Datum van inontvangstneming : 27/11/2012

Transcriptie

1 Datum van inontvangstneming : 27/11/2012

2 C-476/12-1 Zaak C-476/12 Resumé van het verzoek om een prejudiciële beslissing overeenkomstig artikel 104, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering van het Hof van Justitie Datum van indiening: 24 oktober 2012 Verwijzende rechter: Oberste Gerichtshof (Oostenrijk) Datum van de verwijzingsbeslissing: Verzoeker: Verweerder: 13 september 2012 Österreichische Gewerkschaftsbund Verband Österreichischer Banken und Bankiers Voorwerp van de procedure in het hoofdgeding Regeling in een collectieve arbeidsovereenkomst, op grond waarvan deeltijdwerkers slechts naar evenredigheid van hun arbeidstijd een uitkering van de werkgever (kindertoelage) ontvangen Verenigbaarheid met het verbod van discriminatie in clausule 4, punt 1, van de bij richtlijn 97/81 gevoegde kaderovereenkomst Mogelijke rechtvaardigingsgronden Gevolgen van een eventuele nietigheid van de regeling voor de overige bepalingen van de collectieve arbeidsovereenkomst Voorwerp en rechtsgrondslag van het prejudiciële verzoek Uitlegging van het Unierecht, artikel 267 VWEU NL

3 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-476/12 Prejudiciële vragen 1) Moet het pro rata temporis-beginsel zoals opgenomen in clausule 4, punt 2, van de kaderovereenkomst, opgenomen als bijlage bij richtlijn 97/81/EG van de Raad van 15 december 1997 betreffende de raamovereenkomst inzake deeltijdarbeid (PB 1998, L 14, blz. 9; gerectificeerd in PB 1998, L 128, blz. 71, in de bij richtlijn 98/23/EG, PB 1998, L 131, blz. 10, gewijzigde versie), worden toegepast op een in een collectieve arbeidsovereenkomst opgenomen kindertoelage, die een sociale prestatie van de werkgever vormt ter gedeeltelijke tegemoetkoming voor de financiële onderhoudskosten van de ouders voor het kind waarvoor de toelage wordt genoten, en wel op grond van de (passende) aard van deze prestatie? 2) Indien vraag 1 ontkennend wordt beantwoord: Moet clausule 4, punt 1, van de kaderovereenkomst, opgenomen als bijlage bij richtlijn 97/81/EG van de Raad van 15 december 1997 betreffende de raamovereenkomst inzake deeltijdarbeid (PB L 1998, L 14, blz. 9; gerectificeerd in PB L 1998, L 128, blz. 71; in de bij richtlijn 98/23/EG, PB 1998, L 131, blz. 10 gewijzigde versie), aldus worden uitgelegd dat een verschillende behandeling van deeltijdwerkers door een evenredige vermindering van het recht op de kindertoelage naar verhouding van de arbeidstijd rekening houdend met de ruime beoordelingsmarge van de sociale partners bij de vaststelling van een bepaald doel van sociaal en economisch beleid en de voor de verwezenlijking hiervan geschikte maatregelen objectief gerechtvaardigd is, ervan uitgaande dat een verbod van evenredige toerekening a) deeltijdwerk in de vorm van deeltijd door ouders en/of beperkte dienstverbanden tijdens een ouderschapsverlof moeilijker of onmogelijk maakt en/of b) tot verstoringen van de mededinging leidt doordat werkgevers met een groter aantal deeltijdwerkers hogere financiële lasten hebben alsmede tot een geringere bereidheid van werkgevers om deeltijdwerkers in dienst te nemen en/of c) tot een bevoordeling leidt van deeltijdwerkers die meerdere deeltijdse arbeidsverhoudingen hebben en meerdere aanspraken op een in een collectieve arbeidsovereenkomst opgenomen uitkering als de kindertoelage hebben en/of d) tot een bevoordeling van deeltijdwerkers leidt, aangezien zij over meer vrije tijd beschikken dan voltijdwerkers en daardoor over betere mogelijkheden voor de kinderopvang? 2

4 ÖSTERREICHISCHER GEWERKSCHAFTSBUND 3) Indien de vragen 1 en 2 ontkennend worden beantwoord: moet artikel 28 van het Handvest van de grondrechten aldus worden uitgelegd dat in een arbeidsrechtsysteem waarin wezenlijke onderdelen van de arbeidsrechtelijke minimumvoorschriften volgens de overeenstemmende sociaalpolitieke inschattingen van bijzonder uitgelezen en gekwalificeerde CAO-partijen tot stand zijn gekomen, in geval van (volgens de nationale praktijk) nietigheid van slechts één (met het Unierechtelijke discriminatieverbod strijdige) detailbepaling in een collectieve arbeidsovereenkomst (in casu de pro rata toekenning van de kindertoelage bij deeltijdwerk), die nietigheid zich uitstrekt tot alle in de collectieve arbeidsovereenkomst opgenomen voorschriften op dit gebied (in casu de kindertoelage)? Aangevoerde bepalingen van het Unierecht Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), in het bijzonder artikel 157 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, in het bijzonder artikel 28 Richtlijn 97/81/EG van de Raad van 15 december 1997 betreffende de door de Unice, het CEEP en het EVV gesloten raamovereenkomst inzake deeltijdarbeid, in het bijzonder clausule 4, punten 1 en 2, van de bij de richtlijn gevoegde kaderovereenkomst Verordening (EG) nr. 883/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels Aangevoerde bepalingen van nationaal recht Collectieve arbeidsovereenkomst voor werknemers van banken en bankiers, in het bijzonder de 21 en 22 Korte uiteenzetting van de feiten en de procedure in het hoofdgeding 1 In Oostenrijk ontvangen werknemers die onder de werkingssfeer van de collectieve arbeidsovereenkomst voor werknemers van banken en bankiers vallen op grond van 22 van de collectieve arbeidsovereenkomst een kindertoelage voor elk kind waarvoor recht bestaat op de wettelijke gezinsbijslag en waarvoor zij die bijslag ook aantoonbaar ontvangen. Deze toelage en de gezinstoelagen in de zin van 21 van de collectieve arbeidsovereenkomst worden in het opschrift van het hoofdstuk sociale toelagen genoemd. Deeltijdwerkers ontvangen niet de volledige kindertoelage, doch slechts naar evenredigheid van hun arbeidstijd. Het aantal vrouwen dat in deeltijd werkzaam is, is groter dan het aantal mannen. 3

5 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-476/12 Voornaamste argumenten van partijen in het hoofdgeding 2 Verzoeker vraagt om vaststelling dat de deeltijdwerkers die onder de werkingssfeer van de betrokken collectieve arbeidsovereenkomst vallen recht hebben op de onverkorte betaling van de kindertoelage. Zijns inziens is de evenredige betaling in strijd met het verbod van discriminatie, aangezien deeltijdwerkers worden benadeeld ten opzichte van voltijdwerkers. Verweerder acht de verschillende behandeling echter objectief gerechtvaardigd, onder meer op grond van het feit dat deeltijdwerkers minder werken. Korte uiteenzetting van de motivering van de verwijzing Rechtskarakter en doel van de kindertoelage 3 De ter discussie staande regeling baseert het geringere recht van deeltijdwerkers op de kindertoelage op de omvang van de arbeidstijd. Zij verleent dus doorslaggevende betekenis aan het pro rata temporis-beginsel in de zin van clausule 4, punt 2, van de bij richtlijn 97/81 gevoegde kaderovereenkomst. 4 Volgens de verwijzende rechter moet de kindertoelage worden aangemerkt als een contractuele uitkering van de werkgever, die niet alleen een tegemoetkoming vormt voor de door de arbeid veroorzaakte extra kosten voor de kinderopvang, maar die in het algemeen een tegemoetkoming biedt voor de onderhoudskosten van de werkzame ouder. De kindertoelage is dus een toelage van de werkgever die bij de wettelijke (door de overheid betaalde) gezinsbijslag komt. Laatstgenoemde bijslag beoogt een tegemoetkoming te bieden voor de kosten die ouders dragen op grond van de onderhoudsplicht jegens hun kinderen. Deze bijslag wordt verleend, ongeacht de vraag of de ouders een betrekking hebben en de hoogte van hun inkomen. De hoogte van de wettelijke gezinsbijslag wordt bepaald door de leeftijd van het kind. De bijslag vormt dus een socialezekerheidsuitkering in de zin van artikel 1, sub z, van verordening nr. 883/ De kindertoelage is geen socialezekerheidsprestatie in de zin van verordening nr. 883/2004, aangezien voor een dergelijke uitkering kenmerkend is dat het om een wettelijk voorziene uitkering gaat die door de overheid wordt betaald (vergelijk arresten Hof van 10 juni 2010, Bruno e.a., C-395/08 en C-396/08, Jurispr. 2010, blz. I-5119, punt 42, en 15 april 2008, Impact, C-268/06, Jurispr. 2008, blz. I-2483, punt 131). De kindertoelage wordt echter door de werkgever betaald op grond van de contractuele verhouding met de werknemer. 6 Als toeslag die bij de gezinsbijslag komt heeft de kindertoelage een soortgelijk doel als de gezinsbijslag. Zij dient dus als tegemoetkoming van gezinslasten in de zin van artikel 1, sub z, van verordening nr. 883/2004 en kan derhalve worden aangemerkt als een sociale prestatie van de werkgever die qua doel en inhoud overeenkomt met de gezinsbijslag. 4

6 ÖSTERREICHISCHER GEWERKSCHAFTSBUND 7 De kindertoelage vormt zonder enige twijfel een beloning in de zin van artikel 157 VWEU. Anders dan verweerder stelt, kan daaruit echter niet worden afgeleid dat de evenredige toekenning op grond van de geringere arbeidsprestatie bij deeltijdarbeid van meet af aan objectief gerechtvaardigd is. Volgens de verwijzende rechter moet veeleer rekening worden gehouden met het rechtskarakter respectievelijk het doel van het onderdeel van de beloning. Op grond van de rechtspraak van het Hof is het zelfs denkbaar dat een (hier niet aan de orde zijnde) socialezekerheidsprestatie onder het arbeidsrechtelijke begrip beloning valt (arrest van 3 juni 1992, Paletta e.a., C-45/90, Jurispr. 1992, blz. I-3423, punt 15). Dat een evenredigheidsregeling onder het begrip beloning valt zegt op zich dus nog niets over de toelaatbaarheid ervan. Over de eerste prejudiciële vraag 8 Vanuit Unierechtelijk oogpunt rijst derhalve de vraag, of het pro rata temporisbeginsel voor een sociale prestatie van de werkgever reeds op grond van de aard van de prestatie als passend (objectief gerechtvaardigd) moet worden aangemerkt. Volgens de verwijzende rechter hangt deze beoordeling af van het doel van de prestatie. 9 Het pro rata temporis-beginsel houdt in dat een uitkering van de werkgever voor een in deeltijd werkzame persoon wordt berekend naar evenredigheid van de arbeidstijd (arrest Bruno e.a., punt 65). In dit verband diende het Hof zich tot op heden uit te spreken over gevallen van jaarlijks verlof alsmede over een bedrijfspensioenregeling. Het kwam tot het oordeel dat een vermindering van het recht op jaarlijkse vakantie bij deeltijdarbeid objectief gerechtvaardigd is (arrest van 22 april 2010, Zentralbetriebsrat der Landeskrankenhäuser Tirols, C-486/08, Jurispr. 2010, blz. I-3527, punt 33). Ook voor een bedrijfspensioenregeling heeft het vastgehouden aan het pro rata temporis-beginsel. Het Unierecht verzet zich derhalve niet tegen de berekening van een ouderdomspensioen pro rata temporis in geval van deeltijdarbeid (arrest van 16 juli 2009, Gómez-Limón Sánchez- Camacho, C-537/07, Jurispr. 2009, blz. I-6525, punt 59 en de aangehaalde rechtspraak, zie ook arrest Bruno e.a., punt 65 en de aangehaalde rechtspraak) 10 De kindertoelage houdt niet rechtstreeks verband met de arbeidstijd. Het is derhalve geenszins uitgesloten dat het Hof de onderhavige zaak anders beoordeelt dan de reeds aangehaalde gevallen en oordeelt dat de toepassing van het pro rata temporis-beginsel bij een sociale prestatie van de werkgever die een soortgelijk doel heeft als de wettelijke gezinsbijslagen, niet alleen al op grond van de aard van de prestatie als passend moet worden aangemerkt. Over de tweede prejudiciële vraag 11 Komt men tot de conclusie dat het pro rata temporis-beginsel niet alleen al op grond van de aard van de prestatie als passend moet worden aangemerkt, dan rijst 5

7 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-476/12 de vraag of er een bijzondere rechtvaardiging voor de verschillende behandeling van deeltijdwerkers bestaat. 12 Verweerder stelt in dit verband dat deeltijdarbeid dikwijls de vorm van ouderdeeltijd (deeltijdarbeid in tijden van kinderopvang) heeft. Voor het voor deze periode toekomende wettelijke kinderopvanggeld wordt een grens aan de bijverdienste gesteld. Om het wettelijke kinderopvanggeld te ontvangen moet, wanneer de volledige kindertoelage zou worden betaald, de omvang van de deeltijdarbeid op overeenkomstige wijze worden verminderd. Dit vormt geen stimulans voor deeltijdarbeid. 13 Verweerder wijst er bovendien op dat bij een verbod van de evenredigheidsregeling van de kindertoelage een beperkt dienstverband (dat wil zeggen een dienstverband waarvan de beloning een bepaalde met belastingrechtelijke voordelen verbonden minimumgrens niet overschrijdt) bij meerdere kinderen niet meer mogelijk zou zijn, aangezien die minimumgrens door meerdere kindertoelagen reeds volledig zou zijn bereikt. 14 Volgens de verwijzende rechter kunnen daarnaast nog de volgende rechtvaardigingsgronden in aanmerking worden genomen. 15 Een evenredigheidsverbod leidt tot een benadeling van werkgevers die meer deeltijdwerkers dan voltijdwerkers in dienst hebben. Dit heeft zonder meer een verstoring van de mededinging tot gevolg, die richtlijn 97/81 nu juist beoogt te vermijden. Bovendien brengt de hogere beloningsverplichting voor werkgevers mee dat zij minder deeltijdwerkers in dienst nemen, terwijl de richtlijn deeltijdwerk wil stimuleren en de flexibiliteit tussen voltijd- en deeltijdwerk gemakkelijker wil maken. 16 Een deeltijdwerker kan meerdere deeltijdse arbeidsverhoudingen hebben. Werkt hij voor meerdere banken die alle onder de betrokken collectieve arbeidsovereenkomst vallen, dan zou hij bij een verbod van de evenredigheidsregeling recht hebben op meervoudige uitbetaling van de volledige kindertoelage. Hierdoor zouden deeltijdwerkers worden bevoordeeld ten opzichte van voltijdwerkers. 17 Een bevoordeling van deeltijdwerkers zou ten slotte ook daarin kunnen bestaan, dat zij over meer vrije tijd beschikken dan voltijdwerkers, waardoor zij beter in staat zijn om zich zelf met de opvoeding van hun kinderen bezig te houden. Zij beschikken dus over betere mogelijkheden om de kinderen zelf op te vangen, hetgeen gepaard kan gaan met minder kosten voor de opvang door derden. 18 Bij de beoordeling van de vraag of de genoemde gronden een rechtvaardiging kunnen opleveren voor een verschillende behandeling van deeltijdwerkers, moet er volgens de verwijzende rechter rekening mee worden gehouden dat de sociale partners op nationaal niveau bij de vaststelling van doelstellingen van sociaal en werkgelegenheidsbeleid (rechtvaardigingsgronden) alsook bij het bepalen van de 6

8 ÖSTERREICHISCHER GEWERKSCHAFTSBUND maatregelen waarmee deze doelstellingen kunnen worden verwezenlijkt, over een ruime beoordelingsmarge beschikken (arresten van 8 september 2011, Hennigs en Mai, C-297/10 en C-298/10, punt 65, en 5 juli 2012, Hörnfeldt, C-141/11, punt 32; zie ook arrest van 9 december 2004, Hlozek, C-19/02, Jurispr. 2004, blz. I-11491, punt 47). In de rechtspraak van het Hof is ook erkend dat de sociale partners er, door de uitoefening van hun in artikel 28 van het Handvest verankerde fundamentele recht op collectieve onderhandelingen, voor hebben gezorgd een evenwicht te bepalen tussen hun respectieve belangen (arrest Hennigs en Mai, punt 66). Dit betekent dat bij de beoordeling van de passendheid en de noodzaak van een in een collectieve arbeidsovereenkomst opgenomen maatregel een ruimer criterium moet worden gehanteerd. In geval van twijfel zal de in een bepaling van een collectieve arbeidsovereenkomst tot uitdrukking gebrachte overeenstemmende inschatting van sociaal beleid, tot een objectieve rechtvaardiging leiden in de zin van clausule 4, punt 1, van de bij richtlijn 97/81 gevoegde kaderovereenkomst. Over de derde prejudiciële vraag 19 Worden de eerste en de tweede vraag ontkennend beantwoord, dan betekent dit dat de evenredigheidsbepaling in 22, lid 4, van de aan de orde zijnde collectieve arbeidsovereenkomst nietig zou zijn en dat deeltijdwerkers die onder die overeenkomst vallen recht zouden hebben op de volledige kindertoelage. 20 Dit sluit echter niet aan bij de overeenstemmende wil van de sociale partners (verdragspartijen bij de collectieve arbeidsovereenkomst), die zij bij de uitoefening van het fundamentele recht op collectieve onderhandeling tot uitdrukking hebben gebracht. Zij hebben geen overeenstemming bereikt over de betaling van de volledige kindertoelage aan deeltijdwerkers. Verzoeker probeert echter, eenzijdig één detailpunt van de afspraken tussen de sociale partners te schrappen uit de in de collectieve arbeidsovereenkomst neergelegde regels. 21 Een nietigheid van alleen de door verzoeker betwiste evenredigheidsregel zou dus van invloed kunnen zijn op de doeltreffendheid van het recht op collectieve onderhandeling en zou dus in strijd kunnen zijn met het fundamentele recht op collectieve onderhandeling ingevolge artikel 28 van het Handvest van de grondrechten. Een aanwijzing hiervoor kan worden afgeleid uit de rechtspraak van het Hof. Bij schending van een in het Unierecht opgenomen verbod van discriminatie heeft de schender in het algemeen de vrije keuze tussen de verschillende oplossingen respectievelijk remedies (zie arrest van 28 juni 2012, Erny, C-172/11, punt 53). Gaat het om een in een collectieve arbeidsovereenkomst opgenomen regeling die in strijd is met het Unierecht, dan moeten de sociale partners opnieuw onderhandelen. Dit zou tot gevolg kunnen hebben dat de nietigheid van een met het discriminatieverbod strijdig detailpunt in een collectieve arbeidsovereenkomst zich niet alleen uitstrekt tot dit detailpunt, maar tot alle bepalingen van de collectieve arbeidsovereenkomst op het betrokken gebied. 7