Meerjarenprogrammabegroting

Transcriptie

1 Meerjarenprogrammabegroting

2

3 VOORWOORD De eerste begroting volgens het Arnhems Lenteakkoord Het Arnhems Lenteakkoord ziet u voor het eerst vertaald in een begroting: de meerjarenprogrammabegroting die u nu in handen heeft. Burgemeester en wethouders hebben de principes en plannen in het Lenteakkoord omgezet naar de financiële praktijk van het gemeentelijke huishoudboek. Lastenverzwaringen voor de inwoners worden zoveel mogelijk vermeden. Van de kortingen die het Rijk komend jaar doorvoert op de budgetten voor huishoudelijke hulp, verslaafdenzorg en geestelijke gezondheidszorg, laten wij de betrokken Arnhemmers niét de dupe worden. Voor de jaren erna zoeken we naar een oplossing. Dat doen we ook voor het dalende veiligheidsbudget. We gaan voorzichtig om met het spaarzame gemeenschapsgeld. Er is geen financiële ruimte voor grote plannen, maar wél om een beleid te voeren dat beantwoordt aan het Arnhems Lenteakkoord. Het college heeft een tekort van 11½ miljoen euro gedekt en lost daarnaast knelpunten op. Bekende en nieuwe knelpunten Het gaat om financiële knelpunten die al bekend waren of die zich nieuw aandienen. Zo brengen wij gemeentelijke panden, wegen, groen- en speelvoorzieningen in een blijvend goede staat van onderhoud. Inwoners doen een toenemend beroep op gemeenschapsvoorzieningen, waardoor de uitgaven stijgen. De inkomsten van het Rijk dalen, niet alleen door een verlaging van de algemene uitkering maar ook van specifieke uitkeringen. Dat treft sociale en maatschappelijke voorzieningen voor de Arnhemmers die deze voorzieningen juist zo hard nodig hebben. Dat willen wij voorkómen. We pakken zaken aan: het achterstallig onderhoud aan Musis Sacrum, de komst van een multihal om Arnhem-Papendal te behouden als topsportcentrum en om het Arnhemse sportklimaat te versterken, het toekomstig onderhoud van Park Lingezegen, en het begin van de rivierverruiming en natuurontwikkeling in Stadsblokken-Meinerswijk. Zware bezuinigingen De begroting voor 2011 is financieel rond. Voor de jaren daarna staan ons nieuwe, zware bezuinigingen te wachten die kunnen oplopen van 18 miljoen euro in 2012 tot 25 miljoen euro in 2014 en 29 miljoen euro vanaf Daarbij is rekening gehouden met de verwachte verlaging van rijksuitkering aan de gemeente, die toeneemt van ruim 4 miljoen in 2012 tot 17 miljoen in Het nieuwe kabinet bepaalt de definitieve omvang daarvan. Onzeker is nog hoe andere bezuinigingen van het Rijk op bijvoorbeeld de gelden voor de bijstand en de wijkverbetering zullen dóórwerken in de uitkering aan de gemeente. Zulke bezuinigingen zijn alleen uitvoerbaar als de gemeente vaststelt wat haar rol is, welke taken zij uitvoert en hoe ze die uitvoert. Daarom gaat het stadsbestuur in het najaar een discussie voeren met de stad over de taken die de gemeente behoort uit te voeren en over de manier waarop de gemeente haar werk aanpakt. Het is duidelijk dat de gemeente anders moet gaan werken met minder middelen. Dat brengt voor de gemeentelijke organisatie grote veranderingen met zich mee, die wij tijdig willen voorbereiden om de miljoenenbezuinigingen in de komende jaren te kunnen halen. Met het gezicht naar de stad In de geest van het Arnhems Lenteakkoord pakt het college die zware opgave aan met het gezicht naar de raad en de stad. Burgemeester en wethouders van Arnhem

4 Inhoudsopgave Beleidsbegroting HOOFDLIJNEN VAN BELEID Inleiding De koers van het Lenteakkoord Staat van de stad Trends en ontwikkelingen Sturen met stadsprogramma s Overzicht stadsprogramma s Stadsprogramma Aantrekkelijke centrumstad Stadsprogramma Verbeteren woon- en leefomgeving Stadsprogramma Participatie en werk Stadsprogramma Zorgzame stad FINANCIEEL MEERJARENBEELD Inleiding Algemeen financieel beeld Invulling opgenomen taakstellingen in de MJPB Taakstelling verhogen budget planmatig onderhoud Taakstelling verwachte verlaging van de algemene uitkering Ontwikkeling gemeentefonds op basis van de junicirculaire Financiële mutaties Knelpunten inclusief dekkingsvoorstellen Knelpunten programma 01: Democratisering Knelpunten programma 02: Kwaliteit dienstverlening Knelpunten programma 03: Goed onderwijs Knelpunten programma 04: Werk en inkomen Knelpunten programma 05: Zorg Knelpunten programma 06: Veiligheid Knelpunten programma 07: Bruisend Arnhem Knelpunten programma 08: Samenleven in Arnhem Knelpunten programma 12: Wonen in Arnhem Knelpunten programma 13: Kwaliteit openbare ruimte Knelpunten programma 14: Structuurversterking economie Knelpunten programma 15: Duurzaam milieu Overige Bestedingsvoorstellen Dekkingsvoorstellen Taakstelling brede heroverweging PROGRAMMA S EN DEELPROGRAMMA S Democratisering De gemeenteraad Versterken besturen op hoofdlijnen Kwaliteit dienstverlening Publieke dienstverlening Educatie Voorschoolse ontwikkeling Goed onderwijs Volwasseneneducatie Werk en inkomen Het verminderen van de afstand tot de arbeidsmarkt Inkomensvoorziening- en ondersteuning als sociaal vangnet Zorg Zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid WMO, lokaal beleid en individuele voorzieningen Veiligheid Veiligheid bevorderen Voorkomen en bestrijden van brand en rampen... 93

5 07 Bruisend Arnhem Bloeiende kunst en cultuur Actief Sporten Samenleven in Arnhem Maatschappelijke actieve burgers Samenleven in de buurt Jeugd Integratiebeleid Ouderen en gehandicapten Mobiliteit Mobiliteit en bereikbaarheid Wonen in Arnhem Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Kwaliteit openbare ruimte Arnhem schoon, heel en veilig Afval en riolering Aandacht voor beeld- en ruimtelijke kwaliteit en erfgoed Structuurversterking economie Verbeteren ondernemingsklimaat Duurzaam milieu Naar een duurzame inrichting van het milieu Een goed milieubeheer Een goede handhaving van de milieukwaliteit Overzicht algemene dekkingsmiddelen Geldleningen Verzekeringen en beleggingen Belastingen en heffingen Algemene uitkeringen Algemene baten en lasten PARAGRAFEN LOKALE HEFFINGEN WEERSTANDSVERMOGEN ONDERHOUD KAPITAALGOEDEREN FINANCIERING BEDRIJFSVOERING VERBONDEN PARTIJEN GRONDBELEID INVESTERINGEN SUBSIDIES Financiële begroting OVERZICHT BATEN EN LASTEN PER DEELPROGRAMMA OVERZICHT VAN INCIDENTELE BATEN EN LASTEN FINANCIËLE STATEN Geprognosticeerde balans Vaste activa Reserves en voorzieningen Emu-saldo Afkortingenlijst

6

7 1 Beleidsbegroting

8 2

9 1 HOOFDLIJNEN VAN BELEID Inleiding Arnhem heeft veel kwaliteit. De stad wordt omringd door uitgestrekte prachtige natuur, is uitgeroepen tot beste binnenstad van Nederland en de groenste stad van Europa. Arnhem heeft goede voorzieningen, creatieve bewoners, vernieuwende ondernemers en cultuur en sport op topniveau. Maar de stad heeft ook een ander gezicht: armoede, matige kwaliteit van sommige buurten, onveiligheid. Het verminderen van deze tweedeling staat hoog op de Arnhemse agenda. Arnhem moet een stad worden waar iedereen kan meedoen en waar het prettig wonen en werken is. De gemeente wil hier de komende jaren nadrukkelijker dan voorheen aan werken - in samenwerking met de stad. Dit is in essentie de boodschap voor de stad die het nieuwe stadsbestuur heeft verwoord in het Arnhems Lenteakkoord Aan de hand van dit akkoord heeft het college in het tweede kwartaal van dit jaar zijn werk ter hand genomen en inmiddels de eerste penseelstreken op het witte doek van de nieuwe bestuursperiode gezet. Een aantal punten uit het Lenteakkoord ligt al concreet vast, maar er zijn ook veel zaken gepresenteerd in de vorm van visies en ideeën die nog nader worden uitgewerkt. Het Lenteakkoord zal naarmate de uitwerking vordert de komende tijd een steeds sterker stempel gaan drukken op de ontwikkeling en uitvoering van plannen voor de stad. Het decor waarin het college aan de slag gaat met deze uitwerking wordt in belangrijke mate gekleurd en bepaald door de gevolgen van de economische crisis en de omvangrijke bezuinigingstaakstelling waarvoor de gemeente Arnhem zich gesteld ziet. In relatie tot de bezuinigingen zal ook kritisch worden gekeken naar de rol en taken van de gemeente en naar het soort gemeentelijke organisatie dat hiervoor nodig is. De bezuinigingen en het nader uit te werken Lenteakkoord zijn bepalend voor het karakter van deze meerjarenbegroting. Zoals in het voorwoord reeds is aangegeven bevat deze begroting al een aantal bezuinigingsmaatregelen voor Voor de jaren vanaf 2012 moeten de bezuinigingen nog verder invulling krijgen. Naast het aantreden van de nieuwe raad, de totstandkoming van het Lenteakkoord en bezuinigingen hebben ook andere ontwikkelingen in de stad en in de beleidsomgeving betekenis voor het bepalen van de belangrijkste opgaven voor Arnhem en de beleidskeuzes voor de komende tijd. In de volgende paragrafen komen deze ontwikkelingen successievelijk langs. Op onderdelen is deze begroting daarom wat uitvoeriger en bevat ze meer analyse dan gebruikelijk. Op diverse concrete knel- en actiepunten wordt behalve in de hoofdstukken één en twee ingegaan bij de diverse deelprogramma s. Leeswijzer hoofdstuk 1 Hoe staat Arnhem er voor? Om deze vraag draait het in paragraaf 1.3 over de staat van de stad. Als documenten die de staat van de stad beschrijven noemen we de Stads- en Wijkmonitor 2010, de Leefbaarometer (overigens nog steeds de versie van medio 2009), de in februari 2010 uitgekomen Stadsfoto van de Stichting Atlas voor Gemeenten en de Atlas voor Gemeenten 2010 zelf. In paragraaf 1.4. wordt een aantal andere ontwikkelingen en trends geschetst, onder meer aan de hand van inzichten die het NICIS de gemeente Arnhem heeft aangereikt. Verder besteedt deze paragraaf aandacht aan de nieuwe discussie die zich ontspint over de taken van diverse overheden, in het licht van de roep om een meer efficiënte overheid en het kleiner maken van de kloof tussen burger en politiek. Paragraaf 1.5 gaat in op de te verwachten bezuinigingen van het Rijk en andere overheden en de gevolgen daarvan voor de gemeente begroting. Het hoofdstuk sluit af met de Arnhemse opgaven aan de hand van de vier stadprogramma s. 1.2 De koers van het Lenteakkoord Het tegengaan van de tweedeling in de stad vereist volgens het Lenteakkoord ook voor de komende bestuursperiode continue aandacht. De thema s die de afgelopen jaren centraal stonden in het gemeentelijke beleid komen terug (veiligheid, wonen, jeugd, werk en aantrekkelijke stad), maar binnen deze thema s kiest het bestuur soms voor nieuwe invalshoeken en doelstellingen of voor een andere aanpak. Daarnaast zijn er nieuwe thema s als mobiliteit, energie en milieu. In het volgende overzicht zijn de thema s gegroepeerd naar de vier stadsprogramma s.

10 Economie, cultuur en sport Arnhem moet een aantrekkelijke woon- en werkstad worden. Economie, sport en cultuur zijn daarbij belangrijke dragers. Bij sport ligt enerzijds een belangrijk accent op breedtesport, op het bevorderen van sportmogelijkheden in wijken. Aan de andere kant wil Arnhem de samenwerking met Papendal versterken: topsport wordt gezien als economische trekker en als aanmoediging en voorbeeld voor de amateursport. Cultuur vergroot de aantrekkelijkheid van de stad en verdient ondersteuning. De gemeente wil investeren in jonge kunstenaars en kleine podia. Voor de grotere culturele instellingen ligt efficiënter werken, meer samenwerking of verzelfstandiging in het verschiet. Rijnboog moet mits financieel haalbaar een gezellig gebied worden met culturele publiekstrekkers. Arnhem wil ook een gastvrije stad zijn en blijven voor ondernemers. Een Stedelijke Economische Raad als adviesorgaan zorgt ervoor dat bedrijven en ondernemers er aan bijdragen Arnhem interessanter en aantrekkelijker te maken voor het bedrijfsleven. Mobiliteit De bereikbaarheid van de stad, maar ook van bedrijventerreinen en toeristische attracties aan de rand kan worden verbeterd. De gemeente zal zich daarom sterk maken voor betere verbindingen en aansluitingen van verschillende vormen van openbaar vervoer. Ook de fietser en de voetganger moeten beter worden gefaciliteerd, onder meer door het creëren van vrij liggende fietspaden en extra fietsroutes. Groen, duurzaamheid Arnhem staat de laatste jaren weer meer dan ooit in de schijnwerpers als groene stad, vooral in de zin van de natuurlijke omgeving en parken in de stad. Dit moet zo blijven, en daarbij worden meer dan voorheen de aspect milieu en duurzaamheid betrokken. De gemeente wil energiebesparing en het gebruik van duurzame energie bevorderen, onder meer door onderzoek te doen naar de mogelijkheden en deb vorm van een energiebedrijf. 4 Wonen De komende jaren zal gestreefd worden naar de bouw van meer betaalbare koopwoningen (rond euro). Dit moet ondermeer leiden tot het vasthouden van jonge actieve mensen en voor meer doorstroming in de huursector ten gunste van mensen met een lager inkomen. Om studenten en creatieve voor de stad te behouden wordt gewerkt aan een betere aanbod van studentenwoningen, atelier- en bedrijfswoningen. Leefbaarheid en veiligheid Op het gebied van leefbaarheid en veiligheid in buurten staan de begrippen schoon, heel en veilig centraal. Arnhemmers moeten meer invloed krijgen op hun omgeving en uitgenodigd worden mee te helpen hun buurt te verbeteren. De ervaringen op het gebied van bewonersparticipatie die de afgelopen jaren zijn opgedaan bij de kracht- en GSOwijkenaanpak kunnen hierbij heel goed als voorbeeld dienen. Op het gebied van veiligheid wordt verder gewerkt aan het verbeteren van de samenwerking tussen gemeente, bewoners en partners in de stad en de wijken. Bij het fysiek verbeteren van buurten en wijken ziet de gemeente ook een rol weggelegd voor uitkeringsgerechtigden in gesubsidieerde banen. Werk, jeugd en onderwijs De gemeente wil zoveel mogelijk mensen de kans geven om weer aan het werk te gaan, met als mogelijke tussenstap een gesubsidieerde baan die nuttig is voor de stad. Het Lenteakkoord wil aanval op de schooluitval van jongeren onverminderd voortzetten. Investeren in de kwaliteit van onderwijs is belangrijk, ook voor volwassenen en dit zo mogelijk dichtbij huis, in de eigen wijk. Bij nieuwbouw wordt bekeken of scholen ook huisvesting kunnen bieden aan wijkvoorzieningen (brede scholen). Zorg De uitvoering van de armoedeagenda wordt voortgezet en gemeentelijke zorgtaken moeten op peil blijven. Wie niet voor zichzelf kan zorgen in financiële of andere zin, kan terugvallen op de gemeente, maar wordt wel gestimuleerd om de draad zo mogelijk zelf weer op te pakken. Zoals gezegd moeten bovengenoemde voornemens uit het Lenteakkoord nog nader worden uitgewerkt, in samenwerking met de stad. Dit wordt binnen de verschillende deelprogramma s opgepakt. Zaken die al concreet zijn uitgewerkt en die budgettair neutraal zijn, zijn nu al opgenomen in de deelprogramma's.

11 1.3 Staat van de stad 5 De studie Leefbaarheid Doorgrond uit 2007 constateerde dat Arnhem in vergelijking met andere steden te kampen had met ernstiger leefbaarheidsproblemen dan de meeste andere steden. Arnhem behoorde tot de top vijf van probleemsteden. Rapportages zoals de Stadsmonitor, de Wijkenmonitor, de Leefbaarometer en de Stadsfoto 2009 laten zien dat de situatie inmiddels sterk is verbeterd. Voor de concrete cijfers zij verwezen naar de studies zelf. In deze paragraaf zal vooral kwalitatief en analyserend aandacht gegeven worden aan een aantal aspecten. Leefbaarheid en veiligheid Duidelijk is ook dat het aantal mensen dat woont in een problematische leefomgeving aanzienlijk is afgenomen. De veiligheid is verbeterd en de overlast verminderd. Dat neemt niet weg dat de situatie in Arnhem hier in vergelijking met andere steden nog steeds ongunstig afsteekt. Voor een deel heeft dat te maken met (bevolkings-)kenmerken van de stad en haar centrumfunctie. Surfen naar de Leefbaarometer laat zien dat de problemen in 2008 (gegevens 2010 komen in 2011 beschikbaar) nog vooral zijn geconcentreerd in het oude deel van Presikhaaf (waar nu wordt vernieuwd), in Immerloo en in enkele delen van Malburgen waar inmiddels ook sprake is van een ingrijpende metamorfose. In Presikhaaf vloeiden de problemen vooral voort uit de bevolkingssamenstelling, de staat van de woningvoorraad en de openbare ruimte. In Malburgen, en met name Immerloo was in 2008 naast de bevolkingssamenstelling en de staat van de woningvoorraad vooral de veiligheid een probleem. Aandachtspunt is dat juist de grote veranderingen die zich bijvoorbeeld bij de herstructureringen aandienen, tijdelijk ook tot slechtere scores zullen leiden (de leefbaarheid in een buurt met veel voorgenomen sloop verslechtert sterk alvorens vervolgens weer sterk te verbeteren). Werkloosheid-werkgelegenheid Ook de jeugdwerkloosheid is sterk verminderd, hoewel we hier recent in het licht van de recessie weer een stijging zien. Ook de toename van jongeren in de Wajong is een zorgelijk gegeven. De langdurige werkloosheid blijft volgens genoemde studies hoog. Opvallend blijft de concentratie van werkgelegenheid in Arnhem, en de groei van banen van de afgelopen tijd. Ook in 2009 is het aantal banen nog gegroeid ondanks de recessie, ook al moeten we ons afvragen welke (deels ook statistische) mechanismen een rol spelen. Belangrijk is wel dat de werkgelegenheid in de bouw, de handel en de horeca aan het teruglopen is. Opvallend is dat de Stichting Atlas voor Gemeenten verwacht dat Arnhem mogelijk minder last dan veel andere steden zal hebben van de recessie: en bovendien krijgen de inwoners van Arnhem naar verwachting minder dan gemiddeld last van de naweeën van de economische recessie. De nadrukkelijke aanwezigheid van allerlei diensten en relatief weinig maakindustrie in Arnhem zal hier mede oorzaak van zijn. Krimp en groei Met het oog op het relatief nieuwe fenomeen krimp geldt voor Arnhem het volgende: het type stad, de Arnhemse woningvoorraad en het woongedrag van bepaalde leeftijdsgroepen leiden ertoe dat Arnhem typisch een stad is die de jongvolwassenen uit de regio aantrekt en waar vervolgens een deel van de dertigers weer naar de regio vertrekt. De blijvende aanwezigheid van relatief weinig ouderen en veel jongeren zorgt ervoor dat Arnhem vooralsnog goede kans maakt bevolkingsgroei te blijven realiseren. Overigens zien andere beschouwingen deze bevolkingssamenstelling van Arnhem om andere redenen juist weer als één van de grote problemen van of probleemveroorzakers voor de stad. Aantrekkelijke stad Arnhem als woonstad heeft een aantrekkingskracht op kansrijke bevolkingsgroepen die iets hoger is dan gemiddeld. Die aantrekkingskracht is sinds 2005 bovendien fors toegenomen zo wordt door de Stichting Atlas voor Gemeenten geconstateerd. De gunstige ligging ten opzichte van economische centra, het relatief grote aanbod van stedelijke voorzieningen, het culturele en winkelaanbod en de natuur spelen een rol. De nadelen van Arnhem als woonstad liggen in de relatief kleine hoeveelheid historische gebouwen en de kwaliteit van de woningvoorraad. Naast de verbetering van het aanbod van stedelijke voorzieningen wijst de Stichting Atlas voor Gemeenten op de bereikbaarheid van de economische centra. Het lijkt erop dat de bundeling van krachten op tal van fronten en de grotere samenhang en afstemming tussen het economische, het fysieke en het sociale domein hebben geleid tot vitale coalities die een positieve bijdrage leveren aan de leefbaarheid in en aantrekkelijkheid van Arnhem. Doorzetting hiervan, inhoudelijke en procesmatige aanvulling vanuit het Lenteakkoord, en nadere focus via de stadsprogramma's kunnen ook in een periode van forse bezuinigingen een kansrijk recept bieden om de aantrekkelijkheid van de stad verder te vergroten.

12 1.4 Trends en ontwikkelingen Naast deze feitelijke ontwikkelingen heeft met name het NICIS de stad gewezen op de trends die op langere termijn een rol spelen. Belangrijk in beschouwingen op de wat langere termijn over de economie is de ontwikkeling (de groei) van de koopkracht zoals die door het NICIS beschreven wordt. Men moet uitgaan van een samenleving die een veel grotere koopkracht dan die van dit moment heeft. Daarnaast wijst het NICIS op ontwikkelingen op het gebied van de arbeid, en op een verandering in de sectorstructuur van de economie: een nog grotere rol van de dienstensector. Stimuleren van ondernemerschap, flexibiliteit, netwerken, inrichting van bedrijventerreinen, specialisatie en de kwaliteit van onderwijs zijn volgens het NICIS voor de stad belangrijke uitdagingen. Wat de bevolking betreft spelen uiteraard ontgroening, vergrijzing en mogelijke krimp een rol. Overigens gaat dit gepaard aan kleinere huishoudens. Zo blijft een vraag naar meer woningen bestaan. Hoge kwaliteit, verdichting in de stad en ruimte voor de natuur zijn volgens het NICIS wezenlijke uitdagingen. Immigratie blijft aandacht vragen. Onder meer in het licht van arbeidsmobiliteit. Extra en hernieuwde aandacht voor het milieu, en met name het vraagstuk van klimaatneutraliteit geeft naar verwachting het milieubeleid de komende jaren een push. Daarbij zijn bijvoorbeeld de mobiliteit, productiewijzen, consumptiepatronen en bouwwijzen belangrijke aandachtspunten. Ook (inter-)nationale afstemming en coördinatie van het ruimtelijk beleid vraagt volgens het NICIS aandacht. Gewezen wordt op het belang van de verdere ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologie. Toenemend belang van de ICT en verdergaande individualisering leiden tot nieuwe noden en opgaven voor de steden. Onderwijs, differentiatie van leefstijlen, behoefte aan sociale samenhang en de mogelijkheden gewenste veranderingen ook buiten de overheid om in de civil society of de markt te realiseren vragen om een herbezinning op de rol van de overheid. 6 De medio 2010 verschenen scenariostudie van het Centraal Plan Bureau (CPB) naar de stad van 2040 biedt hierop zinvolle aanvullingen en relativeringen bij de manier waarop tegen de in Arnhem te varen koers wordt aan gekeken. De vier beelden in de studie van het CBP kijken naar de stad vanuit de schaal van de huidige middelgrote stad, vanuit die van de regionale agglomeratie (denk bijv. aan het knooppunt Arnhem-Nijmegen), vanuit die van centra zoals de Randstad en vanuit die van grotere metropolitane gebieden als de cluster Randstad+Antwerpen/Brussel+Roergebied. Met daaraan gekoppeld bijv. ideeën over dominante economische ontwikkelingen. Studies als deze, die gaan over de vraag wat voor stad we zijn en welke richting we ons zullen ontwikkelen, kunnen op de achtergrond meespelen als onderdeel van een rijk geschakeerde palet aan referentiepunten bij de komende discussies in de stad over de gewenste ontwikkelingen, en de invulling van noodzakelijke bezuinigingen. Rol en positie openbaar bestuur De diverse ontwikkelingen zullen op termijn ongetwijfeld hun weerslag krijgen in de organisatie van het bestuur. Een veranderende context zal leiden tot veranderingen in het bestuur. Ook de bezuinigingswerkgroepen van de ministeries, de Raad voor het Openbaar Bestuur, de VNG en het IPO brengen het vraagstuk van bestuurlijke vernieuwing opnieuw onder de aandacht. De provincie Gelderland nam met haar bezuinigingen afgelopen zomer een voorschot op de ontwikkelingen. En ook dat blijft niet zonder consequenties voor de stad Arnhem. Voorts werden diverse algemene stellingnames met het oog op het nieuwe Haagse regeerakkoord uitgebracht. Dat betreft zowel de agenda van de gemeenten in het algemeen als de agenda van de steden. Met een verwijzing naar de gegroeide bestuurlijke complexiteit van de laatste decennia geven studies zoals die van de Raad van het Openbaar Bestuur, de VNG en anderen nu aan dat de oplossing niet langer in meer coördinatie moet worden gezocht. Bestuurlijke vernieuwing die voortvloeit uit een nieuwe taaktoedeling tussen overheden, kan helpen tegemoet te komen aan de huidige problemen van het openbaar bestuur. Naar verwachting zullen veranderingen op dit vlak de komende jaren mede bepalend zijn voor de gewenste investeringen en noodzakelijke bezuinigingen. En ook de nieuwe benadering van de relatie tussen overheid en burgers, zoals deze onder meer in het Lenteakkoord wordt aangekondigd en nu in de praktijk wordt gebracht, past in deze tijdgeest werken aan de stad vanuit het perspectief van de burger, eerst in gesprek gaan met de stad, dán pas plannen maken; aandacht voor maatwerk; ruimte bieden voor ideeën en eigen initiatief. Ook herkenbare vertegenwoordiging, rechtvaardige behandeling en efficiënte dienstverlening hebben hierin een belangrijke plaats.

13 De gevolgen van de mogelijke Rijks- en Provinciale bezuinigingen op het Gemeentelijk beleid Het rijk gaat de komende jaren zwaar bezuinigingen. Dat heeft consequenties voor de mensen in het land en voor de inwoners van onze stad. Zo zouden mensen met uitkeringen (bijvoorbeeld de WWB) met kortingen op die hoogte van die uitkeringen kunnen worden geconfronteerd. Tevens kunnen mensen getroffen worden door rijksbezuinigingen op bijvoorbeeld zorg- en huurtoeslagen en kindregelingen. Ook zouden er hogere eigen bijdragen in de zorg kunnen komen en worden er mogelijk pakketversmallingen doorgevoerd in de AWBZ. Het is daarom te verwachten dat het aantal burgers, dat in de knel komt en een beroep doet op de gemeente en haar armoedebeleid, de komende jaren toeneemt. Ingrepen in de woningmarkt zoals liberalisatie van de huurmarkt, het eventueel verminderen van de hypotheekrenteaftrek, dalende prijzen van koopwoningen en grond hebben gevolgen voor zowel de inkomens van mensen als de bouw. Het beperken van de Rijksbijdrage voor bodemsaneringen zal rechtstreeks van invloed zijn op het tempo van bodemsaneringen en daarmee op gebiedsontwikkelingen. Energiemaatregelen worden in de toekomst mogelijk niet langer gestimuleerd door subsidies, maar door onvoldoende zuinigheid (financieel) af te straffen. Daardoor gaat de vervuiler meer zelf betalen. De provincie heeft inmiddels besluiten genomen over haar toekomstige taakinvulling. Opvallend is dat fors wordt bezuinigd op allerlei maatschappelijke en culturele voorzieningen. Er zullen ook aanzienlijke versoberingen plaatsvinden op beleidsterreinen als economie, ruimtelijke ordening en mobiliteit/infrastructuur. Daarnaast gaat het bij de bezuinigingen ook om veranderingen in de manier van werken van de uitvoeringsorganisaties bij de provincie en de gemeenten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de handhaving in het kader van de Wet Algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Overigens blijft de provincie investeren in structuurversterking en dat sluit weer goed aan bij een aantal prioriteiten in het Arnhemse Lenteakkoord. We doelen daarbij vooral op de aandacht voor duurzaamheid, economie en innovatie en de focus op de stedelijke kerngebieden (onder meer op het gebied van de mobiliteit). 7 Bezuinigingen van het Rijk en de bezuinigingen en investeringen van de Provincie vragen goede afstemming en overleg met de gemeente. Wat hebben we tot nu gedaan aan bezuinigingen en wat komt er op ons af? Voor de verkiezingen in maart is een ambtelijk stuk uitgebracht met ideeën over mogelijke bezuinigingen. Verschillende concrete bezuinigingen daaruit (met name de financieel technische) zijn meegenomen in deze ontwerp MJPB voor het jaar Voor de langere termijn gaan we nu een nieuw proces in. De besluitvorming in de raad over deze MJPB valt in tijd samen met besluitvorming over het proces van de Arnhemse brede heroverweging die in het voorjaar van 2011 tot concrete bezuinigingsmaatregelen moet leiden. Kritische beschouwing van taken en innovatie van de gemeentelijke invulling van taken zullen daar ongetwijfeld deel van uitmaken. De ontwerp begroting voor 2011 is financieel sluitend. Voor de jaren erna moet naar verwachting verder bezuinigd worden: in 2012 en 2013 circa 18 miljoen oplopend naar 25 miljoen in 2014 tot mogelijk 29 miljoen vanaf Daarbij is rekening gehouden met de verwachte verlaging van de algemene uitkering van het rijk. Het nieuwe kabinet bepaalt de definitieve omvang daarvan. Dit zijn enorm grote bedragen, die veel impact op de stad en haar bewoners zullen hebben. Al de hierboven genoemde ingrediënten bepalen mede de ontwikkelingsrichting van de stadsprogramma s. Concreet gaan we hieronder in op de stadsprogramma s. 1.5 Sturen met stadsprogramma s De gemeente Arnhem heeft in de laatste jaren van de vorige eeuw een strategische visie Arnhem 2015 ontwikkeld. Samen met het bestuur, organisaties en mensen uit de stad, is in een jaar tijd deze visie ván en vóór de stad samengesteld. Deze visie Arnhem 2015 is in 2004 geactualiseerd. De toen verschenen Tussenbalans visie Arnhem 2015 laat zien dat de opgaven van de stad vooral gericht moeten zijn op het tegengaan van de voor Arnhem zo kenmerkende tweedeling in de stad, de kloof tussen kansarmen en andere bewoners. Het uitbouwen en benutten van de bijzondere kansen van de stad werd daarbij als belangrijke opgave gezien, waarbij de gedachte was: het vergroten van de aantrekkelijkheid van de stad als hefboom voor de sociale structuur. In de Tussenbalans zijn deze belangrijke opgaven voor de stad vertaald in vier brede stadsprogramma s. De stadsprogramma s en het programmagestuurd werken moeten er voor zorgen dat de gemeente samenhangend en interdisciplinair werkt aan de belangrijke vraagstukken en opgaven voor de stad.

14 Sinds 2006 zijn dit de vier stadsprogramma s: 1. Aantrekkelijke centrumstad 2. Verbeteren van de woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk 4. De zorgzame stad Overigens klinkt, nu er inmiddels zicht is op het einde van de visieperiode (2015), zowel bestuurlijk als ambtelijk en ook bij partners in de stad zo nu en dan de vraag: is het tijd voor een update of een nieuwe strategische visie? Het is zinvol om hierover de komende tijd nader met elkaar van gedachten te wisselen. Stadsprogramma s en Lenteakkoord De stadsprogramma s zijn zoals gezegd een middel om te werken aan het tegengaan van de tweedeling in Arnhem en de opgaven die hiermee samenhangen. Ze zijn gevuld met projecten, activiteiten, maatregelen die gezamenlijk aan deze doelstelling bijdragen. Ze brengen focus aan in het gemeentelijk beleid. Het nieuwe stadsbestuur wil het sturen met stadsprogramma s doorzetten. Het is daarom nu van belang om de stadsprogramma s te actualiseren in het licht van het nieuwe coalitieakkoord en tegen de achtergrond van hoe het er op dit moment in de stad voor staat. Welke ambities horen daarbij? Welke lange- en korte termijndoelen? Welke speerpunten van beleid? Hoe komen we tot een scherpe focus op die zaken die er echt toe doen? Het voorstel is naar voren gekomen om per stadsprogramma een meerjarenperspectief te schetsen met doelen voor de langere termijn, te bereiken stippen op de horizon voor bijvoorbeeld tien jaar én dan jaarlijks enkele thema s per stadsprogramma ter hand te nemen. Dit leidt uiteindelijk tot een jaarlijkse vaststelling door college en raad van een beperkt aantal thema s per stadsprogramma. Per jaar wordt dan over het bereikte resultaat gerapporteerd. 8 Het is de wens van het nieuwe stadsbestuur om de stad nadrukkelijk bij de uitwerking van het Lenteakkoord te betrekken. Dit geldt ook voor het bepalen van deze langetermijnhorizon per stadsprogramma: dit gebeurt in samenspraak met betrokkenen in de Arnhemse samenleving. De stadsprogramma s worden gebaseerd op maatschappelijke vraagstukken die nu spelen, op urgente problemen waar bewoners, organisaties en ondernemers van Arnhem tegenaan lopen. En op kansen en mogelijkheden die door hen worden benoemd. Luisteren naar dat wat in de stad, in de wijken of buurten speelt staat centraal, evenals het nauw betrekken van bewoners, ondernemers, professionals, scholen, bedrijven en andere partijen. Deze worden opgezocht, uitgenodigd en gevraagd om mee te denken. Per stadsprogramma zijn in deze Meerjarenbegroting de contouren geschetst die de basis vormen voor dit gesprek met de stad. Dit is per stadsprogramma verschillend en gebaseerd op ervaringen uit de afgelopen jaren, de input van het Lenteakkoord, signalen uit de stad en landelijke ontwikkelingen. Bij het bepalen van deze contouren is ook gekeken naar wat er in de toekomst aan belangrijke ontwikkelingen op ons afkomt. Stadsprogramma s en Meerjarenprogrammabegroting De stadsprogramma s maken ieder jaar deel uit van dit hoofdlijnenhoofdstuk van de begroting en brengen zoals hierboven aangegeven rekening houden met actuele en maatschappelijke omstandigheden focus aan in het gemeentelijk beleid. Ze vormen de kop op de deelprogramma s en moeten in de loop der tijd een steeds sterker stempel drukken op de inhoud van- en prioritering binnen de deelprogramma s. Het streven is om de komende tijd in te zetten op een betere verbinding tussen de stads- en de deelprogramma s.

15 1.6 Overzicht stadsprogramma s Stadsprogramma Aantrekkelijke centrumstad Ambitie: Een vitale en florerende stad. Een stad waarin we samen inzetten op de sterke punten en onderscheidende kwaliteiten van Arnhem en waar we tijdig en passend inspelen op (korte en lange termijn) kansen en bedreigingen. Wat willen we bereiken? o Economische ontwikkeling en werkgelegenheid bevorderen. o Aantrekkelijke kracht binnenstad bevorderen. o Mobiliteit en bereikbaarheid bevorderen. o Bekendheid van de stad vergroten. Alle steden willen het: aantrekkelijk zijn voor bewoners, bedrijven en bezoekers. Arnhem is in veel opzichten voor deze groepen een aantrekkelijke stad, maar het kan en moet op punten nog beter. Niet in de laatste plaats omdat de wereld om ons heen sterk en snel verandert, in maatschappelijk en economisch opzicht. En daarmee veranderen wensen en behoeftes en ontstaan bedreigingen én kansen. De opdracht is daarom om te zorgen - samen met de partners in de stad en ook daarbuiten - dat sterke punten van Arnhem sterk blijven en te waken voor (sluipende) achteruitgang, dat de mooie en unieke kanten goed voor het voetlicht gebracht worden en dat er adequaat wordt ingespeeld op veranderingen. Kern van het stadsprogramma is economische ontwikkeling; hoe zorgen we ervoor dat Arnhem een vitale, florerende stad is en blijft? Sterke punten De Stadsmonitor 2010 laat zien dat Arnhem ondanks de economische crisis op diverse terreinen toch vooruitgang boekt. Het gaat bijvoorbeeld goed met het totaal aan werkgelegenheid en het aantal startende ondernemers is verder gestegen. Arnhem heeft nog steeds een sterke centrumfunctie voor werkgelegenheid en ook op winkelgebied. Het oordeel over de kwaliteit en de bereikbaarheid van de binnenstad steeg de afgelopen jaren. De bereikbaarheid van banen vanuit Arnhem is bovengemiddeld. Prijzen die Arnhem de afgelopen jaren ontving als Beste binnenstad, Beste evenementenstad en Groenste stad bevestigen het beeld van een aantrekkelijke, levendige stad, waar het goed toeven is. Economische agenda Maar het gaat niet op alle punten goed. Zo blijft bijvoorbeeld de groei in werkgelegenheid in bepaalde sectoren achter. Natuurlijk zien we hier het effect van de crisis, maar het onderstreept ook het belang van het doorgaan op de koers die met de Economische Agenda is ingezet: zorgen voor een goed ondernemingsklimaat, samen met partners in de stad én in de regio. Met als doel om zowel bestaande bedrijvigheid te behouden als nieuwe bedrijvigheid aan te trekken. Daarnaast: sterke economische sectoren in Arnhem (zakelijke dienstverlening, toerisme & vrije tijd en zorg & welzijn) koesteren en inzetten op verdere groei. En ten derde: het stimuleren van de ontwikkeling van twee onderscheidende economische clusters: Mode en Vormgeving en Energie- en Milieutechnologie. Modestad en Energiestad Het cluster Mode en Vormgeving timmert zichtbaar aan de weg, onder andere met aansprekende vlaggenschepen als ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten, de Arnhem Mode Biënnale en het Modekwartier Klarendal. Er ligt een stevige basis die nu wordt uitgebouwd. Dit gebeurt door in te zetten op samenwerking (ook binnen de EU), op (internationale) promotie en marketing, op de ontwikkeling van ondernemerschap en door ontwerpers te koppelen aan het bedrijfsleven. In het cluster Energie- en Milieutechnologie (EMT) is de werkgelegenheid de afgelopen jaren fors gegroeid. Toch is er geen reden om achterover te leunen. Verdere ontwikkeling en groei (zoals meer bedrijven en groei van de werkgelegenheid, meer lectoren aan de HAN en meer studenten, en een actieve promotie van en door de sector) is cruciaal, alsook het boeken van zichtbare resultaten. De vele van oudsher in Arnhem aanwezige energiebedrijven en advies- en ingenieursbureaus op energietechnisch gebied, maken dat Arnhem kansen heeft om zich binnen het EMT-werkveld met name op de E van Energie te onderscheiden. Dit ook in het licht van realisatie van de Arnhemse klimaat- en millenniumdoelen. Jong talent Naast de groei van werkgelegenheid is van belang dat de aanwezige werkgelegenheid zo goed mogelijk aansluit bij de Arnhemse beroepsbevolking. Dus: voldoende banen voor hoger én lager opgeleiden. Waar nu, om diverse redenen, de zorg uitgaat naar het tekort aan werk voor lager opgeleiden, dreigt op de langere termijn een tekort aan werknemers

16 en aan jong talent in het bijzonder. Deze groep heeft een belangrijke rol waar het gaat om vernieuwing. In dat licht groeit het besef dat de aantrekkelijke stad van de toekomst, ook een stad is die jong talent, waaronder studenten, weet aan te trekken en vast te houden. Een gezamenlijke opgave voor de (op dit punt al samenwerkende) Arnhemse kennisinstellingen, gemeente en ondernemers. Binnenstad Een belangrijk onderdeel van de economische motor is de Arnhemse binnenstad, de huiskamer van stad en regio: in veel opzichten een aantrekkelijk stadshart, maar er zijn ook zwakke plekken. Plekken waar langdurige leegstand van bestaande kantoor- en winkelpanden heerst of dreigt. Tegelijkertijd staan op andere plaatsen nieuwe kantoren, winkels en woningen op stapel. Ook is er spanning waar het gaat om bereikbaarheid en parkeergelegenheid. Deze complexe setting dwingt tot een samenhangende benadering en afweging, met een goede balans tussen bestaand en nieuw, tussen groot- en kleinschalig en een duidelijke prioritering: wat eerst en wat later? Van bijzonder belang in dit verband is het Rijnbooggebied met het beoogde kenniscluster, de culturele trekker en het nieuwe plan voor het voormalige havengedeelte. En daar waar er nog geen zicht is op een definitieve ontwikkeling - in de binnenstad en ook daarbuiten - moeten de mogelijkheden van tijdelijke invulling worden benut. Om de achteruitgang van plekken te keren en de levendigheid (weer) te vergroten. Mobiliteit en bereikbaarheid Een florerende stad is een bereikbare stad. En we doen het op verkeersgebied zo gek niet; de verkeersproblemen die Arnhem nu kent doen zich, afgezien van calamiteiten, eigenlijk alleen maar in de spits voor. Voor de korte termijn is er daarom geen reden om het huidige verkeersbeleid drastisch te wijzigen. Wel zullen de werkzaamheden aan omringende snelwegen (A12 en A50) de komende jaren tot extra verkeer in Arnhem leiden. En tot eind 2011 ondervinden treinreizigers nog hinder van de werkzaamheden aan het spoor. 10 Was in het verleden nog één van de hoofddoelen het terugdringen van het autogebruik, nu zoeken we naar een samenhangend pakket van maatregelen, waarbij schoon, veilig en verblijfskwaliteit belangrijke aspecten zijn. Ook het belang van degenen die zich (deels) per voet verplaatsen is inmiddels veel sterker in beeld: een aantrekkelijke én bereikbare stad betekent goede voorzieningen voor voetgangers. In het kader van de op te stellen Verkeersagenda gaan voor de langere termijn de gedachten uit naar snelle, aantrekkelijke fiets- en OV-systemen. Dynamisch verkeersmanagement (het regelen van het verkeer op straat) en mobiliteitsmanagement (het beïnvloeden van de vervoerwijzekeuze) worden belangrijke instrumenten om de groeiende mobiliteit in goede banen te leiden. Ook de verdeling van schaarse parkeerruimte in dichtbebouwde gebieden in en rond het centrum is een belangrijk vraagstuk. Daarnaast is dit bij uitstek het onderwerp waar maatregelen (zoals het doortrekken van de A15) en samenwerking in de regio cruciaal zijn. Citymarketing Het is voor steden en daarmee voor Arnhem van belang om de aantrekkelijke kanten en vooral ook de unieke kwaliteiten voor het voetlicht te brengen, om de stad te marketen. Tegenwoordig wordt daarbij steeds vaker onderscheid gemaakt tussen citymarketing gericht op bezoekers enerzijds en op burgers en bedrijven anderzijds. Bezoekers, veelal toeristen, zijn gevoelig voor de klassieke vormen van stadspromotie (de koude citymarketing ), terwijl burgers en bedrijven niet zozeer kijken naar wat een stad zegt te zijn, maar veel meer naar wat de stad daadwerkelijk is. Gezien het verhuisgedrag van burgers en bedrijven en in het licht van de verwachte demografische krimp, gaat het bij citymarketing vooral ook om het vasthouden van bewoners en bedrijven ( warme citymarketing ): binden is minimaal even belangrijk als aantrekken. Het beoogde gevolg: trotse inwoners en veel, actieve ambassadeurs van Arnhem. Unieke kwaliteiten en iconen De meeste steden bieden een vergelijkbaar hoogwaardig aanbod aan voorzieningen. Dit onderstreept het belang van de eigen identiteit: wat is typisch Arnhems? Arnhem is in de eerste plaats heel veel: een gezellige winkelstad, een stad mee veel groen en een prachtige landschappelijke ligging. Een stad met een zeer complete culturele infrastructuur. Een stad vol creatieven. Met bekende attracties als Burgers Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum. Het is de stad van de Slag om Arnhem. Van de trolleybus, van het Gelredome en Papendal. En straks wellicht ook een architectonisch bijzonder station, dat zich bevindt op het drukste spoorknooppunt op de oost -west én noord-zuid as. Groen & creatief Kijkend naar de essentie, naar het unieke profiel van Arnhem, komen duidelijk twee kernwaarden naar voren: het groene en het culturele/creatieve karakter. Het zijn de rode draden in de identiteit van Arnhem. Het is een combinatie die al eeuwenlang voor Arnhem

17 opgaat en die voor geen enkele andere, middelgrote, stad in Nederland zo overtuigend geldt. 11 Een groene en creatieve stad dat word en blijf je niet vanzelf. Het is een kwestie van behouden én vernieuwen, want stilstand is achteruitgang. Een hele opgave ten tijde van een economische crisis en met omvangrijke bezuinigingen voor de boeg. Mede naar aanleiding van de diverse groene prijzen wordt er gewerkt aan een Groene Agenda. Met als doel om de belangstelling voor en de waarde van het Arnhems groen vast te houden, ten volle te benutten en verder uit te bouwen en vooral gebruik te maken van de vele (innovatieve) initiatieven en ideeën die er in de stad zijn. Horizon Vanuit verschillende invalshoeken wordt op dit moment ver vooruit gekeken: waar moeten we ons op voorbereiden, welke keuzes zijn aan de orde, wat sluit het beste aan bij waar we nu al sterk in zijn? Een succesvolle stedelijke ontwikkeling vraag om een perspectief, om een stip aan de horizon. Van belang is daarbij: geen blauwdrukbenadering, geen overschatting van de sturingsmogelijkheden van de (gemeentelijke) overheid en het besef dat er van een stad geen eindresultaat bestaat. Én: een vitale en florerende stad is een stad die maximaal inzet op en gebruik maakt van de creativiteit, de verbeeldingskracht en het innoverend vermogen van álle deelnemers aan de stad. Want de toekomst laat zich lastig voorspellen en eerder behaalde resultaten bieden geen garanties Stadsprogramma Verbeteren woon- en leefomgeving Ambitie: Het versterken van de positie van Arnhem als een prettige stad om te wonen met een gevarieerd woningaanbod voor een gevarieerde bevolking. Wat willen we bereiken? Toename van het aandeel huishoudens met midden- en hogere inkomens. Aandeel koopwoningen neemt toe van 35 % in 2004 naar 50% in Toename van de sociale kwaliteit en afname van de overlast in stad en wijken. Toename van de subjectieve veiligheid in stad en buurt. Openbare ruimte in Arnhemse wijken wordt blijvend op basisniveau onderhouden (overeenkomstig Buitengewoon Beter). Toename van de waardering van de openbare ruimte (zowel groen en als stenig). Focus stadsprogramma De afgelopen jaren heeft de gemeentebrede sturing binnen het stadsprogramma zich vooral gericht op het voorbereiden, implementeren, uitbouwen en uitvoeren van de aanpak van de krachtwijken en de GSOIII-preventiewijken. In die wijken is veel in gang gezet. Gefocust is vooral op schoon, heel, veilig en sociaal, naast de fysieke component die door met name de corporaties al veel eerder in gang was gezet. Bewoners, corporaties en gemeente treden als partners op. De door toenmalig minister Vogelaar genoemde thema s, wonen, werken, leren/opgroeien, integratie, veiligheid, sport/cultuur en achter de voordeur, waren uitgangspunt van handelen. In de nieuwe begrotingsperiode richten partners zich ook op een gezamenlijke stip aan de horizon. Wat is de gezamenlijke ambitie ten aanzien van de wijkenaanpak? Voortgang De aanpak in de kracht en GSOIII-preventiewijken is vol op stoom, vindt voortgang zoals geambieerd en wordt de komende jaren voortgezet. Immers, bewoners, corporaties, gemeente en Rijk hebben met elkaar afgesproken de wijkenaanpak 10 jaar vol te houden. De gemeente Arnhem wil zich daaraan houden. Dit is in lijn met het Lenteakkoord dat keuzes maakt voor vraaggerichte sturing, een vernieuwde wijze van wijkgericht werken en versterking van de leefbaarheid en veiligheid in de wijken. De wijkenaanpak heeft inmiddels veel commitment gebracht tussen bewoners, corporaties, gemeente en de uitvoerende partners in het veld en is een algemeen aanvaard verschijnsel geworden. Het bijzondere van de programmatische aanpak begint gewoon te worden en dat is nu precies de situatie die wenselijk is. Want een programma is eindig, een tijdelijke manier om de reguliere aanpak te intensiveren, de witte vlekken op te sporen, de tekortkomingen en de gaten te vullen. Om na afloop verder te kunnen met een krachtiger staande organisatie. De voortgang van de krachtwijkenaanpak wordt gemonitord aan de hand van een zevental thema s: wonen, werken, leren en opgroeien, integreren, veiligheid, sport en cultuur en achter de voordeur. De Wijkmonitor 2010 laat zien dat ten aanzien van de krachtwijken verschillende positieve ontwikkelingen zijn te zien. Dit positieve beeld wordt bevestigd door de bevindingen van de visitatiecommissie aandachtswijken. Zo is de woningvoorraad in ontwikkeling (er wordt gesloopt maar vindt ook nieuwbouw plaats) en geven inwoners aan dat de buurt is vooruitgegaan en denkt bijna de helft van de bewoners dat de komende

18 jaren de buurt (verder) vooruit zal gaan. De krachtwijken lijken zich in toenemende mate positief te ontwikkelen. Niet dat alles nu rozengeur en maneschijn is, maar diverse signalen duiden op kentering. Deels is dat een kwestie van psychologie: door de zicht,- en voelbare veranderingen in hun directe omgeving krijgen bewoners het idee dat er vooruitgang is en/of ze hebben dat ook zo ervaren en verwachten daardoor (verdere) vooruitgang. Deels is het fysiek: herstructurering en nieuwbouw (inclusief die van voorzieningen) leidt tot een andere woon- en leefomgeving. Deels ook sociaal vanwege de geboden ondersteuning en stimulans op velerlei gebied. Toch zijn er ook enkele andere ontwikkelingen; zo is de gemiddelde woningbezetting duidelijk afgenomen en is (in Klarendal en Presikhaaf-West) het aantal arbeidsplaatsen afgenomen. De GSOIII-preventiewijkenaanpak loopt gelijk op met die van de krachtwijken. In de GSOIII-preventiewijken hebben de bewoners echter een negatiever oordeel over hun eigen woon- en leefomgeving. Extra aandacht voor deze wijken lijkt derhalve op zijn plaats. Niet op de schaal en met de intensiteit die in de krachtwijken aan de orde is, maar met een aanpak die bewoners het vertrouwen geeft dat de overheid er ook voor hen is, die de overtuiging geeft dat zij ertoe doen. Monitoring Monitoring middels Stadsmonitor, Wijkmonitor en Leefbaarometer geeft de actuele stand van zaken weer en formuleert dus als het ware een tijd,- en plaatsgebonden rapportpunt. Nog interessanter is de vraag welke interventies nu hebben geholpen en welke niet. In het eerste geval ligt versterken voor de hand, in het tweede geval: stoppen en de krachten wijden aan wat wel werkt. Kwalitatieve monitoring verdient, als instrument om te kunnen sturen, aandacht. De komende monitoringsronden dienen vooral die aspecten specifiek benadrukt te worden. 12 Middelen De wijkenaanpak wordt in 2010 en 2011 in de wijken Malburgen en Presikhaaf in nagenoeg hetzelfde volume voortgezet. Voor het Arnhemse Broek en Klarendal geldt, dat in 2011 onvoldoende middelen voorhanden zijn om het volume van het programma van 2010 voort te zetten. In deze wijken zal met de bewoners besproken worden of zij bereid zijn om met de hen toegekende bewonersgelden, een gedeelte van het programma te financieren. Voor 2012 en verder bestaat geen zekerheid over de beschikbare Rijksmiddelen. Het is tevens de vraag of in 2012 de provinciale GSO-middelen opnieuw beschikbaar worden gesteld. De gemeente, tenslotte, bezuinigt. Mede in het licht van een nieuw collegeakkoord, een nieuw kabinet, de crisis en de bezuinigingen is het van belang om te bezien op welke wijze de winst en de vernieuwing die uit de krachtwijken voortkomt ingebracht kan worden in regulier beleid vice versa, met inbegrip van de budgetten. Er zal dus schaarste verdeeld moeten worden om de wijken de komende jaren in beeld te houden. Versterking wijkgericht werken Om het grote volume van de wijkenaanpak in korte tijd aan te kunnen is gekozen voor een krachtige inzet. Nu echter de wijkenaanpak goed is ingedaald, verdient het aanbeveling om de span of control van de aanpak te heroverwegen. De kunst is echter om tot schaalvergroting te komen, zonder de aandacht voor wijken en buurten te laten verslappen. Herordening van het volledige areaal van wijkgerichte menskracht en middelen richting een gebiedsgerichte werkwijze is een mogelijke oplossing. Op gebiedsniveau brengt een gebiedsmanager de situatie in stadsdelen in kaart, maakt langs de programmatische lat benodigde programma s in samenwerking met de vakdiensten en zet die uit. Op wijk en buurtniveau schakelt een wijkmanager tussen wijk en gebied, is opdrachtgever voor activiteiten en controleert of die ook naar afspraak worden uitgevoerd. De opbouwwerker ondersteunt de bewoners en organiseert de bewonersparticipatie. Onderlinge goed gelegitimeerde beslislijnen lijnen zijn cruciaal. Borging wijkenaanpak De krachtige keuze in het nieuwe collegeakkoord voor een versterkte positie van de wijkbewoners, wijst op doorzetting van de krachtwijkenaanpak, ook als de externe financieringsbronnen (mogelijk) gaan opdrogen. Voortzetting impliceert dan dat de programmadoelen en opbrengsten van de wijkenaanpak een rol gaan spelen bij de inzet van reguliere middelen en de gerichtheid van de staande organisatie. Wim Deetman, voorzitter van de visitatiecommissie aandachtswijken, noemde dit de kanteling van de Arnhemse gemeentelijke organisatie richting de burger/de (aandachts)wijken.

19 1.6.3 Stadsprogramma Participatie en werk 13 Ambitie: Het met kracht terugdringen van de relatief hoge werkloosheid en maatschappelijke inactiviteit van bewoners die langdurig geen werk hebben. En met kracht voorkomen dat jongeren in zo n situatie van werkloosheid en langdurige inactiviteit terecht komen. Wat willen we bereiken? o Een substantiële vermindering van het aantal langdurig werklozen (grotere brutoparticipatiegraad). o Een hoger opleidingsniveau, vooral voor inwoners zeker ook jongeren - die op dit moment zeer laag opgeleid zijn. o Betekenisvolle activiteiten voor iedereen die in Arnhem woont: bij voorkeur in de vorm van arbeidsparticipatie en maatschappelijke participatie. Meer vrijwilligerswerk. o Belemmeringen wegnemen die burgers verhinderen om te participeren: het gaat hierbij o.a. om het bestrijden van armoede, verminderen van isolement en discriminatie. Actualiseren van de ambities en doelen van het stadsprogramma Op het terrein van Participatie en werk is veel in gang gezet. Het spreekt voor zich dat we verder bouwen op de ervaringen die er al zijn en de thema s die al eerder zijn genoemd. Echter, deze liggen niet vast. Zoals eerder in dit hoofdlijnenhoofdstuk is aangegeven, gaat het er nu om dat we in overleg met in- en externe betrokkenen een gezamenlijke focus vaststellen, prioriteiten benoemen en aan de slag gaan. Match op de arbeidsmarkt Allereerst volgen hieronder een aantal thema s die een relatie hebben met de match op de arbeidsmarkt in Arnhem. Deze thema s zijn voortgekomen uit een strategische verkenning naar de mismatch in Arnhem. Met de mismatch wordt gedoeld op de hoge werkeloosheid onder laaggeschoolde Arnhemmers in combinatie met het ontbreken van voldoende laaggeschoold werk. Hoofdconclusie van de verkenning is dat er in Arnhem een goede basis ligt om te werken aan het bevorderen van de match op de arbeidsmarkt. Het ligt dan ook voor de hand om vooral door te gaan op de ingeslagen weg en daarbij diverse programmalijnen aan te scherpen. In de afgelopen jaren zijn diverse nieuwe lijnen uitgezet om de match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt te verbeteren. De vraag- en de aanbodkant zijn niet langer gescheiden werelden en de aandacht voor de (zeer) laagopgeleide werkzoekenden in de kracht- en GSO III-wijken is zichtbaar aanwezig. In de wijkplannen neemt het thema werk een prominente plaats in. Aan de aanbodkant wordt geïnvesteerd in het verhogen van het opleidingsniveau van de laagst opgeleiden en het verder ontwikkelen van de kwaliteit van (toekomstige) werknemers. Ook het ondersteunen van ondernemers bij bemiddeling en personeelsvoorziening en het trainen van werknemersvaardigheden wordt opgepakt. De inzet is duurzaam opleiden en ontwikkelen van jongeren en ouderen, kortom van iedereen. De gemeentelijke inspanningen voor het stimuleren van werkgelegenheidsontwikkeling zijn gericht op het zorgen voor een goed ondernemingsklimaat, op de uitbouw van de aanwezige sterke economische sectoren en op de ontwikkeling van twee nieuwe, kansrijke clusters. De verwachting is dat (mede) hierdoor werkgelegenheid ontstaat voor alle opleidingsniveaus. Onder de noemer wijkeconomie is ingezet op het stimuleren van werkgelegenheid in de wijken. De Arnhemse (mis)matchproblematiek is onderdeel van het bredere arbeidsmarktvraagstuk: het blijven benutten van alle mogelijke kansen om de match tussen vraag en aanbod te verbeteren is een belangrijke opgave voor de toekomst. Duidelijk is dat er aandacht moet blijven uitgaat naar het stimuleren van alle mogelijke matches tussen werkgevers en werknemers, tussen onderwijs, overheid en ondernemers. Uitgangspunt is dat op de ingeslagen weg wordt doorgegaan en dat op diverse punten nadrukkelijk een focus komt te liggen. De rol van de gemeente Arnhem is vooral het stimuleren, verbinden en faciliteren van partijen, zodat verbetering van de match op de arbeidsmarkt mogelijk wordt. Als gemeente willen wij dan ook graag met alle betrokken partijen in gesprek blijven over mogelijkheden die zich voor doen en over het bevorderen van samenwerking en samenhang. Thema s die nader worden uitgewerkt zijn: Werk in de wijken Investeren in het thema Werk in de kracht- en GSO III-wijken blijft een urgent thema evenals het voorzetten van de aanpak van jeugd en jeugdwerkloosheid.

20 Er zijn al veel goede voorbeelden en initiatieven binnen het thema werk in de kracht- en GSO wijken te vinden. Deze zijn soms nog te onzichtbaar voor beleidsmakers, werkgevers en ondernemers. Het is van belang om kennis en inzichten op dit thema te delen. Het is ook gebleken dat een debat met bewoners leidt tot meer begrip van de situatie en de eigenheden van de wijk. Het leidt ook tot meer gerichte en effectievere interventies die in de wijken een groter draagvlak hebben. Dit spoort met het Lenteakkoord, dat bewoners een prominente plek geeft in gemeentelijk beleid en dat 'buiten naar binnen haalt' en andersom. Voorzetten van de aanpak van jeugd en jeugdwerkeloosheid In Arnhem is een behoorlijk grote groep jongeren (< 27 jaar) maatschappelijk uitgevallen of dreigt uit te vallen. Zij hebben vaak meerdere problemen. Het is voor de stad van groot belang dat ook zij naar hun mogelijkheden begeleid worden richting onderwijs of via activering naar werk. Een groot deel van deze jongeren woont in de kracht- of GSO IIIwijken. Inmiddels ligt er een (regionaal) plan van aanpak voor de bestrijding van jeugd werkloosheid zijn diverse projecten gestart zoals Aanval op de uitval, het project To Get there en What ever it takes. Relatie onderwijs arbeidsmarkt Ook het optimaliseren van de relatie onderwijs en arbeidsmarkt is een belangrijk thema. Daarbij gaat het om het intensiveren van de samenwerking Overheid, Onderwijs en Ondernemers; het vraaggericht werken aan werk, door alle partners; mee laten bewegen van onderwijs: inzet op maximale talentontwikkeling en vraagombuiging. Vanuit de positie van de werknemers is het volgende van belang: inzetten op maximale talentontwikkeling bij nieuwe en zittende werknemers; duurzaam investeren in leren en vooral ook verhogen van het opleidingsniveau van de zeer laag opgeleiden. 14 Arbeidsmarktbeleid toekomst bestendig houden Op termijn is waarschijnlijk sprake van een kwantitatieve mismatch op de arbeidsmarkt: demografische ontwikkelingen kunnen er toe leiden dat er in de toekomst spanningen ontstaan op de arbeidsmarkt. Om hier op voorbereid te zijn is een strategisch arbeidsmarktbeleid nodig. Bestaande thema s Naast bovenstaande punten die vooral gerelateerd zijn aan de mismatch op de arbeidsmarkt, zijn net als voorgaande jaren binnen het stadsprogramma Participatie en Werk de volgende thema s in beeld: Krachtigere activering van de meest kwetsbaren: daarbij gaat het om onderwerpen als de modernisering van Wsw, het vergroten van de maatschappelijke participatie van WWB-ers, de Arnhem Card, de aandacht voor WAJONG groep in Arnhem. Het promoten en stimuleren van vrijwilligerswerk, juist voor mensen die de stap naar werk (weer) moeten zetten. Verminderen van belemmeringen en sterker beïnvloeden van keuzes die een rol spelen bij deelname van niet-actieven aan de samenleving. (o.a. reductie taal- en culturele barrières, bestrijding van armoede bij kinderen en extra inzet op preventie en nazorg bij schulddienstverlening). In de komende bestuursperiode zal - zoals het Arnhems Lenteakkoord heeft aangegeven - de Stadsagenda Arnhem Omarmt en de gemeentelijke Armoede Agenda verder worden uitgevoerd. In de komende periode ligt de focus op het bevorderen van de financiële zelfredzaamheid van inwoners in een vroegtijdig stadium (preventie) en verdere samenwerking met externe partners en partijen in de stad om armoede tegen te gaan Stadsprogramma Zorgzame stad Ambitie: Het ondersteunen van (kwetsbare) bewoners van Arnhem die dat op eigen kracht niet redden. Het verbinden van mensen, activiteiten, initiatieven en projecten. Wat willen we bereiken? o Een samenhangend geheel van mensen, activiteiten, initiatieven en projecten waardoor meer welzijn geeft minder zorg gerealiseerd wordt. o Goede ontwikkelkansen voor jeugd en jongeren: laagdrempelige (opvoedings)ondersteuning voor ouders en kinderen, minder schooluitval en hogere deelname aan sport. o Meer veiligheid voor jong en oud: beter gevoel van veiligheid, betere zorg voor kwetsbare groepen, minder overlastmeldingen. Actualiseren van de ambities en doelen van het stadsprogramma De laatste jaren is sterk ingezet op empowerment van bewoners en jongeren: meedoen doe je zelf!. De gemeentelijke participatiecoaches en seniorenadviseurs, straathoekwerkers, schoolmaatschappelijkwerkers, woonbegeleiders en vele andere

21 professionals zetten zich dagelijks met hart en ziel in om de (kwetsbare) bewoners (oud en jong) te ondersteunen en ervoor te zorgen dat ze (weer) op eigen kracht maatschappelijk actief worden, aan het werk komen of weer naar school gaan. De samenwerking in het veld is zichtbaar verbeterd en we weten elkaar over het algemeen beter te vinden. Ook bij dit stadsprogramma staan we voor een actualisatie op basis van wat er nu leeft en speelt in de stad en van datgene dat in het nieuwe coalitieakkoord is verwoord. Het gaat er nu om dat we opnieuw gezamenlijk de focus vaststellen, prioriteiten benoemen en vervolgslagen maken. Onderwijs en participatie (+ werk) zijn hierbij kernbegrippen. Tegengaan van maatschappelijke uitval van jongeren Binnen dit stadsprogramma is één dienstoverstijgend en urgent thema s dat om extra aandacht en voortzetting vraagt, namelijk het tegengaan of voorkomen van maatschappelijke uitval van jongeren. Maatschappelijke uitval van jongeren is een scherpe en nieuwe typering van de risicojeugd-problematiek. Maatschappelijke uitval van jongeren is een groot, actueel probleem dat in vele steden speelt en om een stevige aanpak vraagt. Voor Arnhem gaat het naar schatting om ca (ca. 5%) kinderen en jongeren die echt in zwaar weer zitten: ernstig schoolverzuim, psychische problemen, problemen in het gezin, kindermishandeling, zwerven op straat, schulden, crimineel gedrag, vroegtijdige schoolverlaters, werkloosheid, overlast veroorzakers, drank- of drugsproblemen of een combinatie van dit alles. Thema s Vanuit het bestaande programma zijn verder de volgende thema s in beeld: het verbeteren van de zorg voor groepen met ernstige problemen, zoals verslaafden, dak- en thuislozen, zwerfjongeren; het laagdrempelig en dichtbij huis organiseren van toegang tot zorg en ondersteuning; het vergroten van ontwikkelkansen bij jeugd en jongeren in achterstandsituaties; het versterken van de integrale opvang en zorgvoor jeugd; het bevorderen van een goed lopende veiligheidsketen. In relatie tot het stadsprogramma Zorgzame stad zijn ook de hierna volgende (nieuwe) thema s in beeld. De bestaande en nieuwe thema s vormen als het ware de basis om met partners uit de stad in gesprek te gaan. 15 Versterken van de sociale netwerken rondom kinderen en jongeren Preventie en hulp dicht bij huis is al lange tijd inzet van beleid. De komst van de Centra voor Jeugd en Gezin zijn daarbij een belangrijke stap. Streven is om zoveel mogelijk hulp en ondersteuning in de directe omgeving van kinderen en ouders te realiseren en om hen zelf zo sterk mogelijk te maken (empowerment): zo min mogelijk opschalen en zo min mogelijk specialistische hulp. Als dat wel nodig is, dan altijd in samenhang: één gezin of één kind, één aanpak! Armoedebestrijding onder kinderen is hierbij een belangrijk aandachtspunt: met de partners in de Centra voor Jeugd en Gezin, de gezondheidszorg en scholen worden meer afspraken gemaakt om gerichte voorzieningen vroegtijdig in te zetten. Decentralisatie van de jeugdzorg naar de (centrum)gemeenten Op dit moment is sprake van verschillende overheidslagen en financieringsstromen. Diverse organisaties (jeugdzorg, justitie, onderwijs,) en overheidslagen (provincies, gemeenten, Rijk) zijn betrokken en proberen hun inspanningen op elkaar af te stemmen. In de kabinetsvisie (april 2010) hebben de ministers Rouvoet en Hirsch Ballin gesteld dat alle zorg en hulp aan jongeren op termijn onder gemeentelijke regie moet komen te vallen. Gepleit wordt alle jeugdzorg onder de regie van de gemeente te laten vallen en dus ook alle middelen naar de gemeenten te laten gaan (vrijwilliger zorg in 2016 en gedwongen zorg in 2018). De kabinetsvisie geeft gemeenten een financiële prikkel te investeren in vroegtijdige signalering en preventie en daarmee escalatie van problemen te voorkomen. Hoewel het allemaal ver weg in de tijd lijkt, moeten we ons nu terdege voorbereiden op deze ontwikkelingen en de consequenties daarvan voor onze rol en taken. Nieuw welzijn: vraaggericht, met scholing, werk en participatie als nadrukkelijke focus Het welzijnswerk kent een lange traditie van aanbod gericht werken. De kanteling naar vraaggericht is weliswaar niet meer nieuw, maar nog steeds actueel. De vraag of opdracht die wij als overheid stellen aan gesubsidieerde instellingen kan nog altijd aan scherpte winnen. Willen wij nadrukkelijker dan voorheen een focus richting talentontwikkeling, scholing, werk en participatie? En zo ja, wat betekent dit dan voor het bestaande welzijnsbeleid? Versterken en versnellen van de beweging van zorg naar welzijn Het Wmo thema Beter welzijn geeft minder zorg is nog steeds actueel. De vraag is hoe we dit thema kunnen versterken en versnellen. In 2011 komt een nieuwe verordening voor de individuele voorzieningen maatschappelijke ondersteuning, die gebaseerd is op de landelijke en lokale ontwikkelingen met betrekking tot de Kanteling. Het landelijke proces van De Kanteling stimuleert een andere zienswijze op de compensatieplicht vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning. Dit houdt o.a. in dat individuele voorzieningen alleen in uiterste gevallen worden ingezet. Om deze kanteling mogelijk te maken betekent dit dat in de komende periode meer ingezet moet

22 worden op preventieve gezondheidszorg, op mantelzorgondersteuning en bevordering van het informele ondersteuningsaanbod, op het toegankelijk maken van algemene voorzieningen, op de woonomgeving en huisvesting. Collectieve voorzieningen moeten dichtbij in de omgeving en afgestemd op de leefsfeer van mensen worden georganiseerd. Daarnaast is het van belang dat de ketendienstverlening (ZVW/1 e lijnszorg, Abwz/thuiszorg en Wmo/gemeentelijk en welzijnsaanbod) op wijkniveau in de komende bestuursperiode zijn uitwerking via pilots krijgt. Ook dient Arnhem klaar te staan om eventuele uitbreiding van Abwz-taken naar het gemeentelijke domein te kunnen uitvoeren. Gezondheidszorg en gezondheidsbevordering in de krachtwijken Het is al jaren een bekend gegeven dat in de krachtwijken de gezondheidsproblemen groter zijn dan in andere wijken en dat dit samenhangt met de sociaal economische verschillen tussen de wijken. Inwoners van achterstandswijken hebben gemiddeld een slechtere gezondheid dan de rest van Nederland. In diverse gemeenten is ervaring opgedaan met experiment de Gezonde wijk. In 2010 wordt onderzoek gedaan om de Collectieve ziektekostenverzekering voor minima vanaf 2012 beter af te stemmen op de preventieprogramma s gezondheidszorg. Hierbij zal ook een beroep worden gedaan op de zorgverzekeraars die in Arnhem actief zijn. Van extra naar nieuw regulier beleid Onder andere als gevolg van de Vogelaar middelen zijn extra mensen ingezet (bijv. opbouwwerk, ambulant jongerenwerk, zorgcoördinatoren etc.). Deze inzet moet leiden tot herijking en vernieuwing van het bestaande beleid (zonder de extra middelen!). Professionaliseren van de professionals, gericht op kwaliteit en niet op protocollen en regels e.d. kan deel uit maken van deze aanpak. 16 Toenemende segregatie In voorschoolse voorzieningen en op basisscholen is vaak zichtbaar dat er geen afspiegeling van de wijk aan de orde is. Kinderen van werkende en vaak hoger opgeleide ouders zie je bij de kinderopvang en kinderen van laagopgeleide en vaker allochtone ouders tref je op de peuterspeelzaal. Vergelijkbaar beeld is zichtbaar op de Vmbo scholen: een oververtegenwoordiging van leerlingen van allochtone afkomst. Er is een toenemend risico van een tweedeling in de Arnhemse samenleving.

23 2 FINANCIEEL MEERJARENBEELD Inleiding Het Arnhems Lenteakkoord is de benaming van het nieuwe coalitieakkoord dat dient als leidraad voor de huidige bestuursperiode. Het coalitieakkoord omvat afspraken over onderwerpen waaraan de komende jaren gewerkt gaat worden. Deels betreft dit concrete vastgelegde zaken. Op andere terreinen zijn dit nog geen uitgewerkte plannen, maar een visie. Samen met mensen en organisaties in de stad worden de ideeën uit het akkoord omgezet in maatschappelijke en fysieke veranderingen. De huidige begroting staat vooral in het teken van het oppakken van de taakstellingen zoals die in de vorige begroting zijn opgenomen en het anticiperen op de nieuwe taakstellingen die onder andere als gevolg van verwachte rijksbezuinigingen op Arnhem afkomen. Gezien deze financiële situatie zijn alleen de beleidsvoorbereidende en/of financieel neutrale onderwerpen uit het coalitieakkoord in deze begroting opgenomen. Dit betekent voorzichtigheid in het formuleren van nieuwe ambities en beleidswensen. Het gaat in deze begroting vooral om de uitvoering van de beleidslijnen die al eerder zijn vastgesteld. Daarnaast staat deze begroting in het teken van het oplossen van diverse knelpunten. Knelpunten die zijn ontstaan als gevolg van een gewijzigde burgervraag, verhoging planmatige budgetten voor onderhoud of als gevolg van een gewijzigde financieringsystematiek van het rijk. In onderstaande tabel is samengevat weergegeven hoe de meerjarenbegroting zich ontwikkelt ten opzichte van de vorige begroting. In de navolgende paragrafen worden de betreffende posten verder uitgewerkt en toegelicht. Samenvattende tabel financieel meerjarenbeeld bedragen x Startpositie volgens MJPB (MJPB pag. 21) Raadsbehandeling 9 november 2009 (Addendum) Startpositie volgens definitieve MJPB Nieuw beleid als gevolg van coalitieakkoord pm pm pm pm Opgenomen taakstellingen in MJPB (par. 2.3) Taakstellingen agv verhogen budget voor planmatig onderhoud (par. 2.4) Taakstellingen agv verwachte verlaging algemene uitkering vanuit het Rijk (par. 2.5) Ontwikkeling gemeentefonds o.b.v. junicirculaire 2010 (par. 2.6) Financiële mutaties (par. 2.7) Knelpunten incl. dekkingsvoorstellen (par. 2.8) Dekkingsvoorstellen (par 2.9) Subtotaal MJPB Taakstelling brede heroverweging (par. 2.10) Totaal meerjarenprogrammabegroting Algemeen financieel beeld Net als in de vorige meerjarenprogrammabegroting heeft de gemeente Arnhem, mede als gevolg van te verwachten rijksbezuinigingen, te maken met negatieve financiële ontwikkelingen aan de inkomstenkant van de begroting. Waarbij in eerdere jaren de extra investeringen in de stad nog gefinancierd konden worden vanuit de groei van de algemene middelen, moet de aankomende jaren een pas op de plaats worden gemaakt vanwege de dalende algemene uitkering uit het gemeentefonds ( zie paragraaf 2.5 algemene uitkering). Daarnaast is het niet gepast om in tijden van economische krimp in te zetten op een forse lastenverzwaring voor de burger en bedrijven. Ondanks onze voorzichtigheid in het formuleren van nieuwe beleidswensen is er, gezien onze financiële positie, geen andere mogelijkheid om de meerjarenprogrammabegroting voor de jaarschijven 2012 tot en met 2014 sluitend te krijgen dan door het opleggen van een bezuinigingstaakstelling. Dekking kan uitsluitend worden gerealiseerd door om te buigen binnen de bestaande begroting. In paragraaf 2.10 treft u een toelichting aan op de voorgenomen taakstelling brede heroverweging.

24 Op het moment van het schrijven van deze begroting (augustus 2010) zijn de financiële consequenties van de hoogte van de algemene uitkering van het gemeentefonds op basis van de septembercirculaire nog niet bekend. Dit zou mogelijk tot een wijziging van de hiervoor genoemde bezuinigingstaakstelling kunnen leiden. 18 Uiteraard wordt dit nauwkeurig gevolgd en bijgestuurd daar waar mogelijk en noodzakelijk. In paragraaf 4.2 weerstandsvermogen wordt aandacht geschonken aan de in de begroting gehanteerde uitgangspunten in relatie tot de actuele financiële situatie en de begrotingsrisico s. StedenBeleid (Sb) De GSB III periode is in 2009 geëindigd. Aangezien het kabinet inzet op krachtige, vitale steden wordt ook het stedenbeleid tot en met 2014 voortgezet. De aanpak van het stedenbeleid wordt op belangrijke onderdelen anders. Een belangrijke wijziging betreft de decentralisatie van de uitkeringen. De voor het stedenbeleid beschikbare budgetten worden onderdeel van het gemeentefonds, maar blijven wel zichtbaar. Met ingang van 2010 is de BDU Sociaal, Integratie en Veiligheid (SIV) vervangen door een aantal decentralisatie-uitkeringen. De BDU Fysiek/ISV (Investeringsbudget stedelijke vernieuwing) wordt per 1 januari 2011 ook gedecentraliseerd via een decentralisatie-uitkering. De BDU Economie is met ingang van 2010 komen te vervallen. In principe geldt dat middelen die worden verstrekt via een decentralisatie-uitkering in het gemeentefonds behoren tot de algemene middelen van de gemeente en dus vrij te besteden zijn. Aangezien het belangrijk wordt gevonden dat rijk en steden zich gezamenlijk inspannen om zoveel mogelijk resultaten te boeken voor de stad en haar burgers, zullen het rijk en de steden ook bij een gedecentraliseerd stedenbeleid afspraken maken over te realiseren doelstellingen op lokaal niveau. Daarbij is er uiteraard een relatie tussen de omvang van de middelen en de te realiseren doelstellingen. Over de wijze waarop de gemeente de lokale doelstellingen realiseert, worden met het rijk geen afspraken gemaakt. Dat is een verantwoordelijkheid van de gemeente. Steden en rijk zullen zich ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid inspannen om de prestatieafspraken te realiseren. Door middel van bestaande monitors wordt de voortgang gevolgd. Als partners overleggen rijk en steden met elkaar over de uitvoering en spreken elkaar tijdig aan wanneer de voortgang achter dreigt te blijven. In deze begroting is de in de junicirculaire bekend gemaakte decentralisatie-uitkering in het kader van de middelen Vrouwenopvang in 2011 verwerkt. De overige BDU SIV-middelen zijn reeds in de vorige begroting structureel verwerkt. In 2010 is het derde ISV investeringstijdvak ( ) gestart, dit nog op basis van de Wet stedelijke vernieuwing. De BDU Fysiek/ISV wordt per 1 januari 2011 gedecentraliseerd. In deze begroting zijn de te ontvangen middelen voor stadsvernieuwing en herstructurering, bodem en geluid vanaf 2011 als decentralisatie-uitkering uit het gemeentefonds opgenomen. Voor het onderdeel ISV-3 heeft het rijk een aantal afspraken op hoofdlijnen gemaakt. Het rijk bewaakt de voortgang van drie doelstellingen door middel van eigen landelijke monitors, zoals het WoOn en de Leefbarometer. In 2012 wordt middels een door het rijk uit te voeren midterm review een tussenstand opgemaakt van de voortgang van de stedelijke vernieuwing. Er is geen afzonderlijke ISV3-verantwoording meer noodzakelijk. De volgende landelijke doelstellingen zullen worden gevolgd: bevordering van de kwaliteit en de differentiatie van de woningvoorraad, daar waar nodig rekening houdend met een te verwachten afname van het aantal huishoudens; in dit kader wordt de ontwikkeling van de verhouding tussen huur- en koopwoningen gevolgd; bevordering van de fysieke kwaliteit van de leefomgeving; in dit kader wordt de waardering van de leefomgeving van de krachtwijken als onderdeel van de landelijke leefbarometer gevolgd; bevordering van een gezonde en duurzame leefomgeving in het algemeen en meer in het bijzonder ten aanzien van bodem en geluid; in deelprogramma 15.2 zijn de specifieke doelen hiervoor grijs gearceerd opgenomen. Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) De integratie-uitkering WMO maakt onderdeel uit van het gemeentefonds. De middelen (en mutaties hierin) die via deze uitkering ontvangen worden, worden gezien als algemeen dekkingsmiddel en worden via de hiervoor gebruikelijke afwegingsprocedure beschikbaar gesteld voor eventuele knelpunten.

25 2.3 Invulling opgenomen taakstellingen in de MJPB In de MJPB zijn in de jaren 2011 tot en met 2013 taakstellingen opgenomen op het gebied van bedrijfsvoering, cultuur, welzijn en sport. Om deze jaren sluitend te laten zijn is tevens een gemeentebrede restant taakstelling opgenomen. Op de onderdelen cultuur, welzijn en sport zijn kort na de zomer van 2010 voorstellen voor concrete invulling van deze taakstellingen aan de raad voorgelegd. Conform besluitvorming van de raad zijn deze inmiddels in de begroting verwerkt. De taakstelling op het gebied van de bedrijfsvoering is conform collegebesluit van 20 juli 2010 eveneens door middel van een concrete invulling in de begroting verwerkt. Deze bezuiniging op de bedrijfsvoering draagt in positieve zin bij aan het dekken van knelpunten voor 2011 en verder. Resteert de gemeentebrede restant taakstelling. Deze loopt mee in het bepalen van het financieel beeld voor de MJPB Deel- Op te lossen taakstelling MJPB programma bedragen x alle Gemeentebrede restant taakstelling Restant opgenomen taakstelling in MJPB Taakstelling verhogen budget planmatig onderhoud Een groot deel van het achterstallig onderhoud aan gebouwen (onderwijs- en andere gemeentelijke gebouwen), wegen, groen en water is weggewerkt. Om de laatste achterstanden op te pakken, maar ook om te voorkomen dat over een aantal jaren opnieuw grote achterstanden in het onderhoud zullen ontstaan, is berekend dat de planmatige onderhoudsbudgetten van de kapitaalgoederen structureel moeten worden verhoogd. Aangezien de staat van onderhoud van kapitaalgoederen een bepalende factor is voor de beoordeling van de financiële positie van de gemeente, is het van belang hiervoor tijdig budget beschikbaar te stellen. Op basis van onderzoek blijkt dat er in 2012 een piek wordt bereikt van 14 miljoen, maar dit betreft een incidentele component als gevolg van Buiten Gewoon Beter (BGB) in Presikhaaf. Daarna loopt het jaarlijks extra benodigde planmatig onderhoudsbudget weer terug. bedragen x Taakstellingen agv verhogen budget voor planmatig onderhoud kapitaalgoederen Totaal verhoging planmatig onderhoud De taakstelling bevat verhoging van het planmatig onderhoud voor panden in eigen beheer, onderwijspanden, de Lage Kade, eigenarenonderhoud Luxor en onderhoud aan diverse onderdelen binnen de openbare ruimte: watergangen, duikers en fonteinen, speelvoorzieningen, groen en wegen. 2.5 Taakstelling verwachte verlaging van de algemene uitkering De rijksoverheid gaat naar verwachting korten op haar uitgaven, zowel op de algemene uitkering van het gemeentefonds als op voor specifieke doelen toegekende middelen. In het totaalbeeld is de verwachte daling van het gemeentefonds opgenomen, zoals gepresenteerd in de heroverwegingsvoorstellen van de rijkswerkgroepen van afgelopen 1 april. Voor Arnhem betekent dit naar verwachting een daling van 4,3 miljoen in 2012 oplopend naar 17 miljoen vanaf In de komende periode wordt op rijksniveau gewerkt aan een evaluatie en aan diverse scenario s ten aanzien van de verdeling van het gemeentefonds. Het nieuwe kabinet zal hieruit een keuze gaan maken. De verwachte daling van de algemene uitkering die voortkomt uit de voorgestelde plannen van het rijk is echter relatief zeker. Om die reden is de hierboven weergegeven financiële taakstelling alvast opgenomen in het gepresenteerde financieel beeld. De verwachting is dat deze verlaging van het accres op zijn vroegst in het voorjaar van 2011 (op basis van de vorming van een nieuw kabinet) concreet gemaakt wordt en mogelijk financieel vertaald wordt in de meicirculaire 2011.

26 2.6 Ontwikkeling gemeentefonds op basis van de junicirculaire 20 Naast in de vorige paragraaf geschetste verwachte daling van de algemene uitkering als gevolg van rijksbezuinigingen, ontwikkelt het gemeentefonds zich op basis van de junicirculaire 2010 in het jaar 2011 ook licht negatief. Deze negatieve ontwikkeling is deels te verklaren uit de wijziging in de uitkeringsfactor en wijzigingen in de verdeelmaatstaven. In de latere jaren wordt de uitkeringsfactor in de junicirculaire weer enigszins naar boven bijgesteld. Daarnaast wordt vanaf 2011 door de negatieve bijstelling van de integratie-uitkering Wet maatschappelijke Ondersteuning (WMO) het gemeentefonds naar beneden bijgesteld. Overzicht ontwikkeling van de algemene uitkering Ontwikkeling algemene uitkering bedragen x Ontwikkeling Algemene Uitkering Gemeentefonds (junicirculaire) Ontwikkeling Algemene Uitkering Accres algemene uitkering In het financieel akkoord dat op 17 april 2009 is gesloten tussen Rijk en VNG zijn afspraken gemaakt over het nominale accres voor het jaar Net als voor 2010 wordt ook voor 2011 een accres van 0,48% gehanteerd. Voor de jaren 2012 en 2013 zijn geen afspraken gemaakt en in de junicirculaire 2010 is hiervoor een pm post opgenomen. Om toch een meerjarige financiële vertaling van het gemeentefonds te kunnen maken hebben wij voor 2012 en 2013 gerekend met een nominaal accres van 0%. Verdeelmaatstaven De algemene uitkering binnen het gemeentefonds wordt bepaald op basis van diverse verdeelmaatstaven. Voor een juiste raming en inschatting van het gemeentefonds voor de komende jaren is het van belang de ontwikkelingen op deze verdeelmaatstaven goed in te schatten. Hieronder wordt van de belangrijkste maatstaven aangegeven welke ramingen in de berekening zijn opgenomen: - groei (netto) aantal woningen en inwoners: In onderstaand overzicht wordt een totaalbeeld gegeven van de verwachte groei van het aantal woningen: Prognose aantal woningen Gemeentefonds Nieuwbouw Sloop Netto Aantal Peildatum woningen In de doorrekening van het gemeentefonds is uitgegaan van de onderstaande ontwikkeling van het aantal inwoners: 2010: : : : :

27 - WOZ-waarde woningen en niet-woningen: Voor de waardemutatie van de woningen wordt gerekend met een waardedaling van 4% over het jaar 2009 op grond van de lokale waardeontwikkeling van deze objecten. Voor de waardemutatie van de nietwoningen wordt gerekend met een waardemutatie van 3,2% over het jaar Deze waardemutatie leidt tot de waarde op peildatum en dit is de basis voor de begroting van De landelijke raming van de waardeontwikkeling van woningen wordt geschat op een daling van 2,8% en voor niet-woningen op een daling van 1,3%. De afgelopen jaren is echter gebleken dat de lokale waardeontwikkeling vaak anders uitvalt dan de landelijke gemiddelde ontwikkeling. Om die reden wordt in de begroting uitgegaan van de genoemde lokale waardeontwikkeling. - aantal bijstandsgerechtigden: het aantal bijstandsgerechtigden (met name WWBklanten) is een belangrijke verdeelmaatstaf binnen de algemene uitkering. In de junicirculaire is aangegeven dat nog steeds uitgegaan wordt van een forse landelijke stijging in de komende jaren. Deze landelijke cijfers zijn gerelateerd aan de Arnhemse prognose. De grote stijging die landelijk verwacht wordt, wordt naar aanleiding van 2009 en het eerste half jaar 2010 in Arnhem niet geheel voorzien. In tegenstelling tot de meeste andere (ook gemeenten) is in 2009 geen sprake geweest van een grote stijging van het aantal uitkeringsgerechtigden. De regionale werkloosheidsprognoses geven daarbij ook aan dat Gelderland niet de grootste klappen zal krijgen. De sectoren overheid, zorg, nutsbedrijven, horeca, handel en zakelijke en financiële dienstverlening zijn naar verwachting het minst gevoelig voor de recessie. Deze sectoren zijn voor een groot deel ook in Arnhem terug te vinden. In de berekening van de uitkering uit het gemeentefonds is daarom uitgegaan van een voor dit moment realistisch scenario: voor de komende jaren wordt de stijging van het aantal bijstandsontvangers WWB in Arnhem geraamd op 400 per jaar. 21 Wijziging als gevolg van taakmutaties, integratie- en decentralisatie-uitkeringen Naast de ontwikkeling van het accres en de verdeelmaatstaven is ook sprake van wijziging van het gemeentefonds als gevolg van taakmutaties en nieuwe of gewijzigde decentralisatie- en integratie-uitkeringen. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste mutaties: Decentralisatie-uitkering Vrouwenopvang 2011 De specifieke uitkering vrouwenopvang wordt per 2011 omgevormd naar een decentralisatie-uitkering. In totaal wordt landelijk structureel 88,9 miljoen overgeheveld naar het gemeentefonds. De decentralisatie-uitkering heeft dezelfde omvang en verdeling en zal dezelfde voorwaarden hanteren zoals tot nog toe zijn gehanteerd. De huidige verdeling van de middelen over gemeenten blijft gelijk totdat de uitkomsten van de Commissie Onderzoek Stelsel Vrouwenopvang in het najaar van 2010 bekend zijn. Naar aanleiding van de definitieve eindrapportage van deze commissie en de kabinetsreactie ten aanzien van de voorstellen voor een toekomstbestendig stelsel voor hulp en opvang van slachtoffers van geweld in afhankelijkheidsrelaties zullen vanaf 2012 nieuwe afspraken worden gemaakt met de VNG over de invulling van de decentralisatie-uitkering en eventueel een nieuwe verdeling van de middelen. Arnhem ontvangt in 2011 ruim 5 miljoen uit deze decentralisatie-uitkering. Maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingsbeleid Met ingang van 1 januari 2010 ontvangen de 43 centrumgemeenten maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingsbeleid via een decentralisatie-uitkering middelen ten behoeve van beleid op deze prestatievelden. De betreffende middelen worden verdeeld op basis van de verdeelsleutel die het bureau Cebeon in opdracht van VWS en de VNG heeft opgesteld. Om de teruggang in budget voor nadeelgemeenten geleidelijker te laten verlopen zijn aan de macrobudgetten voor 2010 en 2011 compensatiemiddelen toegevoegd (resp. 10,3 miljoen en 9,7 miljoen). Bovendien is voor het eerst sprake van vrijval uit de zgn. grensstrook. In de centrumgemeenten Amsterdam, Apeldoorn, Breda en Emmen zijn inmiddels enkele voorzieningen onder een ander wettelijk financieringskader gebracht. Nu voor deze activiteiten een andere financieringsbron is gevonden, kunnen de relevante middelen vrijvallen van de grensstrook om vervolgens via de nieuwe verdeelsleutel te worden verdeeld. Het gaat om een structurele vrijval van in totaal 7,5 miljoen Voor Arnhem betekent dit een verhoging van het budget in 2011 van 0,087 miljoen.

28 Uitvoeringskosten WWIK 2011 De uitvoeringskosten van de Wet werk en inkomen kunstenaars (WWIK) worden voortaan verdeeld over de 20 WWIK-centrumgemeenten door middel van een decentralisatieuitkering. Voor de verdeling van de middelen is zoveel mogelijk aangesloten bij de voormalige declaratiesystematiek van de uitvoeringskosten WWIK, hetgeen betekent dat het macrobedrag voor de uitvoeringskosten in een jaar over de WWIK-centrumgemeenten wordt verdeeld naar rato van het aantal WWIK-gerechtigden per 31 december twee jaar ervoor. Arnhem ontvangt in 2011 een bedrag van 0,2 miljoen. ISV 2011 t/m 2014 In het coalitieakkoord van Balkenende IV is in het kader van de decentralisatie afgesproken de Wet stedelijke vernieuwing (Wsv) in te trekken. Dit is bij het afsluiten van de bestuursakkoorden met gemeenten en provincies in 2007 en 2008 herbevestigd. Het verstrekken van financiële middelen voor stedelijke vernieuwing door het rijk aan gemeenten (de G-31, de zogenaamde rechtstreekse gemeenten) en provincies (ten behoeve van de zogenaamde niet-rechtstreekse gemeenten), vindt met ingang van 1 januari 2011 voor het tijdvak tot en met 2014 plaats via een decentralisatie-uitkering binnen het gemeentefonds (zie ook paragraaf 2.2). Arnhem ontvangt de volgende ISV-middelen: : 4,9 miljoen : 3,3 miljoen : 3,5 miljoen : 3,2 miljoen Taakmutatie Bommenregeling Vanaf 2010 kunnen gemeenten via het gemeentefonds een bijdrage ontvangen voor de kosten rond het opsporen van conventionele explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Vanaf 2011 is er sprake van een toevoeging van 21,7 miljoen structureel. In de brief van de minister van BZK is aangegeven dat een deel van de gemeenten een bijdrage krijgt in de vorm van een vast bedrag (3 gemeenten) of naar rato van het aantal gerealiseerde nieuwbouwwoningen (27 gemeenten). Hieronder valt Arnhem. Er wordt in 2011 budget ontvangen op basis van het aantal nieuwbouwwoningen in 2010 (registratie bij CBS). Uitgaande van 400 nieuwbouwwoningen in 2010 ontvangt Arnhem in 2011 een budget van 0,8 miljoen. Op basis van de huidige prognose van nieuwbouwwoningen ligt dit de jaren daarna op ruim 1 miljoen. 22 Integratie-uitkering Wmo De integratie-uitkering Wmo maakt onderdeel uit van het gemeentefonds. Voor het jaar 2011 is een aantal ontwikkelingen van belang: - Verfijning verdeelmodel In april 2009 heeft de Tweede Kamer de motie Willemse-van der Ploeg aangenomen. Hierin wordt de regering met klem verzocht het verdeelmodel Wmo te verfijnen met de maatstaven gezondheidstoestand en sociaal-economische positie. Er is vervolgens een traject ingezet wat heeft geleid tot een verfijnd en geactualiseerd verdeelmodel. Het verfijnde model wordt van kracht per 1 januari Voor Arnhem heeft dit een nadelig effect. - Budget huishoudelijke hulp Het rijk heeft besloten in de gemeentefondscirculaire vooralsnog een bedrag van 1,1 miljard op te nemen voor huishoudelijke hulp in 2011 in het kader van de Wmo. Het rijk heeft dat bedrag gebaseerd op het voorlopige bindende en niet-bindende advies van het SCP van 1 april jl.. Tevens wordt structureel 2 miljoen toegevoegd voor effecten van de wijzigingen inkomensgrenzen eigen bijdrage die eerder te laag zijn ingeschat. Het betreft hier compensatie voor verminderde ontvangsten eigen bijdrage in verband met de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg). - Bijstelling Persoonsgebonden budget (PGB) en doelmatigheidswinst Het rijk is van mening dat het budget voor huishoudelijk hulp structureel adequaat moet worden vastgesteld. In dit kader heeft het rijk in het bedrag van 1,1 miljard een neerwaartse bijstelling verwerkt van 200 miljoen Deze bestaat ten eerste uit een bijstelling van 150 miljoen omdat het rijk op grond van onderzoek door Cebeon rekening houdt met een structureel lager niveau voor uitgaven huishoudelijke hulp PGB dan het SCP heeft berekend. Voorts vindt neerwaartse bijstelling van 50 miljoen plaats in verband met de verwachting van het rijk dat gemeenten doelmatigheidswinst kunnen bereiken door bijvoorbeeld meer voorzieningen algemeen en collectief aan te bieden in plaats van individueel.

29 - Uitvoeringskosten Wmo Bovenop het landelijke bedrag van 1,1 miljard voor huishoudelijke hulp ontvangen gemeenten structureel 70 miljoen extra vanaf 2011 voor uitvoeringskosten op grond van het afgeronde onderzoek van Cebeon naar de uitvoeringskosten Wmo. Tevens ontvangen gemeenten een bedrag van 1,8 miljoen structureel vanaf 2011 voor uitvoeringskosten als gevolg van registraties in verband met de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten. De VNG heeft in het Bestuurlijk overleg laten weten dat zij het bedrag voor 2011 te laag vindt. Er bestaat voor de VNG geen grond voor een neerwaartse bijstelling van 200 miljoen Mogelijk ontstaan in de loop van 2010 als gevolg van overeenstemming tussen het rijk en de VNG mutaties in bovengenoemde onderdelen van de integratie-uitkering WMO. De integratie-uitkering WMO voor 2011 komt voor Arnhem op basis van de junicirculaire uit op 12,4 miljoen, een verlaging van 1,8 miljoen ten opzichte van Hiervoor wordt wel een suppletie-uitkering van ruim 0,3 miljoen ontvangen om de herverdeeleffecten te compenseren. Per saldo een verlaging van de integratie-uitkering WMO van 1,5 miljoen. Inzet middelen taakmutaties, decentralisatie- en integratie-uitkeringen Zoals afgesproken in de financiële beheersverordening (op basis van art. 212 gemeentewet) worden deze extra middelen eerst op concernniveau gereserveerd in afwachting van een onderbouwd voorstel vanuit de betrokken dienst. 2.7 Financiële mutaties Onder het kopje financiële mutaties wordt een aantal elementen verantwoord: De nominale loon- en prijsontwikkelingen (inflatie) van zowel de eigen gemeentelijke kosten als van de gesubsidieerde instellingen en gemeenschappelijke regelingen. Voor de eigen gemeentelijke kosten wordt alleen een vergoeding begroot voor de loonindexatie op basis van de nieuwe CAO. De gesubsidieerde instellingen en gemeenschappelijke regelingen krijgen op basis van de gebruikelijke CPBindexatiecijfers een vergoeding voor nominale ontwikkelingen. De groei van de stad is in dit onderdeel financieel vertaald, conform de ontwikkeling van aantallen woningen en inwoners. De ontwikkeling en actualisatie van de kapitaallasten is eveneens verwerkt. In de paragraaf investeringen wordt nader ingegaan op de spelregels die gehanteerd worden bij de investeringen. Tevens is de ontwikkeling van de belastingopbrengsten verantwoord. De belasting- en legesopbrengsten zijn in 2011 met alleen de prijsinflatie (inclusief nacalculatie) van 0,5% verhoogd. In de paragraaf lokale heffingen is een nadere toelichting opgenomen Knelpunten inclusief dekkingsvoorstellen In de afgelopen periode heeft in het kader van de MJPB binnen de organisatie een inventarisatie plaatsgevonden van mogelijke knelpunten die meegenomen zouden moeten worden in de MJPB De knelpunten zijn onder te verdelen in een aantal categorieën: - Knelpunten als gevolg van de afname van specifieke uitkeringen door het rijk; - Intern op te lossen knelpunten; - Knelpunten, waarover de vorige raad reeds heeft besloten, maar die een financiële doorwerking kennen naar de volgende jaren. - Overige (nieuwe) knelpunten Financieel gevolg knelpunten Voor een groot aantal knelpunten zijn dekkingsvoorstellen opgenomen. Voor het overige deel van de knelpunten wordt voorgesteld dekking uit de algemene middelen te begroten. De komende begrotingsperiode wordt voor 0,054 miljoen in 2011 oplopend naar 1,5 miljoen in 2014 aan knelpunten gedekt uit de algemene middelen. bedragen x Knelpunten incl. dekkingsvoorstellen (par. 2.8) Totale dekking knelpunten uit algemene middelen In hoofdstuk 3 zijn de beleidsmatige consequenties, die de nieuwe bestedingen tot gevolg hebben in de deelprogramma s opgenomen. Voor nieuw toegekend beleid waarvoor bijdragen van derden worden verwacht, zullen pas verplichtingen worden aangegaan als deze bijdragen van derden zeker zijn. In de begroting worden zowel de volledige lasten als de verwachte bijdragen van derden (bruto) opgenomen.

30 Uitsplitsing knelpunten per programma 24 bedragen x Knelpunten programma 01: Democratisering Knelpunten programma 02: Kwaliteit dienstverlening Knelpunten programma 03: Educatie Knelpunten programma 04: Werk en Inkomen Knelpunten programma 05: Zorg Knelpunten programma 06: Veiligheid Knelpunten programma 07: Bruisend Arnhem Knelpunten programma 08: Samenleven in Arnhem Knelpunten programma 11: Mobiliteit Knelpunten programma 12: Wonen in Arnhem Knelpunten programma 13: Kwaliteit openbare ruimte Knelpunten programma 14: Structuurversterking economie Knelpunten programma 15: Duurzaam milieu Overige bestedingsvoorstellen Totaal knelpunten per programma uit algemene middelen Onderstaand wordt per (deel)programma nader ingegaan op de in deze meerjarenprogrammabegroting opgenomen knelpunten. Bij elk knelpunt is aangegeven op welke wijze de dekking is begroot (algemene middelen of een specifiek dekkingsvoorstel) Knelpunten programma 01: Democratisering Deel- Programma 01: Democratisering programma bedragen x Verkiezingen Totaal knelpunten programma 01: Democratisering Verkiezingen (01.2) De kosten van de verkiezingen zijn gestegen door onder andere nieuwe software (voor telling en presentatie) en de terugkeer naar het handmatig stemmen. Er zijn niet of nauwelijks mogelijkheden om de kosten van de verkiezingen zelf nog positief te beïnvloeden. Dekking vindt plaats uit algemene middelen Knelpunten programma 02: Kwaliteit dienstverlening Deel- Programma 02: Kwaliteit dienstverlening programma bedragen x Naturalisatie Dekking binnen huidige begroting Totaal voorstellen deelprogramma 02: Kwaliteit dienstverlening Naturalisatie (2.1) Op het terrein van de naturalisatie ligt een financieel probleem van structureel als gevolg van gestegen kosten. Voorgesteld wordt dit knelpunt binnen de huidige begroting op te lossen Knelpunten programma 03: Goed onderwijs Deel- Programma 03: Goed onderwijs programma bedragen x Exploitatie MFC Presikhaven (realisatie 2009) Dekking 2011 incidenteel binnen het budget sport Totaal voorstellen deelprogramma 03: Goed onderwijs Exploitatie MFC Presikhaven (03.2) In dit kader gaat het om een knelpunt waarvoor ten behoeve van de nieuwe accommodatie wel de accommodatie (of te wel het investeringsbudget) is geregeld maar nog niet, of in onvoldoende mate, de exploitatie. Hierbij gaat het om de MFC Presikhaven (realisatie in 2009). In Multifunctioneel Centrum Presikhaven is een gymzaal Arnhemse Norm gerealiseerd waarvan de exploitatiekosten bij benadering hoger zijn dan een

31 traditionele gymzaal van beperktere omvang. De dekking hiervoor ontbreekt. Voorgesteld wordt de incidentele kosten in 2011 te dekken uit het budget sport Knelpunten programma 04: Werk en inkomen Deel- Programma 04: Werk en inkomen programma bedragen x Handhaving Dekking vanuit WWB-budget (prijscomponent) Totaal voorstellen deelprogramma 04: Werk en inkomen Handhaving (04.2) Vanaf het jaar 2011 valt de rijkssubsidie in het kader van de Tijdelijke stimuleringsregeling Intensivering opsporing en controle ABW weg. Hiermee wordt de activiteit opsporing binnen de sociale zekerheid gefinancierd. De subsidie bedraagt per jaar. Voorgesteld wordt om dekking te vinden in een bezuiniging binnen de Wet Werk en Bijstand (WWB): naast het beïnvloeden van het volume (aantal WWB-klanten) is een andere mogelijkheid het beïnvloeden van de gemiddelde prijs van de uitkering. Hierop valt via een tweetal mogelijkheden te besparen: extra inzet op het bevorderen van parttime werk en intensivering invordering van bijvoorbeeld alimentatiegelden Knelpunten programma 05: Zorg Deel- Programma 05: Zorg programma bedragen x Regionaal Kompas (OGGz-middelen) pm - Dekking in 2011 uit algemene middelen, vanaf 2012 oplossen binnen beleidsveld pm 05.3 Budget tbv pakketmaatregel Awbz WMO: WRV-hulpmiddelen Dekking door nieuwe aanbesteding leveranciers WRV-middelen + beperkt gebruik regiotaxi WMO: WRV-vervoersvoorzieningen, haltetoegangkelijkheid, ophogen busperrons Dekking door activering uit budget WMO (kapitaallasten inv. 0,3 mln) Kosten voor rente en afschrijving a.g.v. activering ophogen busperrons Dekking vanuit bestaande WMO-budgetten WMO Uitvoeringskosten Incidentele bijdrage verstrekte rolstoelen WMO voorgaande jaren Totaal voorstellen deelprogramma 05: Zorg Regionaal Kompas (OGGz-middelen) (05.1) Het Regionaal Kompas loopt tot 2014 (raadsbesluit 2008) en geeft de kaders voor de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg aan. Vanaf 2010 is landelijk een nieuwe verdeelsleutel voor dit budget toegepast waardoor de gemeente Arnhem een negatief effect van 0,35 miljoen per jaar kent. Deze korting loopt op tot 1,050 miljoen in Op dit moment is nog steeds onduidelijk of deze korting na 2013 verder zal oplopen. Vorig jaar is in de MJPB besloten deze (landelijke) korting als bezuiniging binnen het beleidsveld op te nemen. Het niet op peil houden van het voorzieningenniveau zorg is echter in strijd met het coalitieakkoord. Daarnaast zijn in het kader van het Regionaal Kompas doelstellingen afgesproken met het Rijk, zijn er afspraken vastgelegd met de regiogemeenten in bestuursakkoorden en met de samenwerkingspartners in convenanten. Tenslotte dient het college rekening te houden met de verplichtingen die de gemeente heeft aan de instellingen bij meerjarige subsidies. De keus om te minderen gaat gepaard met frictiekosten voor 1-2 jaar. Voorgesteld wordt om voor het jaar 2011 het knelpunt te dekken uit de algemene middelen en voor de jaren daarna een oplossing binnen het beleidsveld te zoeken. WMO pakketmaatregel AWBZ (05.3) De pakketmaatregel houdt in het kort in dat vanaf 1 januari 2009 alleen mensen met matige of zware ondersteuningsbehoeften in aanmerking komen voor begeleiding, gefinancierd uit de AWBZ. Mensen met een lichtere ondersteuningsbehoefte zijn nu zelf verantwoordelijk voor het behouden en bevorderen van hun zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie. Voor deze mensen is geen begeleiding meer mogelijk vanuit de AWBZ, maar zij kunnen hiervoor wel een beroep doen op de WMO. In 2009 zijn er 14 klantgroepen benoemd, die van deze pakketmaatregel gevolgen kunnen ondervinden. Een omrekening van landelijke cijfers naar Arnhem leert dat ongeveer 633 personen hun begeleiding in 2009/10 verliezen; de indicaties en herindicaties door het CIZ zullen enige

32 tijd vergen. Een deel van hen zal ondersteuning vinden in het eigen netwerk, een ander deel zal aansluiting moeten zoeken bij het huidige aanbod, met als vangnet een beroep op de WMO. De dienst zal de gevolgen van de pakketmaatregel voor de Arnhemse burgers evalueren en aangeven of daarbovenop aanvullend benodigde middelen verwacht worden. Voorgesteld wordt om dit knelpunt te dekken uit de algemene middelen; er is hiervoor budget toegevoegd aan het gemeentefonds. 26 Voorziening Wet Maatschappelijke Ondersteuning (05.3) - WRV-hulpmiddelen Ingevolge de aanbesteding hulpmiddelen zijn de rolstoelvoorzieningen en de scootmobielen duurder geworden, omdat de mogelijkheid van keuzevrijheid van leveranciers is geboden. In 2011 zal worden overgegaan tot een Europese aanbesteding waarbij het de bedoeling is om dit nadeel te beperken voor een nieuw contract in Er ontstaat dus alleen in 2011 een knelpunt (te dekken uit algemene middelen), maar vanaf 2012 ontstaat mogelijk een voordeel ten gunste van de algemene middelen. - Kosten ophogen busperrons Met de Stadsregio (cofinanciering 50%) wordt een extra impuls gegeven aan de haltetoegankelijkheid voor de regio. Arnhem heeft voor deze extra investeringsimpuls 1,2 miljoen begroot. Echter, onderzoek heeft nadien uitgewezen dat het gaat om een bedrag van 1,8 miljoen. Dit betekent dat voor de co-financiering vanuit de gemeente nog een extra bedrag noodzakelijk is van 0,3 miljoen. Voorgesteld wordt de kapitaallasten vanaf 2012 van deze investering te dekken uit het WMO-budget. - WMO Uitvoeringskosten De vraag naar zorg, vooral de hulp bij huishouden, is de afgelopen jaren fors toegenomen. Al in 2009 blijkt dat het budget voor de uitvoering van de WMO inclusief het zelf indiceren en het benodigde indicatieadvies door het CIZ niet toereikend is. Er is een (door een extern bureau dat is gespecialiseerd in formatieberekeningen) formatiemodel ontwikkeld dat volgens het principe P*Q de benodigde capaciteit om de taken van de Wmo uit te voeren, becijfert. Op dit moment is de formatie te laag en wordt er extra capaciteit ingehuurd. Het gaat om een knelpunt van 0,4 miljoen in Vanaf 2012 kan de formatie weer worden teruggebracht. - Incidentele bijdrage verstrekte rolstoelen voorgaande jaren Middels een brief van het ministerie van VWS (d.d ) is aangekondigd dat aan Arnhem incidenteel 1,1 miljoen wordt uitgekeerd bovenop het budget van de WMO. Hierdoor worden de hogere kosten uit voorgaande jaren die gemoeid zijn met de verstrekking van rolstoelen aan Het Dorp gecompenseerd. Dit is een specifieke Arnhemse situatie Knelpunten programma 06: Veiligheid Deel- Programma 06: Veiligheid programma bedragen x Programmabudget veiligheidshuis Veiligheidsbeleid: Uitvoering integraal veiligheidsbeleid Dekking in 2011 uit algemene middelen, vanaf 2012 oplossen binnen beleidsveld Rampenbestrijding Vereveningsbijdrage Dekking vanuit daling van de inwonersbijdrage (hulpverleningsregio) Project brandweer Dekking binnen DVO met HGM (contractvoordeel waterverbruik en overige voordelen) Opleiden en trainen personeel brandweer Dekking vanuit daling inwonersbijdrage, voordeel op de hulpverleningsregio Totaal voorstellen deelprogramma 06: Veilgheid Veiligheidshuis (06.1) De huidige budgetten, die in de MJPB beschikbaar zijn gesteld voor het Veiligheidshuis zijn structureel. De middelen zijn aangevraagd op basis van de eerste begroting van het Veiligheidshuis. Nu het Veiligheidshuis operationeel is blijkt dat deze budgetten voldoende zijn voor de kosten van de huisvesting en een deel van de personele kosten. De structurele middelen zijn niet voldoende om alle personele kosten te dekken en er zijn geen voldoende middelen voor het uitvoeren van de met de partners afgesproken projecten, die dienen om het beleid te concretiseren (zoals veelplegersaanpak en nazorg voor ex-gedetineerden). Voorgesteld wordt om dit knelpunt structureel uit de algemene middelen te dekken.

33 Uitvoering integraal veiligheidsbeleid (06.1) In 2011 loopt het budget voor integrale veiligheid terug van 1,9 miljoen naar 1,3 miljoen. Vanaf 2012 is er nog geen enkel zicht op de middelen. Het gevolg is dat dit jaar besloten moet worden welke onderdelen van het veiligheidsbeleid in elk geval doorgang moeten vinden. Het is goed mogelijk dat er in 2012 een nieuwe geldstroom vanuit groot stedenbeleid op gang komt, maar vooralsnog moet de gemeente hier zelf de prioriteiten leggen. De rijkskorting op de Veiligheidsmiddelen (die worden ingezet binnen Maatschappelijke Opvang en Verslavingszorg) is bij de MJPB geen onderwerp geweest; de gevolgen zijn pas in een later stadium duidelijk geworden. Vanaf de BDU-SIV periode zijn de middelen voor Veiligheid ingezet binnen het beleidsterrein Maatschappelijke Opvang en Verslavingszorg. De argumentatie hiervoor is dat deze beleidsterreinen direct bijdragen aan de veiligheid. Voorgesteld wordt om voor het jaar 2011 het knelpunt te dekken uit de algemene middelen en voor de jaren daarna een oplossing binnen het beleidsveld te zoeken. Rampenbestrijding vereveningsbijdrage (06.2) Dit betreft een regionale afspraak uit 2008 tot het vormen van een budget bij HGM voor het uitbetalen van piketten en algemene kosten. Via een vereveningsbijdrage in de vorm van een extra bedrag per inwoner worden lasten verdeeld over de regio-gemeenten. Deze bestaande afspraak is niet eerder in de begroting verwerkt, waardoor dit bedrag elk jaar als onvoorziene post terugkomt. Voorgesteld wordt deze kosten voor een deel te dekken binnen de begroting en voor een klein restant ook uit de daling inwonersbijdrage. Project Brandweer (06.2) Dit betreft het project "Geen nood bij brand" dat inmiddels 2 jaar loopt en zeer goede resultaten oplevert. Vandaar dat de HGM dit project structureel wil blijven oppakken. Het doel van het project is dat gebruikers van gebouwen zich beter bewust worden van de risico's. De brandweer treedt daarbij op als begeleider en niet als controleur / handhaver. Het project heeft o.a. geleid tot het terugdringen van loze meldingen. In 2010 is met dit project de Innovatieprijs Brandveiligheid 2010 behaald. De HGM heeft aangegeven dat de structurele kosten deels gedekt kunnen worden uit de voordelen van een recent gesloten contract met Vitens en dat het restant binnen de huidige DVO wordt opgelost. 27 Opleidingskosten Brandweer (06.2) Door een andere wijze van opleiden en oefenen, met als doel een kwalitatief beter opgeleid brandweerkorps, zijn de opleidingskosten van de brandweer structureel gestegen. Dit bedrag is nodig om te kunnen voldoen aan de wettelijke vereisten over de wijze van opleiden van brandweerpersoneel. Deze kosten zijn dus onvermijdelijk. Voorgesteld wordt om de kosten te dekken uit de recent meegedeelde daling van de inwonersbijdrage op de hulpverleningsregio Knelpunten programma 07: Bruisend Arnhem Deel- Programma 07: Bruisend Arnhem programma bedragen x Musis sacrum onderhoud ( 2,5 mln in MJPB , voorstel 4 mln. in ) Dekking via eenmalige reservering van vrijvallende kapitaallasten à 4 mln. in 2011 voor Rijnboog Het Gelders Archief Dekking in 2011 uit cultuurbegroting, vanaf 2012 uit algemene middelen Totaal voorstellen deelprogramma 07: Bruisend Arnhem Musis Sacrum onderhoud (07.1) In het 4e kwartaal van 2009 is de weg ingeslagen tot het opwaarderen van Musis Sacrum, middels aanbieding van de afdoening motie inzake Musis Sacrum, aan de gemeenteraad (document nr ). Aanleiding was het achterstallig onderhoud waarmee het concertgebouw kampt. De voorkeursvariant (renovatie in combinatie met de sloop van de niet-monumentale achterzijde) vraagt om een investering van ongeveer 9,5 miljoen Voorgesteld wordt om de onderuitputting in 2011 van het project Cultuur in Rijnboog van 4,0 miljoen eenmalig beschikbaar te stellen voor de renovatie van Musis Sacrum. In dat geval is er bij elkaar een dekking van 6,5 miljoen (in de MJPB is reeds 2,5 miljoen ter beschikking gesteld). Er is dan nog 3,0 miljoen nodig om het volledige plan te realiseren. Momenteel worden de subsidiemogelijkheden hiervoor verkend. Mocht dit te weinig aanknopingspunten opleveren, dan ligt bijstelling van de ambitie voor de hand.

34 Het Gelders Archief (07.1) In verband met toekomstige herhuisvesting van het Gelders Archief (GA) heeft de gemeente Arnhem in 2007 aan het rijk toegezegd de gemeentelijke bijdrage aan het GA te zullen verhogen met een bedrag van 0,23 miljoen (prijspeil 2008). Daarmee wordt de structurele gemeentelijke bijdrage aan het Gelders Archief tot het niveau gebracht waarover overeenstemming is met de partners in de gemeenschappelijke regeling voor het archief (de omliggende gemeenten, provincie en het rijk). Het college heeft vervolgens in 2008 aangegeven zich voor te nemen hiervoor in de MJPB de noodzakelijke financiële ruimte te creëren. In aanloop hier naartoe is vanaf 2008 de gemeentelijke bijdrage voor het Gelders Archief verhoogd met structureel 0,21 miljoen, bedoeld om het Gelders Archief in de gelegenheid te stellen de voorbereidingen voor de herhuisvesting ter hand te nemen. Inmiddels zijn de herhuisvestingsplannen van het Gelders Archief dusdanig concreet dat het wenselijk is de gemeentelijke bijdrage te verhogen tot het niveau zoals dit in 2007 is toegezegd en dit structureel op te nemen in de MJPB Voorgesteld wordt om de dekking uit de algemene middelen te begroten Knelpunten programma 08: Samenleven in Arnhem Deel- Programma 08: Samenleven in Arnhem programma bedragen x Aanval op de uitval Dekking in 2011 vanuit budget Centrum Jeugd en Gezin Willemeen Dekking in 2011 vanuit budget Centrum Jeugd en Gezin, vanaf 2012 opnieuw afwegen Voortzetting Milleniumbeleid Dekking binnen deelprogramma's portefeuillehouders Integratie en Milieu Totaal voorstellen deelprogramma 08: Samenleven in Arnhem Aanval op de uitval (08.3) Het project Aanval op de uitval loopt eind van dit jaar af en wordt in de komende maanden met partners geëvalueerd. Voor 2011 en verder zijn hiervoor geen middelen geraamd. Voor voortzetting van dit project is met name de aanwezigheid van een projectleider bepalend. Voor 2011 wordt voorgesteld dekking te zoeken in het budget voor het Centrum Jeugd en Gezin. Podiumfunctie Willemeen (08.3) In 2006 heeft de gemeenteraad een besluit genomen over de basiscapaciteit van tieneren jongerenwerk in de wijken. Daarbij is een deel van de capaciteit bij Willemeen weggehaald om de jongerencentra in de wijken beter te kunnen invullen. De raad heeft besloten om de poppodiumfunctie in de lucht te houden en na opening van Luxor dit nader te bezien. Voor 2010 heeft de raad incidenteel middelen beschikbaar gesteld om het poppodium open te houden. In april 2008 heeft Luxor Live de deuren geopend. Er is begin 2009 gestart met een onderzoek naar de inzet van Willemeen in relatie tot andere centra/podia zoals Luxor Live, de culturele meerwaarde en de meerwaarde van de podiumfunctie voor het jongerenwerk. Op basis van de uitkomst van dit onderzoek kan een gefundeerde uitspraak worden gedaan over de toekomstige functie en financiering van (de podiumfunctie) Willemeen. Voorgesteld wordt om ook voor 2011 de poppodiumfunctie in de lucht te houden. De kosten bedragen 0,1 miljoen. Voortzetting Millenniumbeleid (08.4) De Raad heeft besloten Millenniumgemeente te zijn. Hiervoor zijn voor een jaar middelen toegekend. Voortzetting van het Millenniumbeleid op het huidige niveau vraagt een bedrag van per jaar (kosten projectleider en activiteitenbudget). Voorgesteld wordt om dekking te realiseren binnen de portefeuilles Integratie en Milieu.

35 2.8.9 Knelpunten programma 12: Wonen in Arnhem 29 Deel- Programma 12: Wonen in Arnhem programma bedragen x Extra plankosten Presikhaaf Gebiedsvisie Stadsblokken-Meijnerswijk pm - Dekking vanuit incidentele middelen (surplus versnellingsgelden ad 0,9 mln.) pm 12.1 Fase 2 structuurvisie (lichte vorm) Dekking vanuit incidentele middelen (surplus versnellingsgelden ad 0,9 mln.) Totaal voorstellen deelprogramma 12: Wonen in Arnhem Extra plankosten Presikhaaf (12.1) Het Ontwikkelingsplan Presikhaaf is in 2003 vastgesteld. In het ontwikkelingsplan zijn diverse deelprojecten benoemd. Afgesproken is dat de gemeente de regie voert over het totale ontwikkelingsplan, maar dat diverse partijen verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de deelprojecten. Op basis van de planning bij vaststelling van het ontwikkelingsplan zijn de algemene plankosten ten behoeve van deze regierol voor Presikhaaf voorzien tot grofweg Door vertraging en economische crisis loopt de planning van diverse deelprojecten en daarmee ook het ontwikkelingsplan uit. De deelprojecten in de wijk Presikhaaf zijn niet conform de planning gereed. Er is een flinke uitloop van 3 tot 5 jaar in vrijwel alle projecten waar de gemeente niet de trekkende rol heeft. De grote woonprojecten P1 en P2 stagneren door de slechte afname van de markt en gaan in de herprogrammering. Het centrumgebied wordt door eigenaar Corio later gerenoveerd en uitgebreid. Voor de wijk betekent dat veel aanpassingen. Het project krijgt een complete re-shuffeling en er wordt veel extra overleg gevraagd met de opdrachtgevende corporaties en de bewoners. De herstructurering bevindt zich hierdoor niet in een stadium van afronding. Integendeel, plannen gaan opnieuw in ontwikkeling, kaders worden opnieuw bezien en aangepast en de toetsing gaat opnieuw van start. De benodigde budgetten om de regierol op dezelfde wijze te blijven invullen ontbreken echter. Om die reden wordt voorgesteld om de gemeentelijke rol vanaf 2011 te beperken. De verwachting is dat de herprogrammering van P1 in 2010 grotendeels gereed zal zijn en dat vanaf 2011 de herprogrammering van P2 grotendeels gereed zal zijn. De inzet van projectmanagement zal daardoor na 2010 beperkt kunnen worden. Binnen dat kader stellen we voor onze regierol beperkter in te vullen, maar zodanig dat zowel naar de bewoners, de corporaties als intern binnen de gemeentelijke organisatie voldoende sturing kan blijven geven op deze Vogelaarwijk. Voor de gebiedspromotie van Presikhaaf zijn verplichtingen aangegaan voor 2010 en voor het informatiecentrum ook voor 2011 en Voor het jaar 2011 wordt voorgesteld 0,1 miljoen te dekken uit de algemene middelen. Gebiedsvisie Stadsblokken-Meijnerswijk (12.1) Het participatietraject van Stadsblokken-Meinerswijk is afgesloten met het vaststellen van de Bevindingenrapportage door de Raad op 14 december De Raad heeft ingestemd met het beslispunt: opdracht te geven tot uitwerking van de ruimtelijke en programmatische kaders tot een gebiedsvisie in samenwerking met provincie en RWS. Afhankelijk van de te kiezen richting c.q. fasering zullen middelen beschikbaar gesteld moeten worden voor de plankosten. De goedkoopste variant (ontwikkeling Ruimte voor de Rivier- maatregel) kost ca 0,35 0,4 miljoen aan plankosten. In verband met de taakstelling voortvloeiend uit de rijksregeling Ruimte voor de Rivier moet de RvR-maatregel in 2015 gerealiseerd zijn. RWS als uitvoerder van de regeling heeft daarom haast met de maatregel en heeft de projectorganisatie ingericht om hun taakstelling te kunnen halen. De gemeente Arnhem moet nu meelopen in het tempo van RWS. Dus welke keuze ook gemaakt wordt, de plankosten voor het deelgebied Ruimte voor de Rivier zullen op zeer korte termijn beschikbaar moeten worden gesteld. Voorgesteld wordt dekking te begroten vanuit incidentele middelen, namelijk het surplus op de versnellingsgelden (in totaal 0,9 miljoen). Er zijn voor de besteding van de zogenaamde versnellingsgelden subsidie-beschikkingen toegekend aan een aantal corporaties. Het blijkt nu dat deze partijen niet aan een belangrijke voorwaarde hebben voldaan: start van de bouw voor een bepaalde datum. Verwacht wordt dat voor een bedrag van 0,9 miljoen deze versnellingsgelden kunnen worden teruggevorderd. Fase 2 structuurvisie (lichte vorm) (12.1) Door de raad is besloten tot opstelling van de stedelijke structuurvisie. Het formele startsein voor fase 2 zal medio 2010 worden gegeven door college en raad in de nieuwe samenstelling. Voor de financiële dekking voor fase 1 is destijds besloten de kosten deels ten laste van de versnellingsgelden en deels ten laste van de grondexploitatie te brengen.

36 De grondexploitatie biedt echter geen dekking meer voor toekomstige kosten daar de reserve grondexploitatie in 2009 geheel is ingezet ter dekking van het jaarresultaat. Voor fase 2 is deze financiële dekking nog niet geregeld. De benodigde financiële dekking voor fase 2 hangt af van de ambitie die het college en de raad in de nieuwe samenstelling nastreven m.b.t. de nieuwe structuurvisie. Met name de keuze of bescheiden of zwaar wordt ingezet op participatie en externe communicatie, heeft gevolgen voor de kosten van het structuurvisieproces. Voorgesteld wordt om incidentele middelen beschikbaar te stellen voor fase 2 van de structuurvisie (lichte vorm); namelijk het surplus op de versnellingsgelden (in totaal 0,9 miljoen, zie ook de toelichting onder Gebiedsvisie Stadsblokken-Meijnerswijk). 30 Budget onderhoud Arnhem Centraal Voor het onderhoud op de OV Terminal staat structureel 0,5 miljoen in de begroting. De OV Terminal wordt naar verwachting begin 2013 opgeleverd. Het is echter niet mogelijk om het onderhoudsbudget voor de jaren 2011 en 2012 als een incidentele bezuiniging in te zetten, omdat door de vertraging van de oplevering aanloopkosten zullen ontstaan. Voorgesteld wordt om het budget onderhoud Arnhem Centraal ( 0,5 miljoen per jaar) te hernoemen naar onderhoud en aanloopkosten Arnhem Centraal Knelpunten programma 13: Kwaliteit openbare ruimte Deel- Programma 13: Kwaliteit openbare ruimte programma bedragen x Structureel onderhoud Lingezegen Dekking in 2011, 2012 & 2013 uit resultaat dienst SB, vanaf 2014 vanuit algemene middelen Op basisniveau houden Malburgen Dekking vanuit structurele reservering (stelpost) Vrijval afvalreserve Totaal voorstellen deelprogramma 13: Kwaliteit openbare ruimte Structureel onderhoud Lingezegen (13.1) Op 29 juni 2009 is de raad akkoord gegaan met de ondertekening van de bestuursovereenkomst van Park Lingezegen. De gemeente heeft zich daarmee verplicht tot het doen van een eenmalige bijdrage van 5,75 miljoen voor de initiële investering in het park. Daarnaast heeft de gemeente zich verplicht om deel te nemen aan een nieuw op de richten gemeenschappelijke regeling (GR) met de Provincie Gelderland, Waterschap Rivierenland en de gemeenten Overbetuwe en Lingewaard. Arnhem heeft daarmee aangegeven ook verantwoordelijkheid te willen nemen voor het beheer van het park. De achtergrond hiervoor is dat op deze wijze Arnhem betrokken blijft bij de verdere in stand houding, ontwikkelingen, programmering en activiteiten in het park. Dat is gezien de ligging van het park, tegen de zuidrand van Arnhem, van groot belang. In de bestuursovereenkomst is aan de raad verteld dat de kosten voor het onderhouden van het park in 2013 zouden starten. Echter tijdens de gevoerde onderhandelingen is duidelijk geworden dat de onderhoudsbijdrage reeds in 2011 zal moeten ingaan. De beheerskosten zullen met dus met ingang van 2011(naar verwachting) 0,25 miljoen per jaar bedragen. Dit bedrag is nog niet opgenomen in de begroting maar wel een onvermijdelijk gevolg van de ondertekening van de bestuursovereenkomst. Voorgesteld wordt om de kosten voor de jaren 2011 tot en met 2013 te dekken uit de huidige begroting en vanaf 2014 een beroep te doen op de algemene middelen. De definitieve gemeenschappelijke regeling zal naar verwachting nog dit jaar aan de raad worden voorgelegd ter goedkeuring. Daarin wordt ook de definitieve bijdrage van Arnhem aan het beheer van het park geregeld. Op basisniveau houden Malburgen (13.1) Malburgen en Presikhaaf zijn geen onderdeel van het BGB-programma. In beide wijken vindt revitalisering plaats op basis van een ontwikkelprogramma. In dat kader wordt ook het achterstallig onderhoud in de openbare ruimte aangepakt, als ware het BGB. Hiervoor zijn in het verleden incidentele middelen opgenomen in de meerjarenbegroting. Vorig jaar is gemeld dat we hiermee in Presikhaaf niet uitkomen. In de claims onderhoud is hiervoor 7 miljoen incidenteel opgenomen, gefaseerd in de jaren 2011 en Naast het incidentele bedrag benodigd voor het wegwerken van het achterstallig onderhoud, c.q. het op basisniveau brengen van de openbare ruimte, is er ook structureel budget nodig voor het daarna op basisniveau houden van deze wijken. Daarvoor zijn in het verleden ramingen gemaakt van het benodigde areaalaccres voor deze beide wijken. Voor Malburgen staat hiervoor een structurele post gereserveerd. Hierop wordt echter in de jaren 2011 en 2012 overgehouden, het restant komt ten goede aan de algemene middelen.

37 Vrijval afvalreserve (13.2) Ultimo 2009 bedraagt de bestemmingsreserve Afval 1,5 miljoen. Via het door de raad vastgestelde afvalplan is hiervan 0,26 miljoen bestemd voor uitvoering van dat afvalplan. Resteert aan te wenden 1,3 miljoen. Daar komt het aanbestedingsvoordeel afval bij dat al in 2010 ontstaat. Met deze toevoeging in 2010 kan in totaliteit 2 miljoen vrijvallen. Onder de dekkingsvoorstellen (paragraaf 2.9) wordt reeds rekening gehouden met een vrijval van 0,5 miljoen, dus per saldo resteert een incidentele inzet van 1,558 miljoen, welke in deze begroting is verwerkt Knelpunten programma 14: Structuurversterking economie Deel- Programma 14: Structuurversterking economie programma bedragen x Multihal Papendal (investering 2,5 mln. te activeren) Ondernemersfonds -415 pm pm pm - Dekking vanuit het verhogen OZB-opbrengst eigenaren bedrijven 415 pm pm pm Totaal voorstellen deelprogramma 14: Stuctuurversterking economie Bijdrage aan realisatie multihal op Papendal (14.1) Door de NOC/NSF is een plan ontwikkeld om een multihal te realiseren op Papendal. Dit deels ter vervanging van bestaande tijdelijke voorzieningen en deels ter uitbreiding en versterking van de functie van Papendal als een van de aangewezen Olympische centra. De kosten zijn berekend op ongeveer 22 miljoen. Door de provincie zal een aanzienlijke bijdrage worden geleverd, terwijl ook het ministerie van VWS wordt benaderd. Het is aannemelijk dat het rijk en de provincie niet zullen bijdragen als Arnhem niet bijdraagt. Voorgesteld wordt dat Arnhem een bijdrage doet in de vorm van een investering ad 2,5 miljoen. In deze vorm kan de bijdrage worden geactiveerd en bedragen de kosten voor afschrijving en rente 0,25 miljoen per jaar. Voorgesteld wordt om de dekking uit de algemene middelen te begroten. Ondernemersfonds (14.1) Overeenkomstig het raadsbesluit d.d. 8 februari 2010 zal de Stichting Ondernemersfonds Arnhem (SOFA) jaarlijks met een onderbouwd budgetverzoek komen voor het komende kalenderjaar. Het officiële budgetverzoek voor 2011 komt zo spoedig mogelijk na de oprichting van de stichting, die is gepland op 30 juni SOFA zal voor 2011 een budget van 0,615 miljoen vragen. Hiervan is 0,2 miljoen reeds in de begroting opgenomen, waardoor voor 2011 een nieuwe verhoging van 0,415 miljoen nodig is. De dekking verloopt conform raadsbesluit via een verhoging van de OZB voor niet-woningen (eigenaren). Dit budget is noodzakelijk om de basisfinanciering van SBA en Stichting OKA Services te garanderen en hun basisactiviteiten veilig te stellen. Daarnaast verstrekt SOFA financiële bijdragen aan nieuwe ondernemersprojecten, die daarvoor verzoeken indienen Knelpunten programma 15: Duurzaam milieu Deel- Programma 15: Duurzaam milieu programma bedragen x Bodemsaneringsmiddelen Dekking vanuit bodemsaneringsmiddelen (overheveling naar gemeentefonds) Totaal voorstellen deelprogramma 15: Duurzaam milieu Bodemsaneringsmiddelen (15.2) Er zijn minder middelen nodig voor de uitvoering van de bodemsanering, dan via het rijk in het gemeentefonds wordt gedekt. Het voordeel is in het totaalbeeld verwerkt als een voordeel op de algemene middelen.

38 Overige Bestedingsvoorstellen 32 Deel- Overige bestedingsvoorstellen programma bedragen x divers DPS (voortzetting) Dekking vanuit organisatie-ontwikkeling (2011 incidenteel) divers Tekort Vastgoedbedrijf Dekking vanuit organisatie-ontwikkeling (2011 incidenteel) Totaal overige bestedingsvoorstellen Directie Programmasturing en Strategie (DPS) DPS is eind 2008 opgericht als een tijdelijke organisatie-eenheid tot en met In de 2e helft van 2009 is het functioneren van DPS geëvalueerd en zal te zijner tijd een besluit worden genomen over het voortbestaan van DPS. De dekking van DPS is deels structureel geregeld door herprioritering binnen de diensten. Een ander deel is gedekt met incidentele middelen. Deze incidentele middelen vervallen deels vanaf 2011 en volledig vanaf 2012, waardoor er bij het voortbestaan van DPS een dekkingsprobleem zal ontstaan. Voorgesteld wordt om de dekking te koppelen aan de nog uit te werken nieuwe organisatievisie. Vastgoedbedrijf Arnhem (VBA) Op 30 juni 2009 is het college akkoord gegaan met de oprichting van één vastgoedbedrijf binnen de gemeente. Beoogd wordt dat met de centralisatie van al het vastgoed binnen één dienst er een bundeling van kennis en expertise ontstaat. Tevens kan er een snellere en eenvoudigere besluitvorming plaats vinden. Het personeel van het vastgoedbedrijf zal met name afkomstig zijn uit de toeleverende diensten. In het bedrijfsplan van het VBA is echter ook vastgesteld dat het voor het bereiken van de benodigde doelen noodzakelijk is om een kwaliteitsimpuls in de formatie te geven. De dekking voor deze formatie ontbreekt echter nog. Voorgesteld wordt om de dekking te koppelen aan de nog uit te werken nieuwe organisatievisie. 2.9 Dekkingsvoorstellen In onderstaande tabel vindt u een overzicht van dekkingsvoorstellen, die niet afzonderlijk te relateren zijn aan de in de paragraaf 2.8 genoemde knelpunten. De eerste acht genoemde voorstellen zijn reeds aan de raad voorgelegd in juni 2010 (Raadsvoorstel Nadere uitwerking financiële spelregels Lenteakkoord en procesvoorstel realisatie bezuinigingen ). Deel- Dekkingsvoorstellen programma bedragen x Werkvoorziening Presikhaaf Inkomensvoorziening WWB Wijziging herfinanciering en looptijd leningen Onroerende Zaak Belasting: begrote baten meeropbrengst Bijstellen investeringsplanning Vrijval bestemmingsreserve afval Vrijval bestemmingsreserve gemeentegarantie Vrijval bestemmingsreserve evenementen Beëindigen afdracht 0,3 mln. vanuit parkeeropbrengsten aan alg. middelen ter invulling taakst. BF Actualisatie achterstallig onderhoud onderwijspanden Cashvoordeel agv het realistisch wegzetten van het onderhoud op het vastgoed /15.1 Het voeren van calamiteitenonderhoud binnen de openbare ruimte Aanbestedingsvoordeel op afval Incidentele onttrekking BR Bereikbaarheidsfonds Incidentele onttrekking BR Buiten Gewoon Beter (BGB) Totaal dekkingsvoorstellen Werkvoorziening Presikhaaf (04.1) De gemeentelijke bijdrage aan Presikhaaf bedrijven komt voort uit de gemeenschappelijke regeling met Presikhaaf en de hierin bepaalde verplichting om bij te dragen bij tegenvallende resultaten. Omdat Presikhaaf op dit moment een gezonde bedrijfsvoering kent en een gezond weerstandsvermogen heeft opgebouwd van 12,5% van het balanstotaal, kan de gemeentelijke bijdrage afgebouwd worden. In het kader van de nieuw af te sluiten gemeenschappelijke regeling per 2011 is het afbouwen van de gemeentelijke bijdrage een gemeenschappelijk besluit dat in 2010 gepland staat. Bij positieve besluitvorming zal ook de feitelijke afbouw in bedragen inzichtelijk worden. Aangezien Presikhaaf het weerstandvermogen door de gewijzigde marktrisico's wil verhogen naar ca.

39 16% en het Rijk de rijksbijdrage gaat aanpassen (van afzien van indexatie tot het verlagen van de taakstelling), is het nog niet duidelijk welke bedragen vrij kunnen vallen. Door de economische recessie staat de bedrijfsvoering onder druk. De kwartaalrapportage 2010 van Presikhaaf maakt melding van tegenvallers. Indien structureel van aard, dan is (volledige) afbouw niet reëel. Inkomensvoorziening WWB (04.2) In de begroting is op de uitkeringen WWB een structureel tekort geraamd van 2,2 miljoen Berekend is dat, mits de ontwikkeling van het aantal WWB-klanten in Arnhem niet ongunstiger uitvalt dan gemiddeld in heel Nederland, er de komende jaren geen tekort op de WWB-uitkeringen zal zijn. Het begrote tekort kan daarom op termijn worden afgeraamd. Wijziging herfinanciering en looptijd leningen (16.1) Door bij het aantrekken van nieuwe leningen te kiezen voor kortere looptijden dan voorheen kunnen de rentekosten worden verlaagd. Binnen het wettelijk kader dat de rijksoverheid gemeenten oplegt, is dit nog mogelijk. Kortlopende leningen zijn goedkoper dan leningen met een lange looptijd. De besparing van 2,5 miljoen kent een ingroei, omdat niet meteen in 2011 zoveel nieuwe leningen nodig zijn voor begrote investeringen dat deze besparing direct al in 2011 kan worden gerealiseerd. Onroerende Zaakbelasting: begrote baten meeropbrengst (16.3) De belastingopbrengst onroerende zaakbelasting (OZB) wordt beïnvloed door de waarde van de objecten en de groei van het aantal objecten. Ten opzichte van de begrote waarde staat de werkelijke belastingaanslag met de feitelijke objectwaarde. Kleine afwijkingen liggen voor de hand en hebben in het verleden tot een meeropbrengst geleid. Ook kan met terugwerkende kracht belasting opgelegd worden. Dit wordt zo goed mogelijk ingeschat bij het afsluiten van een boekjaar. Elk jaar blijkt dat er vanuit deze categorie ook positieve resultaten worden behaald. Het is daarom mogelijk een meeropbrengst te begroten, welke los staat van de jaarlijkse opbrengst- en tariefsberekening. 33 Bijstellen investeringsplanning (16.5) Op basis van de onderuitputting kapitaallasten van de afgelopen jaren kan geconcludeerd worden dat jaarlijks een te hoog bedrag aan investeringen wordt begroot die niet of pas later in de tijd gerealiseerd kunnen worden. Een bijstelling van de investeringsbegroting met de daarbij behorende kapitaallasten levert een mogelijk bezuinigingsvoordeel op. Bijstellen van de investeringsbegroting zal leiden tot een realistische hoogte van de investeringen die ook daadwerkelijk in een jaar kunnen worden uitgevoerd of het mogelijk zelfs schrappen van investeringen. Berekend is dat er vanaf 2013 een voordeel van 2,5 miljoen bereikt kan worden. Vrijval bestemmingsreserve huishoudelijk afval (13.2) Jaarlijks wordt het verschil tussen de begroting voor het ophalen en verwerken van huishoudelijk afval (die tevens gebruikt wordt voor de vaststelling van de afvalstoffenheffing) en het jaarresultaat verrekend met de reserve huishoudelijk afval. De reserve is ingesteld om de kosten van specifieke projecten op het gebied van afvalstoffen af te dekken. In de laatste jaren zijn er bedragen toegevoegd. Het saldo per 1 januari 2010 bedraagt 1,5 miljoen Vanaf 2010 is de verwerking van het huishoudelijk afval opnieuw aanbesteed. Er wordt in dit jaar (2010) een voordeel van circa 0,8 miljoen verwacht. Hiermee stijgt de reserve naar verwachting tot 2,3 miljoen per 31 december In het door de raad vastgestelde Afvalplan is 0,26 miljoen voor eenmalige kosten 2010 bestemd. Per saldo kan dan 2,058 miljoen vrijvallen. In paragraaf 2.8 wordt onder programma 13 aangegeven dat ter dekking van de knelpunten 1,558 miljoen is ingezet. Dit betekent dat er nog een voordeel van 0,5 miljoen resteert om in te zetten, welke in deze begroting is verwerkt. Vrijval bestemmingsreserve gemeentegarantie (13.3) Deze bestemmingsreserve is gevormd om problemen van de eigen afgifte van gemeentegaranties in de periode , welke niet zijn overgedragen aan het waarborgfonds Eigen Woningen (Nationale Hypotheek Garantie) op te vangen. Tevens is deze reserve bestemd om de risico's af te dekken uit garanties op kleine leningen voor woningverbetering in met name Malburgen en Presikhaaf. Voorgesteld wordt om deze reserve te laten vrijvallen en de risico's af te dekken binnen de bestemmingsreserve financiering derden. Vrijval bestemmingsreserve evenementen (14.1) In de begroting staat een structureel budget van 0,6 miljoen voor ondersteuning en bijdragen aan evenementen in de stad. Bij de jaarrekening worden eventuele mee- of tegenvallers ten opzichte van dat budget met de bestemmingsreserve evenementen verrekend. De reserve kan worden gezien als een egalisatiesaldo en een eventuele spaarpot voor een groter evenement waarvoor binnen het geraamde structurele budget geen ruimte is. In de reserve zat eind 2008 een saldo van 0,161 miljoen. Het voorstel is om dit saldo als incidentele dekking in te zetten.

40 Beëindigen afdracht uit parkeeropbrengsten aan algemene middelen ter invulling van de taakstelling op het bereikbaarheidsfonds (11.1) In de MJPB is een taakstelling van 0,3 miljoen opgenomen op de parkeeropbrengsten. Deze taakstelling is ingevuld door te besluiten een lagere dotatie aan het bereikbaarheidsfonds te doen. In feite wordt dus dit bedrag nog steeds vanuit parkeren afgedragen aan de algemene middelen. Voorgesteld wordt de afdracht van 0,3 miljoen vanuit de parkeeropbrengst aan de algemene middelen te beëindigen door dit bedrag toe te voegen aan de gemeentebrede bezuinigingen. Dekking voor achterstallig onderhoud op onderwijspanden (03.2) Uit een nieuwe inventarisatie van het achterstallig onderhoud op de onderwijspanden is gebleken dat er in jaarschijf miljoen minder nodig is voor het achterstallig onderhoud op de onderwijspanden. Voor achterstallig onderhoud aan de onderwijspanden is 4 jaar geleden een eenmalig bedrag van 10 miljoen beschikbaar gesteld. Daarvan is nog circa 3 miljoen niet uitgegeven; deze middelen zullen in 2010 en 2011 worden besteed. Met deze middelen kan naar verwachting een deel van de jaarschijf 2010 ( 3,0 miljoen) en een deel van de jaarschijf 2011 ( 1,0 miljoen) worden uitgevoerd. Per saldo kan er dan in jaarschijf miljoen op het achterstallig onderhoud worden bezuinigd. Cashvoordeel onderhoud vastgoed (16.5) Voor het onderhoud van de (voormalige) FD-panden is een structureel bedrag van 3,4 miljoen (panden in eigen beheer) + 0,3 miljoen (panden veeglijst) opgenomen. Deze bedragen zijn onderbouwd en zijn ook daadwerkelijk structureel noodzakelijk om het onderhoud te kunnen uitvoeren. Echter op grond van ervaringen van de afgelopen jaren zal de beschikbare jaarschijf nooit in zijn geheel in datzelfde jaar ook daadwerkelijk kunnen worden weggezet. Daarom wordt ingeschat dat de helft van de jaarschijf van 2011 op deze manier kan worden vrijgespeeld (dus 1,85 miljoen). Het betreft hier echter wel duidelijk een incidenteel "cash"-voordeel waarbij er vanuit wordt gegaan dat vanaf 2012 wel het volledige budget voor het onderhoud nodig zal zijn. 34 Calamiteitenonderhoud openbare ruimte (13.1/15.1) Voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte staat op dit moment in de onderhoudstaakstellingen een bedrag van 2,15 miljoen opgenomen in Het rapport dat de onderhoudstaakstelling onderbouwt laat zien dat dit bedrag ook daadwerkelijk nodig is, willen we de bestaande openbare ruimte duurzaam in stand houden. Door in 2011, gezien de financiële positie uitsluitend calamiteitenonderhoud uit te voeren, kan het gevraagde onderhoudsbedrag worden teruggebracht naar 0,5 miljoen. Er zullen zich zeker 'calamiteiten', bij duikers, bij spelen en bij fonteinen voordoen. Consequentie van deze verlaging is dat er calamiteitenbeleid gevoerd wordt in 2011 en dus voor het overige geen adequaat (groot) onderhoud uitgevoerd kan worden. Aanbestedingsvoordeel op afval (13.2) De aanbesteding op afval heeft geresulteerd in een structureel voordeel van 1,1 miljoen, welke is ingeboekt in deze begroting Taakstelling brede heroverweging Op basis van de in de voorgaande paragrafen van dit hoofdstuk gepresenteerde financiële ontwikkelingen, zoals de verhoging van het budget voor planmatig onderhoud, de verwachte verlaging van de algemene uitkering, de beschreven dekkingsvoorstellen, de voorstellen voor het oplossen van de knelpunten en de overige financiële mutaties, ontstaat er in jaarschijf 2012 en 2013 een tekort in de begroting van 18 miljoen, oplopend naar 25 miljoen in jaarschijf Een doorkijk naar 2015 leert dit het tekort (op basis van de huidige inzichten) wellicht uit gaat komen op 29 miljoen. De definitieve omvang wordt bepaald door de uiteindelijke korting op het gemeentefonds die het Rijk zal doorvoeren. Bij het opstellen van deze MJPB is hierover nog geen duidelijkheid te geven. Mogelijk is reeds een voorschot op de korting genomen door het bevriezen van de indexatie (nominaal accres), zoals in het meerjarig beeld is verwerkt.

41 Op te lossen d.m.v. taakstelling brede heroverweging bedragen x Startpositie volgens definitieve MJPB Nieuw beleid als gevolg van coalitieakkoord pm pm pm pm Opgenomen taakstellingen in MJPB (par. 2.3) Taakstellingen agv verhogen budget voor planmatig onderhoud (par. 2.4) Taakstellingen agv verwachte verlaging algemene uitkering vanuit het Rijk (par. 2.5) Ontwikkeling gemeentefonds o.b.v. junicirculaire 2010 (par. 2.6) Financiële mutaties (par. 2.7) Knelpunten incl. dekkingsvoorstellen (par. 2.8) Dekkingsvoorstellen (par 2.9) Totaal op te lossen o.b.v. MJPB Taakstelling brede heroverweging (par. 2.10) Totaal meerjarenprogrammabegroting Korting Rijk op specifieke uitkeringen Naast de verwachte korting door het Rijk op het gemeentefonds, is het nog onzeker welke kortingen op specifieke uitkeringen worden doorgevoerd in de komende jaren. Hierbij gaat het bijvoorbeeld op de WWB-budgetten en de budgetten voor wijkverbetering. Taakstelling brede heroverweging Voorgesteld wordt om in de MJPB een taakstelling brede heroverweging op te nemen. Het is zaak om ten aanzien van deze taakstelling tijdig een proces op te starten en uit te voeren om de taakstelling meerjarig structureel te kunnen invullen. Gelijktijdig met de behandeling van deze MJPB wordt een inhoudelijke startnotitie voor het proces brede heroverweging in de raad behandeld. Vanaf de zomer 2010 zijn vanuit de organisatie voorbereidingen getroffen voor het opzetten en uitvoeren van het proces brede heroverweging. Hierbij is gebruik gemaakt van het voorwerk dat in fase één van het bezuinigingsproces is gedaan (eind 2009, begin 2010). Als bouwstenen voor de brede heroverweging wordt in elk geval gedacht aan de uitvoering van een takenanalyse en het doorvoeren van proces- en systeeminnovaties. Bij de takenanalyse worden de huidige gemeentelijke taken geclassificeerd op wettelijk of niet-wettelijk, maar wordt ook gekeken naar de prioriteit in het coalitieakkoord. Bij de mogelijkheden voor het toepassen van systeem- en procesinnovaties wordt beoordeeld of het mogelijk en/of wenselijk is dat de gemeente op een aantal beleidsvelden een fundamenteel andere rol kan innemen. Gestreefd wordt naar een proces dat ambtelijk is voorbereid vanaf de zomer 2010 en waarbij raad en college in het laatste kwartaal van 2010 meer intensief betrokken worden. Uitwerking van zoekrichtingen en voorstellen moet ertoe leiden dat de taakstelling brede heroverweging in het eerste kwartaal van 2011 ingevuld moet zijn. In dit deel van het proces wordt ook in gesprek met de stad gegaan: inwoners en belanghebbende partijen krijgen de mogelijkheid om mee te denken over de invulling van de bezuinigingen. De concrete invulling van de meerjarige taakstelling per deelprogramma wordt opgenomen in de Perspectiefnota, welke in april 2011 aan de raad wordt aangeboden. Conclusie taakstellingen binnen beleidsvelden Naast de door middel van een bezuinigingenproces in te vullen taakstelling brede heroverweging, zijn ten aanzien van sommige knelpunten in paragraaf 2.8 ook een aantal concrete taakstellingen binnen beleidsvelden opgenomen. Deze taakstellingen worden op het moment van het schrijven van de begroting al opgepakt. In onderstaande tabel wordt hiervan een totaaloverzicht gegeven. Concrete taakstellingen binnen beleidsvelden (reeds ingezet als dekking op de Deel- bestedingsvoorstellen) programma bedragen x Naturalisatie: dekking binnen beleidsveld huidige begroting Regionaal Kompas (OGGz-middelen): dekking vanaf 2012 binnen beleidsveld pm 05.3 WMO: ophogen busperrons: dekking kapitaallasten van 0,3 mln. investering uit WMO-budget Veiligheidsbeleid: Uitvoering integraal veiligheidsbeleid; vanaf 2012 dekken binnen beleidsveld Het Gelders Archief: dekking in 2011 uit cultuurbegroting Exploitatie MFC Presikhaven (realisatie 2009): dekking 2011 binnen budget sport Aanval op de uitval: dekking in 2011 vanuit budget Centrum Jeugd en Gezin Willemeen: dekking in 2011 vanuit budget Centrum Jeugd en Gezin Voortzetting Milleniumbeleid: dekking binnen portefeuilles Integratie en Milieu Totaal taakstellingen binnen beleidsvelden

42 36

43 3 PROGRAMMA S EN DEELPROGRAMMA S 37

44 38

45 programma Democratisering

46 Deelprogramma 01.1 De gemeenteraad Programma 01 Democratisering Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Agendacommissie 40 Uitgangspunten van beleid Inleiding Vanaf 2002 is in Arnhem op basis van de wet dualisering gemeentebestuur een proces van politiek bestuurlijke vernieuwing in gang gezet dat erop gericht is de burger meer bij het gemeentelijke beleid te betrekken en de transparantie van het gemeentebestuur te vergroten. In 2006 besloot de gemeenteraad om aan dit vernieuwingsproces een impuls te geven d.m.v. een vergadermodel dat de burger en zijn organisaties centraal stelt binnen de besluitvorming van de gemeenteraad. Dit leidde in tot een reeks veranderingsprocessen waarin de werkwijze van raad, college en organisatie al doende werd herontwikkeld. Ondanks de geweldige krachtsinspanning die de verandering vergde van de organisatie, het college, de raad en de commissies heeft de gemeenteraad ervoor gekozen om de verandering door te zetten. Vanaf eind 2007 en in 2008 beginnen de veranderingen samen te vallen tot een samenhangend programma van vernieuwingsimpulsen. Vanaf 2009 wordt met gebruikmaking van de nieuw ontwikkelde werk- en communicatievormen, vanuit een vernieuwde raadszaal, de beweging naar de burger versterkt ingezet. Nu het vernieuwingsproces is uitgekristalliseerd zal daarbij de volle aandacht uit kunnen gaan naar het niveau van politieke afweging: het politiek-inhoudelijke debat over het publiek belang van Arnhem. Op woensdag 3 maart 2010 vonden de gemeenteraadsverkiezingen plaats. De nieuwe raad heeft, direct na zijn installatie, een raadswerkgroep opgericht die het vernieuwde vergadermodel onder de loep zal nemen teneinde tot verdere verbetering ervan te komen. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) De stand van zaken op de outputindicatoren vertoont in Arnhem fluctuaties die lijken te corresponderen met de algemene politieke ontwikkelingen in Nederland op het moment van meting. De meting van 2006 leverde over de hele linie een positieve tendens op terwijl 2002 een dieptepunt vertegenwoordigde en de peiling van 2009 zich daartussenin bevindt. De betrokkenheid van de Arnhemse bewoners ( 20%: 2002, 60%: 2006, 43%: 2009) en de interesse in de gemeentelijke politiek ( 24%: 2002, 51%: 2005, 41%: 2009) bevinden zich aan het begin van deze bestuursperiode, vergeleken met 2006, op een laag niveau: Bron: politieke Barometer. Het aantal Arnhemmers dat zich inspant voor een kwestie die van belang is voor de stad als geheel (22%: 2002, 30%: 2005,22%: 2009) is gelijk gebleven, het burgerbezoek aan de Politieke Maandag kent een lichte schommeling (6%: 2002, 7%: 2005, 5%: 2009), en het persoonlijk contact met raads- of commissieleden (8%: 2002, 8%: 2005, 6%: 2009) kent een lichte daling: Bron: Politieke Barometer. Het politiek zelfvertrouwen bevindt zich aan het begin van de bestuursperiode op een betrekkelijk laag niveau want minder Arnhemmers vinden dat de raadsleden goed op de hoogte zijn van wat er speelt in de stad (40%:2005, 11%:2009), minder Arnhemmers vinden dat gemeenteraadsleden zich bekommeren om de mening van de burger (42%: 2005, 35%: 2009) en het gemiddelde rapportcijfer voor de raadsleden is toegenomen (6,1: 2005, 5,7: 2009): Bron: Politieke Barometer. Beleidskaders Raadsvoorstel De Arnhemmer en zijn raad, februari 2006 Rapport Evaluatie nieuwe vergaderwijze raad, ibo 2006 Raadsvoorstel Doorontwikkeling werkwijze gemeenteraad, Maatschappelijke doelen voor de komende jaren De Arnhemmer vroegtijdig een prominente rol in het besluitvormingsproces geven; De herkenbaarheid van de lokale politiek vergroten; Het contact tussen de Arnhemmer en zijn raad verder versterken; De duale rollen van college en raad verder versterken; Een zorgvuldige en snelle besluitvorming van de raad te waarborgen.

47 Deelprogramma 01.1 De gemeenteraad Programma 01 Democratisering Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Agendacommissie 41 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Versterken van de politieke participatie van de Arnhemse burgers. Beleidsoutput 2011 Het aantal burgers dat de gemeenteraad bezoekt stijgt evenals het aantal burgers dat contact had met leden van de gemeenteraad. Meer burgers spannen zich in voor kwesties van lokaal belang. De directe participatie van Arnhemse burgers bij de voorbereiding en vaststelling van het gemeentelijke beleid is significant gestegen. Activiteiten 2011 Een raadswerkgroep zal de raad voorstellen voorleggen om de werkwijze van de raad verder te verbeteren. Werkbezoeken, hoorzittingen, themabijeenkomsten en de politieke maandag. Versterken van de volksvertegenwoordigende rol van de gemeenteraad Betrokkenheid en interesse van de Arnhemse burgers bij hun woonplaats vertoont in 2011 een stijgende lijn Het percentage burgers dat vindt dat raadsleden goed op de hoogte zijn van wat er onder burgers leeft stijgt De waardering bij de burger van de eigen beïnvloedingsmogelijkheden van gemeentepolitiek en bestuur (politiek zelfvertrouwen) vertoont verbetering Stadsdebatten worden georganiseerd waarin belangrijke Arnhemse gebeurtenissen en thema s onder journalistieke leiding tussen raadsleden, burgers, deskundigen, collegeleden e.a. zullen worden besproken. Bij onderwerpen van uitzonderlijk belang, zal interactieve burgerparticipatie toegepast worden. Er zal een strategisch communicatieplan voor de gemeenteraad worden opgesteld. Verder versterken van de kaderstellende en controlerende rol van de raad De Rekenkamerfunctie wordt verder versterkt op basis van het advies van de raadswerkgroep. Rekenkamercommissie Publicatie Rekenkamerrapporten Uitvoeren doelmatigheids-, doeltreffendheids- en rechtmatigheidsonderzoek, zoals opgenomen in het onderzoeksprorgamma van de Rekenkamer commissie. Versterken van de volksvertegenwoordigende rol van de gemeenteraad 2012 t/m 2014 Het opkomstpercentage voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 is hoger dan dat van t/m 2014 Ter voorbereiding van de bestuurswisseling in 2014 zal door de agendacommissie een voorstel worden ontwikkeld m.b.t. het protocol collegeonderhandelingen en arbeidsvoorwaarden van raadsen commissieleden. Relatie met stadsprogramma s Er is geen specifieke relatie met één van de stadsprogramma s. Relatie met paragrafen Er is geen specifieke relatie met één van de paragrafen Participanten De hele stad

48 Deelprogramma 01.1 De gemeenteraad Programma 01 Democratisering Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Agendacommissie 42 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Middelen website Raad alleen voor 2010 beschikbaar gesteld - Diversen Totaal mutaties lasten -126 Baten - Totaal mutaties baten 0 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

49 Deelprogramma 01.2 Versterken besturen op hoofdlijnen Programma 01 Democratisering Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 43 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het deelprogramma versterken besturen op hoofdlijnen omvat initiërende, inkaderende en integrerende activiteiten, die moeten leiden doelgerichte, verantwoorde en tijdige besluiten op beleidsvraagstukken en een adequate uitvoering van genomen besluiten. In aansluiting op het Arnhems Lenteakkoord zal de gemeente bij de ontwikkeling en uitwerking van plannen nadrukkelijker de stad, de wijken en de bewoners als startpunt nemen. Werken met het gezicht naar de stad en de wijken, het ontwikkelen van plannen in gesprek met bewoners en ondernemers in de stad, het benutten van de kennis en de creativiteit van de stad. Deze werkwijze moet de komende jaren meer en meer leidend zijn voor de aanpak van het stadsbestuur. Programmasturing helpt om belangrijke ontwikkelingen in de stad te prioriteren en in gang te zetten. Met behulp van het planning- en controlinstrumentarium (Perspectiefnota, Meerjarenbegroting, Tussenrapportages en Jaarverslag/Jaarrekening) worden de gewenste ontwikkelingen voorbereid en de feitelijke ontwikkelingen verantwoord. Collegebesluiten worden, rekening houdend met inhoudelijke, juridische, en financiële kaders technisch goed voorbereid en verder goed afgehandeld. En om de kwaliteit van het gemeentelijk beleid te bevorderen wordt voortdurend gezocht naar kaders die bijdragen aan een verbetering van de bedrijfsvoering. In de komende jaren zal er een tekort van (inschatting bandbreedte) 45 tot 55 miljoen ontstaan. In deze tijden van economische teruggang is het een behoorlijke uitdaging om de MJPB structureel sluitend te krijgen. Op grond van de voorliggende maatschappelijke opgave en ontwikkelingen zullen op allerlei beleidsinhoudelijke vlakken maatregelen genomen moeten worden, daarnaast is het herijken en eventueel aanpassen van de gemeentelijke organisatie ook onderwerp van onderzoek. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Uit de stads- en wijkmonitor 2010 komt naar voren dat het afgelopen jaar resultaten zijn geboekt op de lange termijn prioriteiten grotere veiligheid; betere kansen voor de jeugd; meer mensen aan het werk; betere woningvoorraad en betere woonomgeving; een attractiever stad. Aan deze hoofddoelen is consequent gewerkt via de vier stadsprogramma s; via de beoogde resultaten in de verschillende deelprogramma s in de begroting en via een gebiedsgewijze aanpak die onder meer tot uiting komt in de resultaten in de vier krachtwijken en de GSO-wijken. Het gaat goed met het totaal aan werkgelegenheid, startende ondernemers, de arbeidsparticipatie van vrouwen, de centrumfunctie in al zijn facetten, de groei van de woningvoorraad, de sportparticipatie van de jeugd en met het opleidingsniveau van de Arnhemmers. Ook bij aspecten als het welzijn van kwetsbare groepen en het aandeel langdurig werklozen zijn verbeteringen zichtbaar. Beleidskaders Tussenbalans Visie Arnhem 2015 Arnhems Lenteakkoord Stadsfoto 2009 (stichting Atlas voor gemeenten) Rapport Leefbaarheid doorgrond 2007 (stichting Atlas voor gemeenten) Perspectiefnota s en Charter Krachtwijken 2008 Evaluatie 2009 van de Charter Krachtwijken Convenant GSO III Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Arnhem heeft twee gezichten. Arnhem is een stad met een prachtige natuur, goede voorzieningen, creativiteit, ondernemers, een rijke verscheidenheid aan bewoners. Maar de stad heeft ook een ander gezicht: armoede, matige kwaliteit van sommige wijken, onveiligheid. Deze tweedeling moet minder worden. Arnhem moet een stad worden waar iedereen kan meedoen en waar je prettig kunt wonen en werken. Een groeiende waardering van de bevolking voor (de aanpak van) het stadsbestuur, waarbij het met name gaat om waarden als vertrouwen, openheid en elkaar serieus nemen.

50 Deelprogramma 01.2 Versterken besturen op hoofdlijnen Programma 01 Democratisering Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 44 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Arnhem richt zich rekening houdend met de maatschappelijke context meer op het realiseren van doelen op het vlak van: 1. Aantrekkelijkheid van de stad 2. De woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk 4. Zorg De doelen zijn verwoord in de vier stadsprogramma s. Arnhem communiceert meer en helderder over het te voeren beleid en de focus daarin, zowel in als buiten de stad. Beleidsoutput 2011 Significante voortgang bij de realisatie van de doelen uit de stadsprogramma s en de aanpak van de kracht - en GSO-wijken. De realisatie van gemaakte prestatieafspraken ( zie Charter Krachtwijken 2008) is daarbij van groot belang. In hoofdstuk 3 is op deelprogramma nivo een duidelijker koppeling aangebracht tussen inleiding, doelen en output, een aanzienlijk groter aandeel output SMART geformuleerd en overall korter. In hoofdstuk 2 zijn de hoofdlijnen van beleid verankerd in de stadsprogramma s. Activiteiten 2011 Uitvoeren doelstellingen stadsprogramma s. Uitvoeren actieplannen voor de vier krachtwijken en de GSOactieplannen in Geitenkamp, St. Marten/Spoorhoek, Vredenburg/Kronenburg en De Laar en Elderveld. Voorstellen voor verbetering van monitoring van gemeentelijk beleid en ontwikkelingen in de stad. Uitvoeren acties ter verbetering MJPB Input vanuit Arnhems Lenteakkoord in programmasturing en planning- en controlcyclus verwerken Herijken en eventueel aanpassen van de gemeentelijke organisatie op grond van de voorliggende maatschappelijke opgaven en ontwikkelingen (w.o. bezuinigingen en veranderende werkwijze stadsbestuur n.a.v. het Arnhems Lenteakkoord) Een structureel sluitende MJPB Doorontwikkeling van de organisatie op grond van de in 2010 opgestelde organisatievisie en het implementatieplan. Een structureel sluitende jaarschijf 2011 en generieke taakstellingen voor Uitvoeren implementatieplan Uitvoeren visie op control en innovaties Uitvoeren bezuinigingstraject deel A tbv sluitende begroting 2011(inboeken quickscans) Uitvoeren bezuinigingstraject deel B (takenanalyse en innovatieparadigma s) 2012 t/m 2014 Significante voortgang bij de realisatie van de doelen uit de stadsprogramma s en de aanpak van de kracht- en GSO-wijken t/m 2014 Uitvoeren actieplannen voor de vier krachtwijken en de GSOactieplannen. Generieke taakstellingen die omgezet zijn naar specifieke bezuinigingen op diverse beleidsterreinen. Afronden bezuinigingstraject deel B (takenanalyse en innovatieparadigma s) voor 2012 en verder. Relatie met stadsprogramma s 1. Aantrekkelijke centrum stad 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Er is geen specifieke relatie met één van de paragrafen Participanten Partners in de stad (bewoners, instellingen, bedrijven) Provincie (GSO)

51 Deelprogramma 01.2 Versterken besturen op hoofdlijnen Programma 01 Democratisering Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 45 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Voorzetting Directie Programmasturing en Strategie (DPS) - Verkiezingen Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Nominale ontwikkelingen - Op concernniveau gereserveerde kapitaallasten - Diversen Totaal mutaties lasten 398 Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen 3 Totaal mutaties baten 3 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

52 Deelprogramma 01.2 Versterken besturen op hoofdlijnen Programma 01 Democratisering Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 46 Investeringen Rekening Economisch nut - Vervanging stemhokjes en stembussen - Content Management Systeem Maatschappelijk nut - Totaal Totaal Totaal investeringen

53 programma Kwaliteit dienstverlening

54 Deelprogramma 02.1 Publieke dienstverlening Programma 02 Kwaliteit dienstverlening Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 48 Uitgangspunten van beleid Inleiding De gemeente Arnhem streeft naar een goede publieke dienstverlening voor haar burgers, ondernemers en instellingen. Deze dienstverlening kan verder worden verbeterd door als gemeente een grotere en betere toegankelijkheid te realiseren voor onze burgers en ondernemers via de verschillende kanalen: internet, , post, telefoon en balie. Het bieden van een goede dienstverlening is dan ook een belangrijke doelstelling in de komende periode. Hierbij sluiten we de komende periode aan op de door de VNG opgestelde 5 beloften aan de burger en ondernemer. Deze beloften zijn: Onze dienstverlening is mensgericht; Burgers kunnen hun zaken snel en zeker regelen; Altijd de juiste deur: optimale ketensamenwerking; We vragen gegevens slechts eenmaal op; We zijn transparant en aanspreekbaar. Wij dragen daarmee uit dat mensen bij ons centraal staan. Het ondersteunen van hun zelfredzaamheid, vanuit wederzijds vertrouwen tussen overheid en burgers en bedrijven, staat daarbij voorop. De gemeente Arnhem werkt in haar dienstverlening met servicenormen. De burger en ondernemer weten daarmee wat zij van de gemeente kunnen verwachten. Het digitale kanaal dient als basis voor de informatieverstrekking en levering van producten via de andere kanalen. De burger en ondernemer kunnen steeds meer aan zelfservice doen, op een zelf gekozen tijdstip en plek. De afgelopen jaren is op de verschillende dienstverleningskanalen een stijgende lijn te zien in de waardering van onze klant voor de gemeentebrede dienstverlening. Daarnaast is de bereikbaarheid van de gemeente voor haar klanten in de laatste jaren zichtbaar verbeterd. Dit is gerealiseerd door de verschillende dienstverleningskanalen te optimaliseren o.a. door de inrichting van het Klant Contact Centrum (KCC) voor balie en telefonie en de inrichting van het digitaal loket als onderdeel van het internet. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) In 2009 was de waardering voor de dienstverlening op basis van de landelijke benchmark een 7,6 Begin 2010 was het aantal digitale transacties (totaal aantal afspraken en digitale aanvragen in het digitaal loket) 10% Over 2009 werd 58% van de inkomende gesprekken op het nummer binnen 30 seconden opgenomen Over 2009 werd 56% van alle klantenvragen in één keer door de frontoffice (telefonie) afgehandeld. Beleidskaders Meerjarenplan Publieke Dienstverlening Overheid heeft antwoord (Vereniging Nederlandse Gemeenten 2007) Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Betere bereikbaarheid van de gemeente voor haar burgers, ondernemers en instellingen Blijvende tevredenheid van klanten over de gemeentebrede dienstverlening

55 Deelprogramma 02.1 Publieke dienstverlening Programma 02 Kwaliteit dienstverlening Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 49 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Blijvende tevredenheid van de burgers, ondernemers en instellingen over de gemeente brede dienstverlening. Verder professionaliseren van de dienstverleningskanalen , post, balie, telefonie en internet. De burger en ondernemer heeft de beschikking over meerdere dienstverleningskanalen met dezelfde juiste informatie. Beleidsoutput 2011 De waardering voor de dienstverlening is minimaal een 7,5 (landelijke benchmark). Het aantal digitale transacties (totaal aantal afspraken en digitale aanvragen in het digitaal loket) is 15%. 60% van de inkomende gesprekken op het nummer wordt binnen 30 seconden opgenomen. 60% van alle klantenvragen wordt in één keer door de frontoffice (telefonie) afgehandeld. Activiteiten 2011 Het doorontwikkelen van het KCC Het verbeteren van de informatievoorziening via de dienstverleningskanalen; internet, telefoon en balie. Naast deze kanalen het introduceren van het sms-kanaal. Het optimaliseren van internet als dienstverleningskanaal. Het voldoen aan de overheidswetgeving door het realiseren van de basisvoorzieningen van het Nationale Uitvoeringsprogramma (NUP). Samenwerken met de partners in de keten over de centrale toegang tot de overheid t/m 2014 De structurele waardering voor de dienstverlening is minimaal een 7,5 (landelijke benchmark). Het aantal digitale transacties (totaal aantal afspraken en digitale aanvragen in het digitaal loket) is 20%. 70% van de inkomende gesprekken op het nummer wordt binnen 30 seconden opgenomen. 80% van alle klantenvragen wordt in één keer door de frontoffice afgehandeld t/m 2014 Groeiscenario Zie 2011 Relatie met stadsprogramma s 3. Participatie en werk 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Er is geen specifieke relatie met een van de paragrafen. Participanten Burgers, ondernemers en instellingen van Arnhem

56 Deelprogramma 02.1 Publieke dienstverlening Programma 02 Kwaliteit dienstverlening Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 50 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Naturalisatie * Dekking binnen het deelprogramma Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Diversen Totaal mutaties lasten 754 Baten Bestaand beleid - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Diversen Totaal mutaties baten 263 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

57 Deelprogramma 02.1 Publieke dienstverlening Programma 02 Kwaliteit dienstverlening Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 51 Investeringen Rekening Economisch nut - Bedrijfsvoering / ICT (IZ) Maatschappelijk nut - Totaal Totaal Totaal investeringen

58 52

59 programma Educatie

60 Deelprogramma 03.1 Voorschoolse ontwikkeling Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 54 Uitgangspunten van beleid Inleiding De gemeente wil bijdragen aan het gezonde ontwikkelingen van ieder kind in de leeftijd van 0 tot 6 jaar. Door kinderen meer gebruik te laten maken van voorschoolse voorzieningen wordt bijgedragen aan een goede voorbereiding op het basisonderwijs. De gemeente voert de regie ten aanzien van een integrale benadering van kinderen in de leeftijd van 0-6 jaar in hun opvoeding en ontwikkeling. Op 1 augustus 2010 treedt de wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie (OKE) in werking. Het streven is om op termijn te komen tot een pedagogisch hoogwaardige basisvoorziening voor 0-4 jarigen, waarin VVE naadloos kan worden ingepast. Het OKE wetsvoorstel beoogt de eerste stappen te zetten in het harmoniseren van de wet- en regelgeving voor kinderopvang en peuterspeelzalen. Dat betekent dat er meer samenwerking gaat plaatsvinden tussen peuterspeelzalen en kinderopvang en dat de peuterspeelzalen dezelfde kwaliteitseisen krijgen als die van de kinderopvang. OKE regelt daarnaast nieuwe kwaliteitseisen voor het VVE-beleid. Gemeenten moeten eind 2011 een VVE-aanbod van 100% voor alle doelgroepkinderen hebben gerealiseerd. In het kader van de harmonisatie peuterspeelzaalwerk en kinderopvang heeft de gemeente begin 2010 de Visie op het jonge kind vastgesteld Resultaten van gevoerd beleid (oudputindicatoren) In 2009 namen 657 peuters deel aan het reguliere peuterspeelzaalwerk. Eind 2009 zijn er in Arnhem 16 peuterspeelzalen met VVE en 19 reguliere peuterspeelzalen. Eind 2009 zijn er in Arnhem 5 kinderdagverblijven waar VVE wordt aangeboden. Op 31 december 2009 zijn 450 doelgroepkinderen met VVE-aanbod bereikt. Voor verdere outputindicatoren VVE zie deelprogramma 3.2. Beleidskaders Nota Onderwijsvoorrangsbeleid Nota Voor- en Vroegschoolse Educatie Raadbesluit over Invoering Wet Kinderopvang 2004 Handhavingsbeleid kwaliteit Wet Kinderopvang regio Gelderland Midden 2008 Beleidsnotitie Stand van zaken VVE (2007) Zie ook deelprogramma 3.2 Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Voor alle kinderen is er een kwalitatief goede opvang in peuterspeelzalen en kinderopvang, zodat ontwikkelingskansen van kinderen worden vergroot. Daarnaast is er voor alle kinderen die dat nodig hebben een VVE aanbod beschikbaar. * Onder doelgroepkinderen verstaan we kinderen die een dreigende ontwikkelingsachterstand hebben.

61 Deelprogramma 03.1 Voorschoolse ontwikkeling Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 55 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Maximaliseren van bereik doelgroepkinderen en het realiseren van een VVE-aanbod in de voorschoolse voorzieningen van 100%. Minimaliseren taalachterstanden bij kinderen van 0-6 jaar. Verbeteren kwaliteit voorschoolse voorzieningen. Beleidsoutput 2011 De financiële toegankelijkheid van de peuterspeelzalen zijn verbeterd. De voorschoolse voorzieningen zijn aangesloten bij het Centrum voor Jeugd en Gezin. De interne en externe zorgstructuur (bijvoorbeeld zorgadviesteams) van de voorschoolse voorzieningen functioneren goed. Activiteiten 2011 Inhoudelijke koppeling tussen voorschools en vroegschools aanbod (doorgaande lijn). Uitvoeren van de VVE Actieplan. Visie op het jonge kind uitwerken en de invoering voorbereiden. Wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie invoeren: kwaliteitseisen peuterspeelzalen doorvoeren. Zowel de interne als de externe zorgstructuur optimaliseren. Verbeteren van de toeleiding naar de voorschoolse voorzieningen t/m 2014 Uitvoeren van de VVE Actieplan. Visie op het jonge kind in de praktijk brengen. Relatie met stadsprogramma s 3. Participatie en werk Relatie met paragrafen Investeringen Subsidies Participanten STMG (jeugdgezondheidszorg 0-4 jaar) Kindercentra in Arnhem Stichting Peuterspeelzalen Arnhem (SPA) Stichting Rijnstad Stichting PAS

62 Deelprogramma 03.1 Voorschoolse ontwikkeling Programma 03.1 Educatie Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 56 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Taakstelling Zorg & Welzijn MJPB : harmonisatie peuterspeelzaalwerk Totaal mutaties lasten -206 Baten - Totaal mutaties baten 0 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

63 Deelprogramma 03.1 Voorschoolse ontwikkeling Programma 03.1 Educatie Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 57 Investeringen Rekening Economisch nut - Programma Arnhem-Noord Maatschappelijk nut Totaal Totaal Totaal Totaal investeringen

64 Deelprogramma 03.2 Goed onderwijs Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 58 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het gemeentelijk educatiebeleid richt zich op optimalisering van de fysieke en sociale omgeving waarin educatie plaatsvindt. Doel is het bereiken van een zo hoog mogelijke kwaliteit in het onderwijs. Wanneer dit gerealiseerd is, zullen immers ook minder leerlingen voortijdig uitvallen en zullen minder leerlingen een achterstand hebben. De wettelijke taken op het gebied van educatie zijn: leerplicht, leerlingenvervoer, huisvesting, onderwijsachterstandenbeleid (waaronder voor- en vroegschoolse educatie (VVE)), Regionaal Meld- en Coördinatiefunctie (RMC) Voortijdig Schoolverlaten, tegengaan segregatie, volwasseneneducatie en openbaar onderwijs. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Aantal multifunctionele centra (= fysieke brede scholen, MFC) op 1 januari 2010: 8 (op 1 januari 2009: 6 ;op 1 januari 2008: 5; op 1 januari 2007: 2; op 1 januari 2006: 1 en op 1 januari 2005: 1). Aantal brede scholen, dat inhoudelijk samenwerkt op 1 januari 2010: 13 (op 1 januari 2009: 8 ;op 1 januari 2008: 4; op 1 januari 2007: 2). Op basis van de uitgangspunten zijn er in Arnhem 571 doelgroeppeuters. Voor eind 2009 is als prestatieafspraak GSB geformuleerd dat 400 doelgroepkinderen met VVE in een jaar moesten zijn bereikt. Eind 2009 zijn 450 doelgroepkinderen bereikt. Dit betekent een bereik van 79% ( bereik begin %; bereik begin 2008: 65,6 %; bereik begin 2007: 51,5 %; bereik begin 2006: 48% en begin 2004: 37%). Het aantal leerlingen dat vanaf 1 augustus 2006 is bereikt in een schakelklas bedroeg eind december leerlingen. Hiermee hebben we aan de prestatieafspraak GSB met het Rijk voldaan dat eind leerlingen zijn geschakeld (op 1 januari 2009: 459; op 1 januari 2008: 296; op 1 januari 2007: 53; op 1 januari 2006: 12). Het jaarlijkse percentage nieuwe voortijdig schoolverlaters in de gemeente Arnhem is in de afgelopen schooljaren gedaald: van 5,9% in , 5,7% in , 5,1% in naar 4,8% in Het percentage voortijdig schoolverlaters dat jaarlijks is herplaatst naar een opleiding of naar werk is in vrijwel gelijk met dat van voorgaande jaren. In was het herplaatsingpercentage 65%, in %, in % en in weer 65%. Beleidskaders Visiedocument Integraal huisvestingsplan Primair Onderwijs (2008) Meerjarenplan Regionale Meld- en Coördinatiefunctie Voortijdig Schoolverlaten subregio Arnhem (2005) Kadernota brede scholen (2004, herbevestig in 2008) Integraal Huisvestingsplan voortgezet onderwijs Arnhem-Noord (2002) Tussenevaluatie Brede Schoolontwikkeling (2009) Actieplan Aanval op de Uitval (2008) Toekomstvisie huisvesting speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem (2009) Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Het vergroten van de ontwikkelingskansen van kinderen. Verhoging taalniveau bij de start in het basisonderwijs. Verhoging taalniveau bij de overstap van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs. Vermindering van het aantal voortijdig schoolverlaters in Arnhem. Meer schone, veilige en goed onderhouden schoolgebouwen, die aansluiten op onderwijskundige inzichten. Minder segregatie en meer integratie.

65 Deelprogramma 03.2 Goed onderwijs Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 59 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Partners, verantwoordelijk voor opvoeden en opgroeien in wijken, beter laten samenwerken. Maximaliseren van bereik doelgroepkinderen en het realiseren van een VVE-aanbod van 100%. Verbetering kwaliteit VVE aanbod Betere voorbereiding op het vervolgonderwijs. Beleidsoutput 2011 In een tweetal wijken is een structurele inhoudelijke samenwerking (brede schoolconcept) gerealiseerd. Uiterlijk op 31 december 2011 is er voor alle doelgroepkinderen (100%) een VVE-aanbod Op alle onderbouwgroepen van de OVG scholen is een dubbele bezetting Alle vroegschoolse locaties VVE werken met ouderprogramma Alle schakelklassen zijn omgevormd tot een verlengde schooldagvariant Activiteiten 2011 Versterken van inhoudelijke samenwerking in de wijk via het aanstellen van een brede school coördinator en inzet combinatiefunctionaris school-sport-cultuur. Meer gebruik van schoolgebouwen voor wijkactiviteiten. Uitbreiding capaciteit VVE speelzaalwerk, uitbreiding bereik doelgroeppeuters en afspraken met kinderopvang over VVE op dagverblijven. Bepalen van verdeelsleutel middelen onderwijsvoorrang en inhoud bepalen van aanbod in de diverse VVE aanbod varianten. Werkgroep wordt ingesteld om huidige aanbod ouderprogramma s te evalueren en nieuw aanbod op te zetten. Implementeren van beleidsplan onderwijsvoorrang Het jaarlijkse aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters wordt gereduceerd. Voortijdig schoolverlaters worden herplaatst naar een opleiding of naar werk. Het percentage nieuwe voortijdig schoolverlaters in het schooljaar is maximaal 4,0 %. Het percentage herplaatste voortijdig schoolverlaters is minimaal 65 %. Uitvoering van de activiteiten uit het Actieplan Aanval op de uitval. Uitvoering van herplaatsingactiviteiten door Team VSV. Meer adequate huisvesting van scholen. Een stabiel aanbod van het leerlingenvervoer realiseren Herhuisvesting VSO-bovenbouw De Radar: definitie- en ontwerpfase afgerond, voorbereiding uitvoering gestart Herhuisvesting Dr. P.C.M. Bosschool (en aanverwante zorgvoorzieningen): definitiefase afgerond, ontwerpfase gestart Actieplan voor de verbetering van de huisvesting van de overige schoolgebouwen voor (voortgezet) speciaal onderwijs gereed. Eind 2011 wordt MFC Geitenkamp gerealiseerd Nader te bepalen Verder uitwerken Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs en vertaling in jaarlijks Onderwijshuisvestingsprogramma. In samenwerking met de schoolbesturen opstellen van plannen voor nieuwe huisvesting van de Dr. P.C.M. Bosschool en de VSO-bovenbouw van De Radar/Arnhemse Buitenschool. Uitwerken van de Toekomstvisie huisvesting (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem (haalbaarheidsonderzoeken, locatiekeuzes, investeringsberekeningen). Onderzoek doen naar beïnvloedingsmogelijkheden van het gebruik van leerlingenvervoer. Onderzoek naar indicatoren

66 Deelprogramma 03.2 Goed onderwijs Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 60 Beleidsdoelen Beleidsoutput 2012 t/m 2014 In 2012 is in minimaal 9 wijken een structurele inhoudelijke samenwerking (brede schoolconcept) gerealiseerd. In schooljaar is het percentage nieuwe voortijdig schoolverlaters maximaal 3,5%. Dit is een reductie van 40% ten opzichte van het schooljaar Dit beleidsdoel sluit aan bij regionale convenantafspraken met onderwijsinstellingen en met het ministerie van OCW. In de jaren daarna is het jaarlijkse percentage nieuwe voortijdig schoolverlaters niet hoger dan 3,5%. Het jaarlijkse percentage herplaatste voortijdig schoolverlaters is minimaal 65 %. Activiteiten 2012 t/m 2014 Verder versterken van inhoudelijke samenwerking in de wijk via realisatie van bredeschool coördinatie en extra inzet van combinatiefunctionarissen op locatie. Uitvoering van de activiteiten uit (het vervolg) op het Actieplan Aanval op de uitval. Uitvoering van herplaatsingsactiviteiten door Team VSV. Planmatige aanpassing scholen op basis van Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs. Realiseren van 5 MFC s (w.o. Klarendal, Schuytgraaf centrum). Verder uitwerken Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs en vertaling in jaarlijks Onderwijshuisvestingsprogramma (Ver-)nieuwbouw scholen voor VSO- bovenbouw De Radar en Dr. P.C.M. Bosschool gereed. Aan de hand van het actieplan is gestart met de voorbereiding van volgende (ver)nieuwbouwprojecten voor scholen (voortgezet) speciaal onderwijs Onder voorbehoud van uitkomsten onderzoek, hanteren indicatoren voor beleidsoutput Met de schoolbesturen kaders vaststellen voor uitwerking van de plannen voor herhuisvesting van de VSO- bovenbouw De Radar en Dr. P.C.M. Bosschol (ruimteprogramma, investeringsvergoeding, financiering, planning, bouwheerschap). In samenspraak met de schoolbesturen de verbetering van de huisvesting voor het (voortgezet) speciaal onderwijs op basis van de Toekomstvisie vertalen in een meerjarig actieplan. Relatie met stadsprogramma s 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk Relatie met paragrafen Investeringen Onderhoud kapitaalgoederen Participanten SPA (stichting peuterzalen Arnhem) Rijnstad SKAR (stichting kinderopvang Arnhem) Scholen / schoolbesturen Stichting PAS (primair onderwijs in Arnhem in samenwerking) ROC Rijn IJssel, ROC A12, UWV werkbedrijf / jongerenloket

67 Deelprogramma 03.2 Goed onderwijs Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 61 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Planmatig onderhoud - Achterstallig onderhoud onderwijspanden Knelpunten - MFC Presikhaven * Dekking binnen budget Sport Dekkingsvoorstellen - Actualisatie achterstallig onderhoud onderwijspanden in Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Kapitaallasten - Huurlasten Scholengroep Mariendael - GSO-3 budget Brede School Geitenkamp (zie baten) - Rijksbudget Onderwijsachterstanden: in 2010 via het Gemeentefonds uitgekeerd - Diversen Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - GSO-3 bijdrage Brede School Geitenkamp (zie lasten) - Rijksvergoeding Onderwijsachterstanden: in 2010 via het Gemeentefonds uitgekeerd - Diversen Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

68 Deelprogramma 03.2 Goed onderwijs Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 62 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - BR Investering Brede Scholen: Dekking kapitaallasten Witte School Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Investeringen Rekening Economisch nut - Integraal Huisvestingsplan VO Noord - Onderwijshuisvesting en spoedprocedures - Onderwijshuisvestingsprogramma's - Programma Arnhem-Noord - Programma Arnhem-Zuid - Voorzieningen Malburgen - Voorzieningen Presikhaaf - Voorzieningen Rijkerswoerd - Voorzieningen Schuytgraaf - Corr. activeringen voorgaande jaren IHP VO Noord - Corr. activeringen voorgaande jaren diverse MFC's - Programma Speciaal Onderwijs - Bedrijfsvoering Sportbedrijf Totaal Maatschappelijk nut - Totaal Totaal investeringen

69 Deelprogramma 03.3 Volwasseneneducatie Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 63 Uitgangspunten van beleid Inleiding Volwassen inwoners met een achterstand op het gebied van onderwijs, vorming en ontwikkeling kunnen door hun achterstand belemmerd worden bij deelname aan de samenleving. De gemeente koopt educatieve trajecten in bij ROC Rijn IJssel (formele educatie) en ondersteunt de educatieve activiteiten van Volksuniversiteit en NIVON (non formele educatie) middels subsidie. Daardoor kan deze doelgroep volwassenen gebruik maken van een educatief aanbod en daardoor kennis en vaardigheden vergroten, alsmede de kans op maatschappelijke en arbeidsmatige participatie. De gemeente ziet erop toe dat het aanbod zo goed mogelijk is afgestemd op de leervraag van betrokken volwassenen. Bij de formele educatie zal met name ingezet worden op de beheersing van de Nederlandse taal, zowel spreken en verstaan als lezen en schrijven, en op het alsnog behalen van een startkwalificatie (HAVO) door kwalificatieplichtige jongvolwassenen. De middelen die de gemeente van het rijk ontvangt voor de formele educatie zijn opgenomen in het Participatiebudget, waarbij de inzet van deze middelen wordt afgestemd op inburgering en re-integratie. Nadat in 2010 door het rijk al 25% was gekort op de educatiegelden, zal het rijk in 2011 nogmaals 19% korten op het budget. Bij het opvangen van de gevolgen hiervan zal het onderwijs in de Nederlandse taal en het behalen van een startkwalificatie zoveel mogelijk worden ontzien. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Door de toenemende vraag naar en het aanbod van korte cursussen, die zo goed mogelijk aan sluiten bij de leervraag van volwassenen, is het aantal mensen dat bij het ROC een cursus volgde de laatste jaren toegenomen. Alle cursussen bij elkaar geteld (VAVO, Nederlands als tweede taal, alfabetisering autochtonen en alle korte cursussen) volgden in mensen een cursus, in 2009 was dat 744. Bij Volksuniversiteit en NIVON is het aantal deelnemers de laatste jaren rond respectievelijk en 755. Beleidskaders Visienota Participatiebudget Meedoen: dat geldt voor iedereen ( 2009) Rijksbeleid inzake participatiebudget, onderdeel volwasseneneducatie Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Het bevorderen van de sociale cohesie, zelfredzaamheid en participatie op de arbeidsmarkt en de deelname aan het educatieve, sociale en culturele leven.

70 Deelprogramma 03.3 Volwasseneneducatie Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 64 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Bevorderen dat volwassenen met een onderwijsachterstand gaan deelnemen aan educatieve trajecten, waarmee kennis en vaardigheden worden vergroot. Beleidsoutput 2011 Voor 2011 wordt uitgegaan van de inkoop van naar schatting 450 cursussen formele educatie met circa 650 deelnemers. (Cursus is cursusplaats, meer dan één cursist per plaats mogelijk). Het aanbod non-formele educatie is afgestemd op educatieve wensen van potentiële deelnemers t/m 2014 In 2012 voortzetting op niveau Het rijk wil ingaande 2013 het budget formele educatie gaan baseren op behaalde resultaten. Verwachting is dat de inkoop 2013 en 2014 zal liggen op niveau Activiteiten 2011 Inkoopovereenkomst formele educatie met het ROC en monitoren voortgang. Daarbij afstemming met negen regiogemeenten voor het onderdeel VAVO. Een deel van het aanbod nonformele educatie van Volksuniversiteit en NIVON ondersteunen middels subsidie t/m 2014 In 2012 voortzetting Ingaande 2013 zal de volwasseneneducatie moeten worden aanbesteed. Non-formele educatie van Volksuniversiteit en NIVON voortzetting beleid Relatie met stadsprogramma s 3.Participatie en werk Relatie met paragrafen Er is geen specifieke relatie met één van de paragrafen Participanten Tot en met 2012 ROC Rijn IJssel voor de formele educatie. Daarna de partij die gegund wordt. Volksuniversiteit NIVON

71 Deelprogramma 03.3 Volwasseneneducatie Programma 03 Educatie Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 65 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting ( verzamelbesluit ) Totaal mutaties lasten -404 Baten Bestaand beleid - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) -442 Totaal mutaties baten -442 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

72 66

73 programma Werk en inkomen

74 Deelprogramma 04.1 Het verminderen van de afstand tot de arbeidsmarkt Programma 04 Werk en Inkomen Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale Zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 68 Uitgangspunten van beleid Inleiding Arnhem wil een sterke en vitale stad zijn waarin iedereen zich kan ontwikkelen. Belangrijke voorwaarde hiervoor vormt een effectieve aanpak op het terrein van re-integratie. Belangrijk hiervoor is het verbeteren van de maatschappelijke deelname van zowel bijstandsgerechtigden als niet bijstandsgerechtigden. Hiervoor wordt krachtig ingezet op het terugdringen van bijstandsafhankelijkheid en het terugdringen van de uitkeringsafhankelijkheid in bredere zin; in samenwerking met het UWV-Werkbedrijf. Een extra accent leggen wij in onze krachtwijken. De gemeente heeft aanvankelijk voor 4 jaar ingezet op een reductie van het WWB-volume van 30% in de kracht- en ontwikkelwijken en 20% in de overige wijken. De huidige recessie heeft invloed op de volumeontwikkeling en zal een bijstelling noodzakelijk maken. Daar waar de afstand tot de arbeidsmarkt nog te groot is wordt extra ingezet op werken met behoud van uitkering (Werken voor de Stad). De landelijke groeiverwachting van het CPB is 10%. De inzet is in Arnhem in elk geval met de eigen volumegroei het beter te doen dan het landelijk gemiddelde. Een groei van het volume met (maximaal) 10% zou in Arnhem een toename met ruim 500 klanten betekenen tot bijna 5700 eind Inzet is de volumegroei in Arnhem te beperken tot 8 %. De CPB-voorspelling is een gemiddelde; in steden stijgt het aantal sneller dan daarbuiten. De Wet sociale werkvoorziening (Wsw) is met ingang van 2008 gemoderniseerd. De financiering is vereenvoudigd en loopt via de gemeente ook al werkt deze samen in een Gemeenschappelijke Regeling (GR). De gemeente kan hierdoor beter de regie voeren. Voorts dient de gemeente een aantal deeltaken van de Wsw zelf te gaan uitvoeren; zoals wachtlijstbeheer en bekostigen begeleid werken. De gemeente neemt vanaf 2010 de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van een deel van de Wsw-taakstelling; elke gemeente kan per jaar 4% van het beschikbare budget vrij besteden. Deze vrije ruimte kan na 4 jaar oplopen tot maximaal 16% van het Wsw-budget. Het vrij besteedbare budget kan ook geheel of gedeeltelijk bij Presikhaaf bedrijven zelf worden besteed. Naast aandacht voor terugkeer naar werk, wil Arnhem mensen stimuleren zich te ontwikkelen. Dit gebeurt door onder andere te investeren in een optimale aansluiting van onderwijs en arbeidsmarkt en door het vergroten van de arbeidsparticipatie. Kinderopvang speelt hierbij een belangrijke rol. De gemeente vervult een regierol en heeft vanuit de Wet Kinderopvang taken op het gebied van registratie, toezicht op de kwaliteit en hygiëne, handhaving en doelgroepbeleid rondom kinderopvang. Ook is er specifieke aandacht voor de aanpak van de jeugdwerkloosheid. Vanaf 1 oktober 2009 is de wet Investeren in Jongeren (WIJ) in werking getreden. In lijn met deze wet worden jongeren door de gemeente Arnhem zo snel mogelijk terug naar school geleid of naar werk bemiddeld. Jongeren krijgen waar nodig een werkleer-aanbod van de gemeente, waardoor belemmeringen richting scholing, werk of participatie zoveel mogelijk worden opgeheven. Hiermee realiseert de gemeente Arnhem een sluitende aanpak ter bestrijding van de jeugdwerkloosheid. Naast de uitvoering van de WIJ coördineert de gemeente Arnhem ook de regionale aanpak van de jeugdwerkloosheid in de regio Gelderland-Midden. Hiervoor krijgt de gemeente Arnhem ook extra middelen van SZW. In overleg met 17 gemeenten, onderwijs, werkgevers, UWV-Werkbedrijf en kenniscentra worden projecten ontwikkeld en ondersteund om aanvullend op de reguliere aanpak door partijen de jeugdwerkloosheid te bestrijden. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) De WWB volumestijging in 2009 lag ruim onder het landelijk gemiddelde. Eind 2010 werkt 66% van de Wsw-ers binnen, 16% beschut buiten en 18% binnen detachering en begeleid werken. Streven op termijn is 1/3 e binnen en 2/3 e buiten in de vorm van 1/3 e dienstverlening en 1/3 e detacheren/begeleid werken. Beleidskaders Uitvoering van de nieuwe Wsw; een middellange termijn beleidsperspectief van de gemeenten die participeren in de GR Werkvoorziening Midden Gelderland. Meerjarenbeleidsplan Wwb, Tussenbalans Meerjarenbeleidsplan Wwb , Actieplan Werk, verordeningen en richtlijnen Wwb Nota Toezicht- en handhavingsbeleid kwaliteit kinderopvang (2008) Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Iedere Arnhemmer voorziet naar vermogen zelfstandig in zijn bestaansmiddelen Een ieder benut zijn kansen en mogelijkheden tot ontplooiing en deelname aan de samenleving, bij voorkeur door het verrichten van arbeid of anders door het verrichten van maatschappelijk nuttige activiteiten Netwerk re-integratie en toetreden tot de arbeidsmarkt uitgebreid en geïntensiveerd

75 Deelprogramma 04.1 Het verminderen van de afstand tot de arbeidsmarkt Programma 04 Werk en Inkomen Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale Zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 69 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Verkleinen van de uitkeringsafhankelijkheid (o.a. van jongeren) Werkgeversbenadering is een speerpunt van het arbeids- en participatiebeleid: inzetten op aansluiting van het aanbod op de vraag Ontwikkeling volume Wwbklantenbestand beter dan landelijk gemiddelde. Volumeontwikkeling Wwb in de krachtwijken beter dan geheel Arnhem Realiseren sluitende aanpak alle jongeren 2011 Optimaliseren van het gebruik van de diverse re-integratieinstrumenten (ABC, Opstapbanen, Werken voor de Stad) Uitvoeren integrale aanpak Aanval op de uitval Werkgeversservicepunt optimaliseren Accenten op de krachtwijken Bestandsbeheer WIW en IDklanten Invulling geven aan de modernisering van de Wsw Verstevigen poortwachtersfunctie Doorontwikkeling sector Werk en Inkomen Realiseren van een sluitende aanpak ter bestrijding van de jeugdwerkloosheid (Zowel in Arnhem als in regionaal verband) Kinderopvang Opdracht geven aan Hulpverlening Gelderland Midden, voor het doen van inspecties (kwaliteit en hygiëne) bij kindercentra en vanaf 2011 ook bij de peuterspeelzalen. Wsw Van binnen naar buiten: minder mensen binnen het eigen SWbedrijf werkzaam Activeren van de wachtlijst Aansluiten uitvoering WSW op integraal arbeidsmarktbeleid 2012 t/m 2014 Wsw Verhouding van het aantal personen dat binnen werkt ten opzichte van het aantal personen dat buiten werkt: 1 staat tot t/m 2014 Voor beleid kinderopvang zie 2011 Relatie met stadsprogramma s 3. Participatie en Werk Relatie met paragrafen Er is geen specifieke relatie met één van de paragrafen Participanten Wsw Presikhaaf Regio-gemeenten Hulpverlening Gelderland Midden (HGM) Kindercentra in Arnhem

76 Deelprogramma 04.1 Het verminderen van de afstand tot de arbeidsmarkt Programma 04 Werk en inkomen Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 70 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Dekkingsvoorstellen - Werkvoorziening Presikhaaf -479 Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Decentralisatie-uitkering uitvoeringskosten Wwik Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

77 Deelprogramma 04.2 Inkomensvoorziening- en ondersteuning als sociaal vangnet Programma 04 Werk en Inkomen Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale Zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 71 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het algemeen inkomensbeleid is voorbehouden aan het Rijk. Het Rijk stelt financiële middelen beschikbaar en geeft de kaders aan waarbinnen gemeenten (aanvullende) inkomensondersteuning en inkomensondersteunende instrumenten kunnen inzetten. De gemeente Arnhem opereert binnen het spanningsveld van aan de ene kant het bieden van adequate inkomensvoorzieningen en aan de andere kant het beperken van de armoedeval. De gemeente Arnhem zet in op een reëel en fatsoenlijk uitkeringsniveau rond het landelijk gemiddelde. Door de economische crisis is het lastig verwachtingen uit te spreken ten aanzien van het volume van het Wwbbestand. Met het re-integratiebeleid worden zoveel mensen als mogelijk geactiveerd. De landelijke groeiverwachting van het Centraal Plan Bureau (CPB) voor 2010 is 10%. De inzet is in Arnhem in elk geval minder volumegroei te laten ontstaan dan het landelijk gemiddelde. Een groei van het volume met (maximaal) 10% zou in Arnhem een toename met ruim 500 klanten betekenen tot bijna 5700 eind De CPB-voorspelling is een gemiddelde; in steden stijgt het aantal sneller dan daarbuiten. Inzet is om dit de volumestijging in Arnhem te beperken tot 8%. Inwoners die door omstandigheden (zowel op het terrein van schaarse financiële middelen als bijvoorbeeld sociale uitsluiting) aanvullende inkomensondersteuning nodig hebben, kunnen gebruik maken van een uitgebreid palet van instrumenten van het gemeentelijke minimabeleid. Het streven is om de komende jaren samen met de partners in de stad extra in te zetten op het bestrijden van armoede (inclusief schulddienstverlening). De ambities zijn verwoord in de stadsagenda Arnhem omarmt en de gemeentelijke armoedeagenda Bijzondere aandacht gaat uit naar het bestrijden van (de gevolgen van) armoede bij kinderen ingevolge het Convenant Arnhemse kinderen doen mee! met het rijk. Ook zet de gemeente in op het voorkomen van oneigenlijk gebruik, gericht op het handhaven van het draagvlak (maatschappelijk en economisch) voor de gemeentelijke inkomensondersteuning. Het Kabinet gaat schulddienstverlening (SDV) in 2010 opnemen in een wettelijk kader. Alle gemeenten moeten in 2010 een beleidsplan opstellen met een beschrijving van de integrale SDV. De wet stelt o.a. grenzen aan de wachttijd voor SDV en maakt het aan bezwaar en beroep onderhevig. Tot en met 2011 wil de gemeente zoveel mogelijk de huidige werkwijze en beleidsaccenten handhaven (o.a. verwoord in de Armoede agenda ). Zo is er gelet op de toename van de problematische schulden bij inwoners aandacht voor preventie en nazorg. Ook ligt het accent, daar waar inwoners problematische schulden hebben en (nog) niet zelf of met hulp van derden een duurzame oplossing kunnen vinden, op het bereiken van financiële rust en stabiliteit. In 2010 wordt onderzocht in samenspraak met de partners in de stad hoe wij de effectiviteit van SDV kunnen vergroten / handhaven bij gelijkblijvende of minder financiële middelen. Dat moet leiden tot een nieuw Meerjarenbeleidsplan vanaf Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Bereik doelgroep: Percentage dat ArnhemCard (AC) heeft is ± 92 % (streven: 95%); Bereik aantal klanten dat deelneemt aan de Collectieve Aanvullende Ziektekostenverzekering (CAZ ) is 77 % (streven: 80%); Slagingspercentage schuldregelingen (fase 2) is 61,4 (streven: 65%); Wachttijd voor schuldregeling ± 10 weken (streven: 4 weken); Aantal sportende kinderen (ArnhemCard is 1037 (streven: 1300); Aantal kinderen dat deelneemt aan cursus muziek, dans of ballet bij het Domein of andere instellingen is gestegen van 115 naar 224 (streven 300). Beleidskaders Meerjarenbeleidsplan Wwb Tussenbalans meerjarenbeleidsplan Armoede-agenda Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Vraaggericht en integraal aanbieden van en stimuleren gebruik van aanvullende inkomensondersteunende voorzieningen gericht op: Bevorderen zelfredzaamheid; Voorkomen armoede en sociale uitsluiting; Bevorderen maatschappelijk participatie.

78 Deelprogramma 04.2 Inkomensvoorziening- en ondersteuning als sociaal vangnet Programma 04 Werk en Inkomen Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale Zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 72 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Ontwikkeling volume Wwb; Arnhem beter dan landelijk. Volumeontwikkeling in krachtwijken gunstiger dan in andere Arnhemse wijken Instandhouding van het financiële vangnet voor de mensen die hier recht op hebben. Voorkomen oneigenlijk gebruik van de inkomensvoorziening- en ondersteuning. Het op een efficiënte, effectieve en klantvriendelijke wijze verzorgen van op de persoonlijke situatie toegesneden (aanvullende) inkomensondersteuning en overige instrumenten aan inwoners die hierop tijdelijk of blijvend zijn aangewezen (extra aandacht voor kinderen). Beleidsoutput 2011 Ontwikkeling Wwb: toename volume geringer dan landelijke toename (daarmee beter dan landelijk). Bereik van de ArnhemCard is 95% van het aantal klanten tot 120% van de bijstandsnorm Bereik CAZ: 80% AC-houders Participatie kinderen: Sport: Cultuur: 300 Activiteiten 2011 Verdere professionalisering handhaving: intensivering aanpak (aanpak kunners/nietwillers; gerichte inzet maatregelenbeleid) Uitwerking activiteiten Armoede Agenda ; Extra inzet op de bestrijding van armoede bij kinderen; Extra inzet op vroegsignalering, preventie en nazorg bij schulddienstverlening (SDV) (o.a. bij scholen); Laagdrempelig toegang tot inkomensondersteunende voorzieningen (snelbalie, invoering berekenuwrecht+, aansluiting op de wijkgerichte toegangen); Tegengaan niet-gebruik van landelijke en lokale voorzieningen. Burgers ondersteunen bij het voorkomen van of vinden van een (gestabiliseerde of duurzame) oplossing voor problematische schulden. Wachttijd voor schuldregeling en inkomensbeheer 4 weken; Slagingspercentage van de schuldregelingen (fase 2) 65%. Onderzoek naar effectiviteit SDV vertalen in meerjarenbeleidsplan 2012 e.v t/m 2014 Wwb: jaarlijkse toename van 400; Bereik CAZ: 85% AC-houders. Relatie met stadsprogramma s Participatie en werk Zorgzame stad Relatie met paragrafen Weerstandsvermogen Participanten Zorgverzekeraars SUWI-partners, Belastingdienst, Deurwaarders, Woningbouwcorporaties, Nutsbedrijven, Welzijnsinstanties, Regiogemeenten Vrijwilligersorganisaties en charitatieve instellingen gericht op armoedebestrijding Midden (HGM) Kindercentra in Arnhem

79 Deelprogramma 04.2 Inkomensvoorziening en -ondersteuning als sociaal vangnet Programma 04 Werk en inkomen Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 73 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Afbouw rijkssubsidie handhaving (SIOD) * Dekking vanuit WWB-budget Dekkingsvoorstellen - Inkomensvoorziening WWB -500 Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Begrote stijging uitkeringslasten - Diversen Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Begrote stijging rijkssubsidie WWB Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

80 Deelprogramma 04.2 Inkomensvoorziening en -ondersteuning als sociaal vangnet Programma 04 Werk en inkomen Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 74 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - BR renterisico stadsbank Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats

81 programma Zorg

82 Deelprogramma 05.1 Zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 76 Uitgangspunten van beleid Inleiding Centraal uitgangspunt van beleid, is van de zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid. Dit uitgangspunt realiseren wij in nauwe samenwerking met onze maatschappelijke partners. In het kader van onze aanpak schenken wij in het bijzonder aandacht aan kwetsbare groepen, zoals verslaafden, asielzoekers, slachtoffers van huiselijk- en eergerelateerd geweld, risicojongeren, daklozen en de OGGZ doelgroep. Achterliggende gedachte is dat versterking van de maatschappelijke zorg nodig is. Naast versterking van de aanpak op de afzonderlijke deelterreinen gaat het daarbij ook om het verbeteren van de samenhang. Ketensamenwerking is het sleutelwoord en gemeentelijke regie is onze uitdaging. Voor wat betreft de beoogde gemeentelijke regiefunctie en sluitende, persoonsgerichte aanpak, heeft het Regionaal Kompas een belangrijke kaderstellende functie. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Volksgezondheid M.b.t. overgewicht: in het schooljaar 2008/2009 zijn van ruim 4000 kinderen de lengte en het gewicht geregistreerd. Er is gebleken dat 750 kinderen matig overgewicht hebben (18,5%, t.o.v. 19,5% in het vorig schooljaar) en 321 kinderen hebben obesitas (7,9% t.o.v. 7,8% in het vorig schooljaar). Bij alle kinderen met matig overgewicht en obesitas heeft een gezondheidsinterventie plaatsgevonden. Verslavingszorg: Output(indicatoren) in het kader van de uitvoering GSB III (BDU/SIV) zijn gerealiseerd. Met ingang van 2010 gelden nieuwe doelstellingen in beleid en uitvoering (zie hierna). Maatschappelijke opvang en Vrouwenopvang In 2009 zijn 151 vrouwen en 139 kinderen in de residentiële vrouwenopvang opgenomen. Er zijn 93 opvangplaatsen beschikbaar. Het aantal plaatsen woonbegeleiding voor vrouwen en kinderen was 25, waarvan 15 in de regio Arnhem en 10 in de regio Achterhoek. Op de noodbedden was een bezetting van 52%. Er zijn in vrouwen en 259 kinderen op een noodbed opgevangen. Het gemiddelde verblijf is 3 à 4 dagen. De meesten gaan daarna naar een residentiële opvang. Er zijn 33 trajecten gerealiseerd in het kader van de methodiek begeleide In 2009 zijn 103 huisverboden opgelegd in de regio Arnhem en Achterhoek, waarvan 37 in Arnhem. Beleidskaders Evaluatienota Maatschappelijke Opvang (2004) Kadernota Alcohol - en Drugsbeleid Arnhem "Hoofdlijnen Integraal Veiligheidsbeleid en Integraal veiligheidsprogramma Eervol Arnhem (2007) Beleidsbrief VWS Beschermd en weerbaar, intensivering van de opvang en hulp bij geweld in afhankelijkheidsrelaties, (2007). Het hulpverleningsproces in de regio Arnhem en Achterhoek na het opleggen van een tijdelijk huisverbod (2008) Met Mate, nota volksgezondheid (2007) Regionale uitvoeringsplannen overgewicht, psychische problematiek en alcoholmatiging jeugd WMO meerjarenbeleidsplan ( ) OGGZ-visiedocument (maart 2008) Regionaal Kompas ( ) Notitie Ondersteunen en Versterken, zorg voor asielzoekers en vluchtelingen in Arnhem (mei 2008) Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (2010) Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Verbeteren van de sociale kwaliteit van de samenleving en het creëren van optimale kansen op een gezond en volwaardig leven voor iedereen. Versterken van individuele mogelijkheden van de bovengenoemde groepen en het terugdringen van de overlast die door hen wordt veroorzaakt. Het vergroten van weerbaarheid, motivatie en zelfredzaamheid van risicogroepen. Geen onvrijwillige dakloosheid en optimale participatie in de maatschappij voor alle klanten uit de doelgroep.

83 Deelprogramma 05.1 Zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 77 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Volksgezondheid Meer mensen kiezen voor een gezondere leefstijl. Versterking integrale jeugdgezondheidszorg Volksgezondheid Het aantal jeugdigen met overgewicht terugdringen in vier jaar met 2% (schooljaar is nulmeting). Daling van het aantal jongeren dat in de afgelopen vier weken alcohol heeft gedronken (nulmeting: EMOVO 2007, percentage wordt in 2010 vastgesteld). Daling van het aantal bingedrinkers (nulmeting: EMOVO 2007, percentage wordt in 2010 vastgesteld). Daling aantal jongeren met depressieve klachten (nulmeting: EMOVO 2007, percentage niet nader geformuleerd) Volksgezondheid Bestuurlijke verkenning integrale jeugd-gezondheidszorg. Verdere uitvoering plannen van aanpak overgewicht, psychische problematiek, alcoholgebruik jongeren. Regie op uitvoering (lokaal en bovenlokaal). Opstelling nota Volksgezondheid (regionale en lokale visie). Start uitvoering nota Volksgezondheid Maatschappelijke opvang In de gemeente Arnhem hoeft niemand meer onvrijwillig of langdurig dakloos te zijn. Voorkomen dakloosheid ten gevolge van uithuiszettingen, detentie en uitval uit zorginstellingen. Bevorderen van uitstroom uit de opvang. Maatschappelijke opvang Versterking ketenregie in beleid en uitvoering (ten opzichte van 2010). Meer integrale, persoonsgerichte trajecten inzake problematiek daklozen en zwerfjongeren (ten opzichte van 2010). Vermindering (ten opzichte van 2010) van het aantal uithuiszettingen en realisatie nazorg. Vermindering (ten opzichte van 2009; onderzoek Beke) van overlastgevend gedrag van de doelgroep daklozen. Maatschappelijke opvang Aanbieden persoonsgerichte trajecten inzake problematiek daklozen en zwerfjongeren. Invulling regierol gemeente, via doorontwikkeling organisatie en processen. Realiseren van voorzieningen ten behoeve van sluitend aanbod. Verslavingszorg Verhoging van de doorstroom en uitstroom naar maatschappelijke rehabilitatie. Vermindering en (minimaal) stabilisatie van het niveau van criminaliteit en overlast. Maatschappelijk herstel van een specifieke groep harddrugverslaafden. Verslavingszorg Toename van doorstroom en uitstroom aantal cliënten naar maatschappelijke rehabilitatie. Ruimer aanbod en meer samenhang in de 24 uurs opvang verslaafden. Verdergaande integratie van zorg en veiligheid. Het maximale aantal geselecteerde verslaafden maakt gebruik van de heroïne-unit. Verslavingszorg Ketenregie obv strategische kaders en uitvoerende programma s en projecten. Opstelling en uitvoering programma s en projecten, gericht op preventie en doorstroming / activering. Project intensivering uitstroom prostitutie. Herijking vergunningenstelsel zorgzone. Uitvoering beheersmaatregelen, met focus op nieuwe 24 uursopvang. Monitoring zorg en overlast. Versterking medische heroïneverstrekking.

84 Deelprogramma 05.1 Zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 78 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Vrouwenopvang (zie ook 06.1 huiselijk geweld) Voldoende en efficiënte opvangmogelijkheden voor slachtoffers van huiselijk geweld en van andere vormen van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Versterken van de weerbaarheid van risicogroepen voor huiselijk geweld en eergerelateerd geweld. Het steunpunt huiselijk geweld is expertisecentrum voor huiselijk geweld in alle verschijningsvormen Vrouwenopvang Meer preventieactiviteiten huiselijk geweld, kindermishandeling en eergerelateerd geweld. 5% minder recidive in huiselijk geweld en kindermishandeling. 5% verhoging van de doorstroom en uitstroom uit de vrouwenopvang naar zelfstandig- of begeleid wonen. Inzicht in behoefte aan opvang voor diverse doelgroepen, zoals tienermoeders, slachtoffers loverboys, jeugdprostitutie, vrouwenhandel en eergerelateerd geweld Vrouwenopvang Persoonsgerichte aanpak in de residentiële opvang en speciale kindgerichte hulpverlening. Bieden van 25 plaatsen woonbegeleiding en 75 trajecten methodiek begeleide terugkeer. Centrale intake en registratie per doelgroep bij Hera. Samenwerkingsovereenkomst over eergerelateerd geweld tussen gemeente, zelforganisaties en kernpartners. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling wordt in betreffende sectoren toegepast. Aanpak van kindermishandeling is structureel ingebed in Centra voor Jeugd en Gezin. Ketenafspraken tussen Centra voor Jeugd en Gezin en Steunpunt huiselijk geweld in het Veiligheidshuis. Crisisinterventie en casemanagement na een huisverbod. Begeleiding en training van buurtbewoners tot vertrouwenspersoon. Asielzoekers en vluchtelingen Een humane (nood)opvang voor asielzoekers die door niet sluitend rijksbeleid op straat komen te staan. Betere opvang en begeleiding voor ex-ama s gericht op perspectief in Nederland of land van herkomst. Asielzoekers en vluchtelingen Netwerkregie, lokaal en bovenlokaal. Opvang asielzoekers en vluchtelingen op onderdelen geëvalueerd, gestroomlijnd en geconsolideerd. Aantal trajecten SVMG ten behoeve van asielzoekers en vluchtelingen bepaald. Asielzoekers en vluchtelingen Beëindiging Stichting Noodopvang Asielzoekers (SNOA) en noodopvang organiseren onder project SVMG en de benodigde opvangplaatsen realiseren (maximaal 15 plaatsen). Uitvoering perspectiefproject (ex-ama s) met rijkssteun, voorlopig tot 1 april 2011(25 deelnemers). Vervolgens evalueren en beslissen op voortzetting. In 2011 de nota Ondersteunen en Versterken (2008) evalueren en beleid hierop afstemmen.

85 Deelprogramma 05.1 Zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 79 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m t/m 2014 Volksgezondheid Voortzetting van bestaand beleid. Maatschappelijke opvang Voortzetting realisatie van de meerjarige doelstellingen van het Regionaal Kompas. Verslavingszorg Toename doorstroom en uitstroom aantal cliënten naar maatschappelijke rehabilitatie in de periode Een structurele verstrekking van medische heroïne aan drugsverslaafden is gerealiseerd t/m 2014 Volksgezondheid Uitvoering van de nota Volksgezondheid Maatschappelijke opvang Integrale trajecten overige doelgroepen van het kompas. Realiseren van sluitend aanbod van voorzieningen. Eindevaluatie van het Regionaal Kompas. Verslavingszorg Versterking persoonsgerichte aanpak van verslaafden, waaronder gebruikers. medische heroïneverstrekking. Intensivering behandel- en activeringstrajecten. Evaluatie medische heroïneverstrekking. Naast afspraken over de beleidsoutput worden ook de beoogde effecten van beleid, door prestatieafspraken met de betrokken ( welzijnsinstellingen), vastgelegd. Het College toetst jaarlijks of aan de prestatieafspraken is voldaan. Vrouwenopvang Meerjarenbeleidsplan van Hera Vrouwenopvang Voortzetting van ingezette activiteiten. Algemeen Sturen op prestaties Asielzoekers en vluchtelingen De in 2011 vast te stellen nota zal leidend zijn in het beleid Asielzoekers en vluchtelingen Realisatie van de noodzakelijke noodopvang. Realisatie beleidsnota asielzoekers Relatie met stadsprogramma s 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Verbonden partijen Participanten Instellingen / organisaties voor opvang en (gezondheids)zorg Eerstelijns organisaties Intermediaire kaders Politie en Openbaar Ministerie Provincie Gelderland Convenantpartners Organisaties op terrein van Vluchtelingenwerk en -opvang.

86 Deelprogramma 05.1 Zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 80 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Regionaal Kompas OGGz-middelen 350 Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Decentralisatie-uitkering Maatschappelijik Opvang (aanvulling) - Kapitaallasten - Dekking kapitaallasten 24-uurs opvang Remisestraat - Bezuiniging Rijk, herziening verdeelsleutel uitkering Maatschappelijke Opvang (2e tranche; loopt elk jaar op met 350) - Diversen Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Decentralisatie-uitkering Vrouwenopvang - Diversen Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

87 Deelprogramma 05.1 Zorg voor lichamelijke en geestelijke gezondheid Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 81 Investeringen Rekening Economisch nut - Steunpunten Schuytgraaf - Realisatie 24-uurs opvang Remisestraat Maatschappelijk nut - Totaal investeringen Totaal Totaal

88 Deelprogramma 05.3 WMO, lokaal beleid en individuele voorzieningen Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 82 Uitgangspunten van beleid Inleiding Doel van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is het ontwikkelen van een samenhangend lokaal beleid op het gebied van wonen, welzijn en zorg. De beleidsuitgangspunten voor het Meerjarenbeleidsplan Wmo zijn: Iedereen doet mee en doet ertoe; Kwaliteit door innovatie; Partnerschap met maatschappelijke instellingen onder regie van de gemeente; Algemeen waar het kan, individueel waar het moet; Lokaal en regionaal. In de uitwerking van het Meerjarenbeleidsplan richt de gemeente zich -in het belang van de burger of cliënt- op: meer samenhang tussen wonen, welzijn en zorg; vraaggericht in plaats van aanbodgericht; samenwerking tussen aanbieders van wonen, welzijn en zorg alsmede op ketendienstverlening op wijkniveau. De Wmo is van toepassing op diverse beleidsterreinen die zijn opgenomen in de deelprogramma s 05/Zorg en 08/Samenleven in Arnhem. De gemeente betrekt burgers, cliënten en betrokken aanbieders bij de totstandkoming en de uitvoering van het Wmo-beleid op deze diverse deelterreinen. De gemeentelijke voorzieningen zijn opgenomen in de Verordening en Besluit voorzieningen maatschappelijke ondersteuning. Deze voorzieningen zijn gebaseerd op het compensatiebeginsel in de Wmo en stellen de persoon in staat tot het zelfstandig voeren van een huishouding, het zich verplaatsen in en om de woning, het zich verplaatsen per vervoermiddel alsmede tot het ontmoeten van medemensen en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. De voorzieningen kunnen bestaan uit algemene voorzieningen (met geen of lichte indicatie) of individuele voorzieningen in natura of een persoonsgebonden budget om zelf de benodigde ondersteuning in te kopen. Bij bepaalde individuele voorzieningen kan er sprake zijn van een inkomensafhankelijke eigen bijdrage of een sociaal-medische indicatie. Inwoners die voorzieningen aanvragen dienen snel geholpen te worden. Vereenvoudiging van het aanvraag- en indicatietraject behoeft verbetering. Daarnaast dient de ketendienstverlening op wijkniveau door aanbieders vanuit de ZVW(eerste lijnszorg), Awbz en Wmo ontwikkeld te worden. Het landelijke project De Kanteling ontwikkelt een nieuwe wijze om het compensatiebeginsel vorm te geven, waarbij het behoud van regie over het eigen leven en de zelfredzaamheid voorop staat. Gemeenten zullen meer tijd moeten nemen in het eerste gesprek met de klant. Het gesprek wordt meer vraagverhelderend, minder beoordelend. Bij het verstrekken van individuele voorzieningen worden eerst de mogelijkheden in de eigen omgeving en de inzet vanuit algemene en collectieve voorzieningen bezien. Een gekantelde manier van werken vergt van gemeenten én burgers een nieuwe benadering. Een nieuwe modelverordening vanuit deze ontwikkeling wordt in 2010 door de VNG en de landelijke CG-raad ontwikkeld. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Hulp bij huishouden: in 2009 heeft de gebiedsgerichte aanbesteding plaatsgevonden als voorbereiding op de ketendienstverlening op wijkniveau (contractduur t.m ); Wetswijziging Wmo m.i.v is geïmplementeerd (alfahulpen in loondienst bij thuiszorginstellingen alsmede gedifferentieerde Pgb-tarieven, waaronder een hoger tarief voor inwoners met zware beperkingen); Visie op collectief en individueel vervoer alsmede nadere uitwerking in aanbestedingstrajecten in 2010 (Stadsregiotaxi en Zorgtaxi met een servicegraad van 95%) alsmede extra impuls haltetoegankelijkheid (90 bushalten extra in 2010); Visie op ketendienstverlening op wijkniveau tussen ZVW, Awbz en Wmo via uitwerking pilot Presikhaaf; Arnhemse deelname aan de landelijke pilot VNG/VWS De Kanteling; Pilot mobiele mantelzorgwoningen (duur: ; het plaatsen van max. 3 mobiele mantelzorgwoningen) i.s.m. woningcorporaties. Beleidskaders Meerjarenbeleidsplan Wmo Verordening maatschappelijke ondersteuning individuele voorzieningen 2010 Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Meer samenhang tussen wonen, welzijn en zorg en vraaggerichte ketendienstverlening op wijkniveau; Bevorderen zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie waaronder moeilijk bereikbare groepen; Laagdrempelige toegang tot voorzieningen (vereenvoudiging indicatiestelling en aanvraagprocedures).

89 Deelprogramma 05.3 WMO, lokaal beleid en individuele voorzieningen Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 83 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Meer regie op samenhang tussen wonen, welzijn en zorg Zorg dragen voor een (vraaggericht en wijkgericht) ketenaanbod van voorzieningen op wijkniveau Het verstrekken van compenserende voorzieningen aan mensen met een beperking en aan mantelzorgers die tijdelijk uitvallen. Deze voorzieningen zijn noodzakelijk om de belemmeringen in het zelfstandig functioneren op te heffen en om normale deelname aan het maatschappelijk verkeer mogelijk te maken Ondersteunen mantelzorg Verhogen gebruik van toegankelijk openbaar busvervoer door mensen met beperkingen Verhogen van de servicegraad van de Stadsregiotaxi en Zorgtaxi 2011 Wmo-beleidsplan Pilot ketendienstverlening ZVW, Awbz en Wmo op wijkniveau in Presikhaaf met het doel deze stadsbreed in te zetten Herijking beleid individuele voorzieningen vanuit De Kanteling (programma en uitvoering) en een nieuw vast te stellen Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning 2012 in het 3 e kwartaal 2011 Resultaat klanttevredenheidsonderzoek individuele voorzieningen: minimaal 7 Beleidsmonitoring pilot mobiele mantelzorgwoningen Beleidsvisie op gebruik Stadsregiotaxi i.r.t. toegankelijk openbaar busvervoer; Servicegraad (op tijd gereden ritten) Stadsregiotaxi en Zorgtaxi op 95% 2012 t/m 2014 Stadsbrede uitwerking ketendienstverlening op wijkniveau tussen Zvw (1 e lijnszorg), Awbz en Wmo Visie op overheveling eventuele nieuwe taken vanuit de Awbz naar de Wmo (regeerakkoord) 2011 Het betrekken van Arnhemse burgers, cliënten en betrokken aanbieders bij de ontwikkeling Procesafspraken met ketenpartners op wijkniveau, waaronder vereenvoudigde indicatiestelling door partners. Deelname aan de landelijke pilot De Kanteling Het betrekken van cliënten en aanbieders bij de beleidsvoorbereiding Implementatie nieuwe verordening 2012; Het houden van jaarlijkse klanttevredenheidsonderzoeken Het plaatsen van mobiele mantelzorgwoningen Afronding project haltetoegankelijkheid (145 bushalten) Pilot ontwikkelen voor het stimuleren van toegankelijk openbaar busvervoer (tijdelijk gratis OV voor Wmo-reizigers) Herindicatie gebruik Stadsregiotaxi Jaarlijkse bonus/malingregeling vaststellen met vervoerder 2012 t/m 2014 Procesafspraken met ketenpartners Implementatie eventuele nieuwe taken vanuit Awbz naar de Wmo Relatie met stadsprogramma s Zorgzame stad Participatie en werk Relatie met paragrafen Weerstandsvermogen Participanten Burgers, cliënten, aanbieders van wonen, welzijn en zorg Aanbieders van woon-, vervoers- en rolstoelvoorzieningen en Hbh Centrum Indicatiesteling Zorg StadsregioArnhem Nijmegen Zorgkantoor Awbz / Menzis

90 Deelprogramma 05.3 Wmo, lokaal beleid en individuele voorzieningen Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 84 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - WRV Hulpmiddelen - Ophogen busperrons * Activeren kosten ophogen busperrons - Uitvoeringskosten WMO - Budget t.b.v. pakketmaatregelen Awbz Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Diversen Totaal mutaties lasten 730 Baten Knelpunten - WRV Hulpmiddelen -250 Bestaand beleid - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) -222 Totaal mutaties baten -472 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

91 Deelprogramma 05.3 Wmo, lokaal beleid en individuele voorzieningen Programma 05 Zorg Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 85 Investeringen Rekening Economisch nut - Ophogen busperrons Maatschappelijk nut - Totaal investeringen Totaal Totaal

92 86

93 programma Veiligheid

94 Deelprogramma 06.1 Veiligheid bevorderen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 88 Uitgangspunten van beleid Inleiding De hoofdlijnen van het huidige veiligheidsprogramma zijn: 1. Terugdringen van overlast en onveiligheid op gebiedsniveau en terugdringen van geweld, ook geweld in de privésfeer, alsmede intensiever beheer van de publieke en semi-publieke ruimte. 2. Jeugd en veiligheid. 3. Versterking van de ketenaanpak door middel van een Veiligheidshuis Arnhem en een koppeling naar het Centrum voor Jeugd en Gezin en de Centrale Toegang (Bureau Zorgregie). De gemeente voert de regie over het veiligheidsbeleid en het veiligheidsbeleid in de Krachtwijken, geeft uitvoering aan het Stedenbeleid en is verantwoordelijk voor de nazorg aan ex-gedetineerden. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Vermindering overlast en onveiligheid Er zijn in analyses en grote controles uitgevoerd in het Spijkerkwartier en Presikhaaf. Er heeft een flitscontrole (nacontrole) plaatsgevonden in Malburgen. Lichtblauw: binnen de afdeling Toezicht en Preventie zijn in wijktoezichthouders (2-jarig contract werkzaam in een opleidingstraject beveiliging op basis van de Wet Werk en Bijstand) werkzaam geweest. Afgelopen jaar waren er drie wijkpreventieteams actief in de wijken Klarendal, het Broek en Presikhaaf. In deze teams werken politie, de boa s en medewerkers toezicht en preventie samen. In 2009 zijn extra camera s geplaatst bij de John Frostbrug en de Nelson Mandelabrug. Ook bij het Centraal Station zijn camera s gerealiseerd (er moet nog wel doorgelust worden). Ook het cameratoezicht op de Korenmarkt is kwalitatief verbeterd in Drugs- en drankgerelateerde overlast: Openbare dronkenschap Overlast door drugs In verband met het overgaan naar een nieuw registratiesysteem kan de politie op dit moment geen cijfers leveren over het jaar Er zijn 249 plaatsen maatschappelijke opvang voor overlastgevenden in Arnhem. Hierbij is de GSB- norm gehaald (30% van de overlastgevenden moet opgevangen kunnen worden). Bij de aanvang van de GSBperiode zijn 600 overlastgevenden geregistreerd. In 2009 zijn 447 overlastgevenden geregistreerd. Per 1 januari 2010 zit 60% van de 120 zeer actieve veelplegers in een nazorgtraject. Het gaat om een totaal van 164 trajecten op vijf leefgebieden (werk, inkomen, ID, wonen, dagbesteding) voor 73 personen. In 2006 is voor de zeer actieve veelplegers gestart (ZAVP) met het opleggen van de tweejarige maatregel ISD (Inrichting Stelselmatige Daders). In 2009 is de maatregel voor 10 personen beëindigd (dit is 8,5% van het totaal aantal ZAVP per 1 januari 2009, namelijk 120). Per 2009 hebben 80 notoire overlastgevende gezinnen een aanpak gehad. Er zijn in 2009 zorgcoördinatoren voor alle Krachtwijken (4) aangesteld. Outreachende bemoeizorg wordt toegepast. Jeugd en Veiligheid In 2009 is een 0-meting verricht naar het aantal en de aard van de problematische jeugdgroepen in Arnhem. Verder is de huidige aanpak op jeugdoverlast in beeld gebracht. Een voorstel om problematische jeugdgroepen in Arnhem op systematische wijze aan te pakken is vastgesteld. Besloten is een coördinator jeugdoverlast aan te stellen, in ieder geval voor de duur van 2 jaar, om regie te voeren over de uitvoering op wijkniveau. Huiselijk Geweld (geweld in de privésfeer) In 2009 hebben 374 personen contact gehad met het Steunpunt huiselijk geweld. Dit is een stijging van bijna 40% ten opzichte van 2008 (269 contacten). Door invoering van een ander registratiesysteem bij de politie kunnen de politiecijfers over huiselijk geweld niet worden vergeleken met voorgaande jaren. In 2009 zijn 1084 misdrijven gerelateerd aan huiselijk geweld geregistreerd in de politieregio Gelderland- Midden. In Arnhem bedroeg dit aantal 385. Er zijn in meldformulieren van de politie naar Het Steunpunt huiselijk geweld gezonden om een integrale aanpak op te zetten. Er zijn 103 huisverboden opgelegd in 2009 in de centrumgemeente Arnhem, dat is regio Arnhem en Achterhoek. In Arnhem zijn 37 huisverboden opgelegd.

95 Deelprogramma 06.1 Veiligheid bevorderen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 89 Beleidskaders Integraal Veiligheidsbeleid gemeente Arnhem (delen 1 & 2) Convenant Integrale Overheidshandhaving Notitie Uitvoeringsprogramma integrale handhaving overlastaspecten Convenant Veelplegers klem in de draaideur Projectplan Aanpak Huiselijk Geweld 2004 Het hulpverleningsproces in de regio Arnhem/Achterhoek na opleggen van een tijdelijk huisverbod 2008 Wet Verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (2010) Eervol Arnhem , plan van aanpak preventie Eergerelateerd geweld in Arnhem Kinderen veilig thuis, actieplan aanpak kindermishandeling 2007 Nota Cameratoezicht (2007) en bijbehorende besluiten en reglementen (2005) Leefbaarheid doorgrond 2008, Marlet Monitor Leefbaarheid en Veiligheid 2007 Maatschappelijke doelen voor de komende jaren De algemene doelstelling van het integraal veiligheidsbeleid is het vergroten van de veiligheid en leefbaarheid in de stad. Hiervan afgeleide maatschappelijke doelen zijn: Minder overlast en onveiligheid op gebiedsniveau. Minder geweld in de binnenstad. Minder overlast van jeugd (12- en 12+) en minder (jeugdige) veelplegers.

96 Deelprogramma 06.1 Veiligheid bevorderen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 90 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Vermindering criminaliteit en overlast Verbeteren van de integrale aanpak van criminaliteit en overlast in de Arnhemse krachtwijken in het bijzonder, en in Arnhem als geheel Beleidsoutput 2011 Er is een aanpak huisjesmelken ontwikkeld. Er zijn vijf wijkpreventieteams 50% van de notoire overlastgevende huishoudens (120) is aangepakt. Het Veiligheidshuis Arnhem is per 1 januari 2011 regionaal (d.w.z. de gemeenten van politiedistricten AVZ en Rivierenland zijn aangesloten). Er zijn 19 wijktoezichthouders Activiteiten analyses en controles in het kader van het convenant Integrale overheidshandhaving. Actieplannen ontwikkelen voor de veiligheid op Arnhemse stations. Er wordt een nieuw aanwijzigingsbesluit genomen op basis van de stand van zaken cameratoezicht. Activiteiten uitvoeren binnen maatschappelijke opvang en verslavingszorg die direct bijdragen aan veiligheid (5.1) 2012 t/m 2014 Daling van drugs- en drankgerelateerde overlast met 10% in 2012 ten opzichte van Er zijn samenwerkingsafspraken tussen het Veiligheidshuis en Bureau Zorgregie van de HGM (backoffice CJG en Centrale Toegang). 35% van de volwassen veelplegers in traject in t/m 2014 Mogelijke voortzetting van het cameratoezicht na Meer begeleiding voor individuen die besproken worden in het Veiligheidshuis. Versterking preventie en toezicht i.s.m. de politie: wijkpreventieteams in Het Broek, Klarendal, Presikhaaf, Malburgen en Geitenkamp. Uitvoering geven aan het Keurmerk Veilig Ondernemen en het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Uitvoering geven aan het project Integrale overheidshandhaving (waaronder het project Huisjesmelken). Mogelijke voortzetting van activiteiten die binnen maatschappelijke opvang en verslavingszorg direct bijdragen aan veiligheid (5.1) Er is een casusoverleg Veelplegers, waarin zowel zorgaspecten, als justitiële aspecten worden besproken bij elke casus. De groep in en rond de opvang op de Remisetraat wordt in beeld gebracht. Vervolgens zal een casusoverleg Overlastplegers gestart worden binnen het Veiligheidshuis (afhankelijk van besluit Beheersmaatregelen Remisestraat in 2010). Er wordt een stedelijk werkproces Nazorg ontwikkeld. Mogelijk wordt dit werkproces met de regionalisering verder ontwikkeld.

97 Deelprogramma 06.1 Veiligheid bevorderen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 91 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Jeugd en Veiligheid Minder overlast door de jeugd. Huiselijk Geweld (zie ook dp Vrouwenopvang) Het stoppen en voorkomen van huiselijk geweld door:. o Het bereiken van een cultuuromslag ten aanzien van huiselijk geweld. o Minder recidive bij huiselijk geweldzaken door een integrale aanpak. o Meer aandacht in Arnhem voor Eergerelateerd geweld. o Minder kindermishandeling door vroeger signaleren en ingrijpen 2011 t/m 2014 De jeugdoverlast in Arnhem is in 2012 met 10% gedaald ten opzichte van Toename met 20% van het aantal meldingen van politie naar het Steunpunt huiselijk geweld voor integrale aanpak (hulp naast strafrechtelijke aanpak). Het aantal contacten met het Steunpunt huiselijk geweld is met 20% toegenomen t.o.v De Wet Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is geïmplementeerd t/m 2014 Op de geprioriteerde problematische jeugdgroepen worden individuele, groepsgerichte en domeingerichte maatregelen toegepast. De nazorg voor jeugdige exgedetineerden wordt besproken in het Trajectberaad, onder regie van de Raad voor de Kinderbescherming Voorlichting over huiselijke geweld via huis aan huisbladen. Voorlichtingsbijeenkomsten voor zelforganisaties en risicogroepen. Vertrouwenspersonen zijn in 5 wijken actief. Uitwisselingsbijeenkomsten in het kader van de Wet tijdelijk huisverbod met hulpofficieren van justitie, casemanagers, Steunpunt huiselijk geweld en ambtenaren openbare orde en veiligheid. De Wet tijdelijk huisverbod wordt uitgevoerd. Aanpak van huiselijk geweld is in het veiligheidshuis verankerd. Beschikbaarheid van AWARE (systeem voor personenalarmering) voor 10 personen. Via subsidierelaties toezien op uitvoering Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Registratie bij Steunpunt huiselijk geweld van meldingen en recidive van huiselijk geweldzaken. Ontwikkelen aanpak Eergerelateerd geweld i.s.m. regiogemeenten en de ketenpartners Voortzetting van beleid Voortzetting van activiteiten. Relatie met stadsprogramma s 1. Aantrekkelijke centrumstad 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Participanten Politie, OM, HGM, Pactum, Rijnstad, Onderwijs, Bureau Jeugdzorg, Hera, Raad v.d. Kinderbescherming, Iriszorg, Kairos, Gelderse Poort, Leger des Heils, Reclassering NL, Dienst Justitiële Instellingen, HALT Regiogemeente, Belastingdienst Woningbouwcorporaties, GSJ Lindenhout.

98 Deelprogramma 06.1 Veiligheid bevorderen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 92 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Programmabudget Veiligheidshuis 100 Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Eenmalig budget 2010 aanpak bestrijding kindermishandeling Totaal mutaties lasten 28 Baten Knelpunten - Uitvoering integraal veiligheidsbeleid -600 Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) Totaal mutaties baten -622 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

99 Deelprogramma 6.2 Voorkomen en bestrijden van brand en rampen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 93 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het is een taak van de gemeente om rampen te voorkomen en, wanneer ze zich dan toch voordoen, te bestrijden. Hoofddoel is het beperken van risico s en anderzijds het verbeteren van de beheersing van branden en rampen. Hierbij ligt er een relatie tussen enerzijds een zorgvuldige risico-inventarisatie en anderzijds de activiteiten op het gebied van pro-actie, preventie, preparatie en repressie. Door de mate waarin de overheid haar voorbereidingen treft en haar slagkracht toont waar nodig, ontstaat niet alleen een gevoel van veiligheid maar ontstaat ook de fysieke veiligheid. Met de komst van de Wet Veiligheidsregio s en de diverse besluiten (Besluit Veiligheidsregio s en Besluit Brandweerpersoneel) en met de komst van een nieuw crisisplan wordt die voorbereiding en slagkracht verstevigd. De gemeente staat voor de veiligheid van haar burgers. Alle risico s uitbannen is een utopie, wel kan iedereen binnen het mogelijke zich afdoende proberen voor te bereiden op calamiteiten. En dat geldt niet alleen voor de burgers thuis. De gemeente doet dit onder andere door samen te werken en onderling af te stemmen in vergunningprocedures en bestemmingsplannen. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Het rampenplan is geactualiseerd in 2009 en wordt in de loop van 2011 vervangen door een crisisplan; Daar waar mogelijk zal ook intergemeentelijk ondersteund worden: het tot stand brengen van intergemeentelijke teams voor de diverse gemeentelijke processen in de rampenbestrijding is in 2009 verder uitgebreid. Met de komst van de Wet Veiligheidsregio s in 2010 heeft dit een steviger beslag gekregen (in 2010 en 2011 worden het regionaal risicoprofiel, regionaal beleidsplan en regionaal crisisplan vastgesteld); In 2009 zijn de 4 alarmeringsoefeningen gehouden, is een themabijeenkomst gehouden en is er een bestuurlijke oefening gehouden (november 2007, juni 2008, september 2009, 2010: oktober); De landelijke uitruknorm voor de brandweer wordt gehaald (in 2009 was wederom gemiddeld 95% binnen de norm). Innovatieprijs voor Brandveiligheid behaald voor het project Geen nood bij brand in 2010 Beleidskaders Rampenplan 2009 Regionaal beleidsplan rampenbeheersing Nota integraal veiligheidsbeleid Nota Externe Veiligheid Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Hogere veiligheidsbeleving en daadwerkelijke fysieke veiligheid Meer inzicht bij burgers van mogelijke veiligheidsrisico s en het voorkomen ervan

100 94 Deelprogramma 6.2 Voorkomen en bestrijden van brand en rampen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Alert blijven op veiligheidsrisico s Voorbereiden op calamiteiten Toereikend toezicht en handhaving op de brandveiligheid van gebouwen en objecten Toereikende (repressieve) inzet van de brandweer bij brandbestrijdings- en/of reddingswerkzaamheden Hoge kwaliteit brandweerpersoneel behouden Opleiden en oefenen Beleidsoutput 2011 Pro-actie: - risicobepalingen uitgevoerd per specifieke ramptype - op regionaal niveau een risicoprofiel vastgesteld Preventie - Gebruiksvergunningen en meldingen zijn gecontroleerd Preparatie - 2 Alarmeringsoefeningen - Deelnemen in introductiebijeenkomsten nieuwe medewerkers - 1 Themabijeenkomst / procesgerichte opleiding - 1 Bestuurlijke oefening per 18 maanden - Realistisch opleiden en oefenen Repressie - minimaal voldaan aan de landelijke uitruknorm van 80 % binnen de maximale uitruktijd Activiteiten 2011 Planvormingsactiviteiten op de volgende gebieden: Kwaliteit (voorbereiding en repressie) Opleiden en oefenen Bestaande planvorming uitvoeren en waarnodig actualiseren, zoals o.a. het crisisplan. Blijven communiceren naar burgers en belangengroepen over risico s (op basis van beleid via krant, internet etc.) o.a. i.h.k.v. het project geen nood bij brand Deelnemen in introductiebijeenkomsten voor nieuwe medewerkers Opleiding gevolgd door procesverantwoordelijken en andere sleutelfunctionarissen in rampenbestrijdingsorganisatie Advisering van de brandweer in vergunningprocedures en planvorming Voor de brandweer zijn er landelijk nieuwe opleidingen ontwikkeld en komt ook bij het oefenen een groter accent op het oefenen onder realistische omstandigheden 2012 t/m 2014 Gelijk aan t/m 2014 Zie 2011 Relatie met stadsprogramma s Geen specifieke relaties Relatie met paragrafen Verbonden partijen Participanten Hulpverlening Gelderland Midden Buurgemeenten Buurregio s Politie Gelderland Midden Provincie Gelderland Defensie Inspectie Openbare Orde en Veiligheid Betrokken ministeries (BZK / VWS / VROM) Pandeigenaren m.b.t. gebruiksvergunningen De burgers (in het kader van wat kun je zelf doen ) Belangengroepen

101 Deelprogramma 06.2 Voorkomen en bestrijden van brand en rampen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 95 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Vereveningsbijdrage rampenbestrijding * Daling inwonersbijdrage (hulpverleningsregio) - Project Brandweer * Dekking binnen DVO met HGM (contractvoordeel waterverbruik en overige voordelen) - Opleiden en trainen brandweerpersoneel * Dekking vanuit daling inwonersbijdrage, voordeel op de hulpverleningsregio Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - MJPB : FLO Brandweer - MJPB : Handhaving veiligheidsniveau - MJPB : * Kwaliteitsverhoging brandweerpersoneel * Rampenoefening in 2010 i.p.v Totaal mutaties lasten Baten - Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

102 Deelprogramma 06.2 Voorkomen en bestrijden van brand en rampen Programma 06 Veiligheid Commissie Veiligheid, Financiën en Algemene en Bestuurlijke zaken Portefeuillehouder Mevr. Pauline Krikke 96 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - I.v.m. het naar voren halen van de rampenoefening van 2012 naar 2010 heeft er in 2010 geen toevoeging aan de AR plaatsgevonden Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - Onttrekking 2010 AR t.b.v rampenoefening - Onttrekking 2010 DBR CS t.b.v. kwaliteitsverhoging brandweerpersoneel Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats

103 programma Bruisend Arnhem

104 Deelprogramma 07.1 Bloeiende kunst en cultuur Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 98 Uitgangspunten van beleid Inleiding Arnhem kent een grote creatieve sector en een complete keten wat culturele infrastructuur betreft. In de stad is ArtEZ/Hogeschool voor de Kunsten gevestigd en hebben topgezelschappen als Oostpool, Introdans, Keesen & Co en Het Gelders Orkest hun thuis- en uitvalsbasis. In de keten is een aantal grote gezelschappen aanwezig en zijn er veel kleine gezelschappen en initiatieven. Naast grote culturele infrastructurele voorzieningen als de Schouwburg Arnhem (theater en dans), Musis Sacrum (muziek), Gemeentemusea (beeldende kunst) en Het Domein (kunstzinnige vorming en amateurkunst) zijn er een groot aantal kleine(re) organisaties die een essentiële bijdrage leveren aan het bruisende culturele klimaat. Samen met de producenten, scheppende en uitvoerende kunstenaars vormen deze een keten van creativiteit. Belangrijke uitgangspunten hierbij zijn kwaliteit, innovatie, diversiteit, participatie en spreiding. De gemeente levert door de exploitatie van diverse voorzieningen, door subsidies, door het regisseren en door het faciliteren van allerlei culturele activiteiten belangrijke bijdragen aan het culturele klimaat. In breder verband draagt het culturele klimaat bij aan de aantrekkelijkheid van Arnhem als stad om te wonen en te werken (het woonklimaat en de economie). Belangrijk met het oog op de culturele ambities is dat Arnhem een stad is die veel kansen maar ook veel sociale problemen heeft. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Een indicator voor het cultuurbeleid is de waardering van de Arnhemse bevolking voor het aanbod van culturele voorzieningen in de binnenstad. Dit waarderingscijfer was in 2002 een 6,7. In de loop van de jaren is het cijfer opgelopen naar 7,3 in 2008 (bron: Binnenstadsmonitor 2008, maart 2009). De in juni 2009 verschenen Stadsenqûete 2008 meldt zelfs een waardering van 7,4 voor het gehele cultuuraanbod in de stad. De Atlas 2010 voor gemeenten laat zien dat de stad op de woon-aantrekkelijkheidsindex steeg van plek 16 in 2009 naar positie 11. Van de Stichting Nationale Evenementenprijzen ontving de stad de prijs van Beste Evenementenstad 2009 (in 2008 de 5 e plek). Het bezoekersaantal van Filmtheater Focus is de afgelopen jaren structureel toegenomen tot rond de In 2009 passeerden ruim bezoekers de deuren van het filmtheater. Ook bij het Museum voor Moderne Kunst (MMKA) lijkt een stijging zich door te zetten. Bereikte het aantal bezoekers de afgelopen jaren structureel zo n per jaar. In 2009 liep dit op tot Het Historisch Museum Arnhem trok in bezoekers. Het in september 2008 geopende Luxor trok in bezoekers, wat bemoedigend is voor het uiteindelijk bereiken van een aantal van per jaar. Musis Sacrum Schouwburg Arnhem (MSSA) trok in 2009 ruim bezoekers voor de culturele voorstellingen (in 2008 was dat ruim ). Beleidskaders Nota Creatieve Milieus Arnhem, Kadernota Podiumkunsten Arnhem uit Beleidsnota Cultuureducatie Arnhem uit Startnotitie Cultuur in Rijnboog uit 2005 en Haalbaarheidsonderzoek Cultuur in Rijnboog uit Conceptnota Bronnen: beleid Beeldende Kunst en Vormgeving uit 2008/2010. Nota Stad in Balans uit Nota Evenementenbeleid van EZ uit Nota Amateurkunst in Arnhem uit Cultuurvisie uit Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Versteviging van het klimaat voor cultuureducatie, amateurkunst, beeldende kunst, podiumkunsten (inclusief dans en muziek), filmkunst. Vergroting van cultuurparticipatie en cultuurbereik.

105 Deelprogramma 07.1 Bloeiende kunst en cultuur Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 99 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Handhaving en versterking van Arnhem als cultuurstad. Het versterken van de creatieve keten. Bevorderen creatieve milieus. Versterking van het vestigingsklimaat van kunstenaars. Versterking cluster Mode en Vormgeving. Verbetering van de zichtbaarheid van cultuur (w.o. festivals) Versterking van de culturele voorzieningen in de stad. Verbetering van de culturele accommodaties. N.B. Vooralsnog zijn alle doelen, voornemens en activiteiten in relatie tot Rijnboog achterwege gelaten. Beleidsoutput 2011 In de Gemeentemusea jaarlijks 7 tijdelijke tentoonstellingen. In Musis Sacrum en de schouwburg Arnhem in totaal 400 voorstellingen per jaar. Programmering poppodium Luxor naar 230 activiteiten in Arnhem Modebiënnale Komst van het Nationaal historisch Museum. Betere huisvesting van enkele theaterorganisaties. Streven naar uitbreiding aantal permanente ateliers voor kunstenaars naar 300 in de komende jaren. Streven naar stabilisatie aantal tijdelijk ateliers voor kunstenaars op 400 in de komende jaren. Meer transparante subsidiesystematiek. Waardering Versteviging van de positie op de woonaantrekkelijk-heidsindex in de Atlas voor gemeenten. Minimaal behoud van de 7 e positie als museumstad (Atlas voor gemeenten). Minimaal behoud van de 10 e positie als evenementenstad (Atlas voor gemeenten). Behoud van de 3 e positie wat betreft theaterstad (Atlas voor gemeenten) Verbetering van de positie van de 11 e positie betreffende het aantal popconcerten (Atlas voor gemeenten). Bezoekcijfers MSSA per seizoen Filmtheater Focus per jaar MMKA/HMA per jaar Luxor per jaar Activiteiten 2011 Uitvoering door Het Domein en Stichting Beleven (in het Kunstbedrijf) van Nota Cultuureducatie en de daarin opgenomen 6 programma s. Uitvoeren herstelplan Luxor Verzelfstandiging gemeentelijke werkmaatschappij Het Domein per januari 2011 in Stichting Kunstbedrijf i.s.m. Stichting Beleven. Verzelfstandiging gemeentelijke werkmaatschappij Gemeentemusea Arnhem per juli Voorbereiding verzelfstandiging gemeentelijke werkmaatschappij Musis Sacrum Schouwburg Arnhem per januari Renovatie mogelijk in combinatie met de sloop van de niet monumentale achterzijde) van Musis Sacrum Ondersteuning herhuisvesting back-office Het Gelders Archief. Ondersteuning komst Nationaal Historisch Museum. Voorbereiding herhuisvesting theaterproductiehuis Generale Oost (mogelijk in samenhang met theatergezelschap Oostpool) en theatergezelschap Keesen & Co. Ondersteuning komst literaire productiehuis Wintertuin/ArtEZ. Ondersteuning lokaal klein- en groot podiumkunstenoverleg (afstemming programmering theaters/podia), lokaal overleg beeldende kunst en lokaal overleg cultuureducatie. Subsidie-/prestatieafspraken met 20 gesubsidieerde instellingen die meer dan ,-- meerjarensubsidie ontvangen voor Toepassing nieuwe subsidieregelingen in de cultuursector.

106 Deelprogramma 07.1 Bloeiende kunst en cultuur Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 100 Beleidsoutput 2012 t/m 2014 Arnhem Modebiënnale 2013 Activiteiten 2012 t/m 2014 Evaluatie beleidsnota Podiumkunsten Arnhem (uit 2009). Evaluatie beleidsnota Bronnen: beeldende kunst en vormgeving (uit 2008/2010). Evaluatie Beleidsnota Cultuureducatie Arnhem (uit 2008). Opening Nationaal Historisch Museum in Renovatie mogelijk in combinatie met de sloop van de niet monumentale achterzijde) van Musis Sacrum Relatie met stadsprogramma 1. Aantrekkelijke centrumstad 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Weerstandsvermogen Onderhoud kap. goederen Bedrijfsvoering Verbonden partijen Investeringen Subsidies Participanten Cultuurinstellingen Landsdeel Oost Rijk, Provincie, Regio ArtEZ

107 Deelprogramma 07.1 Bloeiende kunst en cultuur Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 101 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Planmatig onderhoud - Luxor (eigenaren onderhoud) 205 Knelpunten - Eenmalig inzet op concernniveau gereserveerde kapitaallasten t.b.v. dekking kosten onderhoud Musis Sacrum - Het Gelders Archief * Dekking binnen de cultuurbegroting - Onderhoud Musis Sacrum * Dekking binnen het beleidsveld Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Kapitaallasten - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Structureel effect Rb Bw Voorgang Sonsbeek Internationaal en Arnhem Modebiënale - GSO III middelen - Kenniscluster (zie baten) - Taakstelling Cultuur - Diversen Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - GSO III middelen - Kenniscluster (zie lasten) - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

108 Deelprogramma 07.1 Bloeiende kunst en cultuur Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 102 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - BR Beeldende Kunst: Huurcomponent in subsidie CBKG (Rb Bw Voorgang Sonsbeek Internationaal en Arnhem Modebiënale) Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Investeringen Rekening Economisch nut - Poppodium Luxor Cultuur in Rijnboog Gebruikersonderhoud Musis Sacrum Achterstallig gebruikersonderhoud Schouwburg Bedrijfsvoering MSSA Totaal Maatschappelijk nut - Totaal Totaal investeringen

109 Deelprogramma 07.2 Actief Sporten Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 103 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het credo van het Arnhemse Sportbeleid luidt: het investeren in sport en bewegen, integraal zowel in de breedte als naar de top, uitgaande van een cruciale rol voor kwalitatief sterke sportverenigingen in een kwalitatief goede sportinfrastructuur. Dit beleid is gericht op alle burgers, waarbij groepen die minder bewegen (bijvoorbeeld inactieve volwassenen) voorrang krijgen. Sport en bewegen worden als onlosmakelijk onderdeel gezien van het (overig) maatschappelijk leven, waardoor sociale binding wordt versterkt. De allochtone jeugd (4-19 jaar) wordt gestimuleerd om (blijvend) te gaan sporten en bewegen, hetgeen onder meer de integratie bevordert. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) In 2010 zijn 19,6 fte s combinatiefunctionarissen wijk/school en sport ingevuld en de intentie is om dit aantal in 2012 tot ruim 30 fte s combinatiefuncties Sport uit te breiden. Stijging van de sportdeelname van de Arnhemse bevolking van 62% in 2006 naar aan het einde van 2011, 64%. Het aantal kinderen uit armoedegezinnen dat lid wordt van een sportvereniging stijgt van 900 in 2010 naar 1300 in Begin 2011 zijn er in totaal twee Cruyff Courts en vijf RK Playgrounds in vier + een krachtwijken gerealiseerd, waarbij wordt gestreefd naar nog een Cruyff Court in de Schuytgraaf (2011). Beleidskaders Werkdocument Sport over de Breedte, visie op sport en bewegen in Arnhem (2002) en de uitwerking hiervan (2004). Rapport Het balletje ROLT verder. Stad in Balans Stadsprogramma s Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Meer sportende en bewegende Arnhemmers, vooral ook gericht op (allochtone) jongeren en de actieve- en inactieve volwassenen, waardoor onder andere de gezondheid en eventuele sociale isolatie van de Arnhemse burgers wordt verbeterd en verkleind. Sport en bewegen als een onlosmakelijk onderdeel zien van het (overig) maatschappelijk leven, waardoor sociale binding wordt versterkt. Het stimuleren van de (allochtone) jeugd (4-19 jaar) om (blijvend) te gaan sporten en bewegen, hetgeen onder meer de integratie bevorderd. Het onder de denkers en doeners binnen de sport warm houden van het uitgangspunt dat zowel bewegen als sporten een goede uitwerking hebben op lichaam en geest.

110 Deelprogramma 07.2 Actief sporten Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 104 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 De bewoners van, en, sportverenigingen in, de vijf Arnhemse ontwikkelwijken krijgen meer aandacht om bewegingsarmoede tegen te gaan en bewegen en sporten te bevorderen. Het versterken van het op wijkniveau verbinden van diverse beleidsterreinen. Beleidsoutput 2011 Stijging van sportdeelname van de Arnhemse bevolking van 62% in 2006 naar 64% aan het einde van Activiteiten 2011 Verdere uitvoering van de uitwerking van het Werkdocument Sport over de Breedte, visie op sport en bewegen in Arnhem. Er wordt gewerkt via de B(uurt)O(nderwijs)S(port)- methodiek: met name in de ontwikkelwijken wordt gebruik gemaakt van deze methode. Minder geweld op en om de velden bij voetbalverenigingen. Plan van Aanpak Sportiviteit op en om de velden ( ). Er worden gerichte (publiciteits-)acties gevoerd om het geweld op en om de velden tegen te gaan. Komen tot een groter aantal kwalitatief sterke sportverenigingen. Output nader te bepalen in het Plan Verenigingsondersteuning ( ). Het plan van aanpak voor verenigingsondersteuning wordt door Sportbedrijf Arnhem uitgevoerd. Handhaving en kwalitatieve verbetering van het huidige aanbod aan sportvoorzieningen, accommodaties en verenigingsondersteuning. Output nog nader te bepalen in de accommodatienotitie ( ) t/m 2014 Uitwerking van de accommodatienotitie. Het Masterplan De Bakenberg wordt uitgevoerd. Het verkleinen van overgewicht bij zowel kinderen als volwassenen door uitvoering van het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB). Het geven van extra impulsen op het gebied van sport, bewegen en gezondheid door het tegengaan van bewegingsarmoede en het verminderen van overgewicht. Uitwerking van de in het NASB genoemde interventies zoals peutergym, bewegen op recept, valpreventie en B-fit activiteiten. Meer kinderen uit armoedegezinnen de kans geven te gaan sporten middels de Arnhem Card / Jeugdsportfonds. Het aantal kinderen uit armoedegezinnen dat lid wordt van een sportvereniging gaat van 900 in 2010 naar 1300 in Actief informeren van de doelgroep (gericht) over de genoemde mogelijkheden. Het versterken van de relaties en activiteiten binnen- en buiten schooltijd. Er zijn in in totaal ruim 30 fte s combinatiefunctionarissen (wijk/school en sport) ingevuld. Inzet van combinatiefuncties. In overleg met het onderwijs wordt het bewegingsonderwijs verder uitgebreid. Relatie met stadsprogramma s 1. Aantrekkelijke centrumstad 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Participanten Onderwijs, wijkplatforms Besturen sportverenigingen Provincie Overkoepelende en ondersteunende (sport)organisaties.

111 Deelprogramma 07.2 Actief sporten Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 105 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Kapitaallasten activeringen Eenmalig budget 2010 Aanleg kunstgrasvelden MJPB Taakstelling Sport - Diversen Totaal mutaties lasten -867 Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Taakstelling Sport - Diversen Totaal mutaties baten 377 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

112 Deelprogramma 07.2 Actief sporten Programma 07 Bruisend Arnhem Commissie Cultuur, Economie,Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 106 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Incidentele toevoeging algemene reserve 2010 (amendement multihal Papendal) Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - Incidentele onttrekking algemene reserve 2010 (amendement snelgroeiend kunstgras) Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Investeringen Rekening Economisch nut - Voorzieningen Presikhaaf Voorzieningen Schuytgraaf Aanpassing Sportpark Bakenberg Bedrijfsvoering Sportbedrijf Totaal Maatschappelijk nut - Totaal Totaal investeringen

113 programma Samenleven in Arnhem

114 Deelprogramma 08.1 Maatschappelijke actieve burgers Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 108 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het ondersteunen, stimuleren en waarderen van actief burgerschap in Arnhem en het ondersteunen van organisaties en instellingen die met vrijwilligers werken vormt de kern van het vrijwilligerswerkbeleid. De uitvoering van het vrijwilligerswerkbeleid is grotendeels belegd bij Vrijwillige Inzet Arnhem (VIA). In december 2009 is de startnotitie herijking beleid ondersteuning vrijwillige inzet en mantelzorg: versterken en vernieuwen vastgesteld. Deze startnotitie geeft richting aan de nieuw te schrijven nota vrijwilligerswerkbeleid (medio 2010) waarin de focus wordt gelegd op het versterken van de ondersteuning en begeleiding (inhoud) en de ondersteuningsinfrastructuur (proces). Het jaar 2011 is het Europees jaar van de vrijwilliger, vanuit de VNG worden landelijk activiteiten (o.a. promotour) georganiseerd waarop de gemeenten kunnen aansluiten. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Het aantal vrijwilligers in 2009 bedraagt 33%. Per wijk zijn er grote verschillen, uitschieters naar boven: Schaarsbergen (59%), Klingelbeek (46%), Burgemeesterwijk/Hoogkamp (40%), Vreedenburg/Kronenburg (41%) en Schuytgraaf (40%). Uitschieter naar beneden: Malburgen Oost-Noord (22%). Vrijwillige inzet is grootst in de leeftijdscategorie jaar: 38%, het laagst in de leeftijdscategorie15-29 jaar: 25%. In 2009 heeft de Arnhemse Uitdaging ruim 300 matches (tussen bedrijven en maatschappelijke organisaties) tot stand gebracht. Dit betekent een inzet van het Arnhemse bedrijfsleven van 5 ton aan menskracht (kennis, kunde en handjes), materialen en middelen. In 2009 hebben ruim 1000 vrijwilligers een cursus gevolgd bij Volare, training- en expertisecentrum voor vrijwilligers. Beleidskaders Startnotitie herijking beleid ondersteuning vrijwillige inzet en mantelzorg: versterken en vernieuwen, december 2009 Tijdelijke subsidieregeling Actief meedoen 2009 Meerjarenbeleidplan WMO Nota Doorontwikkeling Stad in Balans , september 2007 Nota Inzet op inzet 2005 Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Meer vrijwillige maatschappelijk actieve burgers. Vergroten van deelname aan het maatschappelijk leven in de directe woon- en leefomgeving.

115 109 Deelprogramma 08.1 Maatschappelijke actieve burgers Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Tenminste behouden van het aantal maatschappelijk actieve burgers 2011 Ongeveer 33% van de Arnhemse burgers is actief als vrijwilliger 2011 Uitvoering geven aan het Europese jaar van vrijwilligers Jaarlijks voeren minimaal 3 gem. diensten, een afvaardiging van college- en raadleden een vrijwilligersproject uit. Organiseren van NL-Doet. Uitvoeren van de regeling onkostenvergoeding voor vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties. Uitvoeren van verschillende vormen van waardering. Meer vrijwillige inzet door specifieke groepen (allochtonen, jongeren, mensen met een beperking) 150 allochtonen vrouwen zijn maatschappelijk geactiveerd in de pilot Duizendeneenkracht Er is een methodiek ontwikkeld om allochtonen vrouwen toe te leiden naar vrijwilligerswerk Uitvoeren pilot project Duizendeneenkracht (zie ook deelprogramma 8.4). Nulmeting aandeel vrijwillige inzet specifieke groepen. Interculturaliseren van (vrijwilligers)organisaties. Zorg dragen voor voldoende kwalitatief goede stageplekken voor jongeren. Vergroten van de deelname aan het maatschappelijk leven in de directe woon- en leefomgeving Effectievere en efficiëntere ondersteuning en begeleiding van vrijwilligers(organisaties) Arnhemse Uitdaging maakt minimaal 200 matches per jaar 500 vrijwilligers zijn getraind/gecoacht Opdrachtformulering op basis van de herijking van het vrijwilligersbeleid met Vrijwillige Inzet Arnhem (VIA) is gemaakt Nader te bepalen op basis van de nieuwe nota Vrijwilligerswerkbeleid. Inschakelen van de Arnhemse Uitdaging. Inschakelen van Volare, trainings- en expertisecentrum voor vrijwilligers. Implementatie van maatregelen uit de nota herijking beleid ondersteuning vrijwillige inzet en mantelzorg. Verbeteren van de informatievoorzieningen voor vrijwilligers(organisaties). Evaluatie collectieve vrijwilligersverzekering. Doorontwikkelen van de functie van maatschappelijk makelaar t/m t/m 2014 Vervolgmeting vrijwilligerswerk in Arnhem (actualisatie gegevens, 1x per 2 jaar) Vervolgmeting DIGIMON Uitvoeren methodiek duizendeneenkracht Relatie met stadsprogramma s 3. Participatie en werk 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Subsidies Participanten Verenigingen en instellingen op allerlei terreinen Ondersteunende organisaties (landelijk, provinciaal en lokaal)

116 Deelprogramma 08.1 Maatschappelijke actieve burgers Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 110 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) Totaal mutaties lasten -87 Baten - Totaal mutaties baten 0 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

117 Deelprogramma 08.2 Samenleven in de buurt Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 111 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het deelprogramma Samenleven in de buurt is een coproductie tussen het wijkgericht werken en het samenlevingsbeleid. Het wijkgericht werken is -procesmatig- gericht op het behouden en verbeteren van de woon- en leefklimaat. Het samenlevingsbeleid is gericht op het realiseren van een goed niveau van basisvoorzieningen in de wijken en het bevorderen van sociale samenhang. Deze beleidsterreinen worden in nauwe samenwerking met partners in de wijken opgepakt en afgestemd op de behoefte van wijken. Bewoners(organisaties) worden gestimuleerd en waar nodig ondersteund om actief mee te denken en mee te werken. Er is een toenemende vraag naar zorg in de wijk met name veroorzaakt door de vergrijzing. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de gemeente (WMO). Door het welzijnsniveau op wijk- en buurtniveau te versterken neemt, naar verwachting, de vraag naar zorg wat af. Zorg en welzijn groeien naar elkaar toe) Het gaat hier om informele zorg en lichte mantelzorg die ook onder burenhulp (meeleven) geschaard kan worden. Om dit te realiseren is het van belang de maatschappelijke voorzieningen in de wijk op orde te hebben en de betrokkenheid in de wijk en bewonersparticipatie (meedenken en meedoen) te stimuleren. Samenwerking is nodig tussen bewoners, gemeente en professionals in de wijk. Dit bepaalt in brede zin de kwaliteit van de voorzieningen in de wijk maar ook de mate waarin de voorzieningen aansluiten op de behoefte. Het wijkmanagement heeft hierbij een verbindende, analyserende, stimulerende en coördinerende rol. Overigens heeft het wijkmanagement ook een verbindende rol bij het betrekken van de wijk bij programma s van andere diensten. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) In de wijkmonitor (april2010) wordt op een groot aantal indicatoren de staat van de wijken opgemaakt. Voor dit deelprogramma zijn de volgende indicatoren relevant: Wijkbetrokkenheid (volgens Stadsmonitor, Veiligheidsmonitor resp. 36 %(2008)en 17 % (2009)). Vastgesteld moet worden welke vorm van betrokkenheid relevant is en hoe deze gemeten wordt. Buurtperspectief (percentage dat een vooruitgang ziet van de buurt): 10% in 2001, 17% in 2007, 19 % in Oordeel voorzieningen (rapportcijfer voorzieningen in wijken): 6,4 in 2001, 6,9 in Sociale kwaliteit (rapportcijfers sociale cohesie): 5,5 in 2001, 5,9 in 2005, 5,7 in Wijkanalyses beschikbaar (2/3 van de wijken in 2011; alle wijken in 2012). Beleidskaders Actieprogramma wijkgericht werken Doorontwikkeling Stad in Balans (Hart van de Wijk: Participatie, Ontmoeting en Informatie) WMO Beleidsplan Stadsprogramma Woon- en leefomgeving Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Uiteindelijk doel is dat bewoners tevreden zijn over hun eigen- woon en leefomgeving: Versterken van het welzijnsniveau om hiermee tegemoet te komen aan de vraag van (lichte) zorg. Optimaliseren van de invloed van bewoners als zelfstandige partners bij wijkbeheer en wijkontwikkeling. Betrokkenheid van bewoners op eigen woonomgeving vergroten. Creëren van een passend voorzieningenniveau op buurt- en wijkniveau met hogere kwaliteit, samenhang en zichtbaarheid.

118 112 Deelprogramma 08.2 Samenleven in de buurt Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 De invloed en zelfwerkzaamheid (meedenken en meedoen) van bewoners als zelfstandige partners bij wijkbeheer en wijkontwikkeling is optimaal. De focus ligt op mogelijkheden voor ontmoeting, participatie en informatie. Bewoners zijn betrokken bij en actief in hun eigen buurt en worden hierin waar nodig ondersteund. Beter grip op de belangrijkste maatschappelijke opgaven in de wijk. Een sociale wijkinfrastructuur qua fysieke voorzieningen, samenwerkingsvormen en activiteitenaanbod aansluitend bij de dynamiek van de wijk Voor minimaal 2/3 van de wijken is een wijkanalyse beschikbaar en is op basis van de belangrijkste opgaven een wijkprogramma / wijkactieplan gemaakt. De betrokkenheid van bewoners met hun wijk is in percentages toegenomen. Het perspectief van vooruitgang dat bewoners ervaren in hun buurt is toegenomen van 19 naar 21 %. Het oordeel van de wijkvoorzieningen wordt gewaardeerd met een 7. De kwaliteit van de sociale samenhang in de wijk wordt gewaardeerd met een Regelen van de invloed van bewoners middels de besteding van het wijkbudget. Inzetten van wijkcommunicatie t..b.v. bewonersparticipatie om invloed van bewoners op woon - en leefomgeving te verbeteren. Bewoners ondersteunen om zelfwerkzaamheid te ontwikkelen. Werven van nieuwe en voor de wijk representatieve doelgroepen voor het actieve kader in de wijk. Opbrengsten Landelijke pilots (Vernieuwend Welzijn en Zichtbaarheid Bewonersondersteuning) benutten. Wijkanalyses maken, benoemen en bespreken van aandachtspunten met bewoners en (wijk)professionals om samen te komen tot een wijkprogramma. De verbeterpunten uit de wijkanalyse / Wijkprogramma worden meegenomen in de opdrachtverlening van de gesubsidieerde instellingen. Ontwikkelen van een visie op wijkaccommodaties en het beheer en programmering hiervan t/m 2014 Voor alle wijken is een wijkactieplan en een wijkprogramma beschikbaar. De betrokkenheid van bewoners met hun wijk is in percentages toegenomen. Het perspectief van vooruitgang dat bewoners ervaren in hun buurt is toegenomen van 19 naar 23 %. Het oordeel van de wijkvoorzieningen wordt minimaal gewaardeerd met een 7. De kwaliteit van de sociale samenhang in de wijk wordt gewaardeerd met minimaal een t/m 2014 Evalueren van de opdrachtuitvoering van de welzijnsinstellingen op basis van de vooraf afgesproken prestatie indicatoren. Uitvoeren van de in de wijkprogramma s genoemde verbeterpunten. Betrekken van bewoners bij het beheer en de ontwikkeling van de wijk. Aan de hand van onderzoeken t.b.v. de wijkmonitor wordt de ontwikkeling gemeten van: 1.De tevredenheid van bewoners over de wijkvoorzieningen 2.Betrokkenheid van bewoners bij hun wijk 3.Effect van netwerk aan communicatiemiddelen in de wijk.

119 113 Deelprogramma 08.2 Samenleven in de buurt Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok Relatie met stadsprogramma s 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Geen relatie met specifieke paragrafen Participanten Bewoners, wijkorganisaties Politie Woningcorporaties Bedrijfsleven/ Ondernemers Welzijnsinstellingen Scholen Zorginstellingen

120 Deelprogramma 08.2 Samenleven in de buurt Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 114 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Correctie oude taakstelling herijking ontmoetingsfunctie wijken - GSO-3 budget 2011 Voorzieningenhart st. Marten (zie baten) - Taakstelling Welzijn - Extra middelen Brede wijkaanpak t/m 2010: * Aanpak krachtwijken * Bewonersbudgetten t.b.v. overige wijken - Correctie uitgaven GSO - Vervallen (gedeeltelijke) dekking uitbreiding capaciteit maatschappelijk werk en sociale raadslieden t.l.v. Vogelaargelden - Diversen Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - GSO-3 budget 2011 Voorzieningenhart st. Marten (zie lasten) - Correctie uitgaven GSO Totaal mutaties baten 491 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

121 Deelprogramma 08.2 Samenleven in de buurt Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 115 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Investeringen Rekening Economisch nut - Totaal Maatschappelijk nut - Perceel Diemenhof Totaal Totaal investeringen

122 Deelprogramma 08.3 Jeugd Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 116 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het Arnhemse jeugdbeleid heeft als doel: Kansen bieden, waarmee jongeren kunnen opgroeien tot mondige, zelfstandige en verantwoordelijke burgers, die een actieve en sociale bijdrage aan de samenleving leveren; Grenzen stellen, waarmee jongeren weten en ervaren waar hun gedrag de leefbaarheid van de omgeving of de veiligheid van medeburgers aantast; Steun bieden, aan jongeren die problemen hebben op fysiek, emotioneel, sociaal, cognitief en moreel gebied alsmede aan gezinnen bij de opvoeding. Hoofdopgaven in deze periode liggen bij de invoering en het doorontwikkelen van het Centrum voor Jeugd en Gezin en de daarbij behorende versterking van de jeugdzorgketen, maar ook bij de uitwerking van het spelenbeleid en de aanpak van overlast door jongeren (deze laatste komt terug in programma 6.1 veiligheid). Hiervoor voert de gemeente regie om partners in het jeugdbeleid te binden en samen op te trekken. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) 1 e Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) is in november 2009 geopend in MFC Presikhaven. Het 2 e CJG is geopend in januari 2010 in Winkelcentrum Kronenburg. Nieuwe organisaties zijn bij het Convenant Verwijsindex Regio Arnhem (VIRA) aangehaakt. Op waren er 640 registraties en bleken er 104 matches te zijn ontstaan. In 2010 zijn nieuwe afspraken gemaakt rondom de zorgstructuur in het primair onderwijs. Ook is in 2010 het zorg- en adviesteam op ROC A12 gestart. In december 2009 is met ruim 100 professionals en een aantal jongeren tijdens een 24-uurs samenscholing het Manifest Kansen voor jongeren opgesteld. Een kopgroep kansjongeren met 10 professionals en 3 jongeren is actief aan de slag om de aanbevelingen te concretiseren en op de juiste plek voor uitvoering neer te leggen. In het najaar van 2009 is voor het digitaal dossier jeugdgezondheidszorg begonnen met de benodigde opleiding en het invoeren van de dossiers. Meer feitelijke informatie is terug te vinden in de Arnhems Jeugdmonitor Eind 2010 verschijnt de Arnhemse Jeugdmonitor Beleidskaders Nota Opgroeien in Arnhem, met kansen, grenzen en steun, Integraal Jeugdbeleid (vastgesteld op 31 maart 2008) Uitvoeringsprogramma Opgroeien in Arnhem 2010 Arnhemse Jeugdmonitor 2008 Nota Ruimte voor de jeugd (Spelennota) (vastgesteld 3 november 2009) Convenant Centrum voor Jeugd en Gezin regio Arnhem (1 april 2009) Uitvoeringsnotitie Jeugdparticipatie (vastgesteld 19 februari 2008) Nota Tiener- en jongerenwerk (vastgesteld 19 december 2005) Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Het jeugdbeleid wil alle kinderen en jongeren kansen bieden op een gezonde ontwikkeling in velerlei opzicht. Speciale aandacht en zorg gaan uit naar kinderen en jongeren die risico s lopen om in de problemen te komen (preventie) en de kinderen en jongeren die al problemen hebben (zoals schooluitval, criminaliteit, schulden, psychische problemen etc.).

123 117 Deelprogramma 08.3 Jeugd Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Meer ruimte voor de jeugd, zowel fysiek als via jeugdparticipatie. Betere basisvoorzieningen. Meer inzet op preventie, ofwel beter voorkomen dat jongeren en gezinnen in de knel komen of ontsporen Meer speel- en ontmoetingsruimte voor de jeugd, op basis van de in 2009 vastgestelde criteria. O.a. aanbod van kinder-, tiener- en jongerenwerk vanuit 3 brede scholen, 9 wijkcentra, 3 wijkgerichte jongerenruimten, 5 wijkgerichte jongerencentra en 2 (half)stedelijke jongerencentra, als mede ambulante inzet in de krachtwijken en GSO III-wijken. Doorontwikkelen backoffice en 1 e en 2 e Centrum voor Jeugd en Gezin en voorbereiden invoeren 3 e en 4 e Centrum voor Jeugd en Gezin Speelplannen per wijk. D.m.v. het investeren in de opdrachtverlening en het maken van afspraken wordt gestuurd op kwaliteit. In 2011 zal de dienstverlening van het CJG uitgebreid worden naar Arnhem Zuid-West, in voorbereiding op de opening van de locatie in Schuytgraaf. Het uitbouwen van de websites en Afspraken over het aanbod lichte hulpverlening. Versterken van de jeugdzorgketen, ook met de partners waar de gemeente geen zeggenschap over heeft. Alle scholen en voorschoolse voorzieningen hebben een dekkende zorgstructuur, die in verbinding staat met de Centra voor Jeugd en Gezin. Afspraken over de coördinatie van zorg. Afstemming met het Veiligheidshuis en Passend Onderwijs. Doorontwikkelen Verwijsindex Regio Arnhem (VIRA) t/m 2014 Invoeren 3 e en 4 e Centrum voor Jeugd en Gezin t/m 2014 Openen 3e en 4e Centrum voor Jeugd en Gezin in Klarendal en Schuytgraaf. Realisatie nieuw jongerencentrum in Schuytgraaf. Relatie met stadsprogramma s 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk 4. Zorgzame Stad Relatie met paragrafen Investeringen Subsidies Participanten Jongeren en ouders zelf, Rijksoverheid, Provincie Gelderland, Bureau Jeugdzorg Gelderland. Instellingen op het gebied van: Voorschoolse voorzieningen, Onderwijs, Jeugdhulpverlening Openbare orde, Sport, Cultuur. En vele kleinere jeugd-, sport- en culturele verenigingen/stichtingen.

124 Deelprogramma 08.3 Jeugd Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Mevr. Margriet Bleijenberg 118 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Willemeen * Dekking binnen budgetten Centra Jeugd en Gezin - Aanval op de Uitval * Dekking binnen budgetten Centra Jeugd en Gezin Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Regio budget Jong Kapitaal GSO-3 (zie baten) - Eenmalige extra jubileumsubsidie 2010 Ome Joop Tour: MJPB Eenmailge subsidie 2010 Willemeen MJPB Budget Brede Doeluitkering Jeugd en Gezin (zie baten) - Afbouw gemeentelijk budget Centra voor Jeugd en Gezin - Diversen Totaal mutaties lasten 74 Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Regio budget Jong Kapitaal GSO-3 (zie lasten) - Brede Doeluitkering Jeugd en Gezin (zie lasten) Totaal mutaties baten 328 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

125 Deelprogramma 08.4 Integratiebeleid Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 119 Uitgangspunten van beleid Inleiding Ruim inwoners ( bijna 30%) van Arnhem vinden hun oorsprong buiten Nederland (d.w.z. tenminste één ouder is in het buitenland geboren). Daarvan zijn er ruim afkomstig van zgn. niet-westerse herkomstlanden. Allochtone inwoners zijn oververtegenwoordigd in de sociaaleconomisch zwakke groepen en lijken beduidend minder dan autochtonen deel te nemen aan het maatschappelijk verkeer. Er is sprake van achterstanden waar het gaat om deelname aan de arbeidsmarkt en het onderwijs. Verder is er sprake van een naar verhouding geringe participatie aan sociale verbanden als wijkorganisaties, sportclubs, e.d. Al deze gegevens markeren het grote belang van een adequaat integratiebeleid op alle beleidsterreinen. Uitgangspunt hierbij is dat de gemeentelijke diensten zelf integratie betrekken bij de beleidsvelden waarvoor zij verantwoordelijk zijn. Inburgering wordt gezien als een eerste stap naar deelname aan de samenleving en is daarmee een onderdeel van integratie. Deelname aan inburgering moet de inburgeraar de mogelijkheden bieden die nodig zijn om zelfstandig te kunnen werken aan een volwaardige positie in de Arnhemse samenleving. Uitgangspunt van het gemeentelijk beleid is algemeen waar kan, specifiek waar moet. Het emancipatiebeleid heeft twee speerpunten, het vergroten van de maatschappelijke participatie van migrantenvrouwen en het versterken van de maatschappelijke positie van holebitrans (afkorting voor homo s, lesbiënnes, biseksuelen en transseksuelen). Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) In 2009 zijn 591 inburgeringsvoorzieningen gestart, waarvan 459 (78%) inburgeringsplichtig zijn en 132 (22%) vrijwillig inburgeraars; 58% van de trajecten is duaal. Hiermee is de inhaalslag van oudkomers die verplicht moeten inburgeren volens de Wet Inburgering gerealiseerd. Daarnaast zijn 198 mensen gestart met een alfabetiseringstraject en 372 mensen zorgen zelf voor de voorbereiding op het inburgeringsexamen. Dat betekent dat vanaf 2010 weer een stabiele situatie ontstaat, waarbij inburgering verplicht is voor nieuwkomers, en voor inburgeraars in het kader van een re-integratietraject. Daarnaast is inburgering gewenst voor vrijwillige inburgeraars. Het aantal te starten trajecten zal, in vergelijking met de piekjaren 2008 en 2009, weer dalen. 84% van de 630 deelnemers aan een inburgeringsexamen is geslaagd 24% van de deelnemers die een duaal traject werk volgen, is uitgestroomd uit de uitkering. De antidiscriminatievoorziening Artikel 1 Gelderland-Midden, is per 1 januari 2010 gaan functioneren. In het kader van het Arnhemse Fonds Samenlevingsbeleid zijn in aanvragen gehonoreerd op het gebied van kleinschalige activiteiten voornamelijk in de wijken om inwoners met verschillende culturele achtergronden met elkaar in contact te brengen De agenda seksuele diversiteit is vastgesteld. Het COC Midden-Gelderland heeft met ingang van 2009 een structurele subsidie gekregen. Beleidsagenda Emancipatie is begin 2010 vastgesteld. De uitvoering van het plan ter bestrijding van eergerelateerd geweld is in handen gegeven van Hera; in dit kader is in 2010 voor een periode van twee jaar het project Vertrouwenspersonen in de buurt na een geslaagde experimentele periode in Malburgen in uitvoering gegaan in de overige 4 aandachtswijken. Beleidskaders In de loop van 2010 zal een aangepaste nota Inburgeren, integreren, participeren aan de raad ter vaststelling worden voorgelegd Beleidsagenda Seksuele diversiteit (2009); Beleidsagenda Emancipatie allochtone vrouwen (2009); Actieplan Meedoen allochtone jeugd aan sport (2008); Nota Eervol Arnhem (2007); Kadernotitie Inburgeren in Arnhem (2006). Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Het verbeteren van de participatie en acceptatie van migranten in de Arnhemse samenleving onder meer op het terrein van arbeid, onderwijs, huisvesting, gezondheid, sport, maatschappelijke participatie en emancipatie.

126 120 Deelprogramma 08.4 Integratiebeleid Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Inburgeren Inburgeringsplichtigen en vrijwillige inburgeraars volgen duale trajecten gericht op deelname aan de samenleving. Meer verbinding en vervlechting tussen inburgeren, integreren en participeren. Vasthouden van duale trajecten en het versterken van de bestaande infrastructuur in deze. Integreren Versterken van de samenhang tussen de verschillende bevolkingsgroepen Het meer betrekken van de doelgroepen met een migrantenachtergrond bij het gemeentelijk beleid. Participeren Verbeteren interculturalisatie van gemeentelijke en gesubsidieerde instellingen en vrijwilligersorganisaties Meer inzicht in de positie van groepen met een migrantenachtergrond in Arnhem Meer vrijwillige inzet door migranten 2011 Inburgeren 100% van de nieuwkomers die verplicht zijn om in te burgeren wordt een voorziening aangeboden (naar schatting 100) Van de verplichte inburgeraars slaagt 85% voor het inburgeringsexamen. 200 vrijwillige inburgeraars wordt een voorziening aangeboden. 80% van de trajecten is duaal vormgegeven. Integreren Output nader te bepalen in de uitwerking van de kadernota Inburgeren, integreren, participeren. Participeren 6 Grote gesubsidieerde instellingen hebben een eigen diversiteitbeleid. Vrijwilligersorganisaties hebben meer oog voor diversiteit doelgroep Er is een tweejaarlijkse integratiemonitor ontwikkeld Zie deelprogramma 8.1 Maatschappelijk actieve burgers 2011 Inburgeren Uitvoering van de activiteiten uit de nieuwe nota Inburgeren, integreren, participeren Actieve werving van vrijwillige inburgeraars. Uitvoeren activiteiten Milleniumbeleid Integreren Uitvoering geven aan het Arnhems Fonds Samenlevingsbeleid Eenmaal per jaar een debat organiseren om de stand van zaken rondom het beleid, of een specifiek onderdeel daarvan, aan de orde te stellen Participeren Er wordt een training aangeboden gericht op interculturalisatie van vrijwilligersorganisaties Het uitvoeren van een integratiemonitor Er wordt een 0-meting verricht (zie dp. 8.1) Emanciperen Het bestrijden van discriminatie in de breedste zin Het voorkomen en bestrijden van eergerelateerd geweld Het vergroten van de maatschappelijke participatie van met name migrantenvrouwen Acceptatie van homoseksualiteit en gelijke maatschappelijke positie van homoseksuelen Emanciperen Het onderwerp eergerelateerd geweld is bespreekbaar gemaakt binnen de risicogroepen. De ketenaanpak huiselijk geweld is ook ingericht op aanpak eergerelateerd geweld Zie dp t/m 2014 In 2012 is 80% van de inburgeringtrajecten duaal vormgegeven. Emanciperen Uitvoeren gemeentelijk antidiscriminatiebeleid Het uitvoeren van het activiteitenplan Eervol Arnhem Zie dp 8.1 Het uitvoeren van de actiepunten uit de beleidsagenda seksuele diversiteit Een debat organiseren over het onderwerp seksuele diversiteit 2012 t/m 2014 Opstellen actieprogramma integratie In 2014 opstellen nieuwe kadernota integratie Relatie met stadsprogramma s 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Bedrijfsvoering Participanten Wijk- en zelforganisaties Re-integratiebedrijven UWV Werkbedrijf Taalaanbieders en scholen Welzijn / OVS: Rijnstad en SPA Vluchtelingenwerk Ketenpartners huiselijk geweld

127 Deelprogramma 08.4 Integratiebeleid Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouders Dhr. Henk Kok 121 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Voortzetting Milleniumbeleid * Dekking binnen portefeuilles Integratie en Milieu Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) - Diversen Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

128 Deelprogramma 08.5 Ouderen en gehandicapten Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 122 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het ouderenbeleid richt zich op het zolang mogelijk regie op eigen leven hebben en zelfstandig kunnen blijven wonen van ouderen die beperkingen hebben of gaan krijgen en op actieve deelname aan de samenleving. Naast het beroep op eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid van ouderen zullen, als dat nodig is, begeleiding, ondersteunende diensten en zorg geboden worden Het gehandicaptenbeleid richt zich op groepen mensen met een lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap en op chronisch zieke mensen om hen in staat te stellen volwaardig te participeren op alle terreinen van de Arnhemse samenleving zoals werk, inkomen, welzijn,onderwijs, wonen en woonomgeving, mobiliteit en gezondheidszorg. n.b. Er zijn gezamenlijke belangen en dus is samenhangend beleid nodig voor ouderen en gehandicapten inzake aangepast wonen, vergroten van zelfredzaamheid en een samenhangend en toegankelijk aanbod op maat van zorg en diensten. Door versobering van de AWBZ is ondersteuning van vrijwilligers in de zorg van de mantelzorgers noodzakelijk en gewenst. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Er zijn nog onvoldoende knelpunten op het terrein van fysieke toegankelijkheid van gebouwen en openbare ruimte opgelost, bestuurlijk en ambtelijk is aandacht gevraagd voor een beter resultaat. Wel zijn begin 2010 een aantal knelpunten in de openbare ruimte in relatie tot mensen met een visuele handicap opgelost. Er is een werkconferentie over samenwerking en multifunctioneel gebruik van accommodaties welzijn en zorg oor gemeente en enkele instellingen gehouden waarbij goede vervolgafspraken zijn gemaakt Via mantelzorgbeleid en ouderenzorg zijn extra activiteiten voor allochtonen uitgevoerd. Instellingen is bij verleningsbeschikking gevraagd om participatie allochtonen te registreren. Er is een aanzet gedaan voor het formuleren van nieuw beleid op terrein van mantelzorg en (zorg) vrijwilligers welke in 2010 voor bestuurlijke besluitvorming zal worden voorgelegd. Intussen zijn 450 mantelzorgers in beeld en is de dag voor de mantelzorg in 2009 bezocht door 110 personen; Er is ter ondersteuning van mantelzorgers besloten tot een pilot voor plaatsing van drie mobiele mantelzorgwoningen. Er zijn 2 regelingen voor (beleids)participatie van ouderen en gehandicapten in goed overleg met deze doelgroepen ontworpen en ter besluitvorming voorgelegd aan college en raad (mei 2010). Er is geregeld dat de belangenbehartiging voor licht verstandelijk gehandicapten vorm krijgt. Er is een nota wonen van bijzondere groepen ( doelgroepennota als onderdeel van woonagenda) opgesteld door de dienst Stadsontwikkeling en besproken met vertegenwoordigers uit die doelgroepen. Vanuit de masterplannen wonen, welzijn en zorg is samen met de gemeente een werkconferentie gehouden met als titel zorg ontmoet welzijn ; deze is gericht op samenwerking en verbeterde dienstverlening aan wijkbewoners o.a. via een betere benutting van multifunctionele centra. Beleidskaders Wet maatschappelijke ondersteuning Beleidskader Actief meedoen Ouderennota: Thuis in de buurt Nota Integraal gehandicaptenbeleid in Arnhem Woonvisie en partnership gemeentecorporaties inzake bouwen voor bijzondere groepen. Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Verhogen van maatschappelijke participatie door verhoogde zelfredzaamheid en het bieden van ondersteuning voor ouderen en gehandicapten die hierin worden belemmerd.

129 123 Deelprogramma 08.5 Ouderen en gehandicapten Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Vergroten van toegankelijkheid van voorzieningen voor wonen, welzijn en zorg voor mensen met een functiebeperking. Versterken van samenwerking en afstemming tussen aanbieders om gewenste diensten en producten op het terrein van wonen, welzijn en zorg te leveren. Hogere participatie van allochtone ouderen aan voorzieningen voor wonen, welzijn en zorg naar evenredigheid van de bevolkingssamenstelling. Ondersteunen en waarderen van mantelzorgers. Verdere verbetering van de participatie aan gemeentelijk beleid door mensen met een functiebeperking en door ouderen Oplossen of afhandelen van 50% van de in de daarvoor ontwikkelde matrix opgenomen knelpunten in de fysieke sfeer. Betere spreiding van zorgvoorzieningen voor ouderen en gehandicapten. Verbeterde samenwerking van initiatieven voor digitale informatie systemen op wijkniveau. Betere samenwerking welzijns- en zorginstellingen op wijkniveau. Aantoonbaar beter gebruik van voorzieningen door allochtone ouderen. 150 verschillende van de bij Stichting Welzijn Ouderen Arnhem (SWOA) en bij St. Meldpunt Vrijwillige Thuishulp (MVT) bekend zijnde mantelzorgers maken gebruik van activiteiten voor en met mantelzorgers. Er worden meer vormen van respijtzorg ontwikkeld door SWOA en MVT. Aantoonbaar hogere betrokkenheid door deelname aan werkgroepen en door aantal en kwaliteit van verstrekte adviezen aan de gemeente Inventarisatie van knelpunten door ambtelijke en politieke schouw met een behandeling (ongeveer 8x per jaar) in de overlegraad toegankelijkheid openbare ruimte (OTO) waarin gemeentelijke diensten en APCG in zijn vertegenwoordigd. De APCG brengt vervolgens advies uit. Concentratie van voorzieningen rond Velperweg vermindert door nieuwbouw voor deel cliënten Vreedenhoff in Presikhaaf Oost Samenwerking tussen 2 ICTinitiatieven Arnhem-Wijk TV op terrein van zorg en wijkwelzijn Activiteiten in het kader van Hart v.d. Wijk, Zorg ontmoet welzijn en Vernieuwd welzijn gericht op samenwerking rond zorg en diensten en een beter gebruik van accommodaties. SWOA registreert: - deelname van allochtone ouderen aan dagbestedingsactiviteiten - info en hulp aan allochtone ouderen SWOA bezoekt eenzame allochtone ouderen om hun problemen in beeld te krijgen Specifieke activiteiten ontwikkelen voor allochtone ouderen Registratie bij MVT Uitbreiding van aantal MVTmantelzorgsalons met 1 Organisatie mantelzorgdag door MVT Onderzocht zal worden of een mantelzorgkaart kan worden ingevoerd inclusief de facilitering daarvan. Volgen van de werking van de in 2010 vastgestelde beleidsparticipatieregelingen voor ouderen en gehandicapten. Evalueren van het LVG-project bij MEE inzake de participatie van licht verstandelijk gehandicapten. *

130 124 Deelprogramma 08.5 Ouderen en gehandicapten Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok Ondersteunen en waarderen van mantelzorgers. Meer aandacht voor bestrijding eenzaamheid/sociaal isolement t/m oplopend tot 1400 mantelzorgers zijn geregistreerd. Deelname aan activiteiten loopt op tot 350 verschillende personen. Er is een overzicht van beschikbaar respijtzorgaanbod van diverse organisatie bedoeld voor mantelzorgers te informeren over het aanbod dat verlichting biedt aan belaste mantelzorgers. Structurele aandacht voor het beperken van eenzaamheid onder (allochtone) ouderen t/m 2014 Door informatie, werving en door registratie zijn adressen en belangstelling voor activiteiten bekend bij MVT en St. Arnhemse Mantelzorgers. Als vervolg op de beleidsnota vrijwilligers en mantelzorg wordt MVT gevraagd om in overleg met aanbieders een overzicht te maken van respijtzorg activiteiten. Als vervolg op de uitvoering van een project eenzaamheids bestrijding (innovatiefonds Wmo) wordt structurele aandacht in goed overleg tussen gemeente en SWOA vormgegeven via subsidieafspraken. Relatie met stadsprogramma s 3. Participatie en werk (beperkt) 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Subsidies Participanten Corporaties, V&V-sector, Zorgverzekeraar Menzis, STMG, SWOA, Rijnstad, MEE Gelderse Poort, APCG, Seniorenraad ArnhemSiza-dorp Groep, Philadelphiazorg en ad hoc diverse andere organisaties

131 Deelprogramma 08.5 Ouderen en gehandicapten Programma 08 Samenleven in Arnhem Commissie Maatschappelijke Ondersteuning Portefeuillehouder Dhr. Henk Kok 125 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw Actualisatie begroting 2010 (verzamelbesluit ) Totaal mutaties lasten -63 Baten - Totaal mutaties baten 0 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves Toelichting op de investeringen In de periode vinden binnen dit deelprogramma geen majeure investeringen plaats.

132 126

133 programma Mobiliteit

134 Deelprogramma 11.1 Mobiliteit en bereikbaarheid Programma 11 Mobiliteit Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 128 Uitgangspunten van beleid Inleiding Het deelprogramma mobiliteit staat voor het veilig stellen en zo mogelijk verbeteren van de bereikbaarheid van de stad, het leef- en woonmilieu en de verkeersveiligheid. Arnhem werkt aan het formuleren van nieuw beleid voor de komende jaren (Verkeersagenda). De hoofdthema s zullen daarin liggen op de verkeersveiligheid van met name de langzaam-verkeersdeelnemers, het verbeteren van de voetgangers-, fiets- en openbaarvervoervoorzieningen, het verbeteren van de parkeersituatie in rond het centrum liggende wijken en de bereikbaarheid van m.n. de economische kerngebieden (o.a. doorstroming radialen en dynamisch verkeersmanagement). Dit deelprogramma levert een veelal voorwaardenscheppende bijdrage aan de doelstellingen binnen de stadsprogramma s Aantrekkelijke centrumstad en Verbeteren woon- en leefomgeving. Hiertoe worden plannen ontwikkeld voor voet- en fietspaden, openbaar vervoer, veiligheid en weginfrastructuur. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Aantal verkeersdoden en ziekenhuisgewonden in Arnhem Doden ziekenh.gew Rapportcijfers bezoekers binnenstad over bereikbaarheid per fiets 7,7 7,4 nvt 7,9 nvt 8,2 nvt per OV 7,2 7,3 nvt 7,6 nvt 7,8 nvt per auto 5,5 4,9 nvt 5,6 nvt 5,9 nvt Vervoerwijze van bezoekers uit Arnhem aan binnenstad in % te voet 28,0 32,0 nvt 31,0 nvt 24,0 nvt (brom-)fiets 23,0 22,0 nvt 25,0 nvt 33,0 nvt auto/motor 21,0 21,0 nvt 21,0 nvt 20,0 nvt Bus 24,0 21,0 nvt 23,0 nvt 20,0 nvt Trein 1,0 1,0 nvt 0,0 nvt nvt Vervoerwijze van bezoekers buiten Arnhem aan binnenstad in % te voet 2,0 2,0 nvt 1,0 nvt 1,0 nvt (brom-)fiets 8,0 8,0 nvt 5,0 nvt 8,0 nvt auto/motor 46,0 55,0 nvt 54,0 nvt 50,0 nvt Bus 19,0 18,0 nvt 11,0 nvt 17,0 nvt Trein 23,0 20,0 nvt 29,0 nvt 23,0 nvt Percentage automobilisten dat direct een parkeerplaats vindt in garage of op straat Totaal 68% 77% nvt 72% nvt 70% nvt

135 Deelprogramma 11.1 Mobiliteit en bereikbaarheid Programma 11 Mobiliteit Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 129 Aantal verkochte parkeertickets in binnenstad, in aantallen Straat Garages Totaal Aantal verkochte parkeertickets in binnenstad, in procenten Straat Garages Totaal Aantal verkochte tickets transferium Gelredome Verkochte PM dagkaarten Gebruik PM abonnementen Totaal Aantal gestalde fietsen in gratis bewaakte stallingen Kronenburg n.v.t. n.v.t. n.v.t n.v.t J.v.Doornplein n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t Presikhaaf n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t Gele Rijdersplein n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t Totaal Beleidskaders Nota Mobiliteit, Ministerie Verkeer & Waterstaat en VROM, 2004 Regionaal Plan, Stadsregio Arnhem Nijmegen , 2006 Regionale Nota Mobiliteit, Bundelen en Verknopen, 2007 Masterplan Openbaar Vervoer , Stadsregio Arnhem Nijmegen, 2008 Stedelijk verkeers- en vervoersplan Arnhem 2010, gemeente Arnhem, 2000 Kadernota duurzaam veilig, gemeente Arnhem, 2001 Raamplan Fiets Arnhem, gemeente Arnhem, 1993 Parkeernota Arnhem , gemeente Arnhem Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Alle toegestane vormen van mobiliteit kunnen op een veilige en verantwoorde wijze plaatsvinden Waarborgen van de bereikbaarheid van de vitale delen van de stad Meer ruimte voor de minder vervuilende vervoerwijzen, zodanig dat de noodzakelijke andere vervoerwijzen geen overmatige hinder ondervinden.

136 Deelprogramma 11.1 Mobiliteit en bereikbaarheid Programma 11 Mobiliteit Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 130 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Verbeteren verkeersveiligheid 2011 t/m 2014 Herziene beleidsvisie verkeer en mobiliteit. Minder verkeersdoden en ziekenhuisgewonden 2011 t/m 2014 Opstellen van een Verkeersagenda Doen van onderzoek naar de verkeersveiligheid van schoolroutes Inrichten diverse 30 km/uur zones in wijken onder andere via samenloop met BGB Inrichten diverse wegvakken 60 km/uur buiten de bebouwde kom Bevorderen van het fietsgebruik Een groter aandeel fietsverkeer in de vervoerswijze keuze door het aantrekkelijk maken van het fietsen Aanleg fietsparkeervoorzieningen: - projecten in Rijnboog - projecten in Arnhem Centraal - onderzoek uitbreiding fietsverhuurlocaties Snelfietsroute Arnhem- Nijmegen Fietspad Elderveld-Schuytgraaf Bevorderen van de doorstroming en de aantrekkelijkheid van het openbaar vervoer. Een groter aandeel openbaar vervoer in de vervoerswijze keuze van Arnhem door het aantrekkelijker maken van het openbaar vervoer. Vormgeven HOV-netwerk Arnhem Nijmegen (Rijn-Waal en IJsselsprinter) Voorbereiden aanbesteding concessie openbaar vervoer (Stadsregio) Haalbaarheidsonderzoek stations Arnhems Buiten en Pley in samenwerking met de Stadsregio Doortrekking van trolleylijn 1 naar Huissen als onderdeel van de regionale HOV verbinding. Verkenning verbeteren busverbinding Kronenburg-Elst als onderdeel van de regionale HOV-verbinding. Evalueren van gebruik en gevolgen busstrook John Frostbrug. Verkennend onderzoek naar bereikbaarheid attracties Arnhem-Noord in combinatie met realiseren van het NHM ((hoogwaardig) OV tussen station en Burger Zoo / Openluchtmuseum / Kröller Müller).

137 Deelprogramma 11.1 Mobiliteit en bereikbaarheid Programma 11 Mobiliteit Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 131 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m 2014 Verbeteren van de bereikbaarheid van met name de economische kerngebieden (waaronder de binnenstad) per auto, fiets en openbaar vervoer. Verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van de binnenstad: blikvan-de-straat t/m 2014 Betere doorstroming in en om het centrum en op de radialen en belangrijke verbindingen (o.a. afgemeten aan het rapportcijfer voor de bereikbaarheid van de binnenstad) t/m 2014 In 2011 e.v. realiseren van doorstromingsprojecten op de ring: Centrumring-rondproject. Verbeteren afstemming verkeersregelinstallaties In 2011 en 2012 realiseren van doorstromingsprojecten op de radialen en belangrijke verbindingen: Apeldoornseweg Steenstraat (herinrichting) Boulevard Heuvelink en Johan de Wittlaan Planonderdelen Presikhaaf Amsterdamseweg Velperweg Voorbereiden pilot dynamisch verkeersmanagement (met toevoeging milieucomponent, o.a. lucht) Een grotere kwaliteit van het product parkeren zowel in de binnenstad als in de aanliggende wijken. Een groter aandeel garageparkeerders dan straatparkeerders in de binnenstad. (Blik-van-de-straat) Planvorming voor uitbreiding van een gebouwde parkeervoorziening voor bezoekers in Rijnboog. Verdere planvorming en verkenning van een bewonersgarage onder de singels en in de aanliggende wijken. Besluitvorming over en uitvoering van het parkeren in de wijken Onderzoek naar mogelijkheden van invoering van een betaalsysteem voor parkeren per kortere tijdsduur dan een uur (10-minutentarief) Relatie met stadsprogramma s Aantrekkelijke centrumstad Verbeteren woon- & leefomgeving Relatie met paragrafen Investeringen Onderhoud kapitaalgoederen Participanten Burgers en andere belanghebbenden Vertegenwoordigers van maatschappelijke groeperingen en van burgergroepen Stadsregio, Provincie Gelderland en Ministerie van V&W

138 Deelprogramma 11.1 Mobiliteit en bereikbaarheid Programma 11 Mobiliteit Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 132 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Reconstructie Boulevard Heuvelink - Johan de Wittlaan (incidenteel jaarschijf 2010) - Exploitatiekosten parkeren - Kapitaallasten Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Reconstructie Boulevard Heuvelink - Johan de Wittlaan (incidenteel jaarschijf 2010) - Bijdrage KAN - Inkomsten straatparkeren en garages overeenkomstig de parkeernota Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

139 Deelprogramma 11.1 Mobiliteit en bereikbaarheid Programma 11 Mobiliteit Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Martijn Leisink 133 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen Dekkingsvoorstellen - Bereikbaarheidsfonds: Storting i.v.m. terugdraaien oude taakstelling ter zake Overige - Bereikbaarheidsfonds: Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Bereikbaarheidsfonds: Mutaties in de exploitatie bij het parkeerbedrijf leiden tot een hogere storting in bereikbaarheidsfonds Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen Dekkingsvoorstellen - Bereikbaarheidsfonds: Eenmalige onttrekking Bereikbaarheidsfonds: Onttrekking 2011 t.b.v. onderhoud aan hoofdwegen Overige - Bereikbaarheidsfonds: Effect Rb Bw 10-01: Raadsbrief bereikbaarheidsfonds (verzamelbesluit ) - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Bereikbaarheidsfonds: Mutaties in de exploitatie bij het parkeerbedrijf leiden een onttrekking uit het bereikbaarheidsfonds Totaal mutaties onttrekkingen -558 Totaal mutaties reserves -379 Investeringen Rekening Economisch nut - Vervoermiddelen - Parkeren: videoapparatuur - Vervanging apparatuur afsluiting voetgangersgebied - Vervanging parkeerautomaten en aparatuur - Parkeerapparatuur in parkeergarages Totaal Maatschappelijk nut - Verkeersinfrastructuur - J. de Wittlaan / Boulevard Heuvelink (largas) - Centrumring-rond - Heractivering Trolley - Trolleyficering Schuytgraaf - Verkeerskrediet - Verkeersregelinstalllaties - Verkeersregelinstalllaties: Verv. provincie en rijk - Parkeren: bezoekerskaart - Parkeren: handterminals - Parkeerautomaten - Parkeermaatregelen - Ontvlechting Trolley - Bijdrage OV-terminal Arnhem Centraal - Verkeersmaatregelen op openbare parkeerplaatsen - Wegreconstructie Apeldoornseweg/Weg achter 't bos - Fietsenstalling Kronenburg - Verkeersprojecten/maatregelen: duurzaam veilig - Verkeersprojecten/maatregelen: verbetering fietsverk - Verkeersprojecten/maatregelen: verbetering o.v. - Afsluiten voetgangersgebied Totaal Totaal investeringen

140 134

141 programma Wonen in Arnhem

142 Deelprogramma 12.1 Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Programma 12 Wonen in Arnhem Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 136 Uitgangspunten van beleid Inleiding De beleving van Arnhem als aantrekkelijke stad wordt, vanuit het beleidsterrein wonen, beïnvloed door de kwaliteit van zowel het bestaande woningaanbod als de nieuwbouwplannen en de woon- en leefomgeving. Het effect van fysieke maatregelen kan worden versterkt door sociale maatregelen die het wonen aantrekkelijker maken. Dit programma is gericht op het versterken van de positie van Arnhem als aantrekkelijke woonstad, onderscheidend in de regio. De gemeente heeft de afgelopen jaren de regie gevoerd op het nakomen van een drietal afspraken, namelijk de verstedelijkingsafspraken (2005 t/m 2009) met het rijk en de Stadsregio, de concessieafspraken over het % betaalbare woningbouw (2005 t/m 2009) en de uitvoering van het Partnership met de Arnhemse corporaties (2005 t/m/ 2009). De stadsregio heeft in het kader van de verstedelijkingsafspraken aangegeven in de loop van 2010 ook voor de periode afspraken te willen maken. Het nieuwe partnership met de corporaties is op het moment van dit schrijven nog in wording zodat de afspraken met het nieuwe college en de nieuwe raad kunnen worden gemaakt. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Totaal aantal woningen Aantal woningen per 1. jan Arnhem totaal Huurwoningen % huurwoningen 61,30% 60,40% 59,40% 58,50% 57,50% Toelichting op de tabel: Het aantal huurwoningen is in 2008 licht gestegen, omdat nieuwe huurwoningen zijn gebouwd en slechts weinig huurwoningen zijn gesloopt. Het percentage huurwoningen is gezakt omdat het aantal koopwoningen sneller steeg. De tabel laat zien dat we op de goede weg zijn m.b.t. het bereiken van meer evenwicht op de woningmarkt, o.a. door een betere verhouding tussen huur en koop. Per is de verhouding 57,5/42,5 geworden. Woningbouwproductie Ontwikkeling woningproductie Nieuwbouw (bruto) Overige toevoegingen Toevoegingen (bruto) Toelichting op de tabel: na de dip in 2002 is de woningbouwproductie sterk toegenomen met als hoogtepunt de producties van 2008 en Vanaf 2010 zal het aantal gerealiseerde woningen voorlopig veel lager liggen i.v.m. de kredietcrisis. Dit is nu al te voorspellen aangezien er weinig bouwvergunningen worden aangevraagd. In het eerste kwartaal van 2010 zien we een lichte stijging van het aantal bouwaanvragen ten opzichte van het eerste kwartaal van Dit zijn voornamelijk bouwaanvragen van corporatieprojecten. De verstedelijkingsafspraak met het Rijk en de Stadsregio dat Arnhem woningen zou gaan bouwen in de periode 2005 t/m 2009 is overtroffen (5.156). Woningproductie sociaal segment (corporatie en markt) Woningproductie sociaal Segment Nieuwbouw (bruto) % sociaal 31% 2% 26% 49% 37% 29% 27% 33% 34% 51% Toelichting op de tabel: De afspraak is gemaakt binnen de Stadsregio dat in de periode 2005 t/m 2009 in de steden 35% van de productie in het betaalbare segment valt. In 2009 is 51% betaalbare woningbouw gerealiseerd. Daarmee is per 1 januari 2010 het totale percentage betaalbare woningbouw in de periode 2005 t/m 2009 uitgekomen op 37%. Beleidskaders Arnhem 2015 / Actualisatie Woonvisie Nota tussenstand Woonvisie (2008)

143 137 Deelprogramma 12.1 Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Programma 12 Wonen in Arnhem Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Versterken positie van Arnhem op de regionale woningmarkt en verbeteren afstemming vraag en aanbod Verminderen tweedeling: Arnhem, ongedeelde stad in een ongedeelde regio Binden van middeninkomens aan de stad Binden van jonge, actieve bevolkingsgroepen aan de stad Verbeteren van de sociale en economische structuur Verbeteren woon- en leefomgeving Voldoende betaalbare kwalitatief goede woningen, goed verspreid over de stad, ook voor de doorstroming uit de goedkope sector Kwaliteit van architectuur bij nieuwbouw Historische panden en monumenten koesteren

144 138 Deelprogramma 12.1 Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Programma 12 Wonen in Arnhem Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Vergroten woningvoorraad Beleidsoutput 2011 t/m 2014 Prognose netto woningaantallen jaar netto Bovenstaande prognose is een neerwaartse bijstelling in verband met de huidige crisis in de woningmarkt. Het is lastig de vertaling te maken in harde cijfers Activiteiten 2011 t/m 2014 Oplevering van woningen de komende jaren o.a. in Malburgen, Presikhaaf, Schuytgraaf en Rijnboog. Uitvoering geven aan maatregelen ter bestrijding van gevolgen van de crisis in de woningmarkt en de overprogrammering aan woningen: - uitvoeren van het pakket aan maatregelen ter stimulering van de woningbouw - faseren van woningbouwprojecten met een lagere prioriteit - inzetten op het invullen van de bestaande kwalitatieve vraag van de woonconsument bij de woningbouwproductie Een nieuwe woonvisie met een uitwerking op de thema s uit het collegeprogramma: - meer betaalbare woningen, goed verspreid over de stad, ook voor de doorstroming uit de goedkope sector - meer woningen voor jonge actieve gezinnen - betere studentenwoningen - meer atelier- en bedrijfswoningen om starters te binden aan de stad - vaker duurzame renovatie in plaats van sloop - balans in huur / koop en grondgebonden / gestapeld - kleinschalige nieuwbouw op inbreidingslocaties in de bestaande stad Verdere nieuwe afspraken en visies op het gebied van wonen en stadsontwikkeling De Woonvisie loopt af in Dit betekent dat in deze collegeperiode gewerkt gaat worden aan een nieuwe woonvisie. Hiervoor wordt een interactief proces opgezet. Besluitvorming over instrumenten woonagenda, woningbouwkompas en gebiedsgerichte uitwerking woonvisie Besluitvorming over woonvisie Besluitvorming over instrumenten en uitwerkingskaders voor het voeren van regie op de realisatie van beleidsdoelen door middel van woningbouw De Stadsregio heeft een Koersnota opgesteld op basis waarvan ze nieuwe verstedelijkingsafspraken wil maken met het Rijk over aantallen en soort te bouwen woningen. Deze afspraken zijn nog niet bekend op het moment van dit schrijven. Maken van nieuw partnership met corporaties voor de periode tot 2014 Opstellen structuurvisie fase 2 Opstellen gebiedsvisie Stadsblokken Meinerswijk

145 139 Deelprogramma 12.1 Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Programma 12 Wonen in Arnhem Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Meer variatie en differentiatie in de woningvoorraad. Beleidsoutput 2011 t/m 2014 Groter eigen woningbezit Groter aanbod woningen voor bijzondere doelgroepen (kwalitatief en kwantitatief) Activiteiten 2011 t/m 2014 Uitvoeren stimuleringsmaatregelen voor starters (starterleningen en het bouwen van specifieke woningen voor starters) Uitvoeren koperssubsidie Nulmeting opstellen van kwantitatieve aantallen woningen voor bijzondere doelgroepen Opstellen beleidsnota doelgroepen woningbouw Labeling van het huurwoningaanbod voor bijzondere doelgroepen, organiseren van een goede registratie van de aangepaste woningen Opstellen actieprogramma studentenhuisvesting Groter aandeel van Collectief particulier opdrachtgeverschap, particulier opdrachtgeverschap en woonconsumentgericht bouwen in de geplande woningbouwprojecten. Inzet capaciteit op stimulering en realisatie CPO, benoemen locaties waar (collectief) Particulier opdrachtgeverschap mogelijk is. Verbeteringen in de bestaande woningvoorraad (duurzaam renoveren) Begeleiden verenigingen van eigenaren in actiegebieden Malburgen en Presikhaaf bij woningverbetering Relatie met stadsprogramma s 1. Aantrekkelijke centrumstad 2. Verbeteren woon- en leefomgeving 3. Participatie en werk 4. Zorgzame stad Relatie met paragrafen Investeringen Grondbeleid Participanten Bewoners Rijk/Provincie Stadsregio en regiogemeenten Woningcorporaties Ontwikkelaars, Makelaardij Particuliere verhuur

146 Deelprogramma 12.1 Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Programma 12 Wonen in Arnhem Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 140 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Gebiedsvisie Stadsblokken Meinerswijk - Extra plankosten Presikhaaf - Fase 2 structuurvisie (lichte vorm) Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Particuliere woningverbetering Presikhaaf - Herziening grondexploitatie en overige projecten (exclusief de nominale ontwikkelingen) - Crisis woningmarkt, stimuleringsmaatregel erfpacht (incidenteel jaarschijf 2010) - Crisis woningmarkt, stimuleringsmaatregel herprogrammering - Crisis woningmarkt, stimuleringsmaatregel koopgarant - Crisis woningmarkt, overige maatregelen - Taakmutaties bommenregeling - Uitgaven stadsvernieuwing + herstructurering (incidenteel jaarschijf 2010) - Kapitaallasten Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Particuliere woningverbetering Presikhaaf (dekking vanuit ISV-middelen)(incidenteel jaarschijf 2010) - Herziening grondexploitatie en overige projecten - Stadsvernieuwing: ontrekking reserve wordt omgezet in te ontvangen baten - Specifieke uitkering ISV stadsv.+ herstructurering (incidenteel jaarschijf 2010) - WWI-subsidie (incidenteel jaarschijf 2010) - Extra versnellingsgelden (incidenteel jaarschijf 2010) Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

147 Deelprogramma 12.1 Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Programma 12 Wonen in Arnhem Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 141 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Grondexploitatie: Herziening grondexploitatie en overige projecten Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - Wonen boven winkels: Sluitende jaarschijf 2010: onttrekking uit Reserve Wonen boven Winkels (incidenteel jaarschijf 2010) - Startersleningen: Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Stadsvernieuwing: Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Stadsvernieuwing: ontrekking reserve wordt omgezet in te ontvangen baten - Startersleningen: T.b.v. dekking gebiedsvisie Stadsblokken-Meinerswijk - Startersleningen: T.b.v. dekking fase 2 structuurvisie (lichte vorm) Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves 119 Grondexploitatie-projecten In dit deelprogramma worden de geldstromen verantwoord die samenhangen met de vastgestelde grondexploitaties. Omdat deze bedragen betrekking hebben op projecten, worden de gemaakte kosten en opbrengsten verantwoord als "onderhanden werk" tot het moment dat het project gereed is. Het jaarresultaat wordt verrekend met de reserve grondexploitatie. In onderstaand overzicht worden de betreffende geldstromen apart weergegeven, waardoor een beter inzicht ontstaat. Lasten bedragen x 1.000, Goederen en diensten Tekorten op strategisch bezit Voorstudies Toegerekende capaciteitskosten Rente over de boekwaarde Verrekening met boekwaarde Baten Grondverkopen en overige inkomsten Vrijvallen projectresultaten Verrekening met boekwaarde Exploitatieresultaat Mutatie reserves Saldo

148 Deelprogramma 12.1 Goede afstemming vraag en aanbod woningmarkt Programma 12 Wonen in Arnhem Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink 142 Overige projecten In dit deelprogramma worden de geldstromen verantwoord die samenhangen met de vastgestelde projecten. Omdat deze bedragen betrekking hebben op projecten, worden de gemaakte kosten en opbrengsten verantwoord als "onderhanden werk" tot het moment dat het project gereed is. In onderstaand overzicht worden de betreffende geldstromen apart weergegeven, waardoor een beter inzicht ontstaat. Lasten bedragen x 1.000, Goederen, diensten en capaciteitskosten Rente over de boekwaarde Verrekening met boekwaarde Baten Grondverkopen en overige inkomsten Rente Verrekening met boekwaarde Exploitatieresultaat Mutatie reserves Saldo Grondexploitatie en overige projecten Alle projecten zijn financieel voor de periode in dit deelprogramma opgenomen. In het investeringsplan is een overzicht opgenomen waarin is vermeld hoe alle lopende projecten worden gefinancierd. De grote bouwprojecten in de stad worden betaald uit de opbrengsten van grondverkopen alsmede uit gemeentelijke middelen en bijdragen van derden. In bijgaande tabel wordt inzicht gegeven in de wijze waarop de thans lopende projecten zijn gefinancierd. Het overzicht bevat uitsluitend bedragen waarvan met een grote mate van zekerheid vaststaat dat ze zijn/worden toegewezen aan projecten. Financiering projecten Voorziening Overige KAN/ Rijk Europa Overig TOTAAL grondexpl. middelen Provincie gemeente Wonen Investeringen Rekening Economisch nut - Totaal Maatschappelijk nut - Omsingeling doorbroken: Burg. Matsersingel Totaal Totaal investeringen

149 programma Kwaliteit openbare ruimte

150 Deelprogramma 13.1 Arnhem schoon, heel en veilig Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 144 Uitgangspunten van beleid Inleiding De gemeente onderhoudt de openbare ruimte, met als doel deze schoon heel en veilig te houden. Voor alle onderwerpen in die openbare ruimte, denk bijvoorbeeld aan bestrating, groen, verlichting, onkruid en zwerfvuil, zijn kwaliteitsnormen opgesteld. In 2000 is geconcludeerd dat we deze normen met het regulier onderhoud niet halen. De onderhoudsachterstanden waren te groot. Daarom loopt naast het reguliere onderhoudsprogramma ook de inhaalslag BGB: Buiten Gewoon Beter. Met een wijkgewijze aanpak zorgt het BGB-programma er voor dat alle Arnhemse wijken vanaf 2019 op het vereiste onderhoudsniveau zijn. De onderwerpen riolering, afvalinzameling en het grote groen in de stad zijn terug te vinden in andere deelprogramma s. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Kwaliteit openbare ruimte: in 2009 is voor het eerst de kwaliteit van de openbare ruimte van alle wijken in beeld gebracht met een schouw. De schouwresultaten worden nu gebruikt om de onderhoudswerkzaamheden te optimaliseren. De resultaten zijn nog niet één op één te vertalen naar een score die aangeeft of de wijken op basisniveau zijn. Inhaalslag groot onderhoud hoofdwegen en fietspaden: in 2011 worden de werkzaamheden in de derde jaarschijf van de inhaalslag uitgevoerd. De inhaalslag loopt van 2009 t/m Voortgang BGB: eind 2009 was 31,5% van de taakstelling BGB gerealiseerd (831 hectare openbare ruimte op basisniveau). Eind 2011 moeten alle derde en vierde ronde wijken zijn afgerond. Dat betekent dat dan 60,3% (1603 hectare openbare ruimte op basisniveau) van de taakstelling is gerealiseerd. voortgang Buiten Gewoon Beter ha vijfde ronde in uitvoering vierde ronde in uitvoering derde ronde in uitvoering tweede ronde in uitvoering eerste ronde in uitvoering ha BGB afgerond planning Noot bij de tabel: niet alle jaren zijn ingevuld omdat het een meerjarenplanning betreft met een einddoel in Beleidskaders Beleidsplan BGB Buiten Gewoon Basis en BGD Buiten Gewoon Doorgaan (2002) Nota Typisch Arnhem beeldkwaliteit openbare ruimte (2007) Nota Wegenonderhoud (2008) Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Een functionele, veiliger, leefbaarder en aantrekkelijkere openbare ruimte voor alle gebruikers. Minder verloedering van buurten

151 145 Deelprogramma 13.1 Arnhem schoon, heel en veilig Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Arnhem schoon, heel en veilig. Beleidsoutput 2011 Voortgang BGB: eind 2011 is 60,3% van de taakstelling BGB afgerond. De kwaliteit van 60,3% van de openbare ruimte in de Arnhemse BGB wijken is en blijft op basisniveau. De kwaliteit van de openbare ruimte in het centrum en op pluslocaties is op plusniveau. De kwaliteit van de openbare ruimte in wijken waar BGB nog niet is afgerond is op basis-min niveau Maximaal 4% van de hoofdwegen bevindt zich onder kwaliteitsniveau B. Maximaal 4% van de fietspaden bevindt zich onder kwaliteitsniveau A. Een hogere beeldkwaliteit van de openbare ruimte (onder andere te realiseren door de stadsbouwmeester openbare ruimte). Activiteiten 2011 Uitvoering reguliere onderhoudsprogramma s. 3 e en 4 e ronde BGB: afronding BGB projecten in de volgende buurten: Burgemeesterswijk, Gulden Bodem, Hoogkamp, Alteveer/Cranevelt, Statenkwartier, Arnhems Broek, De Laar Oost, Monnikenhuizen, Arnhemse Allee, Paasberg. 5 e ronde BGB: start uitvoering projecten in de buurten Rijkerswoerd West, Holthuizen, Spijkerbuurt, Hommelstraat, Sint Marten, Graaf Ottoplein e.o., Sonsbeek Noord en Plattenburg. Uitvoering 3 e jaarschijf inhaalslag groot onderhoud hoofdwegen en fietspaden. Uitvoeren maatregelen beeldkwaliteit, waaronder reizende tuinen. Onderhoud Park Lingezegen 2012 t/m 2014 Voortgang BGB: eind 2013 is 73% van de taakstelling BGB afgerond. De kwaliteit van 73% van de Arnhemse openbare ruimte is en blijft op basisniveau. De kwaliteit van de openbare ruimte in het centrum en op pluslocaties is op plusniveau De kwaliteit van de openbare ruimte in wijken waar BGB nog niet is afgerond is op basis-min niveau Na 2012 is het onderhoudsniveau van de hoofdwegen minimaal niveau B. Na 2012 is het onderhoudsniveau van de fietspaden minimaal niveau A t/m 2014 Uitvoering reguliere onderhoudsprogramma s 5e ronde BGB: uitvoering BGBprojecten 2012 uitvoering 4 e jaarschijf en daarmee afronding inhaalslag groot onderhoud hoofdwegen en fietspaden. Uitvoeren maatregelen beeldkwaliteit, waaronder reizende tuinen. Onderhoud Park Lingezegen Relatie met stadsprogramma s 1. Aantrekkelijke centrumstad 2. Verbeteren woon- en leefomgeving Relatie met paragrafen Onderhoud kapitaalgoederen Participanten Wijkbewoners, -platforms en -verenigingen Woningbouwcorporaties Aannemers onderhoud

152 Deelprogramma 13.1 Arnhem schoon, heel en veilig Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 146 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Planmatig onderhoud - Onderhoud speelvoorzieningen - Onderhoud groen Knelpunten - Op basisniveau houden onderhoud Malburgen - Aframing op concernniveau gereserveerde stelpost t.b.v. onderhoud (basisniveau) Malburgen - Structureel onderhoud Lingezegen Dekkingsvoorstellen - Calamiteitenonderhoud uitvoeren in Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Areaalaccres - Kapitaallasten - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Correctie/bijstelling bereikbaarheidsfonds begroting Groot onderhoud fietspaden; eenmalig extra bedrag in Onderhoud hoofdwegen (dekking vanuit BR Bereikbaarheidsfonds) - Actualisatie leges telecomwet paragraaf 9 (zie ook baten) Totaal mutaties lasten Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Actualisatie leges telecomwet paragraaf 9 (zie ook lasten) Totaal mutaties baten 589 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

153 Deelprogramma 13.1 Arnhem schoon, heel en veilig Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 147 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen Dekkingsvoorstellen - BR Buiten gewoon beter - incidentele onttrekking Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Investeringen Rekening Economisch nut - Basis Adressen Gegevenssysteem - Beheersystemen wegen, groen etc - Systemen voor Geoinformatie Totaal Maatschappelijk nut - Herinrichting Malburgen - Diversen mn. Schelmseweg - Verbetering (landbouw)wegen - Verbetering kunstwerken - Onderhoudswerk kade - Kadeconstructie langs de Rijn - Voegen natuursteen binnenstad - Herinrichting Presikhaaf - Doorlaatwerk Eldensedijk - Speelvoorzieningen - Verbetering openbare verlichting - Aanpassing infrastructuur i.v.m. ontvlechting NUON - Vervanging kabels - Overname trolleyinfrastructuur van Conneexxion - Vervanging plakbus Totaal Totaal investeringen

154 Deelprogramma 13.2 Afval en riolering Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 148 Uitgangspunten van beleid Inleiding Riolering Riolering maakt het verschil in een schone, droge en hygiënische samenleving. Mede dankzij riolering zijn veel ziektes verleden tijd. Goede zorg voor het riool is dus van groot belang. Het gaat er nu om het rioolstelsel op orde te houden en de werking te blijven verbeteren. Sinds 2009 is het vierde Gemeentelijke Rioleringsplan van kracht. Het vervangen of herstellen van slechte riolering vergt een grote eeuwigdurende inspanning, waarvan 70 km in GRP4 gespecificeerd is. Daarvoor is zicht op de kwaliteit van het rioolstelsel essentieel. Inlopen van de achterstand in rioolinspecties krijgt daarom voorrang. Ook gaan we onderzoek doen naar waar sprake is van overlast door water op straat en hoge grondwaterstanden. Zodra we ook daar zicht op hebben gaan we de risicovolle plekken stap voor stap aanpakken. Afval Goede afvalinzameling draagt bij aan een schonere stad en een gezonde leefomgeving. Goede afvalscheiding helpt bij het verbeteren van het milieu en is kostenbesparend. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Riolering Aantal kilometers te inspecteren riolering (500 km in periode 2009 t/m 2013): in 2009 is 96 km geïnspecteerd. 50% minder vervuiling vanuit de riolering op het oppervlaktewater ten opzichte van 1992 (= basisinspanning): eind 2009 is bijna 33% gerealiseerd. De basisinspanning zou uiterlijk in 2012 gerealiseerd moeten zijn (afspraken met de waterbeheerders). 68 hectare verhard oppervlak af te koppelen van de riolering (sinds 2003): eind 2009 is 60,6 hectare afgekoppeld. km herstelde riolering opgave gepland gerealiseerd Noot bij de tabel: niet alle jaren zijn ingevuld omdat het een meerjarenplanning betreft met een einddoel in Afval Onderwerp Resultaten 2007 Resultaten 2008 Resultaten 2009 Inzameling GFT kg/inwoner Inzameling papier kg/inwoner Inzameling glas kg/inwoner 18, Inzameling textiel kg/inwoner 4,8 5 5 Inzameling KCA kg/inwoner 1,0 1,0 1,0 Inzameling plastic verpakkingsafval Niet van toepassing Niet van toepassing Geen representatief cijfer want gestart in september 2009 Totaal huishoudelijk afval kg/inwoner (gescheiden afval en restafval) Waarvan gerecycled 255 (45%) 244 (45%) 235 (45%) Waarvan verbrand 311 (55%) 295 (55%) 290 (55%)

155 Deelprogramma 13.2 Afval en riolering Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 149 Beleidskaders Riolering Gemeentelijk Rioleringsplan (GPR4). Waterplan Afval In 2010 / 2011 op te stellen nieuw Afvalplan. Klimaatprogramma Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Riolering Minder overlast voor bewoners, bedrijven (water op straat, hoge grondwaterstanden) en het milieu (verontreiniging naar bodem en water) door een beter werkende riolering. Afval Het bijdragen aan een schonere stad door goede afvalinzameling. Het in stand houden van een gezonde leefomgeving. Verlaging van de milieudruk als gevolg van de verwijdering van huishoudelijk afval door besparing van grondstoffen via afvalrecycling.

156 150 Deelprogramma 13.2 Afval en riolering Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Riolering Beter werkend rioolstelsel. Beleidsoutput 2011 Riolering Alle slechte riolen vervangen die anders zouden leiden tot verkeersonveilige situaties en/of verstoppingen. Inlopen inspectieachterstand van de riolering. Volledig realiseren van de basisinspanning (50% minder vervuiling) en de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Activiteiten 2011 Riolering Start verleggen transportriool binnenstad 14 km slechte riool vervangen of herstellen. 100 km riool inspecteren in samenloop met BGB. 2 gemalen renoveren. Regulier onderhoud aan het rioolstelsel. Uitvoeren diverse publiekacties (slogan: schoon water hou je helder). Onderzoek naar voorkomen risicovolle water op straatsituaties (inclusief gevolgen klimaatverandering). Plan van aanpak verminderen risicovolle situaties door water op straat. Onderzoek naar voorkomen structurele grondwateroverlast. Plan van aanpak verminderen structurele grondwateroverlast. Aanpak bekende gevallen van grondwateroverlast in samenhang met BGB en rioleringsprojecten. Opheffen stankoverlast bij bekende gevallen. Afkoppelen van verhard oppervlak van het gemengd riool. Vergroten bergingscapaciteit riool. Aansluiten op het riool van de laatste panden en woonboten. Opstellen plan van aanpak voldoen aan doelstellingen KRW (zie ook water hier op maatregelen in de riolering). Afval Nog niet vastgesteld (Het Afvalplan zal in 2010 worden herzien). Afval Een nieuw afvalbeleidsplan is vastgesteld. Er is een nieuw inzamelcontract. Afval Opstellen nieuwe beleidsdoelen. Voorbereiden en afsluiten van nieuw inzamelcontract voor huishoudelijk afval. Aansturen en kwaliteitscontrole van de aannemers die de afvalinzameling en verwerking uitvoeren. Afhandeling van klachten over afvalinzameling.

157 151 Deelprogramma 13.2 Afval en riolering Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel Beleidsdoelen 2012 t/m 2014 Beleidsoutput 2011 Activiteiten 2011 Afval Verzorgen van voorlichting over de afvalinzameling. Onderhoud bestaande inzamelvoorzieningen en zorg dragen voor nieuwe afval inzamelvoorzieningen bij nieuwbouw en herinrichting. Start implementatie toegangscontrole op ondergrondse containers t/m t/m 2014 Riolering Idem. Riolering Afronden verleggen transportriool binnenstad (2012) 19 km slechte riool vervangen of herstellen (2012 en 2013). Idem. Afval Er is een nieuw contract voor de verwerking van GFT. Afval Implementeren van het nieuwe inzamelcontract. Voorbereiden en afsluiten van nieuw verwerkingscontract voor GFT afval. Vervolg van invoering van toegangspasjes voor de ondergrondse verzamelcontainers Relatie met stadsprogramma s Riolering en Afval Aantrekkelijke centrumstad. Verbeteren woon- en leefomgeving. Relatie met paragrafen Riolering en Afval Onderhoud kapitaalgoederen. Investeringen. Participanten Riolering en Afval Beide waterschappen en Rijkswaterstaat. Burgers, wijkvertegenwoordigers, bedrijven en woningbouwcorporaties. Inzamelaar huishoudelijk afval. Kringloop- en recyclingbedrijven en afvalverwerkers.

158 Deelprogramma 13.2 Afval en riolering Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 152 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Dekkingsvoorstellen - Aanbestedingsvoordeel afvalverwerking Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Kapitaallasten - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Diversen Totaal mutaties lasten -918 Baten Bestaand beleid - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Lagere rentevergoeding reserve GRP - Diversen Totaal mutaties baten 145 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

159 Deelprogramma 13.2 Afval en riolering Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 153 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen Dekkingsvoorstellen - BR Huishoudelijk afval: vrijval Overige - BR Ondergronds afval transport: hogere begrote onttrekking - BR GRP dekking kapitaallasten: lagere begrote onttrekking - BR Huishoudelijk afval: vrijval Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Investeringen Rekening Economisch nut - Ondergrondse containers glas-, papier en restafval - Toegangscontrole ondergrondse containers - Chippen 3e minicontainer* - ABS Zuid aanpassing - Perscontainers plastic afval - Vervanging SULO en OTCO - Ondergrondse afvaltransportvoorziening - Gemaal het Broek - GRP jaarschijven Totaal Maatschappelijk nut - Totaal Totaal investeringen * onder voorbehoud van instemming door de raad bij eventuele heroverweging van het afvalplan

160 Deelprogramma 13.3 Aandacht voor beeld- en ruimtelijke kwaliteit en erfgoed Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink, Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Michiel van Wessem 154 Uitgangspunten van beleid Inleiding De kwaliteit van het bouwen, de ruimtelijke, de cultuurlandschappelijke en cultuurhistorische waarden zijn belangrijke ingrediënten voor de belevingswaarde en beeldkwaliteit van de stad. Het zichtbare en onzichtbare erfgoed, de kwaliteit van de architectuur en die van de bestaande woningvoorraad staan onder druk van economische dynamiek. Cultuurhistorische waarden worden behouden door bescherming én ontwikkeling met respect voor bestaande kwaliteiten. Er worden richtlijnen opgesteld voor bevordering van de kwaliteit van architectuur en stedenbouw. De kwaliteit van de woningvoorraad (veiligheid, gezondheid en duurzaamheid) wordt op peil gehouden door herstel, verbetering en instandhouding. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Hogere investeringen in cultuurhistorie, beeldkwaliteit en leefomgeving, Beleidskaders Panorama Arnhem, erfgoednota , Arnhem. Vereenvoudiging vergunningen, Welstandsnota, Arnhem, Nota Duurzaam Bouwen, Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Hogere waardering voor de betekenis van cultuurhistorische context, beeldkwaliteit en kwaliteit van de leefomgeving.

161 Deelprogramma 13.3 Aandacht voor beeld- en ruimtelijke kwaliteit en erfgoed Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Erfgoed Cultuurhistorische waarden behouden. Architectuur Bevorderen eigentijds bouwen in Arnhem. Beleidsoutput 2011 Erfgoed Cultuurhistorische waarden als uitgangspunt in ontwerpopgaven. Betere begeleiding van monumenteneigenaren, opdrachtgevers en ontwerpers. Een erfgoedverordening en vergunningprocedure met beperkter regelgeving. Architectuur Hogere kwaliteit architectonische vormgeving en inrichting openbare ruimte gerealiseerd. Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink, Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Michiel van Wessem Activiteiten 2011 Erfgoed Cultuurhistorische kennis overdragen. Herbestemmen van cultuurhistorisch erfgoed. Laten vaststellen van cultuurhistorische en archeologische waardenkaarten. Architectuur Welstandstoets uitvoeren met betrekking tot bouw- en monumentenvergunningen en ruimtelijke plannen. Opstellen richtlijnen voor hogere eisen voor kwaliteit van architectuur en stedenbouw. Aanwijzen prioriteitsgebieden voor toepassing hogere kwaliteitseisen. 155 Woonkwaliteit Duurzame en sociale woon- en leefomgeving. Relatie met stadsprogramma s Aantrekkelijke centrumstad. Verbeteren leef- en woonomgeving. Woonkwaliteit Hogere kwaliteit van de particuliere woningvoorraad in Presikhaaf en Malburgen gerealiseerd t/m 2014 Idem. Relatie met paragrafen Woonkwaliteit Faciliteren en stimuleren van Verenigingen van Eigenaren om te komen tot uitvoerbare verbeterprogramma s t/m 2014 Idem. Actualiseren van de erfgoednota Panorama Arnhem. Participanten Rijk: diverse ministeries en rijksdiensten. Provincie Gelderland. Waterschappen. Corporaties. Wijkplatforms Bewoners & bedrijven Restauratiebranche. NGO s (lokaal, regionaal en nationaal).

162 Deelprogramma 13.3 Aandacht voor beeld- en ruimtelijke kwaliteit en erfgoed Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink, Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Michiel van Wessem 156 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Kapitaallasten - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Actualisatie leges (zie ook baten) Totaal mutaties lasten Baten Bestaand beleid - Actualisatie leges (zie ook lasten) Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

163 Deelprogramma 13.3 Aandacht voor beeld- en ruimtelijke kwaliteit en erfgoed Programma 13 Kwaliteit openbare ruimte Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Dhr. Gerrie Elfrink, Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Michiel van Wessem 157 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen Dekkingsvoorstellen - BR gemeentegaranties : vrijval Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Investeringen Rekening Economisch nut - Registratiesysteem monumenten - BWT4ALL (programma) Totaal Maatschappelijk nut - Totaal Totaal investeringen

164 158

165 programma Structuurversterking economie

166 Deelprogramma 14.1 Verbeteren ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 160 Uitgangspunten van beleid Inleiding De afgelopen jaren is de economische situatie verslechterd. Ook in Arnhem is dat voelbaar. In bepaalde sectoren is er sprake van faillissementen, bedrijfsverplaatsingen en ontslagen. De brede economie die Arnhem kent en het hoge aandeel werkgelegenheid in de dienstverlening zorgen ervoor dat de impact op de werkgelegenheid (vooralsnog) beperkt is. Bovendien profiteert Arnhem door haar gunstige ligging nog van de opschaling in de (regionale) kantorenmarkt. Toch zal de economische recessie ook in de komende jaren de economie sterk beïnvloeden en haar sporen achterlaten. De Arnhemse economie heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: Werkgelegenheid per 1 april Aantal arbeidsplaatsen Groei in % -0,4-0,3-1,4 +0,4 +2,9 +2,8 +1,4 Bron: PWE, bewerking OSJA Sinds enkele jaren werkt Arnhem met een nieuwe economische agenda, die is voorzien van een actieprogramma. De komende jaren blijft de economische agenda de leidraad vormen voor de (beleids)inspanningen. In de agenda staat de noodzaak van meer focus, samenhang en integraliteit centraal. Bij het vergroten van de aantrekkelijkheid van de stad en het stimuleren van werkgelegenheid en bedrijvigheid blijft de zorg voor een goede dienstverlening aan ondernemers en het bieden van voldoende en gevarieerde ruimte om te ondernemen, onder meer via de (centrum)plannen voor kantoren en detailhandel, en de (her)ontwikkeling van bedrijventerreinen. Daarnaast willen we koesteren wat sterk is in de stad. Zakelijke dienstverlening, zorg en welzijn, en toerisme en vrije tijd. Accent ligt op de kansrijke clusters Energie en Milieutechnologie (EMT) en Mode en Vormgeving (M&V). In de economische agenda zijn deze thema s verder uitgewerkt en voorzien van een actieprogramma. Partnerschap staat centraal bij het realiseren van onze economische opgaven. Partnerschap van overheid, ondernemers, onderwijs en onderzoek. Individuele actoren zijn onvoldoende in staat complexe problemen en situaties aan te pakken. In de stad wordt breed onderkend dat partijen gezamenlijk moeten optrekken. Zeker de gemeente moet zich voortdurend bewust zijn van haar relatief beperkte instrumentarium. Onze rol is vooral faciliterend, stimulerend en regisserend. We dragen aan de ontwikkeling bij door: Te sturen op de ontwikkeling van ruimte; Het bij elkaar brengen, stimuleren en faciliteren van partijen; Het inzetten van organisatiekracht, zoals het initiëren en onderhouden van netwerken; Het gezamenlijk op zoek gaan naar middelen; Goede dienstverlening; Actieve lobby en promotie. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Waardering ondernemingsklimaat (bron : ministerie van EZ) ,7 6,4 6,7 n.n.b. 236 marktkooplieden per week in betaalde schepen en 676 passagiersschepen in 2009 Beleidskaders Economische Agenda Arnhem 2015 Kantorenbeleid Detailhandelsbeleid Arnhem: herijking 2008 Nota creatieve milieus Actieplan Wijkeconomie Standplaatsenbeleid Actieplan Werk Horecanota, Evenementennota, Hotelbeleid Actieplan Toerisme en Vrije Tijd Marketing en Acquisitiestrategie Economisch Programmarings- en Ontwikkelingsdocument (Stadsregio Arnhem Nijmegen) en provinciale structuurvisie Bedrijventerreinen en werklocaties

167 Deelprogramma 14.1 Verbeteren ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 161 Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Meer banen (voor zowel hoger als lager opgeleiden) Meer banen en bedrijvigheid in de wijken Meer banen in kansrijke sectoren Minder werkloosheid Een bij de arbeidsmarkt passend onderwijsaanbod Meer én betere starters Versterking imago Meer (toeristische) bezoekers en bestedingen Innovatief en vraaggericht aanbod voor welzijn en zorg

168 162 Deelprogramma 14.1 Verbeteren ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Beleidsoutput 2011 t/m 2014 Uitvoeren Actieplan Economische Agenda Activiteiten 2011 t/m 2014 De Economische Agenda Arnhem gaat uit van actieplannen met een looptijd van 2 jaar. In 2010 wordt het Actieplan voor opgesteld. Bij het opstellen wordt bekeken hoe de punten uit het coalitieakkoord kunnen worden uitgewerkt en opgepakt. Het gaat dan onder meer om: - Zichtbaarheid van Papendal, door mede financiering in bouw multihal - Instellen Stedelijke Economische Raad - Verbeteren van bestaande bedrijventerreinen - Meer samenwerking vanuit economisch perspectief met Nordrhein-Westfalen - Citymarketing - Arnhem als aantrekkelijke studentenstad - Meer ruimtes voor ateliers en ondernemers in leegstaande kantoorpanden - Minder regels - Ambities op het terrein van energie en milieu die rechtstreeks samenhangen met het stimuleren van bedrijvigheid op dit domein Handhaven van de basiskwaliteit van het ondernemersklimaat: - betere dienstverlening aan ondernemers; - een betere match op de arbeidsmarkt; - bereikbaarheid op niveau. In de belevingsmonitor van de regiegroep regelgeving neemt het oordeel over de dienstverlening aan ondernemers toe naar een 7. Meer en betere afstemming van het onderwijsaanbod in Arnhem op de arbeidsvraag. Beter organiseren van de dienstverlening van het (digitale) loket Ondernemen, verbeteren telefonische bereikbaarheid en voldoen aan wettelijke verplichtingen; Begeleiden van ondernemersinitiatieven en organiseren van hospitality-programma s; Ondersteunen Stichting Ondernemersfonds Arnhem. Uitvoeren van actieplan Werk (groei WGSP, Aanval op de Schooluitval, Mismatch, onderwijsarbeidsmarkt techniek incl. regionaal programma B4You, arbeidsmarktonderzoek, regionale samenwerking); Samen met partners strategie bepalen voor verbeteren huisvesting van Arnhem International School (AIS).

169 163 Deelprogramma 14.1 Verbeteren ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Beleidsoutput 2011 t/m 2014 Behoud voldoende ruimte om te ondernemen: regie en sturing op kwantiteit en kwaliteit. Activiteiten 2011 t/m 2014 Om de relatie tussen het Arnhemse onderwijs en de Arnhemse samenleving te versterken wordt een specifiek Arnhemse (digitale) stagebank ontwikkeld. Deze dient als contact- en bemiddelingsplaats, waar scholieren uit het VO, het MBO en het HBO en ondernemers, bedrijven, en (welzijns-en vrijwilligers)organisaties, op een georganiseerde plek stageplaatsen, -mogelijkheden en wensen, inclusief de maatschappelijke stage, op elkaar kunnen afstemmen. (dekking: sponsors, onderbrengen bij Actieplan Economische Agenda ) Monitoren en stimuleren van een betere verhouding van vraag aanbod van werklocaties en bedrijfsvastgoed via de Vastgoedrapportage Arnhem-Nijmegen; Beter regionaal afstemmen en meer aandacht voor duurzaam vastgoed; Regionaal monitoren en afstemmen aanbod, segmentering en herstructurering van bedrijventerreinen; Uitvoeren van het programma wijkeconomie. Meer startende ondernemers in de wijken: in de krachtwijken 5% meer starters ten opzichte van 4 jaar geleden. Faciliteren van starters (Ik Start Smart, GO, Café Consult, de Ondernemende Wijk, Startwijzer, accountmanagement), met extra accent op: - inzet van microkredieten; - huisvesting van starters in Startwijzerverband; - project bevordering allochtoon ondernemerschap. De marketing van stad en regio is verbeterd. Bijdragen aan de campagnes Made in Arnhem en Cool Region; Faciliteren van Arnhem Ambassadeurs; Presenteren van Arnhem op vastgoedbeurs Provada.

170 164 Deelprogramma 14.1 Verbeteren ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Versterken van al sterke economische sectoren: de zakelijke dienstverlening, het toerisme en vrije tijd, zorg en welzijn. Beleidsoutput 2011 t/m 2014 Betere bereikbaarheid economische kernlocaties (zie ook deelprogramma mobiliteit en bereikbaarheid). Behoud van de positie als 6e kantorenstad van Nederland; Kleinere discrepantie tussen vraag en aanbod van kantoren. Meer bezoekers en bestedingen in toerisme en leisure: 4% groei van het aantal bezoeken en van het aantal overnachtingen in de periode en 15% meer bestedingen. Tenminste eenzelfde aantal marktkooplieden op de markt. Activiteiten 2011 t/m 2014 Periodiek aanleveren gegevens over economische kernlocaties voor actueel houden verkeersmodel 2019 en de Verkeersagenda. Verbeteren van het netwerk en accountmanagement voor zakelijke dienstverlening; Stimuleren van de verdere ontwikkeling WTC; Zoeken naar mogelijkheden voor transformatie c.q. renovatie van (leegstaande) kantoorpanden. Uitvoeren actieplan Toerisme en Vrije tijd en Uitvoeren evenementenprogramma; Ondersteunen Stichting Binnenstadsmanagement Arnhem (SBA); Begeleiden uitbreidingen hotelaanbod. Organiseren van markten, met de bijbehorende promotie en informatievoorziening. Tenminste eenzelfde aantal schepen dat de haven aandoet. Verbreding, verdieping en vernieuwing in zorg- en welzijnsbedrijven. Aanzet geven voor het versmallen van een deel van de kade waardoor meer schepen kunnen aanmeren. Participeren in Health Valley; Uitwerken strategie zorgeconomie; Verbeteren van accountmanagement en netwerkvorming van zorg- en welzijnsinstellingen en bedrijven. De in Arnhem kansrijke economische clusters Energie- en Milieutechnologie (EMT) en Mode en Vormgeving (M&V) groeien bovenmatig. Energie- en Milieu Technologie (EMT) Ondersteuning van bedrijfsinnovaties (ca. 7); Ondersteuning bestaande en vestiging van nieuwe EMTbedrijven in Arnhem, bijv. op Kleefse Waard / Koningspleij en Arnhems Buiten; Energie- en Milieu Technologie (EMT) Verstrekken subsidie aan stichting KIEMT voor EMTprojecten; Bijdragen aan ontwikkeling en promotie EMT-werklocaties (Kleefse Waard / Koningspleij en Arnhems Buiten);

171 Deelprogramma 14.1 Verbeteren ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 165 Beleidsdoelen Beleidsoutput Activiteiten 2011 t/m t/m 2014 Vervolg Energie- en Milieu Technologie (EMT) Positieve publiciteit en aandacht voor de specifieke sterktes van de Arnhemse EMT-regio (ca.10 persberichten en/of ontvangsten en/of promotie-acties); Bijdrage aan ca. 3 innovatieve Made in Arnhem voorbeeld- of pilotprojecten, bij voorkeur op toonaangevende plekken in de stad (haalbaarheidstudies, demonstratieproject (o.a. waterstoftankstation en - waterstofelektrische voertuigen)); Behoud en groei van goede relatie met gevestigde EMT-bedrijven t/m 2014 Vervolg Energie- en Milieu Technologie (EMT) Bemiddelen bij ca. 10 contacten voor (betere) condities voor groei bestaande of vestiging van nieuwe EMT-bedrijven; Aanleveren tekst- en beeldmateriaal voor promotie; Voorbereiden en deelnemen aan innovatieve netwerken (ca bijeenkomsten per jaar): - Arnhemse EMT-tafel; - Regionaal EMT-netwerk; - Arnhems waterstofnetwerk; - Nationale Waterstofcoalitie DutchHY ; - Nationale vereniging voor waterstof en brandstofceltechnologie Uitvoeren accountmanagement en clustervorming EMTbedrijven, waaronder bedrijfsbezoeken per jaar. Mode en Vormgeving (M&V) Nieuwe (kennis)netwerken: 1 à 2; Ondersteuning (inhoudelijk en financieel) van nieuwe initiatieven M&V: 2 à 3; Mode en Vormgeving (M&V) Uitvoeren EU-project ORGANZA ; Uitvoeren Masterplan Mode i.s.m. provincie, ArtEZ en andere partners; (Inter)nationale promotionele acties M&V-ontwerpers en partners: 2 à 4; Zichtbaarheid ontwerpers in de stad: 1 nieuwe locatie. Overlegpartner zijn bij modeinitiatieven (Modekwartier Klarendal (100% Mode), Arnhem Mode Biënnale, Coming Soon); (Mede)ontwikkelen van nieuwe initiatieven op het gebied van M&V; Ondersteunen Stichting Ontwerp Platform Arnhem (OPA); Stimuleren ondernemerschap (ik Start Smart, go!, Arnhem Coming Soon, modeincubator); Versterken relatie binnenstad- Modekwartier (ontwikkeling Velperpoort District: Hommelstraat profiel design); Uitvoeren marketing- en acquisitiestrategie M&V; Uitvoeren accountmanagement en clustervorming M&Vbedrijven, waaronder (mede)organisatie van 4 clusterbijeenkomsten per jaar en 6-8 bedrijfsbezoeken;

172 Deelprogramma 14.1 Verbeteren ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 166 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Relatie met stadsprogramma s Alle stadsprogramma s. Beleidsoutput 2011 t/m 2014 Relatie met paragrafen Er is geen specifieke relatie met één van de paragrafen. Activiteiten 2011 t/m 2014 Deelnemen aan netwerkbijeenkomsten OPA, CASA, GANG, AMB. Participanten Een breed scala aan partners in en buiten de stad; Wisselend per onderwerp: - Kennisinstituten; - Onderwijsinstellingen; - Kamer van Koophandel; - georganiseerd bedrijfsleven; - Individuele bedrijven; - Uitvoeringsorganisaties; - Andere overheidsorganen.

173 Deelprogramma 14.1 Verbetering ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking Economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale Zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 167 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Ondernemersfonds 415 Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Eénmalige impuls Stichting Binnenstad Arnhem (incidenteel jaarschijf 2010) - Diversen Totaal mutaties lasten 210 Baten Bestaand beleid - Effect Rb Bw 10-01: Actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Diversen Totaal mutaties baten -32 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v

174 Deelprogramma 14.1 Verbetering ondernemingsklimaat Programma 14 Structuurversterking Economie Commissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale Zaken Portefeuillehouder Dhr. Michiel van Wessem 168 Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Bedrag Toevoegingen - Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen Dekkingsvoorstellen - Vrijval Bestemmingsreserve Evenementen Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves Grondexploitatie en overige projecten Alle projecten zijn financieel voor de periode onder deelprogramma 12.1 opgenomen. In het investeringsplan is een overzicht opgenomen waarin is vermeld hoe alle lopende projecten worden gefinancierd. De grote bouwprojecten in de stad worden betaald uit de opbrengsten van grondverkopen alsmede uit gemeentelijke middelen en bijdragen van derden. In bijgaande tabel wordt inzicht gegeven in de wijze waarop de thans lopende projecten zijn gefinancierd. Het overzicht bevat uitsluitend bedragen waarvan met een grote mate van zekerheid vaststaat dat ze zijn/worden toegewezen aan projecten Financiering projecten Voorziening Overige KAN/ Rijk Europa Overig TOTAAL grondexpl. middelen Provincie gemeente Werken Investeringen Rekening Economisch nut - Haven-registratiesysteem - Multihal Papendal Totaal Maatschappelijk nut - Totaal Totaal investeringen

175 programma Duurzaam milieu

176 Deelprogramma 15.1 Naar een duurzame inrichting van het milieu Programma 15 Duurzaam Milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 170 Uitgangspunten van beleid Inleiding Om tot een duurzame inrichting van de stad en een goede fysieke leefomgeving te komen koppelt Arnhem het milieubeleid direct aan delen van het maatschappelijk leven: gezondheid, veiligheid, leefbaarheid, duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit. In de ruimtelijke planvorming worden al deze milieugerelateerde onderwerpen geïntegreerd zodat ze bijdragen aan een duurzame inrichting van de stad. Water Arnhem wil een gezond en veerkrachtig watersysteem realiseren gericht op een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving. Het Waterplan richt zich tevens op nieuwe ontwikkelingen als de klimaatverandering. Het beheer van het Arnhemse water is vooral een taak van de beide waterschappen en Rijkswaterstaat, de waterpartners. De gemeente voert de regie in de samenwerking met de waterpartners en richt zich op het beheer van de fonteinen, duikers en beekriolen, een klein deel van oppervlaktewater in Zuid en de ontwatering van de bodem (voor wat betreft openbaar terrein). We richten ons de komende jaren op het benutten van kansen in het mooier en beleefbaarder maken van het water en het op orde brengen van het beheer van fonteinen, duikers en beekriolen. Groen en ecologie Arnhem heeft veel waardevol groen. Dat is belangrijk voor de leefbaarheid van de stad. Omvang en kwaliteit van de groene ruimte in en om de stad mag niet verminderen, van de bossen op de Veluwe tot het snippergroen in de woonwijken. Daarbij gaat het om de waardevolle natuur, cultuurhistorie, landschapsarchitectuur en het recreatief medegebruik. Het grote groen in de stad wordt in stand gehouden, up to date gemaakt, in combinatie met stedelijke herstructurering en stadsuitleg versterkt. Het grote groen om de stad wordt door herinrichting van het landelijk gebied (Park Lingezegen) toegankelijk en kwalitatief verbeterd (Veluwe 2010 en Ruimte voor de Rivier). In 2010 is een Groene Agenda opgesteld die de bijzondere waarden van het Arnhemse groen benoemd voor bewoners en bezoekers. Die agenda omvat punten die behouden, versterkt of waaraan meer aandacht besteed wordt. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Water Waterkwaliteit (wordt elke 5 jaar gemeten) Aantal meters bovengronds of zichtbaar gemaakte beek 0 15 Groen en ecologie Het groot groen in en om de stad is goed toegankelijk. Het groenareaal is niet substantieel gewijzigd. De kwaliteit van het groen is toegenomen, door het juiste groen op de juiste plek met het bijpassende beheer, van het grote groen tot aan het snippergroen. Per hectare netto woongebied is 3 % ( 300 m2) gereserveerd voor spelen en ontmoeten. Beleidskaders Water Waterplan Gemeentelijk rioleringsplan , het GRP4. Groen en ecologie Groenplan Arnhem /2015. Beleidsplan Buiten Gewoon Basis (2002). Nota Ruimte voor de Jeugd (2009). Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Water Een gezond en veerkrachtig watersysteem gericht op een aantrekkelijkere en gezondere leefomgeving. Groen en ecologie Het groen van Arnhem en haar directe omgeving draagt bij aan een gezondere, veilige, leefbaardere en klimaatvriendelijke stad, ook in de toekomst. Bewoners en bezoekers bezoeken en waarderen het groen en zijn betrokken.

177 Deelprogramma 15.1 Naar een duurzame inrichting van het milieu Programma 15 Duurzaam Milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 171 Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Water Beter en aantrekkelijker water in de stad. Waterbewustzijn Arnhemmers vergroten. Bescherming tegen hoogwater. Betere waterkwaliteit. Beleidsoutput 2011 Water Extra waterberging in Presikhaaf (in aanleg) Meer beken bovengronds en beleefbaar. Twee wielen heringericht voor beleving, recreatie, ecologie en cultuurhistorie. Voldoen aan de doelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) gefaseerd over de periode Activiteiten 2011 Water In kader van herontwikkeling Presikhaaf de aanleg realiseren van 2,5 ha extra waterberging in de Ecozone. Realiseren van de Visie op de beken in overleg met inwoners en (terrein)eigenaren. Realiseren voorkeurstracé voor het weer terugbrengen van de Sint Jansbeek door het centrum. Opknappen van twee wielen in Arnhem-Zuid: Kolk van Schouten en de Westerveldse Kolk. Regulier beheer fonteinen, duikers, beekriolen, oppervlaktewater en drainage Opstellen voorstel voor goed beheer van de fonteinen Opstellen voorstel voor een goed beheer van de duikers Projectplan rivierverruiming in Stadsblokken-Meinerswijk op basis van resultaten burgerparticipatie. Opstellen plan van aanpak voldoen aan doelstellingen KRW. Groen en ecologie Behouden en versterken van bestaande groenstructuur en identiteit. De samenhang in het groene raamwerk versterken. Voldoende veilige speel en ontmoetingsruimte. Groen en ecologie Omvang areaal bos, natuur, groot groen en monumentale en markante bomen blijft op peil. De groenstructuur in Malburgen, Presikhaaf en Schuytgraaf wordt kwalitatief versterkt. De hondensport wordt op de Galgenberg geconcentreerd. Groen en ecologie Uitvoeren regulier beheer. Realiseren streefbeelden en acties uit het groenplan, de beheervisies en spelennota o.a. via het groenfonds. Uitvoering ontwikkelbeheer droge ecozone Schuytgraaf. Aanleg eerste fase Betuwe Circuit Schuytgraaf. Fase 1 natte ecozone Presikhaaf is in uitvoering. De Parkzone Elden Zuid is ingericht. Opstellen beheervisie Park Onderlangs en Groen Blauwe lijnen. Beheervisies worden in meerjaren beheerplannen vertaald.

178 172 Deelprogramma 15.1 Naar een duurzame inrichting van het milieu Programma 15 Duurzaam Milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Beleidsoutput 2011 Activiteiten 2011 Bewoners zijn bij de groene stad betrokken via herstructurering wijken, BGB, projecten in krachtwijken, de Boomplantdag, de Dag van het Park, schouwgroepen en de Groene Agenda. De registratie monumentale en markante bomen (gemeentelijk en particulier) is gecompleteerd. Er is inzicht in de (financiële) haalbaarheid van het wensbeeld speel en ontmoetingsruimten t/m 2014 Water Idem, met als wijzigingen: Extra waterberging in Presikhaaf (gereed voor 2015). In Stadsblokken en Meinerswijk is in 2015 aan de wateropgave voor Ruimte voor de Rivier voldaan t/m 2014 Water Idem, met als wijziging regulier beheer fonteinen en duikers volgens voorstel. Groen en ecologie Het groene raamwerk versterken door meer groen met elkaar te verbinden en de inrichting aan te passen aan de eisen van de tijd. Het uitloopgebied van de Arnhemmer is vergroot door de groenaanleg bij de Wheme, bij park Spijkerbroek en de basis inrichting van park Lingezegen eind 2013 af te ronden. In Stadsblokken Meinerswijk is eind 2013 aan de wateropgave Ruimte voor de Rivier voldaan. Groen en ecologie Het convenant met LNV, Groen in de krachtwijken, is afgerond. Afronding aanleg natte ecozone Schuytgraaf. Opstellen ontbrekende beheervisies Singels, Hoogte 80, Paasbergdal en Rivierengebied. Beheervisies worden in meerjaren beheerplannen vertaald. Uitvoeren visies en projecten. De inventarisatie monumentale en markante bomen actualiseren. De landschappelijke inpassing van het project sporen in Arnhem is geëffectueerd. Relatie met stadsprogramma s Groen en ecologie en Water Arnhem aantrekkelijke Centrum stad. Verbeteren Woon en Leefomgeving. Relatie met paragrafen Water Onderhoud kapitaalgoederen Investeringen Participanten Water Waterpartners Inwoners Bedrijven Woningbouwcorporaties Groen en ecologie - Groen en ecologie Buurgemeenten, Provincie, Waterschap en Ministerie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).

179 Deelprogramma 15.1 Naar een duurzame inrichting van het milieu Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 173 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Planmatig onderhoud - Onderhoud watergangen, duikers en fonteinen - Onderhoud fonteinen Dekkingsvoorstellen - Calamiteitenonderhoud uitvoeren in Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Kapitaallasten - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) Totaal mutaties lasten 108 Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen 0 Totaal mutaties baten 0 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

180 Deelprogramma 15.1 Naar een duurzame inrichting van het milieu Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 174 Investeringen Rekening Economisch nut - Maatschappelijk nut - Restauratie fonteinen Jansbinnensingel - Beheerssystemen water / fonteinen en gemalen - Beschoeiingen - Signalering bemaling en watergang beheer - Vm. Militair complex Galgeberg - Herinrichting Bosperceel - Voorzieningen in bossen en parken Totaal Totaal Totaal investeringen

181 Deelprogramma 15.2 Een goed milieubeheer Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 175 Uitgangspunten van beleid Inleiding Arnhem koppelt het milieubeleid aan maatschappelijke vraagstukken uit de samenleving, en draagt zo bij aan een duurzame inrichting van de stad en een goede fysieke leefomgevingskwaliteit. In dit deelprogramma zijn de deelaspecten van gezondheid, leefbaarheid, veiligheid en duurzaamheid (lucht, bodem, geluid, externe veiligheid en energie/klimaat) beschreven. Doel is om bij het ordenen van de stad rekening te houden met al deze milieuthema s. Voor alle genoemde beleidsthema s bestaat een uitvoeringsprogramma; het uitvoeren daarvan is een hoofdopgave. Brandende kwesties in Arnhem zijn: Fossiele brandstoffen raken op en de wereldwijde klimaatverandering dwingt tot afspraken op rijks- en gemeenteniveau over CO 2 reductie. Arnhem heeft als doel 20% reductie in In Arnhem bevindt zich een aantal hardnekkige knelpunten luchtkwaliteit langs de buitensingels. En er zijn nog 57 spoedlocaties bodemsanering, waarvan 32 potentiële locaties, en 25 bekende locaties. Het aantal geluidgehinderden in Arnhem als gevolg van wegverkeerslawaai groeit vanwege de autonome toename van het verkeer. Dit tast het woongenot aan. Ook willen we het huidige externe veiligheidsniveau rond wegen en bedrijven behouden. Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Bodem 32 (deel)saneringen van gevallen van ernstige bodemverontreiniging afgerond, in oppervlak m 2, in hoeveelheid grond m 3, in gesaneerd grondwater m 3 en in bodemprestatie-eenheden Externe veiligheid Geen kwetsbare objecten binnen de 10-6 Persoonsgebonden Risico (PR) contour en 25 beperkt kwetsbare objecten binnen de 10-6 PR contour. Energie/klimaat De jaarlijkse CO2-uitstoot van Arnhem is bekend en bedraagt 1200 kiloton CO2, waarvan 290 kton van woningen, 270 kton van bedrijven en 640 kton van verkeer. In 2009 is een begin gemaakt met de uitvoering van de projecten, die gericht zijn op CO 2-reductie, o.a.: - Energiestudie, met mogelijke duurzame energiebronnen en een overzicht van het energiegebruik in Arnhem - Mogelijkheden van koude- en warmteopslag, koude- en warmtewinning uit het riool in Rijnboog - Het Klimaatservicepunt stimuleert en faciliteert woningeigenaren bij water-, energie- en afvalkwesties. - Het eerste oplaadpunt voor elektrische auto s van Arnhem is geplaatst bij het hoofdkantoor van Alliander. Lucht Voor fijn stof gelden twee grenswaarden. Eén daarvan wordt overschreden, waardoor 37 mensen in hun woningen worden blootgesteld. In 2011 moet fijn stof voldoen aan de grenswaarden zijn. De waarde voor stikstofdioxide wordt overschreden langs 2,5 km van de gemeentelijke wegen. Aan deze hogere waarde werden 745 personen blootgesteld. De concentratie stikstofdioxide moet in 2015 onder de grenswaarde zijn. Geluid In 2009 is voor het eerst voor alle wijken de geluidsklasse voor weg- en railverkeer op woningniveau bepaald conform de Europese regelgeving, in 2008 alleen voor een aantal pilot wijken. De jaren kunnen dus nog niet vergeleken worden. Het aantal meldingen geluidsoverlast als gevolg van inrichtingen en evenementen bedroeg in Het aantal meldingen van geluidsoverlast als gevolg van bouw- en slooplawaai bedroeg in Het totaal aantal meldingen geluidsoverlast bedraagt 299. Beleidskaders Milieu algemeen: Integrale Milieuvisie (2008) Bodem: Bodembeleidsplan (2008) Externe Veiligheid: Beleidsnota Externe Veiligheid'( ) Energie/Klimaat: Arnhems Klimaatprogramma (2009) Lucht: Beleidsnota Lucht (2005) Geluid: Beleidsnota Geluid, versie 2 (2008) Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Duurzamer stad door minder fysieke gezondheids- en levensgevaren, minder geluidsoverlast en een reductie van de lokale en mondiale klimaatproblematiek.

182 176 Deelprogramma 15.2 Een goed milieubeheer Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Bodem Verminderen risicovolle bodemverontreinigingen tot 0 in Beleidsoutput Bodem 2011 Afname van aantal spoedlocaties Vastgesteld gebiedsgericht grondwaterbeheerplan t/m 2014 De spoedeisende gevallen van bodemverontreiniging zijn in 2015 gesaneerd of beheerst. Activiteiten Bodem 2011 Voorbereiden en uitvoeren van bodemsaneringen. Vergunning verlenen en handhaven (zie 15.3). Invoeren gebiedsgerichte aanpak en lokale ambities. Invulling geven aan gebiedsgericht grondwaterbeheer t/m 2014 Idem 2011 Externe veiligheid Op niveau houden van de externe veiligheid in de stad. Externe Veiligheid 2011 Geen toename van de externe veiligheidsrisico s in woonwijken. Geen kwetsbare en geen nieuwe beperkt kwetsbare objecten (zoals scholen) binnen de 10-6 risicocontour. Externe veiligheid 2011 Adviseren bij ruimtelijke ontwikkelingen Verlenen milieuvergunningen en handhaven bij risicovolle bedrijven (zie deelprogramma 15.3) t/m 2014 Idem t/m 2014 Idem. Lucht Terugdringen van de blootstelling van mensen aan fijn stof en NO 2 als gevolg van het verkeer in de stad. Lucht 2011 Het aantal personen met een blootstelling aan overschrijdingen van de grenswaarden voor fijn stof en stikstofdioxide neemt af. Concentraties fijn stof moeten onder de grenswaarden uitkomen. Lucht 2011 Uitvoeren van de luchtmaatregelen schone brandstoffen (E-scooters, dynamisch verkeersmanagement en voorbereiden milieuzonering binnenstad inclusief stedelijke distributie) t/m 2014 Afname van de totale weglengte met overschrijdingen van stikstofdioxide. Afname van het aantal personen met een blootstelling boven de grenswaarde voor stikstofdioxide t/m 2014 Uitvoeren van de luchtmaatregelen schone brandstoffen (OV concessie met biogas en waterstof, dynamisch verkeersmanagement en implementatie milieuzonering binnenstad).

183 177 Deelprogramma 15.2 Een goed milieubeheer Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Geluid Minder geluidoverlast. Beleidsoutput 2011 Geluid Meer woningen in de gewenste geluidsklasse voor weg-, industrieen railverkeerslawaai. Aantal A-lijst woningen gesaneerd t/m 2014 Meer woningen in de gewenste geluidsklasse voor weg-, industrieen railverkeerslawaai. Aantal A-lijst woningen gesaneerd. Activiteiten 2011 Geluid Voorkomen van nieuwe knelpunten door proactieve rol in processen als verbreding A12, Sporen in Arnhem (SiA) en grote RO-projecten t/m 2014 Voorkomen van nieuwe knelpunten. Energie/klimaat Energietransitie van fossiele naar duurzame bronnen. Een beter op klimaatverandering en energietransitie afgestemde stad (zie ook 15.1). Energie/klimaat e toekomstbeeld energietransitie. Alle nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen getoetst aan klimaat- en energiedoelen. Energie/klimaat 2011 Planontwikkeling en uitvoering; samenloop met 14.1 Energie- en milieutechnologie en millenniumdoelen. Bij (her)ontwikkelingen de stad klimaatbestendig maken en inrichten voor de energietransitie t/m 2014 Afspraken en uitgevoerde plannen energietransitie. Alle nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen getoets aan klimaat- en energiedoelen t/m 2014 Idem Relatie met stadsprogramma s Arnhem Aantrekkelijke Centrumstad. Verbeteren woon- en leefomgeving. Arnhem Millenniumgemeente. Relatie met paragrafen Investeringen. Verbonden partijen. Participanten Bewoners, belangengroepen en onderwijs. Woningcorporaties. Provincie Gelderland. Stadsregio Arnhem Nijmegen. Grote Gelderse gemeenten. Bedrijven. Energiebedrijven. Ministeries van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening & Milieu en Verkeer en Waterstaat. Hulpverleningsdienst Gelderland Midden. Wegbeheerders. VROM. Prorail.

184 Deelprogramma 15.2 Goed milieubeheer Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 178 bedragen x 1.000,-- Middelen Rekening Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Knelpunten - Bodemsaneringsmiddelen 54 Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) Totaal mutaties lasten 185 Baten Knelpunten - Baten bodemsaneringsmiddelen via de algemene uitkering -263 Bestaand beleid - Baten SLOK m.i.v via de algemene uitkering - Stedenbeleid - uitgaven ISV-geluid : zie deelprogramma Stedenbeleid - uitgaven ISV-bodem: zie deelprogramma Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

185 Deelprogramma 15.2 Goed milieubeheer Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel 179 Investeringen Rekening Economisch nut - Verbeteren asfaltpaden Moscowa - Bedrijfsauto faunabeheer Maatschappelijk nut - Beheerssystemen Totaal Totaal Totaal investeringen

186 Deelprogramma 15.3 Een goede handhaving van de milieukwaliteit Programma Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouders Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Gerrie Elfrink 180 Uitgangspunten van beleid Inleiding Om de kwaliteit van de fysieke leefomgeving (gebouwde omgeving én openbare ruimte) te waarborgen én te verbeteren stelt de gemeente regels aan de realisatie en het gebruik van die leefomgeving (vergunningverleningstaak). Ook ziet zij toe op de naleving van die regels (handhaving via bestuurlijke strafbeschikking) én de rechtstreeks werkende regels van het Rijk en handhaaft daarop zonodig (toezichts- en handhavingstaak). Het gaat hierbij in hoofdzaak om regels op grond van de Wet milieubeheer (Wm), meestal in verband met bedrijven en bodem, regels op grond van de Woningwet, de bouwverordening, het Bouwbesluit en de Wet op de Ruimtelijke Ordening voor de gebouwde omgeving en om regels voor de openbare ruimte uit de Algemene plaatselijke verordening (APV). Vergunningverlening en handhaving zijn geen doel op zich maar instrumenten die, naast andere instrumenten, worden ingezet om de beleidsdoelen van de programma s 13 en 15 te verwezenlijken. Voor de aanpakwijken wordt in toenemende mate de integratie met de handhaving in de niet fysieke leefomgeving nagestreefd (integrale handhaving overlastaspecten). Resultaten van gevoerd beleid (outputindicatoren) Outputindicator Percentage hercontroles Wm 74% 51% Percentage afgehandelde klachten geen 95% gegevens Aantal on-line aan te vragen vergunningtypes Beleidskaders Wet ruimtelijke ordening (Wro). Woningwet, Bouwbesluit, Bouwverordening. Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Wet Milieubeheer. Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (Barim). Besluit Bodemkwaliteit. Monumentenwet. Handhavingsplan Fysieke Ruimte (2010). Maatschappelijke doelen voor de komende jaren Betere regulering van de fysieke leefomgeving. Betere dienstverlening.

187 181 Deelprogramma 15.3 Een goede handhaving van de milieukwaliteit Programma Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouders Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Gerrie Elfrink Beleidsdoelen 2011 t/m 2014 Betere naleving van de regels. Betere dienstverlening. Beleidsoutput % minder hercontroles in de fysieke leefomgeving ten opzichte van % van de klachten en meldingen binnen termijn afgehandeld. 80% van 40 vergunningtypes van SB zijn on-line aan te vragen. Voldoen aan Wabo. Activiteiten 2011 Toetsen en verlenen van vergunningen en ontheffingen APV en Drank en Horecawet. Toetsen meldingen en opstellen maatwerkvoorschriften Barim. Toetsen en verlenen van omgevingsvergunningen. Controleren omgevingsvergunningen en kamerverhuur. Controleren bodemsaneringen en Besluit bodemkwaliteit. Toezien en handhaven in openbare ruimte. Zichtbaar surveilleren. Bijdragen aan integrale handhaving overlastaspecten in aanpakwijken. Automatiseren aanvragen. Verbeteren/uitbreiden dienstverlening frontoffice door beter(e) website en gebruik media. Verbetering integrale handhaving. Afronden implementatie Wabo t/m % minder hercontroles in de fysieke leefomgeving ten opzichte van % van de klachten en meldingen zijn afgehandeld. 100% van 40 vergunningtypes van SB zijn on-line aan te vragen en procedureel te volgen t/m 2014 Idem met uitzondering van afronden implementatie Wabo. Relatie met stadsprogramma s Aantrekkelijke centrumstad. Verbeteren woon- en leefomgeving. Zorgzame Stad. Relatie met paragrafen Verbonden partijen. Participanten Politie en Justitie. Inwoners en bedrijven. Wijkplatforms. Brandweer. Provincie. Waterschappen. Regiogemeenten Milieu Regio Arnhem (MRA). Belastingdienst.

188 Deelprogramma 15.3 Een goede handhaving van de milieukwaliteit Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Gerrie Elfrink 182 Middelen Rekening bedragen x 1.000, Lasten Totaal Baten Totaal Exploitatieresultaat Mutaties reserves: Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserves Saldo Toelichting mutaties exploitatie 2011 t.o.v Bedrag Lasten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Extra inzet voor meer preventie en toezicht 2009/ Mutatie op concernniveau gereserveerde kapitaallasten Totaal mutaties lasten 445 Baten Bestaand beleid - Nominale ontwikkelingen - Structureel effect Rb Bw actualisatie begroting (verzamelbesluit ) - Bijdragen 2009/2010 voor meer preventie en toezicht. - Diversen Totaal mutaties baten -17 Totaal mutaties exploitatie 2011 t.o.v Toelichting mutaties reserves 2011 t.o.v Er vinden geen toevoegingen of onttrekkingen plaats aan de reserves

189 Deelprogramma 15.3 Een goede handhaving van de milieukwaliteit Programma 15 Duurzaam milieu Commissie Volkshuisvesting, Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu Portefeuillehouder Mevr. Margreet van Gastel, Dhr. Gerrie Elfrink 183 Investeringen Economisch nut - Beheersysteem vergunningen en handhaving - Maatschappelijk nut - - Totaal Totaal Totaal investeringen Rekening

190 184

191 programma Overzicht algemene dekkingsmiddelen

192 186

193 16 Overzicht algemene dekkingsmiddelen De meerjarenbegroting bevat naast de vijftien te realiseren inhoudelijke programma s ook nog een programma 16 waarin de zogenaamde algemene dekkingsmiddelen worden verantwoord. Onder die algemene dekkingsmiddelen vallen dan met name de Algemene uitkering uit het gemeentefonds en de belastingen en heffingen. Toch zijn het niet alleen dekkingsmiddelen die in programma s worden opgenomen. Ook algemene lasten en (overige) baten die (nog) niet aan een van de vijftien specifieke programma s kunnen worden toegedeeld, worden in het programma 16 opgenomen. Het programma 16: algemene dekkingsmiddelen bestaat uit de volgende deelprogramma s: 16.1 Geldleningen 16.2 Verzekeringen en beleggingen 16.3 Belastingen en heffingen 16.4 Algemene uitkeringen 16.5 Algemene baten en lasten Voor zover niet elders in deze programmabegroting op de betreffende zaken wordt ingegaan, wordt in dit hoofdstuk globaal weergegeven welke zaken onder de hiervoor genoemde deelprogramma s worden verantwoord Geldleningen Ten behoeve van de eigen financiering van investeringen en de financieringsbemiddeling aan instellingen (gelieerd aan het beleid van de gemeente ) wordt tegen zo gunstig mogelijke condities geld aangetrokken: vanuit de geldmarkt voor kortlopende middelen en vanuit de kapitaalmarkt voor langdurige financieringsbehoefte. De financiering aan derden (de genoemde instellingen) wordt op basis van een collegebesluit van november 2007 overigens sterk beperkt. De gemeente is momenteel terughoudend bij het verstrekken van leningen aan derden. Voor de financiering van de eigen gemeentelijke activiteiten worden voor een belangrijk deel de op de balans aanwezige reserves en voorzieningen ingezet. De diensten betalen voor de aan hen beschikbaar gestelde gelden als rentevergoeding, de zgn. omslagrente. Dit is een gemiddelde van de rentepercentages zoals van toepassing op de leningenportefeuille opgenomen gelden t.b.v. de gemeente Arnhem. Voor de begroting 2011 is de omslagrente vastgesteld op 5,25%. Over de eigen beschikbare middelen (de bovengenoemde reserves en voorzieningen) wordt slechts beperkt rente vergoed aan de diensten. Dit heeft tot gevolg dat in het kader van met name de langlopende financiering de treasury-functie meer rentebaten ontvangt dan de rente(lasten) zoals betaald aan de betreffende diensten. Dit door de jaren heen structureel voordeel wordt afgedragen aan het concern als onderdeel van de algemene middelen. In het kader van de financieringsbemiddeling aan derden (instellingen) wordt over het algemeen voor door de gemeente te verstrekken gelden een lening op de kapitaalmarkt aangetrokken. De rente over de aangetrokken lening wordt in rekening gebracht bij de kredietnemer en dit wordt vermeerderd met een opslag voor financieringsrisico. Deze opslag wordt gestort in specifiek voor de financieringsfunctie aangehouden risicobuffers en levert dus geen bijdrage aan de gemeentelijke exploitatie van lasten en baten. Het voordelig resultaat op de activiteit geldleningen wordt vrijwel volledig verklaard vanuit de eigen financiering (verschil tussen de genoemde omslagrente en de feitelijk rente voor de financiering van de opgenomen langlopende gelden). In de paragraaf financiering wordt specifiek op de treasury-activiteiten ingegaan. Hierin worden de kaders, de volumes en de aspecten rond het risicomanagement expliciet beschreven. Na 2011 toont het volume van de financiering, en daarmee de rentekosten en baten, een gestadige daling. Dit is het gevolg van het afbouwen van leningen aan woningcorporaties. De bestaande leningen worden afgelost en er komen geen nieuwe voor in de plaats. Corporaties sluiten geen leningen meer af bij de gemeente, maar trekken rechtstreeks financiering aan bij banken met borgstelling van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

194 16.2 Verzekeringen en beleggingen 188 Verzekeringen In dit deelprogramma wordt de exploitatie rond het beheer van de verzekeringsportefeuille in beeld gebracht. Het beleid is gericht op minimalisatie van de kosten van verzekeringspremies (te betalen aan de assuradeuren) en van de eigen risico s in het kader van schades. Met name voor het beheer van panden (denk hierbij met name aan de sport- en schoolgebouwen) wordt actief gewerkt aan preventie-maatregelen. Een en ander leidt tot een gunstige premiestelling van de brand-risico-verzekering. Voor de exploitatie van het product verzekeringen geldt in meerjarig (vastgesteld) kader dat de lasten hoger zijn dan de baten. Dit heeft met name te maken met de onzekere factor van het brandrisico, waarbij op rekeningbasis substantiële bedragen voor eigen risico kunnen komen. In de praktijk weegt dit op tegen gunstige premiestelling bij de assuradeuren. Ingaande het jaar 2011 is een nieuw 3-jarig brandverzekeringscontract van toepassing. Dit contract is middels een aanbestedingsprocedure tot stand gekomen. Ook bij de aansprakelijkheidsverzekering kunnen soms belangrijke bedragen ten laste van de exploitatie worden gebracht; ook dit heeft te maken met de premiestelling ten opzichte van de assuradeur. Het inkoopbeleid ten aanzien van de specifieke markt van de assurantie wordt steeds meer aangescherpt en dit mede in relatie tot de aandacht voor het belang van de preventiemaatregelen. In het kader van het vrijwilligerswerk is een nieuw verzekeringscontract voor de collectieve vrijwilligersverzekering afgesloten. Beleggingen De gemeente Arnhem bezit aandelen van de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) met een balanswaarde van Er wordt voor het jaar 2011 uitgegaan van een door de BNG uit te keren dividend van Het uit te keren dividend wordt jaarlijks in de vergadering van aandeelhouders vastgesteld; in 2011 komt het dividend met betrekking tot het verslagjaar 2010 beschikbaar Belastingen en heffingen In de paragraaf lokale heffingen wordt uitgebreid ingegaan op de beleidsuitgangspunten, ontwikkelingen op het gebied van lokale heffingen, lastendruk en de ontwikkelingen van de tarieven. Heffingen zijn te onderscheiden in heffingen waarvan de besteding wel of niet gebonden is Algemene uitkeringen Algemene uitkering uit het gemeentefonds De algemene uitkering uit het gemeentefonds is de (qua omvang) belangrijkste inkomstenbron van de gemeente. Mede door deze omvang is het volgen van het verloop van het gemeentefonds vanaf de eerste raming tot en met de definitieve vaststelling van essentieel belang voor de financiële positie van de gemeente. De hoogte van de algemene uitkering voor de gemeente wordt bepaald aan de hand van verschillende verdeelmaatstaven. In het gemeentefonds zijn naast de algemene uitkering ook decentralisatie-uitkeringen (zoals bijvoorbeeld de Vogelaargelden voor de prachtwijken) en integratie-uitkeringen (zoals bijvoorbeeld de WMO-uitkering) opgenomen. De groei (het accres) van het gemeentefonds is overigens gekoppeld aan de beweging van de rijksuitgaven. Het principe gelijk trap op, gelijk trap af is hierbij normaliter van toepassing. De raming van het gemeentefonds zoals opgenomen in deze MJPB is gebaseerd op de junicirculaire De algemene uitkering uit het gemeentefonds, en dan vooral de groei of krimp daarvan, bepaalt voor een groot deel welke ruimte of tekort de gemeente binnen haar begroting heeft. In hoofdstuk 2 Financieel meerjarenbeeld van deze MJPB is een overzicht opgenomen van de ontwikkeling van de algemene uitkering, inclusief de taakmutaties. Voor de jaren 2009 tot en met 2011 zijn op basis van het aanvullend beleidsakkoord van het kabinet in april 2009 nieuwe afspraken gemaakt tussen het rijk en gemeenten over de ontwikkeling van het gemeentefonds voor de komende jaren. Belangrijk daarin is dat voor de jaren 2009 tot en met 2011 de hoogte van het accres is vastgesteld (nominaal 5,88%, 0,48% en 0,48%) en dat voor deze jaren het normeringsprincipe van gelijk trap op, gelijk trap af is losgelaten. Ook is voor deze jaren de behoedzaamheidsreserve afgeschaft; er volgt in deze jaren dus geen nacalculatie.

195 Uit het genoemde accrescijfer voor 2011 volgt dat de door het rijk verstrekte nominale compensatie over dit jaar minimaal is; slechts 0,48%. Voor de jaren 2012 tot en met 2014 adviseert het rijk om uit te gaan van een behoedzaam scenario met een nominaal accres van 0%. Arnhem heeft dit in het financieel meerjarenbeeld toegepast. Daarnaast wordt geanticipeerd op de verwachte vertaling van de rijksbezuinigingen naar de algemene uitkering. In het financieel meerjarenbeeld is om die reden een verlaging van de algemene uitkering van 4,3 miljoen in 2012, van 8,5 miljoen in 2013 en van 12,8 miljoen in 2014 opgenomen. Verwacht wordt dat in het voorjaar 2011 meer duidelijkheid zal komen over de concrete negatieve ontwikkeling van de algemene uitkering vanaf Algemene baten en lasten In de begroting is een aantal posten ingebouwd, bedoeld om niet-voorziene incidentele en structurele uitgaven te kunnen opvangen. Met het vaststellen van de MJPB stelt de raad budgettaire ruimte hiervoor beschikbaar. Daarnaast zijn er op dit deelprogramma ook budgetten tijdelijk gereserveerd. Het gaat daarbij om budgetten waarover het bestuur al principebesluiten heeft genomen wat betreft de bestemming, maar waarvan nog een nadere onderbouwing wordt verlangd van de diensten. Financiële samenvatting programma 16 Algemene Dekkingsmiddelen PROGRAMMA 16 bedragen x 1.000,-- Rekening Dp Lasten 16.1 Geldleningen Verzekeringen en beleggingen Belastingen en heffingen Algemene uitkeringen Algemene baten en lasten Totaal Baten 16.1 Geldleningen Verzekeringen en beleggingen Belastingen en heffingen Algemene uitkeringen Algemene baten en lasten Totaal Exploitatieresultaat Mutatie reserves 16.1 Geldleningen Verzekeringen en beleggingen Belastingen en heffingen Algemene uitkeringen Algemene baten en lasten Totaal Saldo

196 190

197 4 191 PARAGRAFEN De paragrafen vormen een dwarsdoorsnede van de begroting, bezien vanuit een bepaald perspectief. Het gaat hierbij om beleidslijnen van het beheersproces waarbij sprake is van grote financiële impact, een grote politieke betekenis of een aanzienlijk belang voor de realisatie van de beleidsprogramma s. De paragrafen geven daarmee belangrijke aanvullende informatie over de meerjarige financiële positie van de gemeente. De raad is hierdoor beter in staat haar controlerende functie uit te oefenen. In de paragrafen worden kaderstellende beleidslijnen vastgelegd met betrekking tot relevante beheersmatige aspecten. Een aantal paragrafen is in het Besluit en Verantwoording (BBV) verplicht voorgeschreven. In de programmabegroting is hier de paragraaf investeringen aan toegevoegd. Op verzoek van de toenmalige Commissie Financiën en Publieke Dienstverlening is in de programmabegroting een paragraaf subsidies opgenomen. In het najaar van 2006 is door de Raad een motie aangenomen, waarin Stad in Balans (opnieuw) als leidraad, als richtinggevend kader voor beleidsontwikkeling en -uitvoering, werd aangeduid voor de maatschappelijke ontwikkeling van onze stad. Stad in Balans diende een herkenbare plek te krijgen in de meerjarenprogrammabegroting. In de MJPB is voor het eerst invulling geven aan deze opdracht. In een aparte paragraaf werd een kort overzicht geschetst van de belangrijkste ontwikkelingen in het beleid en de ontwikkeling van de methodiek Hart van de wijk. De meerwaarde van deze aparte paragraaf is komen te vervallen doordat de beoogde beleidsontwikkelingen van Stad in Balans grotendeels geïntegreerd zijn in de voorliggende stadsprogramma's en deelprogramma's. Tevens vervalt de meerwaarde van een aparte paragraaf doordat de methodiek Hart van de wijk begin 2010 is vastgesteld door de Raad en dat over de uitwerking hiervan apart gerapporteerd zal worden. De wijze waarop invulling wordt gegeven aan de paragrafen wisselt per onderwerp. Ten aanzien van een groot aantal paragrafen is er een kaderstellende beleidsnota door de raad vastgesteld. Het karakter van de paragraaf wijzigt daardoor in het actualiseren en bewaken van de voorgenomen voortgang van het betreffende onderwerp. In dit hoofdstuk zijn de volgende paragrafen opgenomen: 1. Lokale heffingen; 2. Weerstandsvermogen; 3. Onderhoud kapitaalgoederen; 4. Financiering; 5. Bedrijfsvoering; 6. Verbonden partijen; 7. Grondbeleid; 8. Investeringen; 9. Subsidies.

198 192

199 4.1 LOKALE HEFFINGEN Inleiding Deze paragraaf geeft een toelichting op alle lokale belastingen en heffingen die worden geheven. Een deel van deze heffingen en belastingen (bijvoorbeeld de onroerende zaakbelasting) zijn ter dekking van de algemene uitgaven. Andere lokale heffingen zijn ter dekking van specifieke doelen, bijvoorbeeld de afvalstoffenheffing. Onder de lokale heffingen en belastingen vallen de onroerende zaakbelasting (OZB), de afvalstoffenheffing, de rioolheffing, de parkeerbelasting, de roerende zaakbelasting, de precariobelasting, de toeristenbelasting, de hondenbelasting en de leges. Door de vaststelling van deze paragraaf stelt de raad van de gemeente Arnhem de kaders vast voor het uitwerken van de betreffende belasting- en legesverordening 2011, die in het najaar door de raad wordt vastgesteld Uitgangspunten van beleid Ontwikkeling van de lokale lasten De gemeente gaat zuinig om met het geld dat beschikbaar is. In het coalitieakkoord 2010 Het Arnhems Lenteakkoord hebben de coalitiepartijen afgesproken dat de gemeentelijke belastingen, zoals de onroerend zaak belasting en de afvalstoffenheffing, niet meer stijgen dan de gemiddelde prijsstijging in Nederland. Voor 2011 heeft het Centraal Plan Bureau (CPB) de verwachte nominale prijsstijging vastgesteld op 1,75%. Rekening houdend met nacalculatie over voorgaande jaren komt de nominale indexatie van de belastingopbrengst voor 2011 uit op 0,5%. Met dit percentage worden de belastingen in 2011 geïndexeerd. De tarieven van de belastingen voor 2011 sluiten hierop aan evenals op de aanvullende beleidsuitgangspunten zoals opgenomen in deze meerjarenprogrammabegroting. Uitgangspunten: 1. De gebruiker betaalt Waar mogelijk ligt er een relatie tussen de mate van gebruik en de belasting die iemand betaalt. Daarom werkt de gemeente bij de afvalstoffenheffing met twee tarieven voor particulieren. Eén voor eenpersoonshuishoudens en één voor meerpersoonshuishoudens. 2. Evenwichtige lastenverdeling tussen burgers en ondernemers De stijging van de totale gemiddelde lastendruk (totaal van OZB, afvalstoffenheffing en rioolheffing) voor burgers komt voor 2011 uit op 3% (woningen) en voor de ondernemers (niet-woningen) op 2%. 3. Evenwichtige lastenverdeling tussen burgers onderling (draagkracht) De instrumenten die Arnhem hier voor inzet zijn: - De grondslag van de belastingen. De OZB heeft met de WOZ-waarde een grondslag met een lastenverdelende werking. Zo geldt voor eigenaren van woningen en bedrijfsgebouwen en huurders van bedrijfsgebouwen: hoe hoger de waarde van de woning / het gebouw, hoe hoger de te betalen belasting ; - Het deels onderbrengen (incorporeren) van de afvalstoffenheffing en rioolheffing in de OZB zolang de gematigde ontwikkeling van de OZB dat toelaat; - Kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. 4. Kaders voor afzonderlijke belastingen - De tarieven van de vanaf 2007 ingevoerde rioolheffing zijn in de periode jaarlijks gestegen, totdat de extra kosten (genoemd in GRP), bijna volledig zijn gedekt. Vanaf 2011 wordt ongeveer 90% van de kosten met de rioolheffing gedekt. - De tarieven van de parkeerbelasting mogen, naast de toegestane nominale ontwikkeling, jaarlijks met 1,5% toenemen conform de nota parkeerbeleid. - Sommige tarieven blijven gelijk door de wettelijke maximering van de tarieven, door de afrondingssystematiek of doordat de opbrengsten de kosten overstijgen.

200 Lokaal armoedebeleid in relatie tot de gemeentelijke heffingen Kwijtschelding wordt verleend voor de afvalstoffenheffing, de rioolheffing en de hondenbelasting. Inwoners kunnen in aanmerking komen voor gedeeltelijke of volledige kwijtschelding van de gemeentelijke heffingen. Dat hangt af van de hoogte van het inkomen. Als het inkomen van iemand gecorrigeerd voor de extra kosten voor huurkosten en ziektekosten (hoger dan een forfaitair bedrag) en gecorrigeerd voor de lokale belastingen lager uitvalt dan 100% van het bijstandsniveau, komt iemand voor kwijtschelding in aanmerking. De gemeente Arnhem kiest met het hanteren van een bovengrens van 100% van de bijstandsnorm voor een ruimhartige invulling van het kwijtscheldingsbeleid. Voor kwijtschelding geldt een vermogensgrens. In het eerste kwartaal van 2010 is er een wetsvoorstel ingediend bij de tweede kamer dat deze vermogensgrens gelijk moet trekken met de grens zoals die ook geldt voor een Wwbuitkering. Vanaf 1 januari 2011 gaat de wet in (eventueel met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2010). Inwoners van Arnhem die wel aan de inkomensvoorwaarde voldoen, maar door het bezit van een huis niet aan de vermogensvoorwaarde voldoen, kunnen bij de Stadsbank geld lenen tegen gunstige voorwaarden voor het betalen van de gemeentelijke belastingen. De lening wordt bij verkoop van de woning afgelost uit de opbrengst van de verkoop. Klanten die in aanmerking komen voor volledige kwijtschelding krijgen die zoveel mogelijk automatisch. Automatische kwijtschelding betekent dat de klant niets hoeft aan te vragen. De klant ontvangt een belastingaanslag, waarop wordt aangegeven dat kwijtschelding is verleend. Doelgroepen voor automatische kwijtschelding zijn: - Inwoners met een Wwb uitkering of een op de AOW aanvullende Wwb uitkering; - inwoners die recht hebben op een Arnhem Card en ook het voorafgaande jaar recht hadden op volledige kwijtschelding. 194 Ondernemers en zelfstandigen komen ook in aanmerking voor kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen. Het betreft dan de belasting die zij als privé-persoon moeten betalen Actuele ontwikkelingen Samenwerking met waterschappen Het Waterschap Rijn en IJssel heeft samen met 8 gemeentes in haar beheergebied een onderzoek uitgevoerd naar mogelijkheid van optimalisering in het verwerken van het afvalwater. Binnen dit gebied valt ook het stadsdeel Arnhem-Noord. Uit de studie blijkt dat door samenwerking efficiëntie en financieel voordeel is te behalen. Voor de gemeentes ligt het voordeel in het niet uitvoeren van werkzaamheden aan rioolvergrotingen of afkoppelen van regenwater en voor het waterschap in het efficiënter zuiveren van het rioolwater. Deze besparing leidt er toe dat de gemeente met de gereserveerde middelen meer kan realiseren. Voor het stadsdeel Arnhem-Zuid wordt op dit moment door het Waterschap Rivierenland een gelijksoortig onderzoek uitgevoerd. Gemeente en de beide waterschappen hebben begin 2010 het tweede Waterplan Arnhem ondertekend. Het doel van het waterplan is goede samenwerking tussen de overheden, ook bij externe projecten, waardoor zo goed mogelijk geprofiteerd kan worden van de geboden kansen. Het resultaat is dat een efficiënt water- en rioolsysteem kan worden aangelegd waarbij vooral in het watersysteem meerdere functies een plaats kunnen krijgen Lokale lastendruk ten opzichte van andere gemeenten (2010) De gemiddelde woonlasten woonlasten bestaan uit de OZB voor een woning met een gemiddelde WOZ-waarde plus de riool- en afvalstoffenheffing minus een eventuele heffingskorting. In Arnhem kwamen de woonlasten in 2010 uit op gemiddeld 641 voor een meerpersoonshuishouden. Het landelijk gemiddelde van alle gemeenten bedroeg in 2010 voor een meerpersoonshuishouden 659 (bron: digitale atlas Coelo). Daarmee is Arnhem relatief goedkoop en komt op de 152 e plek wat betreft de woonlasten. Ten opzichte van de 37 grote steden komt Arnhem op de 17 e plaats. Positie 1 betreft de goedkoopste gemeente.

201 Overzicht woonlasten meerpersoonshuishouden Nederlandse (Deel) gemeenten gemeenten (2010) Arnhem Alle Grote Positie Arnhem op ranglijst Gemiddelde woonlasten Hoogste woonlasten Laagste woonlasten Specifieke toelichting heffingen (tarief en toelichting per heffingssoort) Onroerende zaakbelasting De onroerende zaakbelasting betreft een belasting voor het in eigendom hebben of gebruiken van onroerende zaken in de gemeente Arnhem. De grondslag van de belasting is de WOZ-waarde van de woning of niet-woning. De belasting wordt via een aanslag opgelegd aan iedereen die op 1 januari van het belastingjaar eigenaar of gebruiker is van een onroerende zaak (bij woningen alleen de eigenaar). Uitgangspunten voor het tarief OZB zijn: Om te voorkomen dat gemeenten de stijging van de WOZ-waarden gebruiken om een opbrengststijging OZB te realiseren, heeft de wetgever dit tot 2008 afgedekt, door de opbrengststijging OZB te maximeren. Vanaf 2008 is deze maximering losgelaten. Gemeenten beschikken daarmee weer over de voorheen gebruikelijke beleidsvrijheid. Wel is tussen het Rijk en gemeenten een macronorm voor de stijging van de OZB overeengekomen. Voor 2011 is de macronorm vastgesteld op 3,5%. De gemeente Arnhem kiest voor een beheerste en adequate ontwikkeling. De begrote belastingopbrengst 2011 ontwikkelt zich behoorlijk lager (stijging met 0,5%) dan deze landelijke macronorm. Om te voorkomen dat, na hertaxatie, de opbrengststijging OZB hoger uitvalt dan dat wat de gemeente beoogt, wordt de gemiddelde waardestijging gecompenseerd door een tariefsverlaging. Uiteraard kan de werkelijke waardestijging per individueel object afwijken van de gemiddelde waardestijging. Als een individueel object afwijkt van de gemiddelde waardestijging zal er sprake zijn van een afwijkende belastingdrukverlaging of verhoging. De jaarlijkse bijdrage in het ondernemersfonds is voor 2011 incidenteel verhoogd tot een bedrag van en wordt opgebracht uit een verhoging van het tarief OZB voor de nietwoningen. De begrote belastingopbrengst is met een prijsindex van 0,5% verhoogd. In de belastingopbrengst wordt rekening gehouden met de jaarlijkse herijking van het areaal. Elk belastingjaar is een herwaarderingsjaar. Dat betekent dat de WOZ-waarden gebaseerd worden op een nieuwe waardepeildatum, 1 januari De OZB tarieven zullen worden opgenomen in de betreffende verordening OZB 2011 Onroerend zaakbelasting Tarieven Stijgings%-tarief WOZ-waarde Begroot 2011 gebruiker eigenaar totaal totaal gebruiker eigenaar totaal Bedragen x 1.000,-- Bedragen x 1.000,-- Woningen 0,1740% 0,1740% 2,8% Niet woningen 0,2204% 0,2724% 0,4928% 3,0% Totaal Een verwachte waardedaling van de WOZ-waarde woningen en niet-woningen en de begrote opbrengst 2011 bepaalt dat het tarief sterker stijgt dan de prijsindex. Een sterke stijging van de gemiddelde belastingdruk wordt hierdoor voorkomen. Rioolheffing De grondslag van de rioolheffing is de WOZ-waarde van een woning of niet-woning en er wordt geheven bij de gebruiker van een pand. Uitgezonderd hierop zijn gebruikers van panden die niet (in)direct zijn aangesloten op het gemeentelijk rioolstelsel, maar zelf verantwoordelijk zijn voor het zuiveren van afvalwater (d.m.v. een IBA). De belasting wordt via een aanslag opgelegd aan iedereen die op 1 januari van het belastingjaar gebruiker is van een onroerende zaak. Door de rioolheffing op te leggen aan gebruikers van onroerende zaken, kan gebruik worden gemaakt van de geldende

202 kwijtscheldingsmogelijkheden. Met ingang van 2009 wordt de rioolheffing berekend naar een percentage van de waarde van de onroerende zaak. 196 In 2006 heeft de raad ingestemd met de introductie van rioolheffing met ingang van In tegenstelling tot andere gemeenten is tevens besloten de invoer geleidelijk te laten verlopen, dat wil zeggen dat in een periode van drie jaar de heffing nagenoeg maximaal ingevoerd wordt. Door een geleidelijke introductie van de rioolheffing over een periode van drie jaren geldt dat de tarieven in de jaren 2008 tot en met 2011 sterker stijgen dan het jaarlijkse indexcijfer. Rioolheffing 2011 Rioolheffing Tarieven WOZ-waarde Begroot 2011 gebruiker totaal Bedragen x 1.000,-- Woningen 0,0668% Niet woningen 0,0668% Totaal Afvalstoffenheffing De afvalstoffenheffing betreft een heffing voor het inzamelen en verwerken van huishoudelijk afval. De grondslag voor de heffing is het aantal personen per huishouden (twee categorieën: eenpersoons of meerpersoonshuishouden). De heffing wordt via een aanslag opgelegd aan iedereen die op 1 januari van het belastingjaar gebruiker is van een woning. De heffing is per jaar, maar bij verhuizing naar een woning buiten Arnhem wordt ontheffing verleend voor de resterende volle maanden, waarin de inwoner niet meer woonachtig is in Arnhem. Het tarief afvalstoffenheffing 2011 wordt geïndexeerd met 0,5% ten opzichte van Afvalstoffenheffing 2011 Afvalstoffenheffing Tarieven Stijgings%-tarief Aantal huishoudens Begroot (x 1.000) Tarief 2010 Tarief Bedragen x 1.000,-- Eenpersoonshuishoudens 141,36 142,08 0,5% Meerpersoonshuishoudens 190,80 191,76 0,5% Totaal Overige heffingssoorten Uitgangspunt is dat de tarieven alleen mogen worden verhoogd als er een gedegen kostenonderbouwing aanwezig is. Is dit niet aanwezig, dan mag het betreffende tarief niet worden verhoogd. Als er wel een gedegen kostenonderbouwing aanwezig is, mag het tarief afhankelijk van de heffingssoort worden verhoogd met 0,5% (de prijscompensatie). Uitzondering hierop vormt de parkeerbelasting. Deze tarieven mogen, naast de toegestane nominale ontwikkeling, jaarlijks met 1,5% toenemen. In onderstaande tabel is per heffingssoort aangegeven wat de grondslagen zijn voor de tarieven en wat de begrote opbrengsten 2010 en 2011 zijn. Overige heffingssoorten Tarief Grondslag Begroot 2010 Begroot 2011 Bedragen x 1.000,-- Gemeenteleges Burgerzaken diversen geleverd product Bouw- en sloopleges diversen geleverd product Leges brandveiligheid diversen geleverd product niet afzonderlijk begroot 129 APV-leges diversen geleverd product Haven-, kade- en meetgeld diversen geleverd product Marktgelden diversen geleverd product Parkeerbelasting diversen geleverd product Parkeerontheffingen per ontheffing geleverd product Roerende zaakbelasting tarief OZB WOZ-waarde Precariobelasting diversen m² gebruik openbare grond Toeristenbelasting per overnachting overnachtingen Hondenbelasting diversen bezit hond

203 Gemeenteleges Burgerzaken, bouw- en sloopleges, leges brandveiligheid en APV-leges Leges zijn vergoedingen voor diensten of producten die de gemeente levert. Dat zijn bijvoorbeeld paspoorten, uittreksels uit registers, bouwvergunningen, APV-vergunningen en dergelijke. Ten opzichte van 2010 is een aantal leges in 2011 expliciet in de begroting opgenomen (zowel de baten als de lasten), dit verklaart de stijging van de begrote inkomsten op de onderdelen leges brandveiligheid en APV-leges. Ten aanzien van de leges geldt dat het totaal van de opbrengsten niet hoger mag zijn dan de kosten die de gemeente voor het geheel van de legesplichtige diensten of producten maakt. De leges worden in rekening gebracht bij de aanvrager van de dienst of het product. Met betrekking tot de leges worden de exacte tarieven opgenomen in de gemeentelijke legesverordening 2011, welke in het najaar van 2010 door de raad wordt vastgesteld. De scheepvaartrechten (Haven- en kadegelden) Betreft gelden die geïnd worden voor het gebruik van de haven en/of kade. De grondslag is het aantal vierkante meters van de haven die in beslag genomen worden of het aantal kubieke meters laadvermogen. Marktgelden Betreft gelden die geïnd worden voor de inbeslagname van ruimte op de Arnhemse markten. De grondslag is het aantal vierkante meters per marktkraam, per kwartaal of per jaar in het geval van een abonnement. Parkeerbelasting Betreft een belasting voor het parkeren van een voertuig op een plaats waar parkeerbelasting verschuldigd is. De grondslag is de duur van het parkeren. De parkeertijd maal het tarief bepaalt de hoogte van het bedrag. De belasting wordt geheven door het kopen van een parkeerticket, parkeermunt of een parkeervergunning. De begroting voor 2011 valt ten opzichte van MJPB lager uit. Dit wordt veroorzaakt door een lichte daling van het aantal tickets bij gelijkblijvende tarieven. De tarieven worden jaarlijks met het inflatiecijfer + 1,5% verhoogd, maar alleen als de verhoging uitkomt boven de rekeneenheid voor de parkeermeters van 0,10. Dit is voor 2011 niet het geval. 197 Roerende zaakbelasting Betreft een belasting voor het in eigendom hebben of gebruiken van roerende zaken, zoals woonboten, in de gemeente Arnhem. De grondslag van de belasting is de WOZ-waarde. De belasting wordt via een aanslag opgelegd aan iedereen die op 1 januari van het belastingjaar eigenaar of gebruiker is van de roerende zaak. De tarieven zijn wettelijk gelijk aan de OZB-tarieven. Precariobelasting Precariobelasting wordt in rekening gebracht bij degene die bepaalde voorwerpen onder, op of boven de voor openbare dienst bestemde gemeentegrond heeft. De grondslag is het aantal vierkante meters dat in gebruik is. Het aantal vierkante meters maal het tarief bepaalt de te innen belasting. De belasting wordt opgelegd via een aanslag. Toeristenbelasting Betreft een belasting die wordt geheven voor het verblijf in de gemeente Arnhem door nietinwoners van de gemeente Arnhem. De grondslag is het aantal overnachtingen. De belasting wordt geïnd door de exploitanten van een camping, hotel, pension of haven. Zij voldoen de belasting op aangifte. Hondenbelasting Betreft een belasting voor het houden van één of meerdere honden. De grondslag is het aantal honden dat een houder heeft. Bij het vaststellen van de hondenbelasting wordt een progressief tarief gehanteerd voor iedere tweede hond of meer. De belasting wordt via een aanslag opgelegd aan de houder van de hond(en).

204 198

205 4.2 WEERSTANDSVERMOGEN Inleiding Het weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin de gemeente Arnhem in staat is om financiële tegenvallers op te vangen. Dit zonder dat dit leidt tot een directe aanpassing van het beleid. Onder weerstandscapaciteit verstaat het Besluit Begroten en Verantwoorden die middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om risico s te kunnen dekken. Voor het beoordelen van het weerstandsvermogen van de gemeente Arnhem is inzicht nodig in de omvang en de achtergronden van de risico s die van invloed zijn op de aanwezige weerstandscapaciteit. Er wordt daarbij verschil gemaakt in structurele- en incidentele weerstandscapaciteit. Op 13 februari 2006 is de beleidsnota weerstandsvermogen en risicomanagement vastgesteld. De beleidsnota omvat de vastgestelde beleidslijn geredeneerd vanuit het wettelijk kader Besluit begroting en verantwoording en de Verordening financieel beleid en beheer gemeente Arnhem over de gewenst geachte weerstandscapaciteit in relatie tot de risico s van de gemeente Arnhem. De hoogte van de benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door de inventarisatie van de risico s (gemeentebrede en grondexploitatie) met een bepaalde zekerheidsnorm. In de nota de weerstandsvermogen en risicomanagement is vastgelegd dat ten aanzien van de risico s een zekerheidspercentage wordt gehanteerd van 75-90%. De hoogte van de beschikbare weerstandscapaciteit wordt bepaald door de reserves van de gemeente (algemene reserve, dienstbedrijfsreserves en grondexploitatie reserve) en de winstpotenties in de grondexploitatie. In deze meerjarenprogrammabegroting wordt conform de beleidsnota weerstandsvermogen en risicomanagement gerapporteerd over de gewenste en beschikbare weerstandscapaciteit in de begrotingsperiode In deze paragraaf zal achtereenvolgens in worden gegaan op: risico s inventarisatie en berekening van de benodigde weerstandscapaciteit; inventarisatie van de beschikbare weerstandscapaciteit; afstemming tussen de gewenste en beschikbare weerstandscapaciteit Gewenste weerstandscapaciteit Gemeentebrede risico s Als gevolg van het inventariseren van nieuwe risico s, het treffen van beheersmaatregelen en het actualiseren van de risicoscores op basis van nieuwe inzichten en/of gebeurtenissen en veranderingen in de in- en externe omgeving wijzigt het risicoprofiel continu. In het hieronder weergegeven risicoprofiel zijn de zogenaamde gemeentebrede risico s geprojecteerd. Dit zijn alle geïnventariseerde risico s met mogelijke consequenties voor de financiële positie van de gemeente. De risico s voor de grondexploitatie en grote projecten worden apart vermeld. Het huidige risicoprofiel omvat 134 gemeentebrede risico s. In tabel 1 zijn de risico s gecategoriseerd op financiële omvang en de kans dat het risico zich voordoet. Tabel 1 Risicokaart MJPB gemeente Arnhem = > = / > < = / > < = / > < < Geen geldgevolgen Kans 1 Kans 2 Kans 3 Kans 4 Kans 5

206 In de beleidsnota weerstandsvermogen: risicomanagement en weerstandscapaciteit is aangegeven welke risico s in de beleidscyclusdocumenten aan u worden gerapporteerd. Het gaat hierbij om de risico s met een risicoscore hoger dan 15, het gedeelte rechtsboven in de risicokaart. De risicokaart is gedurende de beleidcyclus aan verandering onderhevig als gevolg van het inventariseren van nieuwe risico s, het treffen van beheersmaatregelen, het actualiseren van de risicoscore op basis van nieuwe inzichten en/of gebeurtenissen en veranderingen in de in- en externe omgeving. In onderstaande tabel worden de risico s gepresenteerd met een risicoscore hoger dan of gelijk aan 15 (excl. de grondexploitatie risico s en de risico s rondom grote projecten) 200 Tabel 2 Risico s met een risicoscore hoger dan of gelijk aan 15 Omschrijving risico DP Kans geld Risicoscore geld Bedragen Eusebiuskerk: Hogere kosten door niet voorziene reparaties t.b.v. de instandhouding monument Eusebiuskerk GSB : In 2010 word de verantwoording GSB ingediend. Op basis van deze verantwoording wordt een afrekening opgesteld door het Rijk. Als gevolg van het niet behalen van prestatie afspraken volgt mogelijk een terugbetalingsverplichting. Hier is alleen sprake van indien het niet behalen van de prestatie afspraak verwijtbaar is aan de gemeente Arnhem. Op basis van de verantwoording in JV09 is het risico ingeschat. WMO open-einde regeling: Als gevolg van de open-einde regeling kan een onvoorziene groei optreden van het aantal aanvragers dat aan de verordening voldoet; het rijksbudget voor de WMO is gebaseerd op het Objectief Verdeelmodel (voorheen gebaseerd op de historische uitgaven) wat leidt tot mogelijk onvoldoende budget. Presikhaaf Bedrijven: De uitvoering van de Wsw is voor een belangrijk deel belegd bij Presikhaaf Bedrijven. De gemeente staat gezamenlijk met de overig deelnemende gemeenten garant voor de exploitatie(tekorten) van Presikhaaf Bedrijven. De economische ontwikkelingen hebben een negatief effect op de bedrijfsvoering waardoor de gemeente kan worden aangesproken op mogelijke exploitatietekorten. Verzoek schadevergoeding: Er is een claim tot schadevergoeding ingediend. Bijzondere bijstand: Onvoorziene stijging in aanvragen bijzondere bijstand, met budgetoverschrijdingen tot gevolg. MFC Geitenkamp: Er is een subsidie van euro toegekend voor dit project, onder voorwaarde dat de realisatie voor 2012 is afgerond. De kans bestaat dat deze termijn niet wordt gehaald. GSB - III: Na de GSB-III periode heeft het Rijk de middelen voor Veiligheid nog voor twee jaar aangekondigd. Omdat in 2011 meer gemeenten uit een gelijkblijvend Rijksbudget een uitkering krijgen, ontvangt de gemeente Arnhem in ,6 miljoen minder dan in Als het Rijk de financiering na 2011 niet voortzet dan betekent dit een verdere bezuiniging van 1,3 miljoen. Risico is dat de gemeente onvoldoende in staat is om deze bezuiniging door te voeren wat mogelijk leidt tot een tekort op de gemeentelijke begroting. x 1.000,-- Invloed (%) % % % % % % % %

207 Omschrijving risico DP Kans geld Risicoscore geld Bedragen Verslavingszorg & Maatschappelijke opvang - Herziening verdeelsleutel: Als gevolg van de voorgenomen herverdeling van de rijksmiddelen, zal de gemeente Arnhem maximaal 2,3 miljoen minder middelen krijgen dan op grond van de bestaande verdeling. Risico is dat de gemeente Arnhem niet in staat is deze bezuiniging zo snel door te voeren. De omvang van het risico bestaat daarnaast uit de mogelijk te vergoeden frictiekosten die instellingen moeten maken bij het uitvoeren van bezuinigingen. Bij bezuinigen op beleid is het risico dat bezuinigingen op het ene beleidsterrein op andere beleidsterreinen tot problemen kan leiden. WWB: Het klantenbestand van Arnhem wijkt af van de landelijk gemiddelde. Het klantenbestand van de gemeente omvat relatief veel laagopgeleiden. De economische ontwikkeling leidt mede hierdoor tot een grotere aanspraak op de WWB. Minder productieve uren Stadsingenieurs: De verminderde vraag naar Stadsingenieurs leidt tot lagere inkomsten, of mogelijke verliezen. Vermindering inkomsten bouwleges: Als gevolg van een lager bouwvolume, blijven de inkomsten aan bouwleges eveneens achter bij de prognoses. Gladheidsbestrijding: Als gevolg van de strenge winters kan de gemeente Arnhem geconfronteerd worden met kosten in verband met gladheidsbestrijding. x 1.000,-- Invloed (%) % % % % % 201 Niet alle 134 risico s hebben een even grote bijdrage aan de berekening van de gewenste weerstandscapaciteit (hoeveel geld is nodig om de geïdentificeerde risico s af te dekken). Met behulp van de risicosimulatie ter bepaling van de gewenste weerstandscapaciteit kan de invloed worden bepaald die de risico s hebben op de berekening van de gewenste weerstandscapaciteit. Daarnaast bevinden zich niet alle risico s met een grote invloed op de berekening van de gewenste weerstandscapaciteit voor wat betreft de risicoscore op het verantwoordelijkheidniveau van de raad (risicoscore > 15). Naast de in tabel 3 genoemde risico s met een hogere risicoscore dan 15 willen wij u de volgende belangrijke risico s met een risicoscore lager dan 15 toch melden. Het betreffen de risico s: 1. Beschermd stadsgezicht (1,93%) Delen van de gemeente Arnhem zijn aangewezen als beschermd stadsgezicht. Ontwikkeling van de aangewezen gebieden is dan ook beperkt. Onder voorwaarden kunnen claims ingediend worden als gevolg van ontstane planschade. 2. Inburgeringstrajecten (1,43%) De komende jaren zal het aantal inburgeringstrajecten verder afnemen. Dit omdat de nagenoeg alle verplichte doelgroepen inmiddels een aanbod is gedaan. Hierdoor zal de formatieve bezetting dienen mee te krimpen. 3. Verwijderen specifieke trolley infrastructuur (1,41%) Dit betreft het risico voor het geval dat na de huidige concessieperiode die loopt tot 2018, de trolleytractie niet zal worden gecontinueerd en als gevolg daarvan de specifieke infrastructuur dient te worden verwijderd.

208 Op basis van dit risicoprofiel van de gemeentebrede risico s blijkt de gemeente Arnhem op basis van simulatie, bij een zekerheidspercentage 90% een weerstandscapaciteit van 15,1 miljoen nodig te hebben en bij een zekerheidspercentage van 75% 13,7 miljoen. 202 Tabel 3 statistieken Waarde Minimum Maximum Gemiddeld Mediaan Percentage Bedrag 5% % % % % % % % % % % % % % % % % % % Risico s grondexploitatie- en grote projecten Risico s grondexploitatie- en dienstprojectrisico s In 2009 zijn de gevolgen van de kredietcrisis en de daarop volgende recessie duidelijk merkbaar geworden in de vastgoedmarkt. Deze trend continueert zich in Op grond van de actuele prognose (medio 2010) is een nieuwe doorrekening gemaakt van de risico s en winstverwachtingen. De recessie leidt tot vraaguitval bij consumenten als gevolg van strengere hypotheekeisen, angst voor dubbele woonlasten en algehele voorzichtigheid. Mede hierdoor staan de (grond)prijzen onveranderd onder druk en dient rekening te worden gehouden met een hoger risicoprofiel. Door deze ontwikkelingen nemen toekomstige winstverwachtingen af en dient op grond van het voorzichtigheidsprincipe rekening te worden gehouden met een lagere winst. Deze is dan ook is dan ook 1,1 miljoen lager geraamd. Grondexploitatieprojecten De onzekerheid over de (grond)opbrengsten, vertraging van projecten en de stijging van de plankosten hebben een cumulatief op de het benodigde weerstandsvermogen. De gewenste weerstandscapaciteit voor de grondexploitatieprojecten is ten opzichte van het jaarverslag 2009 met 2,5 miljoen gestegen. Grondexploitatieprojecten in voorbereiding Op de grondexploitatieprojecten in voorbereiding heeft een afwaardering plaatsgevonden, hetgeen in het jaarverslag 2009 uitgebreid is toegelicht. De risico s alsmede de waardering van deze in voorbereiding zijnde projecten leiden niet tot een verdere aanpassing. Dienstprojecten niet zijnde grondexploitatie Bij de uitvoering van de grondexploitatieprojecten wordt de gemeente geconfronteerd met een stijging van de plankosten en leidt vraaguitval tot onzekerheid. Op basis van de ontwikkeling in de markt dient rekening te worden gehouden met hoger risicoprofiel. Voor alle bovengenoemde grondexploitatierisico s en dienstprojectrisico s heeft een risicosimulatie plaatsgevonden. Hierbij is ook rekening gehouden met het specifieke risico van de erfpachten. In onderstaande tabel zijn op basis van de simulatie de gewenste