DOMEIN(ZORGVOOR)VEILIGHEID

Transcriptie

1 DOMEIN(ZORGVOOR)VEILIGHEID NATIONAALARCHIEF DATUM:18februari2011 AUTEURS:ONDERZOEKSTEAMTRENDANALYSE

2 !" # $%%% & ' $ () * , $ $.' % /) $ !4$ $ # 4$ $ & (... 53, $. ' $ ) ! # &

3 ( ,$ /5: ; "< !;$= #6> &?@;A ( ,6< A<" ? 5A " BC ! 3.D':? #6= &6EF= (:) ,<

4 1.CurriculaVitaeExperts 2.Literatuurlijst 3.LijstTrendsenhotspotsDomeinGezondheid 4.LijstTrendsenhotspotsDomeinWonen 4

5 Verantwoordingdomeinindeling Hetdomein Veiligheid geldtalseencomplexdomein.hetiseengrootdomeinwaarin vele,uiteenlopendeonderwerpenaandeordekomen.hetdomein,zoalshetinhet projectplanvanhetnationaalarchiefisomschreven,omvatdevolgendeonderwerpen 1 : > openbareorde > landsverdediging > criminaliteit > hulpverlening(brandweer,politie,ambulancedienst) > terrorismebestrijding > verkeersveiligheid > rampen > veiligheidopdewerkplek(arbo) > voedselveiligheid Dezeindelingheeftalsbeginpuntgediendvooreenonderverdelingvanhetdomeinin viersubdomeinen/deelonderzoeken,waarindieonderwerpenzijnondergebrachtdieeen zekeresamenhangvertonen.opbasisvangesprekkenmetexpertsenliteratuurzijn hieraaninfectieziekten,geneesmiddelenengevaarlijkestoffentoegevoegd.(inde praktijkblijkendegevaarlijkestoffen,samenmetrampen,tevallenonderdetrend Opkomstvanhetexternveiligheidsbeleid.)Devastgesteldesubdomeinen/ deelonderzoekenbestaanuit: > Deelonderzoek1:Criminaliteitensocialeveiligheid. 2 > Deelonderzoek2:Defensie 3,inlichtingendienstenenterrorismebestrijding. > Deelonderzoek3:Veiligheidengeneesmiddelen,veiligheideninfectieziekten, voedselveiligheid,productveiligheid. > Deelonderzoek4:Openbareorde,hulpverlening,rampen. Uitpragmatischoogpuntzijndesubdomeinen verkeersveiligheid en veiligheidopde werkplek(arbo) ondergebrachtbij,respectievelijk,dedomeinenverkeerenvervoeren Werk,inkomenenbestedingen.Trendsophetgebiedvanveiligheidintermenvan Nederlandvs.hetwater wordenbesprokenbijmilieu.zijzullendusindesbetreffende rapportenaandeordekomen. DetrendsophetgebeidvanVeiligheidwordeninditrapportgepresenteerdper subdomeinomdatditeenlogischestructuuroplevertendetrendszoenigeonderlinge samenhangvertonen.indeuiteindelijkedatabasezullengenoemdetrendsenhotspots enerzijdseenzelfstandiglevenleiden,dochanderzijdsdoorhetaanleggenvan allerhandeonderlingerelatiestocheenzekereonderlingesamenhangkennen.bovendien kunnenbepaaldetrendsc.q.hotspotsdanaanverschillendedomeinenworden gekoppeld. 1 Zie:Concepteindrapportwaarderingsmethodiek,2009:13>14.Dedomeinindelingenenmaatschappelijke hoofdfunctieswordendoorhetonderzoeksteamhmaalsgegevenbeschouwd.datwilzeggendatzeniet wordengeproblematiseerd,maaralsbeginpuntvanonderzoekwordengenomen.dedomeinindelingwordt daarbijvrijstraknagevolgd;dezeisvooralsnogslechtsaangevuldmeteen15 e domein, Cultuur,levensstijlen mentaliteit.demaatschappelijkehoofdfunctieswordengebruiktalseersteaanzetomhetdesbetreffende domeininkaarttebrengen.opbasisvanstap0vandemethodiekwordtvervolgenseenpragmatischeaanpak (eventueelmetsubdomeinen)voorhetdomeinvastgesteld. 2 Ondersocialeveiligheidverstaanweveiligheidinde(semi>)publiekeruimte. 3 Defensieiseenmeeralgemenetermdanlandsverdediging,endaardoorinhetkadervandetakenvan defensietenbehoevevandelands>eninternationaleveiligheidbetergeschikt. 5

6 TrendanalyseVeiligheid algemeen: ZorgvoorVeiligheid isopzichzelfaleenmaatschappelijketrenddiezichindeperiode 1976totenmet2005nadrukkelijkmanifesteert.Deeerstetrendindezerapportage bestaatdaaromuiteenoverkoepelendetrendbeschrijving,waarindeverschillende aspectenvandeopkomstvanveiligheidalsmaatschappelijkthemaaandeordekomt. DeSCP>rapporten 4 diedoorhetonderzoeksteamalsbron(endaarmeestartpunt)voorde trendanalyseperdomeinwordengebruiktbeschrijvenmetnametrendsophetgebied vancriminaliteit,enhetgroeiendebelangvanveiligheidindesamenleving.voorhet identificerenvandetrendsmetbetrekkingtotdeoverigeonderwerpen/subdomeinenis daaromintensiefgebruikgemaaktvaninterviewsmetexpertsenaanvullendeliteratuur. Degeraadpleegdeexpertszijn: Prof.dr.BenAle(HoogleraarVeiligheidenRampenbestrijdingaandeTUDelft) Dhr.DoedeBakker(beleidsadviseurEuropeseproductregelgeving,normalisatieen certificatiebijfme>cwm) Drs.LeonvanDamme(OnderzoekerInstituutvoorNederlandseGeschiedenis) Dr.HenkFerwerda(directeuronderzoeksbureauBeke) Prof.dr.CyrilleFijnaut(HoogleraarRechtsvergelijkingKUB,criminoloog) Dr.BeatricedeGraaf(UniversitairhoofddocentCentreforTerrorism& Counterterrorism) Prof.dr.BobdeGraaff(Hoogleraarterrorismeencontraterrorisme) Prof.dr.KeesvanGrootheest(BijzonderhoogleraarGeneesmiddelenbewakingen geneesmiddelenveiligheidrug,directeurlareb) Prof.dr.EdwardKleemansvanhetWODCendeVU(HoogleraarZware CriminaliteitenRechtshandhaving,hoofdafdelingRechtshandhavingWODC) Dr.ChristKlep(Militairhistoricus) Drs.CasSchreuder(BeleidsmedewerkerministerievanBinnenlandseZaken) Dr.JimvanSteenbergen(HoofdvandeLandelijkeCoördinatie Infectieziektebestrijding,RIVM) Dhr.RobTheelen(BeleidsmedewerkerVWA,BureauRisicobeoordeling) Drs.LodewijkvanVliet(ProjectleiderProgrammasturingenControl,ministerie vanbinnenlandsezaken) Prof.dr.KarinWittebrood(BijzonderhoogleraarSocialeveiligheidindestedelijke publiekeruimteuva,wetenschappelijkmedewerkerscp) VooruitgebreidereCV svandezeexpertswordtverwezennaardebijlage.alleindit rapportgepresenteerdetrendsenhotspotszijndooreenofmeerexpertsgevalideerd. Inditrapportispertrendeenoverzichttoegevoegdvanallegebruiktebronnenen literatuurvoordedesbetreffendetrend.eenoverzichtvanallegebruikteliteratuurvoor hetheledomeinisalsbijlagetoegevoegd. Opmerkingenbijdeelonderzoek1:Criminaliteitensocialeveiligheid Uitpragmatischeoverwegingenzijnalletrendsdiesamenhangenmetgeweldgeclusterd onderheteerstedeelonderzoek.geweldbleekopbasisvanhetonderzoekeenbelangrijk thematezijndatdeelsondersocialeveiligheiddanwelopenbareordevalt>ingevalvan zinloosensupportersgeweld>,deelsvanhuiselijkeaardis,endeelseensterke samenhangvertoontmetdeopkomstvandegeorganiseerdecriminaliteit. Detrend Toenemendedrukophethandhavings>enstrafrechtelijkesysteem,dieis geïdentificeerdopbasisvandescp>publicaties,komtaandeordeinhetdomeinrecht, omdathetonderwerpenzijndiespecifiekbijdatdomeinhoren.thema salsprostitutie 4 SociaalenCultureelRapport jaarsocialeverandering,en DesocialestaatvanNederland2001, 2003,en

7 7 endrugswordenompragmatischeredenenookbijrechtbesproken,aangezienzijsterk samenhangenmethandhavingdanwelniet>handhaving,ofwelgedogen. Opmerkingenbijdeelonderzoek2:Defensie,inlichtingendienstenen terrorismebestrijding Terrorismebestrijdingbehandeltinsamenhangmetdeontwikkelingvande inlichtingendiensten,deopkomst(enafname)vanhetoudenmodernterrorismeen toenemendgevoelvanonveiligheid.dezekeuzeisgemaaktomdatterrorismebestrijding nietlosgezienkanwordenvandegenoemdeonderwerpen.eriseenscheidinggemaakt tussenoudenmodernterrorisme,omdatditookindeliteratuurduidelijkonderscheiden entiteitenzijn.indebeschrijvingvandetrendswordtduidelijkwaarom. DetrendToenemendgevoelvanonveiligheidgaatomdreigingvanbuitenaf.Detrenddie quatitelopdezetrendlijkt,groeiendbelangvandeveiligheidsgevoelensvandeburger, heeftbetrekkingopmetnamesocialeveiligheidencriminaliteit. Deorganisatorischetrendsm.b.t.dekrijgsmacht(bijvoorbeelddemoderniseringvande krijgsmacht)wordennietbinnenhetdomeinveiligheidbehandeld,omdatdittype ontwikkelingennietdirectverbandhoudtmetditthema.bovendienzoudanvoorandere organisaties,zoalsbijvoorbeelddepolitieendebrandweer,ookdergelijketrendsmoeten wordenbeschreven.hetlijktmeervoordehandteliggenomdittypetrendsbijhet domeinpolitiekenbestuuraandeordetelatenkomen. DeValvandeMuurisvanzelfsprekendeenbelangrijkehotspotinhetkadervan (internationale)veiligheid,zoalshetookeenbelangrijkehotspotisvoorbijvoorbeeldhet domeinverhoudingmethetbuitenland.hetzaldanookinhetlaatstgenoemde deelrapportalshotspotwordenopgenomen. Opmerkingenbijdeelonderzoek3:Veiligheidengeneesmiddelen,veiligheiden infectieziekten,voedselveiligheid,productveiligheid Demaatschappelijkehoofdfunctie voedselveiligheid isinhetonderzoekuitgebreidindie zindatooktrendsophetterreinvanveiligheidvangeneesmiddelen,infectieziektenen productenzijnmeegenomen.indeperiode1976totenmet2005wordteuropese regelgevingvansteedsgroterbelangopditgebied.europeaniseringwordtinditrapport echternietalsapartetrendbeschreven.welkomenindeverschillende trendbeschrijvingenmanifestatiesvaneuropeaniseringaandeorde.ditsluitaanbijde aannamedateuropeanisering(waarschijnlijk)eenmetatrendis,watzouimplicerendat eentrendanalyseopverschillendedomeinenmanifestatiesvaneuropeaniseringaanhet lichtzoudenmoetenbrengen.inhetdomeinrechtwordtvervolgensmeeraandacht besteedaandetoenemendeinvloedvaneuropeesrechteneuropeseregelgevingop nationaalrecht. Deruimingvanveestapels(varkenspest,MKZ>crisis)alshotspotskomenaanbodin domeineconomie,omdatditgeenkwestievanveiligheidwas,maareeneconomische achtergrondhad.bsewordtwelbehandeldalshotspot,omdatditgevaarlijkwerdgeacht voorgezondheidvanmensen(medischeveiligheidsrisico). De(aandachtvoor)geneesmiddelenveiligheidisvooralgeleiddoorincidenten.De Softenon>affaireindejarenzestigishiervandebekendste,maarvaltbuitenhetbestek vanditonderzoek.indeperiode1976>2005zijnalleendezakenronddesende besmettingvanhemofiliepatiëntenalshotspotteidentificeren.aidsisreedsalshotspot aandeordegekomeninhetdeelrapportgezondheid.(voordevolledigheidzijndetrends enhotspotsvallendeonderdedomeinengezondheidenwonenalsbijlageninditrapport opgenomen.)

8 Opmerkingenbijdeelonderzoek4:Openbareorde,hulpverlening,rampen Geweldindepubliekeruimtezouvanzelfsprekendookonderhetkopjeopenbareorde gevatkunnenworden,maar zoalseerdergezegd>iservoorgekozendeverschillende vormenvangeweldteclusterenonder(bedreigingvan)socialeveiligheid.de krakersrellenvan1980zijnookvoorbeeldenvanverstoringenvandeopenbareorde, maarzullenwordenbesprokenalshotspotinhetkadervanhetdomeinwonen.de hulpdienstenwordenbesprokenvoorzoverzijbetrekkinghebbenoptrendsophet gebiedvanveiligheid.organisatorischetrendskomen,zoalsookinhetgevalvande krijgsmacht,aandeordeinhetdomeinpolitiekenbestuur.eenuitzonderinghierop vormtdetrend Toenemendemaatschappelijkeinbeddingvandepolitie,dezetrendis ompragmatischeredenenwelinditrapportopgenomen. 8

9 > Individualisering > Secularisatie > Medialisering > Verzakelijking > Trend:(demeestetrendsdievallenonderditdomein) > Trend:juridiseringvandesamenleving > Trend:opkomstenteruggangvandegedoogcultuur > Domein:Veiligheid > Domein:Recht Vanafbeginjarentachtig. Totbeginjarentachtigstondhetbegripveiligheidminderhoogopdemaatschappelijke enpolitiekeagendadanindedecenniaerna.sterkernog,dewetenschappelijkeraad voorregeringsbeleidvoorspeldein1977datbijvoorbeeldcriminaliteitin2000een randverschijnselzouzijn.[boutellier,2007,184]desondankswerdveiligheidindeloop vandejarentachtigeenbelangrijkmaatschappelijkthema,datopuiteenlopende terreinenspeelde.detoenamevancriminaliteitwerdeenbronvanmaatschappelijke onrustendeeddegevoelensvanonveiligheidvandeburgergroeien.internationale rampenalsdieintsjernobylmaaktendatdeoverheidbeleidontwikkeldeophetgebied vanexterneveiligheid.ookdeaanslagenvan9september2001opdetwintowers vormdeneenaanslagopdeveiligheidsgevoelensvandeburger. Degroeiendebehoefteaanveiligheidwerdzodoendegevoeddooreenopeenvolgingvan ontwikkelingenengebeurtenissen.desondankswasdesamenlevingindiezelfdeperiode veiligerdanooit.deburgerwasgezonder,welvarenderenhadeenhogere levensverwachting,maarzagzichtezelfdertijdgeconfronteerdmetnieuweonzekerheden diesamenhingenmetmaatschappelijkeontwikkelingenalsvergrijzing,opwarmingvan deaarde,globalisering,ziektenenmigratie.(jonker2007,27)voorde geïndividualiseerde,geseculariseerdeburgerkondendezeonzekerhedennietlanger wordenverklaarddanwelopgelostdoorzichneerteleggenbijhetlot.indenieuwe maatschappelijkeordekendeiederesituatieeenverantwoordelijke,enindeogenvande burgerwasdeoverheidbijuitstekverantwoordelijkvoorkwestiesrondveiligheid. [InterviewmetSafranskidoorVandenBergh,2005,29] Ditwerdgestimuleerddoorontwikkelingenalsdepolitisering,juridisering,mobilisering enmedialiseringvanveiligheid,crisesenrampen.datwilzeggendatbijincidenten betreffendedeveiligheidintoenemendematewerdgedachtintermenvan verantwoordelijkeautoriteiten,strafrechtelijkeconsequenties,engenoegdoeningvoorde slachtoffersengedupeerden.demediaspeeldenbovendiennietalleeneenbelangrijke rolinhetverspreidenvannieuwsrondonheil,maarookindepubliekeroepomcontrole enverantwoording.[rosenthal,2009,23>27] Deoverheidkwamondertussen ineenspagaattussenterugtredenenoptreden te zitten.[boutellier2007,191>192]inreactieopspecifiekegebeurtenissen,bijvoorbeeld devuurwerkrampinenschede,werdingegrepenenaangestuurdopbetertoezicht, terwijlinhetalgemeenhetoverheidsbeleidintoenemendemategerichtwasop responsabilisering,ofwelopdeeigenverantwoordelijkheidvandeburger.inmeer 9

10 specifiekezingingdeoverheidnaaanleidingvandevuurwerkrampendecafébrandin Volendam,najarenvanbestuurlijkgedogen,weeroverophethandhavenencontroleren vanvergunningen. Hettoenemendebelangvanveiligheidbrachtvoordeoverheidgroeiendekostenmet zichmee.voorcriminaliteitsbestrijdingenrechtshandhavingwerdin19722,2miljoen uitgegeventegen7,6miljardin2009.perhoofdvandebevolkingbetekendediteen stijgingvan290naar458euro.[websiteprofnews] Detoegenomenaandachtvoorveiligheidginggepaardmetdeopkomstvaneenprivate beveiligings>enopsporingsbranche.tussenbeginjarentachtigtoteindjarennegentig verdubbeldehetaantalwerknemersindeparticulierebeveiliging.naastprivatebewaking issprakevaneengroeiendaantalcommerciëleaanbiedersvan(bedrijfs>)recherche>en opsporingsdiensten.[websitetegenwicht] > Overheid > Burger > OpenbaarMinisterie > Privatebeveiligings>enopsporingsbranche > Media > Rosenthal. Crisisencrisismanagement,inMullere.a,Crisis.Studiesovercrisis encrisisbeheersing(deventer2009)5>29. > VanDuin, RampeninNederland inmullere.a,crisis.studiesovercrisisen crisisbeheersing(deventer2009)33>60. > BosenDeJong, Crisiscommunicatie inmullere.a,crisis.studiesovercrisisen crisisbeheersing(deventer2009)429>445. > Schaap,Veiligeevenementen,2009(UitgavevanhetInstituutvoorVeiligheids> encrisismanagementcot) > HansBoutellier Tussencontroleenvertrouwen.Deontwikkelingvanveiligheiden burgerschap in:madelondekeizer,staatvanveiligheid.denederlandse samenlevingsinds1900(zutphen2007) > EdJonker, Vanveiligheidskooinaarkreukelzone.Overonzekerheiden vertrouwen,inmadelondekeizer,staatvanveiligheid.denederlandse samenlevingsinds1900(zutphen2007) > Boutellier,DeVeiligheidsutopie.Hedendaagsonbehagenenverlangenrond misdaadenstraf(denhaag2003)1>21. > HansBoutelliere.a.,Levenineenrisicosamenleving(Amsterdam2005) > RüdigerSafranskigeciteerduitBabsvandenBerghenRenéGudde, Deskundigen sprekennooithetlaatstewoord,inhansboutelliere.a.,leveninde risicosamenleving(amsterdam2005)27>33(eerdergepubliceerdindegroene Amsterdammer,jrg.128,nr.47,19>11>2004). > (geraadpleegd7februari2011) > februari2011) 10

11 > Metatrend:Individualisering > Metatrend:Informatisering > Metatrend:Verzakelijking > Metatrend:Medialisering/Emotionalisering > Metatrend:Welvaartsgroei > Trend:Opkomstgeorganiseerdemisdaad > Trend:Veranderenddaderprofiel > Trend:Invoeringintegraalveiligheidsbeleid > Trend:Verhardingvandemaatschappijt.a.v.criminaliteit > Trend:Technologiseringeninformatiseringvancriminaliteit,terrorismeende bestrijdingervan Vanafbeginjaren 80 DeeerstedecennianadeoorlogkendeNederlandzulkelagecriminaliteitscijfersdater bijnasprakewasvanvolledigehandhavingophetgebiedvanopenbareordeen veiligheid.deoverheidhoefdeopditgebieddanooknauwelijksbeleidteontwikkelen. Vanafdetweedehelftvandejaren 60veranderdehetbeeldechter sneleningrijpend. Deproblemenrondcriminaliteitnameninomvangenernsttoe.(CachetenRingeling, 2004,635) Decriminaliteitsgroeihingsamenmeteenaantal(macro>)veranderingeninde samenleving.degroeiendewelvaartenurbanisatiezorgdenvooreen criminaliteitsimpuls.daarnaastkwamdejeugdcultuuropenwerdafstandgedaanvande traditionelegezagsverhoudingen.vanafdejarenzestigwasbovendienhetgebruikvan alcoholendrugssterktoegenomen,watnietalleengevolgenhadvoordesociale veiligheid,maarookeengroteillegalemarktvoormetnamedrugsmetzichmeebracht. (Bruinsma,2004,291) Tussen1980en1984groeidedehoeveelheidgeregistreerdecriminaliteitinNederland aanzienlijkenvondhetaltijdveiligenederlandaansluitingbijheteuropesegemiddelde. (VandeBunt,2004,680)Criminaliteitwerdeenzichtbaarprobleem,metnamedeveel voorkomende,minderzwaremisdrijven,ofweldekleinecriminaliteit.decommissie Kleinecriminaliteit onderleidingvanvoorzitterroethofkreegdeopdrachtditprobleem inkaarttebrengen.deresultatenvanhetonderzoekwerdenin1985gepubliceerdinde notasamenlevingencriminaliteit.deoverheidkoosvooreenbeleidwaarindepreventie vankleinecriminaliteitendehardeaanpakvangeorganiseerdecriminaliteitprioriteit kregen.(cachetenringeling,2004,636)indetweedehelftvandejarentachtiggroeide hetbesefdatjuistdegeorganiseerdemisdaadeengevaarvormdevoordenederlandse samenleving.indenotageorganiseerdemisdaadinnederlanduit1992ginghet ministerieopdezeproblematiekin.(vandebunt,2004,683) HetkaraktervandecriminaliteitinNederlandveranderdeindeloopvandejaren geleidelijk.deideologischgeïnspireerdecriminaliteitvandejarenzeventigentachtig(de Moluksetreinkapingen,deaanslagenvanRaRa,etc.)verdweennagenoeg.Andere delicten,zoalsdrugshandel,fraudeenovervallen,wonnenaanbelang.(scp1998) Daarnaastdiendenzichnieuwedelictenaanalsdefabricageenhandelinsynthetische drugsalsecstasy,internetfraudeenanderevormenvancybercrime.(scp1998) Bovendienwassprakevanverhardingvandelicten.Enerzijdswasdittewijtenaande opkomstvancriminaliteitmeteensterkexpressiefkarakter,zoalsuitgaans>of verkeersgewelden/ofgebruikvanirrationeeldanwel zinloosgeweld.dezevormenvan geweldwordenvaak(mede)veroorzaaktdoorovermatigdrugsenalcoholmisbruik. 11

12 Anderzijdswassprakevanverhardingvandelictenalsgevolgvanverschuivingvanhet typedelict.zoheeftgeslaagdepreventievaninbraken,waarbijrelatiefweiniggeweld werdgebruikt,ertoegeleiddatmenisovergegaanophetplegenvanovervallen,waarbij relatiefveelslachtofferswordengemaakt.(scp1998) > ministerievanjustitie > ministerievanbinnenlandsezakenenkoninkrijkrelaties > CommissieKleinecriminaliteit(Commissie>Roethof) > SociaalCultureelPlanbureau,SociaalCultureelRapport jaarsociale verandering(rijswijk1998). > Cachet,A.enA.B.Ringeling, Integraalveiligheidsbeleid:goedebedoelingenen watervanterechtkwam,in:muller,e.r.(ed.),veiligheid.studiesoverinhoud, organisatieenmaatregelen(alphenaandenrijn2004)635>660. > DienstNationaleRechercheInformatie,Nationaaldreigingsbeeldzwareof georganiseerdecriminaliteit(zoetermeer,2004). > Bruinsma,G.J.N., Oorzakenvanveranderingeninonveiligheid,in:Muller,E.R. (ed.),veiligheid.studiesoverinhoud,organisatieenmaatregelen(alphenaan denrijn2004)189>210. > Bruinsma,G.J.N.e.a., Destadendesocialeonveiligheid,in:Muller,E.R.(ed.), Veiligheid.Studiesoverinhoud,organisatieenmaatregelen(AlphenaandenRijn 2004)279>318. > Boutellier,H., Veiligheidsutopie,in:Muller,E.R.(ed.),Veiligheid.Studiesover inhoud,organisatieenmaatregelen(alphenaandenrijn2004)125>152. > Bunt,H.vande, OrganisedCrimePoliciesintheNetherlands,in:C.J.C.F.Fijnaut enl.paoli:organisedcrimeineurope.concepts,patternsandcontrolpoliciesin theeuropeanunionandbeyond(dordrecht,2004)677>713. > Stol,W.Ph., GeweldinNederland:aard,omvangenontwikkeling.Vangrote lijnennaareenlokaleoriëntatie,in:muller,e.r.(ed.),veiligheid.studiesover inhoud,organisatieenmaatregelen(alphenaandenrijn2004)211>

13 > Individualisering > Verzakelijking > Multiculturalisering > Internationalisering > Europeanisering > Trend:Veranderendkaraktervancriminaliteit > Trend:Verhardingvandemaatschappijt.a.v.criminaliteit > Hotspot:DeIRT>affaire Vanafdejaren80 VanafhetbeginvandejarentachtigwasdegeorganiseerdecriminaliteitinNederlandin opkomst.ditwasgeentypischnederlandsverschijnsel:doordeopkomstvandrugsinde jarenzeventigentachtigontstondeentransnationaledrugshandeldiewerdgerunddoor internationaalopererendecrimineleorganisaties.(interviewkleemans) Deeerstejarenwasernauwelijkssprakevanpubliekeendepolitiekeonrustrondhet fenomeen.degeorganiseerdemisdaadwasnietzichtbaarinhetstraatbeeldenwerd bovendiennognauwelijksserieusinkaartgebracht.aanheteindvandejarentachtig kwamhierinveranderingtoendeeersteempirischeanalysesm.b.t.hetonderwerp verschenen.daaruitbleekhetprobleemvandegeorganiseerdemisdaadgrotertezijn dantotdietijdwasaangenomen,eengegevendatdoordemediawerdopgepikt.de moordin1991opdrugsbaronklaasbruinsmabijhethiltonhotelinamsterdammaakte deproblematieknogzichtbaarder.deeerderelaconiekehoudingtenopzichtevande georganiseerdemisdaadmaakteplaatsvooreengevoelvanmaatschappelijkeen politiekeurgentie. HetministerievanJustitielietin1992eennotaverschijnenonderdenaam GeorganiseerdemisdaadinNederland,waarinbenadruktwerddatdegeorganiseerde misdaad,medegeziendemoreleeneconomischegevolgen,eengrootgevaarvormde voordenederlandsesamenleving.ditvroegnietalleenomhardererepressieve maatregelen,maarookomeenpreventieveaanpakwaaraandesamenlevingeen bijdrageteleverenhad.ditwaseenbreukmethetbeleiddatzijnoorsprongvondinde notasamenlevingencriminaliteituit1985waarinalleenpolitieenjustitie verantwoordelijkheiddroegenvoordepreventievangeorganiseerdemisdaad. DankzijdeIRT>affaireendeParlementaireEnquêtecommissieOpsporingsmethoden(de commissie>vantraa)diedaarvanhetgevolgwas,werdonderleidingvanprofessor Fijnautvoorheteersteengrootschaligonderzoekgestartnaardeaard,ernstenomvang vangeorganiseerdemisdaadinnederland.volgensdiensdefinitieisersprakevan georganiseerdecriminaliteit indiengroependieprimairgerichtzijnopillegaalgewin systematischmisdrijvenplegenmeternstigegevolgenvoordesamenleving,eninstaat zijndezemisdadenopbetrekkelijkeffectievewijzeafteschermen.'[geciteerdinwodc Monitor1998:2]Voorbeeldenvanzware,georganiseerdecriminaliteitzijndehandelin traditioneleensynthetischedrugs,mensensmokkel,vrouwenhandel,wapenhandel, fraudeenwitwassen. Deontwikkelingenindegeorganiseerdemisdaadwerdensindsdiennauwlettendinkaart gebracht.uitonderzoekbleekdatdegeorganiseerdecriminaliteitinnederlandeensterk transitkarakterheeft.datwilzeggendatveelgrensoverschrijdendhandelsverkeer plaatsvindtvanzowelmensen(vrouwenenvluchtelingen)enverbodengoederenals drugs,wapensengestolenauto's.hetgrotebelangvanmobiliteit,transportenlogistiek 13

14 voordeuitvoeringvanmisdrijvensluitindiezinaanbijdetraditievannederlandals handelsland. DeNederlandsegeorganiseerdecriminaliteitbleekdaarnaastgeenvastomlijnde piramidalestructuurtehebben,maartebestaanuit'criminelenetwerken,waarbinnen dadersinwisselendeverbandensamenwerken'.[kleemanse.a.2002,2]bepaalde personennemenalsfinancieroforganisatoreenbelangrijkeplekalsde'knooppunten' vanhetnetwerk.anderenfungerenalsfacilitators,zoalsgeldwisselaars,witwassers, documentvervalsersentransporteurs,diespecifiekedienstenleverenaanhetcriminele netwerk. Dezecriminelenetwerkenwordengrotendeelsgevormdopbasisvanfamilie>en vriendschapsbanden.daarnaasthebbenzeeenetnischheterogeenkarakterdoordatde belangrijkstetoevoerlandenvoordrugsinnederland(turkijevoorheroïne,marokkovoor cannabisensuriname,arubaendenederlandseantillenvoorcolombiaansecocaïne) eengrotevertegenwoordigingvanimmigranteninnederlandhebben,metsterkebanden metdelandenvanherkomst.kortom:'economischeendemografischekenmerken makennederlandextraaantrekkelijkvoortransnationalevormenvangeorganiseerde criminaliteit. [DNRI,2004:58] Beginjarennegentigmaaktedegeïmproviseerdeaanpakvangeorganiseerde criminaliteit,plaatsvoor'verwetenschappelijkingvanhetbeleid'.[vandebunt,2007: 678]Hetnetwerkkaraktervangeorganiseerdecriminaliteitvroegomeenandereaanpak daneenpiramidestructuur.eengrootdeelrecherchecapaciteitwerdbesteedaande bestrijdingvangeorganiseerdecriminaliteit,waarbijde'strategievankorteklappen' centraalkwamtestaan.nietdelangdurigeobservatievaneninfiltratieindecriminele organisatiewerdhetdoel,maarhethardengoedrakenvanonderdelenvanhet netwerk.internationalesamenwerkingwashierbijvangrootbelang.daarnaastmaakte deoverheidgebruikvanwetgevingalsmeldingongebruikelijketransacties(mot)ende Wetbevorderingintegriteitbeoordelingendoorhetopenbaarbestuur(WetBIBOB)omhet criminelenlastigtemaken.meteenaantalmaatregelendieinhetgangbaretaalgebruik bekendzijnkomentestaanals Plukze >maatregelenwordensinds1993pogingen gedaanhetfinanciëlevoordeeldatcriminelenuithunstrafbareactiviteitenhalenterugte vorderen.[websiterechtsbegrippen]!inhet NationaalDreigingsbeeld2004 gaatmennogverderdoortestellendatcriminelesamenwerkingin allemogelijkevormenvoorkomst.vandetraditionelepiramidetotmengvormenalsde'kwal'. > MinisterievanJustitie > MinisterievanBinnenlandseZaken > ParlementaireEnquêtecommissieOpsporingsmethoden > WetenschappelijkOnderzoek>enDocumentatiecentrum(WODC) > SociaalCultureelPlanbureau,SociaalCultureelRapport jaarsociale verandering(rijswijk1998). > Bunt,H.vande, OrganisedCrimePoliciesintheNetherlands,in:C.J.C.F.Fijnaut enl.paoli,organisedcrimeineurope.concepts,patternsandcontrolpoliciesin theeuropeanunionandbeyond(dordrecht,2004)677>713. > Kleemans,E.R.e.a.,GeorganiseerdecriminaliteitinNederland.Rapportageop basisvandewdoc6monitor(wodc1998) > Kleemans,Brienen,VandeBunt(e.a.),GeorganiseerdecriminaliteitinNederland. TweederapportageopbasisvandeWODC6monitor,(WODC2002) > VandeBunt,Kleemans(e.a.),GeorganiseerdecriminaliteitinNederland.Derde rapportageopbasisvandemonitorgeorganiseerdecriminaliteit(wodc2007) 14

15 > Kleemans,E.R.enC.J.dePoot,Criminelecarrièresindegeorganiseerdemisdaad (DenHaag,2007). > DienstNationaleRechercheInformatie,Nationaaldreigingsbeeldzwareof georganiseerdemisdaad,(zoetermeer2004) > MinisterievanJustitie,GeorganiseerdecriminaliteitinNederland(DenHaag 1992). > InterviewmetProf.Dr.E.R.Kleemans,30augustus2010. > ) 15

16 > Individualisering > Toegang,participatie,emancipatie > Multiculturalisering > Internationalisering > Veranderendkaraktervancriminaliteit 1975 na2005 Onderverdachtenenveroordeeldenvancriminaliteitisvanoudshersprakevaneen oververtegenwoordigingvanjongemannen.[zieo.a.scp/wodc/cbs,154] Desondanksvertoonde hetprofiel vandadersvancriminaliteitindeloopvandeperiode 1975tot2005eenzekereontwikkeling:dedaderswerdenjonger,decriminaliteit verkleurde,enerwas inbeperktemate sprakevanemancipatievandecriminaliteit. Voorcommunecriminaliteit,degangbaremisdrijvendiezijnopgenomeninhetWetboek vanstrafrecht,geldtdatdezeveelalgepleegdwordtdoorjongerenenjongvolwassenen. SindsdeTweedeWereldoorlogissprakevande verjongingvandedader [SCP,1998: 634].Datwilzeggendathetaantaljeugdigeverdachtensterkergestegenisdandegroei vandeverdachtenpopulatiealsgeheel.[socialestaatvannederland2005:250].dit aantalblijftstijgen,metnamevoorgeweldsmisdrijvenenvernielingen.daarbijspeelt meedatjeugdcriminaliteitsteedsbeterwerdindegatenwerdgehouden[socialestaat vannederland2001:175].hetgangbareverloopvancriminaliteitbijjongedaderisdat defrequentievanhetplegenvandelictensneltoeneemtvanafongeveerhet10 e levensjaar.tussenhet15 e en17 e levensjaarbereiktdezeeenpiek,omvervolgens geleidelijkweeraftenemen.[kleemansendepootinwodccahier2007>13,6]het criminelegedraggaatalshetware vanzelfweerover ophetmomentdatmentrouwt, kinderenofeenvastebaankrijgt.(kleemansendepoot,33) (Voordegeorganiseerdemisdaadishetbeeldoverigensanders.Onderdeverdachten georganiseerdecriminaliteitkomenniettotnauwelijksjeugdigenvoor.dedaderszijn juistrelatiefoud:40%vanhenkomtpastussenhet20 e en30 e levensjaarvoorheteerst inaanrakingmetjustitie.zijrakenbijdegeorganiseerdecriminaliteitbetrokkendoor reedsbestaandesociale,werk>ofberoepsgerelateerderelaties,hobby'sof nevenactiviteiten,lifeevents,ofdoorbewusterekrutering.[scp/wodc/cbs154,7] Dezichtbare,socialeonveiligheidindestedenwordtdanookvooreenaanzienlijkdeel veroorzaaktdoorjeugdigedaders.kenmerkendvoordejeugdcriminaliteitishet groepskarakter.hetzijngroepenvriendendieopstraten,pleineneninwinkelcentrahun vrijetijddoorbrengeneningroepsverbanddelictenplegen.bepaaldeetnischejongeren zijnoververtegenwoordigdindecriminaliteitcijfers:marokkaanseenantilliaansejongens eninminderematesurinaamseenturksejongens.hiervoorzijnuiteenlopende verklaringenopgeworpen,variërendvanhunachterstandspositietotdewoonomgeving, maarnogsteedsisniethelemaalduidelijkwelkefactoreninwelkematevanbelangzijn. [Bruinsma,2004:294;GijsbertsenDagevos,2009:2]Overigensbetekenthun oververtegenwoordigingindecriminaliteitscijfersnietdatzijhetgrootstedeelvande criminaliteitplegen. Deoververtegenwoordigingvanbepaaldeetnischegroepenindejeugdcriminalitietsluit aanbijhetalgemenebeelddathetveiligheidsprobleem deafgelopendecenniaverkleurd' is.zoalsboutellierstelthebben etnischeminderheden[ ]eengrootaandeelinde criminaliteitscijfers.[boutellier,2004:199]sindseindjarentachtigishettaboeop onderzoeknaarhetverbandtussenallochtonenencriminaliteitinnederlanddoorbroken. 16

17 [VanderLeunenEngbersen,2004:249]Hetbeelddatniet>westerseallochtoneneen relatiefgrootaandeelhebbenincriminaliteitwordtinmiddelsdoorverschillendestudies onderschrevenenbaartzoweldeoverheidalsdesamenlevingalsgeheelzorgen.[wodc Rapportage1998:8]Desondanksligthetthema Criminaliteitenmigratie politieknog altijdgevoelig. Waarhetonderzoekzichineersteinstantierichtteopcommunecriminaliteitonderde viergrotegroepenallochtonen(turken,marokkanen,surinamersenantillianen)isde aandachtsindshetbeginvande21 e eeuwverschovennaarnieuwegroepenimmigranten alsjoegoslavenenafrikanen,departicipatievanetnischegroepenindegeorganiseerde misdaad,enderolvanmigrantenbijmensensmokkel.ookdemogelijkeaanpakvan overlastveroorzakendejongerenmeteenallochtoneachtergrondkrijgtveelaandacht. [Bruinsma,2004:293] Eenlaatstetrendophetgebiedvancriminaliteitendaderschapisdeconstateringdat sprakeisvaneengroeiendpercentagevanjonge,vrouwelijkedaders.(scp)sinds2000 neemtvolgenshetklpdhetaantalvrouwelijkeverdachtenvanmisdrijvenlangzaam, maarstructureeltoe.[vantilburg,2008:6>12] > MinisterievanJustitie > MinisterievanBinnenlandseZakenenKoninkrijksrelaties > WODC > KLPD > SociaalCultureelPlanbureau,SociaalCultureelRapport jaarsociale verandering(rijswijk1998). > Boutellier,H.,Deveiligheidsutopie.Hedendaagsonbehagenenverlangenrond misdaadenstraf(denhaag,2003). > Bruinsma,G.J.N., Destadendesocialeonveiligheid,in:Veiligheid.Studiesover inhoud,organisatieenmaatregelen(alphenaandenrijn2004),279>318 > Gijsberts,M.enJ.Dagevos(ed.).,Jaarrapportintegratie2009(DenHaag:Sociaal encultureelplanbureau2009)2. > Kleemans,E.R.enC.J.dePoot,Criminelecarrièresindegeorganiseerdemisdaad (DenHaag,2007)6. > Leun,vander,J.P.enEngbersen,G.in:Muller,E.R.(ed.)Veiligheid.Studies overinhoud,organisatieenmaatregelen(alphenaandenrijn2004),233>252 > Kleemans,E.R.e.a.,GeorganiseerdecriminaliteitinNederland.Rapportageop basisvandewodc6monitor(denhaag1998)8. > SCP/WODC/CBS,JaarrapportIntegratie2005(DenHaag2005) > Tilburg,W.van, Delictgedragvanvrouwenverandert.Vrouwenencriminaliteit 1996>2007,inSecondant, ,6>12. 17

18 18!" > Toegang,participatie,emancipatie > Trend:Invoeringintegraalveiligheidsbeleid > Trend:Groeiendbelangvan veiligheidsgevoelens vandeburger > Domein:Zorgvoorrecht > Domein:Zorgvoorverhoudingmetbuitenland Jarenzestig>na2005 Indejarenzestigvandetwintigsteeeuwisereenprocesopganggekomendattotde emancipatievanhetslachtofferheeftgeleid.erisbijvoorbeeldeennieuwe wetenschappelijkedisciplineontstaan,devictimologie,diehetslachtoffercentraalstelt. Indeloopvantijdishetaccentbinnendezewetenschapverschovenvanderolvanhet slachtofferbijdetotstandkomingvanmisdrijvennaardeconditieenbehoeftesvande slachtofferszelfenhetvormgevenaanhulpverlening(scheepmaker2007:6).ookinde samenlevingishetslachtoffersteedsmeerinhetmiddelpuntvandebelangstelling komentestaan.ditkwamondermeerdoordeplotselingeenexplosievestijgingvan criminaliteiteindjarenzeventigenbeginjarentachtigdiesteedsmeerslachtoffers maakte,endoordesteedsmondigerwordendeburgerdie,vaakingroepsverband,voor zijnrechtenopkwam.omdateengrootaantaldelictenbijdepolitieongeregistreerd bleef,begonmenin1978methetuitvoerenvanslachtofferenquêtesdieop systematischebasiservaringenvanslachtoffersinkaartbrachten.ditwerdgedaanom beterinzichttekrijgenindeomvangenaardvanhetgroeiendecriminaliteitsprobleem endemeningvandeburgeroverhetfunctionerenvandepolitieenjustitietepolsen.er werdenbeleidsmatigemaatregelengetroffendieslachtoffersvandecriminaliteitinstaat steldenzelfstandigoptetreden.hetcriminaliteitsprobleemwordttegenwoordig grotendeelsgezienalsslachtofferprobleem(vandijk,groenhuijsenenwinkel2007:20). Menspreektdanookvande herontdekkingvanhetslachtoffer,vande victimologische wendinginhetstrafrechtelijkdenken (Boutellier1993)envanhet geëmancipeerde slachtoffer (Kool1999). InhetprocesvanverzelfstandigingvanhetslachtofferhebbeninNederlanddrie ontwikkelingeneenbelangrijkerolgespeeld,namelijkdevrouwenbewegingenhaar aandachtvoorslachtoffersvangeweldvanmannentegenvrouwenenkinderen,de aandachtvoorgevolgenvandetweedewereldoorlogvoordedoordeoorloggetroffenen endemedischeaandachtvoorfysiekekindermishandeling(boutellier2003:108). Alindejarenzestigwerdenenkeleinitiatievengestartdiehetherstelvandeverhouding tussendedaderenhetslachtoffervaneendelictofschaderegelingen conflictbemiddelingtendoelhadden.zijwordendanookbeschouwdalsvoorlopersvan delaterereguliereslachtofferhulpverlening(boutellier2003:108).terwijldeeerste hulpverleningsprojectenvooralderesocialisatievandedaderbeoogden,verschoofde aandachtsteedsmeernaarhetslachtoffer,voorwiedestrafnietzozeerverbeteringvan dedadermaareerdergenoegdoeningzoumoetenbewerkstelligen(scp6rapport1998: 639).Indejarenzeventigentachtigwerdenookwettenaangenomendiedemateriële erkenningvandeoorlogsslachtoffersmogelijkmaakten:dewetuitkering VervolgingsslachtoffersendeWetUitkeringenBurger>Oorlogslachtoffers.Nade gijzelingactiesvanmoluksejongerenwerddenoodzaakvanpsychiatrischehulpverlening aandeslachtoffersonderkend.destichtingpsychotraumawerdinhetlevengeroepen, dienietalleendeslachtoffersvandegijzelingenbegeleiddemaarslachtoffersvan criminaliteitinhetalgemeen.in1970werddeverenigingtegenkindermishandeling,in 1972deeersteBureausVertrouwensartseninzakeKindermishandelingenin1974het

19 eersteblijf>van>m n>lijfhuisopgericht.indeopvanghuizenvoormishandeldevrouwen werdintegenstellingtotdegangbarehulpverleningmishandelinggezienalseen maatschappelijkprobleemennietalseenprobleemvanhetindividueleslachtoffer.in 1979gingenverschillendeprojecteneninitiatievensameninLandelijkOverleg Slachtofferhulp,in1984omgevormdtotdeLandelijkeOrganisatieSlachtofferhulp(LOS) (Boutellier2008:109/110).InoverlegmetdeANWBenhetNationaalFonds VerkeersveiligheidbreiddedeLOShaarhulpverleninguitnaarverkeersslachtoffers.In 2002fuseerdenalleorganisatiesdieaangeslotenwarenbijdeLOSinéénstichtingonder denaamslachtofferhulpnederland( slachtofferhulpbetreft,slachtoffersvancriminaliteitnietmeerscherpworden onderscheidenvanandereslachtoffers(scp6rapport1998:640) Indejarentachtigwerdenenkeleprojectenm.b.t.slachtofferhulpvoorheteerstvan overheidswegegesubsidieerd.indenotasamenlevingencriminaliteituit1985werdde subsidieverstrekkingtotbeleidgemaakt(boutellier2003:111).dehulpaanslachtoffers groeideuittoteenvandekerntakenvanjustitiebeleid.meerderecommissieswerden ingesteldomderechtspositievanhetslachtofferteonderzoeken,ondermeerde werkgroepaangiftesexuelemisdrijven(voorzitterdebeaufort)endewerkgroep JustitieelBeleidenSlachtoffer(voorzitterVaillant).Dedoorhenopgestelde slachtofferrichtlijnentenaanzienvaneenbehoorlijkebejegeningvanhetslachtofferdoor politieenopenbaarministeriewerdeneindjarentachtigdanookingevoerd.hetdoel daarvanwasdestrafrechtelijkeprocedurezodaniginterichtendathetdoorhetmisdrijf geschoktevertrouwenvanhetslachtofferindesamenlevingzoveelmogelijkhersteldzou worden(vandijk,groenhuijsenenwinkel2007:22).in1985werddecommissie wettelijkevoorzieningenbinnenhetstrafproces(voorzitterterwee)ingesteld.haar adviezenresulteerdenineennieuwewet>enregelgeving.dewet>terweeuit1995 opgevolgdin2004doordeaanwijzingslachtofferhulpvormtdegrondslagvandehuidige slachtofferzorg.dezewettenmakenhetmogelijkdathetslachtofferzichalsbenadeelde partijvoegtinhetstrafprocesenrechtheeftopschadevergoedingvandedaderzonder daarvooreenapartecivieleproceduretehoevenvoeren(vanderheijden2009:16). BeidewettenleggendetakenvanhetministerievanJustitieinhetkadervan slachtofferzorgvast.totdezehoren (1)eencorrectebejegeningvanenadequate informatieverstrekkingaanslachtoffers,(2)hettreffenvanschaderegelingentussen slachtoffersendaders,(3)hetversterkenvandepositievanhetslachtofferinhet strafprocesen(4)deopvangenbegeleidingvanslachtoffers (Wittebrood2006:168). Demogelijkhedenomalsslachtofferteparticipereninhetstrafproceszijnuitgebreidmet deinvoeringvaneenschriftelijkeslachtofferverklaringin2004eneenjaarlater in bepaaldegevallen vanhetspreekrecht(wittebrood2006:177).deinrichtingvanhet Nederlandsejustitiëleslachtofferbeleidwordtbeïnvloeddoorinternationale ontwikkelingenenwetgeving.eenmijlpaalvormtheteukaderbesluitvan15maart2001 betreffendedestatusvanhetslachtofferindestrafrechtelijkeprocedure.ditbesluit heeftintegenstellingtotdein1985verschenendocumenten,deunitednations DeclarationofBasicPrinciplesofJusticeforVictimsofCrimeandAbuseofPowerende RecommendationonthePositionofVictimsintheFrameworkofCriminalLawand ProcedurevandeRaadvanEuropa,eenvoordelidstatenbindendkarakter(Wittebrood 2006:171enGroenhuijsenenPemberton2007:69). > SlachtofferhulpNederland > MinisterievanWelzijn,VolksgezondheidenCultuur > MinisterievanJustitie > Commissie>DeBeaufort > Commissie>Vaillant > Commissie>Terwee > Politie > OpenbaarMinisterie(OM) > CentraalJustitieelIncassoBureau(CJIB) > VerenigingHumanitas 19

20 > AmsterdamsJongerenCentrum(JAC) > StichtingTegenHaarWil > VrouwentegenVerkrachting > AlgemeenMaatschappelijkWerk > ANWB > NationaalFondsVerkeersveiligheid > Verzekeraars > SchadefondsGeweldsmisdrijven > RaadvanEuropa > VN > SCP>Rapport1998(DenHaag1998). > SocialeStaatvanNederland(DenHaag2001en2005). > M.P.C.Scheepmaker,Voorwoord.Justitiëleverkenningen33(2007)3:5>8. > M.S.GroenhuijsenenA.Pemberton,Hetslachtofferindestrafrechtelijke procedure.deimplementatievanheteuropeeskaderbesluit.justitiële verkenningen33(2007)3:69>91. > K.Wittebrood,Slachtoffersvancriminaliteit:Feitenenachtergronden(DenHaag 2006). > R.S.B.Kool,Uitdeschaduw.Deemancipatievanhetslachtofferbinnende rechtspleging.justitiëleverkenningen25(1999)9:60>73. > H.Boutellier,Solidariteitenslachtofferschap.Demorelebetekenisvan criminaliteitineenpostmodernecultuur(amsterdam(1993)2008). > > Y.vanderHeijden,InterviewdirecteurJaapSmitvanSlachtofferhulpNederland. Slachtofferhulpiseenseculierevormvanpastoraat.In:Secondant:tijdschrift vanhetcentrumvoorcriminaliteitspreventieenveiligheid19(2009)6:15>19 20