zal leveren aan lange termijn aandeelhouderswaarde. Robeco is van mening dat de bijdrage aan duurzame ontwikkeling waarde zal creëren voor de onderneming, haar aandeelhouders en andere belanghebbenden. Uit het onderzoek van Robeco is gebleken dat één derde van de grootste beursgenoteerde bedrijven in 11 landen wereldwijd, duurzaamheiddoelstellingen in de vergoedingen van de leden van de raad van bestuur voor het jaar 2010 opgenomen hebben. De absolute koplopers op het gebied van duurzaam beloningsbeleid zijn de bedrijven in Australië en Canada, waar meer dan de helft van de bedrijven duurzaamheiddoelen bevatten. De achterblijvers zijn voornamelijk de Scandinavische landen. Nederlandse bedrijven bevinden zich op het wereldwijde gemiddelde. Bij het vergelijken van Europa met de VS toont het onderzoek aan dat gemiddeld genomen de frequentie van duurzaam beloningsbeleid gelijk is, maar achterloopt bij Australië of Canada. De duurzaamheidsdoelstellingen die gebruikt worden in deze landen hebben betrekking op milieu en/of sociale kwesties. Maatschappelijke vraagstukken zijn bijvoorbeeld de tevredenheid van de klant of de betrokkenheid van de medewerkers. Milieu doelstellingen, aan de andere kant, hebben betrekkingen op de gevolgen voor het milieu, waaronder de vermindering van CO2 emissies en energie efficiëntie. Het is opvallend dat de overgrote meerderheid van de ondervraagde bedrijven zich richten op sociale doelstellingen en als zij de milieudoelstellingen belonen ze deze vrijwel altijd combineren met sociale doelstellingen. Opmerkelijk is dat complete toewijding aan milieudoelstellingen slechts door een bedrijf genoemd wordt. Klanten hechten wellicht waarde aan sociale doelstellingen en daarmee verbeteren deze doelstellingen ook de aandeelhouderswaarde. Als dat zo is, zouden de aandeelhouders meer geneigd zijn om de sociale doelstellingen dan de milieudoelstellingen te belonen. De figuur vergelijkt de percentages van gecombineerde doelstellingen (sociaal en milieu) en sociale doelstellingen. Een interessante bevinding is dat bedrijven in Europa op de eerste plaats een combinatie van sociale- en milieu doelstellingen belonen, terwijl bedrijven in de VS en Australië vooral richten op sociale doelstellingen. Naast de focus op maatschappelijke vraagstukken, is een andere interessante uitkomst van het onderzoek dat de bedrijven vooral zich vooral richten op korte termijn doelstellingen in plaats van lange termijn doelstellingen. Bedrijven zijn blijkbaar nog altijd aarzelend om de duurzaamheiddoelstellingen in hun lange termijn bonusregelingen op te nemen en willen de optie hebben om nog bij te sturen in het uitbetalen van de bonus als de doelstellingen niet behaald worden. De meeste bedrijven beschikken over duurzaamheiddoelstellingen om de problemen rond duurzaamheid te verbeteren. Maar wordt dit effect ook daadwerkelijk gemeten? Draagt dit instrument ook bij aan duurzame ontwikkeling? Ons onderzoek toont aan dat het belonen van bestuurders voor het bereiken van de duurzaamheiddoelstellingen de problemen rond duurzaamheid verbeteren. Zowel de Derde kwartaal 2011 Achmea 11

12 milieu- en sociale doelstellingen leiden tot duurzame ontwikkeling. Daarnaast stimuleren zij zowel de korte- en lange termijn doelstellingen. Uit een diepgaand onderzoek naar de manier waarop bestuursleden worden gemotiveerd door de duurzaamheiddoelstellingen in hun vergoeding, is gebleken dat bestuursleden niet gestimuleerd worden door een specifiek tijdskader van de beloning noch gestimuleerd worden door een hoger percentage van de duurzaamheids doelstelling. Kortom, het bestaan van een duurzaam beloningsbeleid verschilt van land tot land, maar gemiddeld genomen hebben één op de drie bedrijven al de duurzaamheiddoelstellingen bij de bonussen van de directie inbegrepen. Nog belangrijker is dat het loont voor bedrijven om de duurzaamheiddoelstellingen in de bonus schema s van bestuursleden op te nemen, omdat deze doelstellingen ook leiden tot duurzame ontwikkeling. Doordat de bestuursleden niet worden beïnvloed door een tijdskader, noch door het percentage van de duurzaamheiddoelstelling is uit ons onderzoek gebleken dat het opnemen van deze doelstellingen genoeg is om bij te dragen aan duurzame ontwikkeling. Deze stap is voldoende om waarde te creëeren voor de onderneming, haar aandeelhouders en andere belanghebbenden. Toepassing van gecombineerde en sociale doelstellingen per land in procenten 35% Percentage gecombineerde targets 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Noorwegen Denemarken Finland Relevante gedragscodes UN Global Compact Zweden Nederland Verenigd Koninkrijk Duitsland Frankrijk Samenleving: Controversiële regimes Er is sprake van controversiële regimes als er, al dan niet legitiem, in een land politieke structuren actief zijn waaraan macro-economische risico s zijn verbonden die kunnen leiden tot schendingen van regels. Deze macro-economische risico s zijn gebaseerd op een aantal factoren zoals gebrekkige systemen voor nationaal- en ondernemingsbestuur, systematische schendingen van de mensenrechten, het ontbreken van adequaat milieubeleid, en het ontbreken van systemen voor implementatie en toezicht. Vaak betekent de aanwezigheid van een controversieel regime dat er grote risico s zijn voor aandeelhouders als gevolg van politieke factoren zoals de nationalisatie van ondernemingen, interne conflicten en het gebrek aan politieke stabiliteit. De afwezigheid van doeltreffend bestuur in combinatie met andere risicofactoren vergroot de instabiliteit binnen een land. Veel landen met controversiële regimes zijn ook vatbaar voor extranationale risicofactoren zoals politiek instabiele buurlanden en grensconflicten. Verenigde Staten Canada Australië 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Percentage sociale targets Derde kwartaal 2011 Achmea 12

13 10. Thema s en Ondernemingen In het onderstaande overzicht zijn alle thema s weergegeven waarover Robeco namens Achmea een dialoog met ondernemingen voert. Per thema zijn alle ondernemingen weergegeven die voor een thema van belang zijn, waarbij het kan voorkomen dat een dialoog nog gaande is, reeds is afgerond of nog moet worden gestart. Investeringsrisico s in verband met Canadese Teerzanden BP Canadian Natural Resources Cenovus Energy Chevron Devon Energy ExxonMobil Royal Dutch Shell Statoil Suncor Energy Total Carbon Disclosure Project A2A Adecco SA AEON Co., Ltd. Alimentation Couche Tard Apache ArcelorMittal Archer Daniels Midland ASML Bouygues Caltex Australia Ltd. Constellation Energy Group Danone Deutsche Boerse Eiffage Enerplus Resources Fund EOG Resources Finmeccanica Goldcorp Honeywell International Koninklijke Boskalis Westminster NV MAp Group McDonald s Noble Energy Northrop Grumman Occidental Petroleum Oracle Peabody Energy SBM Offshore Sika Statoil Swire Pacific Teck Resources The AES Corporation The Home Depot The Kroger The Williams Cos. Tyco Electronics Union Pacific UnitedHealth Group Verizon Communications Viacom Waterbeheer bij textielgerelateerde ondernemingen Adidas LVMH Moet Hennessy Louis Vuitton The TJX Cos. Waterbeheer bij voeding- drankenen tabaksondernemingen Altria Danone Diageo H.J. Heinz Kerry Group Kraft Foods Pernod Ricard Reynolds American Tyson Foods CO2-prestaties van nutsbedrijven E.ON Enel FirstEnergy Iberdrola RWE Klimaatprestaties Autoproducenten Bayerische Motoren Werke Daimler Fiat Ford Motor General Motors Co. Honda Motor Nissan Motor Peugeot Renault Toyota Motor Volkswagen Volvo Group Biodiversiteit en de farmaceutische industrie AstraZeneca Plc Bayer Bristol-Myers Squibb GlaxoSmithKline Johnson & Johnson Novartis Novo-Nordisk Pfizer Roche Sanofi-Aventis Global Compact schendingen Milieu BP Chevron ExxonMobil GDF SUEZ SA Newmont Mining Corp. Royal Dutch Shell Tevredenheid en gezondheid van werknemers Cisco Systems Deutsche Telekom Google Liberty Global Microsoft News Corporation Nokia SAP Time Warner Verizon Communications Vodafone Walt Disney WPP Derde kwartaal 2011 Achmea 13

14 Gedwongen arbeid in de keten Apple Carrefour Inditex LM Ericsson Telefon LVMH Moet Hennessy Louis Vuitton Nokia Vodafone Duurzaamheidsverslaggeving Ahold Compagnie Financiere Richemont KPN Nestlé Unibail-Rodamco Koninklijke Boskalis Westminster NV UN Global Compact Aetna American Express Amgen Apple Canon Dell Dexia ebay Fortis Merck KGaA Pfizer Repsol Rolls-Royce Sony Wienerberger De sector Energie en Basismaterialen in controversiële regimes Alcoa Anglo American BG Group BHP Billiton BP Chevron ConocoPhillips Eni ExxonMobil Freeport-McMoRan Copper & Gold Repsol Rio Tinto Royal Dutch Shell Total Xstrata Samenwerking in de Sudan Engagement Group Petrofac Total Global Compact schendingen Mensenrechten Bridgestone Chevron ExxonMobil Total Global Compact schendingen Arbeidsomstandigheden Adecco SA Alcoa Archer Daniels Midland Berkshire Hathaway Bridgestone Coca-Cola Cummins, Inc. FedEx Corp. Flextronics International Ltd. J. C. Penney Kohl s Corporation Limited Brands, Inc. LM Ericsson Telefon Merck KGaA Microsoft Sony Target Corp. Tesco Plc Total Verizon Communications Vodafone Wal-Mart Stores Beloningsbeleid Ahold AkzoNobel ArcelorMittal ASML Daimler DSM Enel Heineken Holding HSBC KPN Nestlé Philips Reed Elsevier Roche Royal Dutch Shell SBM Offshore Siemens TNT TomTom Unilever Vivendi Wereldhave Wolters Kluwer Global Compact schendingen Bribery & Corruption MAN SE BAE Systems Plc Delek Group Ltd. Hewlett-Packard Total Risicomanagement rapportage AkzoNobel DSM Koninklijke Boskalis Westminster NV KPN Randstad TNT TomTom Unibail-Rodamco Wolters Kluwer Individuele engagements Carrefour Cisco Systems Deutsche Bank Microsoft Mitsubishi Nabors Industries Ltd. Nestlé Pfizer Unilever USG People Derde kwartaal 2011 Achmea 14

15 11. Gedragscodes Principles for Responsible Investment van de Verenigde Naties Robeco heeft de principes voor verantwoord beleggen van de Verenigde Naties de Principles for Responsible Investment, ofwel PRI ondertekend in december De PRI bestaan uit zes richtlijnen voor een goede praktijk van verantwoord beleggen. Een Nederlandse vertaling van de principes luidt als volgt. P1. Wij betrekken kwesties op het gebied van milieu, sociale omstandigheden en ondernemingsbestuur (ESG) in onze processen voor beleggingsanalyse en besluitvorming. P2. Wij zijn actieve aandeelhouders en nemen de ESG-principes op in ons beleid en onze praktijken van aandeelhouderschap. P3. Wij vragen van de bedrijven waarin we beleggen openheid over ESG-aspecten P4. Wij bevorderen acceptatie en implementatie van de Principes binnen de beleggingssector. P5. Wij werken samen om onze effectiviteit bij de implementatie van de Principes te vergroten. P6. Wij rapporteren over onze activiteiten en voortgang met betrekking tot de implementatie van de Principes Global Compact van de Verenigde Naties De PRI bieden ons een kader voor verantwoord beleggen. De beginselen van het Global Compact van de Verenigde Naties bieden bedrijven (niet noodzakelijk beleggers) een kader voor verantwoord ondernemen. Het Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigen invloedssfeer een aantal kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. Het Global Compact bestaat uit tien universele principes: Mensenrechten 1. Bedrijven moeten bescherming van internationaal vastgelegde mensenrechten ondersteunen en respecteren 2. en ervoor zorgen dat zij niet medeplichtig zijn aan misstanden op het gebied van mensenrechten. Arbeidsnormen 3. Bedrijven moeten de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen handhaven, 4. moeten alle vormen van gedwongen en verplichte arbeid elimineren, 5. moeten kinderarbeid effectief afschaffen, en 6. moeten discriminatie in werk en beroep bestrijden. Milieu 7. Bedrijven dienen het voorzichtigheidsbeginsel te hanteren bij milieukwesties, 8. initiatieven te ondernemen om grotere verantwoordelijkheid op milieugebied te bevorderen, en 9. de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren. Anticorruptie 10. Bedrijven moeten alle vormen van corruptie tegengaan. International Corporate Governance Network (ICGN) Robeco koopt aandelen van ondernemingen en dat maakt ons, en de deelnemers in onze fondsen medeeigenaar van die ondernemingen. Elk aandeel geeft stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. Door hier actief gebruik van te maken, kunnen we de controle op het management van de onderneming vergroten en de duurzaamheid verbeteren. Dit kan uiteindelijk leiden tot een hogere aandeelhouderswaarde. En dat is gunstig voor onze klanten. Robeco baseert zijn stembeleid op de principes van het International Corporate Governance Network (ICGN). Dit is een internationaal erkende code voor goed ondernemingsbestuur en de uitgangspunten van ICGN laten ruimte bedrijven naar lokale maatstaven te beoordelen. De nationale wetgeving en gedragscodes voor ondernemingsbestuur, zoals in Nederland de Nederlandse Corporate Governance Code die in december 2009 wettelijk is verankerd, zijn leidend bij de beoordeling van ondernemingen. Ook bedrijfsspecifieke omstandigheden spelen hierbij een rol. ICGN Verklaring over wereldwijde beginselen voor corporate governance 1 1. Doel van de vennootschap duurzame waardecreatie voor de aandeelhouders: De vennootschap heeft het doel een optimaal duurzaam rendement voor haar aandeelhouders te realiseren op de langere termijn. 2. Het toezichthoudend bestuur van de vennootschap: Tot de verantwoordelijkheden van het toezichthoudend bestuur behoren strategie van de vennootschap, risicobeleid, toezicht op uitvoering en prestaties, belangrijke kapitaaluitgaven, ondernemingsbestuur, belangrijke leidinggevenden selecteren en hun bezoldiging in overeenstemming brengen met de belangen van de onderneming en haar aandeelhouders op langere termijn. Bestuursleden moeten onafhankelijk handelen in het belang van alle aandeelhouders van de vennootschap; zij zijn verantwoording schuldig aan de aandeelhouders. 3. Goed burgerschap, relaties met belanghebbenden en ethisch verantwoord ondernemen: Het bestuur is verantwoordelijk voor het onderhouden van betrekkingen met belanghebbenden. Vennootschappen moeten zich houden aan lokale wetten en hun activiteiten op een economisch, sociaal en ecologisch verantwoorde wijze verrichten. Derde kwartaal 2011 Achmea 15

16 4. Risicomanagement: Het bestuur is verantwoordelijk voor een effectief en dynamisch risicomanagement van de onderneming. 5. Bezoldigingsbeleid van ondernemingen: Het bezoldigingsbeleid van de onderneming dient overeen te stemmen met de best practices, zoals vastgelegd door ICGN Accountantscontrole: De jaarlijkse accountantscontrole dient te worden uitgevoerd door een onafhankelijke externe accountant die ter benoeming wordt voorgedragen aan de aandeelhoudersvergadering. 7. Openbaarmaking en transparantie: De jaarlijkse accountantscontrole dient te worden uitgevoerd door een onafhankelijke externe accountant die ter benoeming wordt voorgedragen aan de aandeelhoudersvergadering 8. Aandelenbezit, verantwoordelijkheden, stemrechten en rechtsmiddelen: Aandeelhouders moeten hun rechten kunnen uitoefenen en over relevante zaken binnen redelijke termijn worden geïnformeerd. 9. Verantwoordelijkheden van aandeelhouders: Het handelen van aandeelhouders dient gericht te zijn op lange termijn waardecreatie en doelstellingen van de onderneming. Aandeelhouders dienen nationale en internationale best practices voor corporate governance na te leven. 1 Deze tekst is een verkorte weergave van de ICGN-verklaring over wereldwijde beginselen voor corporate governance, als gewijzigd op 18 november 2009 (Washington, DC, USA). De volledige tekst is te vinden op files/icgn_main/pdfs/best_practice/global_principles/icgn_global_corporate_governance_principles-_revised_2009. pdf 2 Zie Derde kwartaal 2011 Achmea 16