Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk

Transcriptie

1 6 juni 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit / Wouter Kisteman

2 Toekomst Land van Cuijk Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit / Wouter Kisteman 6 juni 2017 Inhoud Inleiding Aanleiding en context Vraagstelling onderzoek Betekenis van Nota van bevindingen Aanpak Leeswijzer Inleidende situatieschets Land van Cuijk Het Land van Cuijk Historie en cultuur Economische bedrijvigheid Bereikbaarheid Feiten over het Land van Cuijk Demografische kenmerken Ruimte en Wonen Economie Maatschappelijke problematiek Oriëntatie regionale samenwerking Conclusie Financiën Financiële posities vijf gemeenten Bevindingen benchmark Trends en Ontwikkelingen Inleiding (Inter)nationale trends en ontwikkelingen Regionale trends en ontwikkelingen Raadpleging Inleiding Beelden over de belangrijkste inhoudelijke ambities, opgaven en uitdagingen Beelden over de prestaties van de huidige gemeenten Beelden over de bestuurlijke toekomst Beelden over het Land van Cuijk uit de regio

3 Ambities, Opgaven en Uitdagingen Inleiding Resultaten inventarisatie Ambities, Opgaven en Uitdagingen Blijvende leefbaarheid kernen Economie Regionale positie Beelden van bestuurskracht Inleiding Beelden van bestuurskracht gemeente Boxmeer Beelden van bestuurskracht gemeente Cuijk Beelden van bestuurskracht gemeente Grave Beelden van bestuurskracht gemeente Mill en Sint Hubert Beelden van bestuurskracht gemeente Sint Anthonis Beelden bij de bestuurskracht van het Land van Cuijk Bijlage 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente Bijlage 2: Uitkomsten bewonersavonden Bijlage 3: Doel en methodiek benchmarkonderzoek Bijlage 4: Bronnenlijst Inleiding 1.1 AANLEIDING EN CONTEXT De vijf gemeenten in het Land van Cuijk trekken al geruime tijd intensief met elkaar op. De onderlinge samenwerking heeft de afgelopen jaren steeds meer handen en voeten gekregen. Dan komt er vanzelf een moment waarop de vraag ontstaat wat de meest passende en duurzame vorm voor voortdurende samenwerking is. De bestemming hiervan is echter nog niet bekend. Waarom gaan we niet helemaal samen? Of alleen onze ambtenaren? Of juist alleen bestuurlijk op een aantal selectieve onderwerpen? Vanzelfsprekende vragen die in de wandelgangen opkomen en die een serieus antwoord waard zijn. In de zomer van 2016 heeft het regieteam raden Land van Cuijk de opdracht gegeven om een verkenning te laten uitvoeren naar de best passende en meest duurzame vorm van samenwerking, specifiek geschikt en passend voor het Land van Cuijk. Een onderzoek dat vanzelfsprekend ook nauw raakt aan het programma Veerkrachtig Bestuur van de provincie Noord Brabant. Het regieteam heeft Peter van der Velden samen met adviesbureau Berenschot in de arm genomen om deze verkenning uit te voeren. De voorliggende Nota van bevindingen is een deeluitkomst van deze verkenning. 1.2 ONDERZOEKSOPZET Het opstellen van de kent de volgende vier fasen: 1. Het opstellen van de situatieschets met achtergronden en feiten over de gemeenten binnen het Land van Cuijk, zowel collectief als individueel. Dit doen wij op basis van allerhande openbare bronnen, zoals bijvoorbeeld CBS cijfers en publicaties van onderzoeksinstellingen. Tevens hebben wij voor de drie ambtelijke organisaties (Boxmeer, CGM en Sint Anthonis) een benchmark van het ambtelijk apparaat uitgevoerd. 2. Het doen van een documentstudie naar ambities, opgaven en uitdagingen op basis van stukken van de vijf gemeenten en het Land van Cuijk als geheel, zoals coalitieakkoorden, beleidsplannen en eerdere onderzoeksrapporten. 3. Consultatie met bestuur, ambtelijke organisatie, externe stakeholders (buurgemeenten, regioverbanden, de provincie) en de gemeenschap (bewoners, ondernemers, maatschappeijke organisaties, jongeren) om gevoel te krijgen bij de ambities, opgaven en uitdagingen die zij voor het

4 6 7 Inleiding Land van Cuijk en de individuele gemeenten zien; en bij de beelden van bestuurskracht die er zijn. 4. Het analyseren en interpreteren van de verzamelde achtergronden, feiten, opinies en beelden, wat uiteindelijk leidt tot een. Gezamenlijk moeten deze vier fasen leiden tot een scherper beeld voor de vijf gemeenteraden over de meest duurzame voor van samenwerking voor het Land van Cuijk. en navolgbare redenering met elkaar te spreken en uiteindelijk het besluit te nemen. Publieke waarde Legitimiteit Bestuurskracht Het model Public Value is ontwikkeld door Mark Moore (1995) Organisatie en besturing ook geen one-size-fits-all afweging. Elk gebied, elke regio heeft zijn of haar eigen logica en eigen combinatie van gevraagde publieke waarde, best bijpassende organisatie en (be)sturing én legitimiteit en draagvlak onder de gemeenschap. Daarnaast is er altijd een gebiedseigen weging van criteria, politieke realiteit én mogelijkheden en onmogelijkheden. De dwingende logica is dan ook veel meer een hulpmiddel om gezamenlijk een zinvol gesprek te voeren over de kernvraag bij bestuurlijke toekomst, dan een glazen bol met concrete antwoorden over het vraagstuk. 1.3 BETEKENIS VAN NOTA VAN BEVINDINGEN De is een bundeling van alle uitkomsten en opbrengsten van de drie fasen. De bevat géén analyses of conclusies. Discussie en kleur komt op het moment dat, op basis van de, Berenschot overgaat tot het formuleren van afwegingen en adviezen. De volledige vormt een onderdeel van de uiteindelijke rapportage die adviezen en afwegingen bevat. 1.4 AANPAK Centraal in onze aanpak bij de beantwoording van vraagstukken over bestuurlijke toekomst staat het aanbrengen van een dwingende logica. Bij zwaarwegende besluiten, zoals bestuurlijke toekomst, wil je bij voorkeur besluiten op meer dan alleen onderbuikgevoel. En je wilt met elkaar een zinvol en betekenisvol gesprek voeren over de wenselijkheid van bepaalde bestuurlijke toekomsten. De bodem voor besluitvorming en dat gewenste gesprek bestaat uit gevoel én uit rationele overwegingen. Het is zaak om vanuit een samenhangende, logische Voor ons begint zo n redenering altijd bij de inhoudelijke opgaven en ambities die een gebied heeft. Wat speelt er dat je gezamenlijk op dient te lossen? Op basis van die inhoud vertrekt de dwingende logica over de vraag van bestuurlijke toekomst, te weten: Welke bestuurlijke toekomst stelt ons het beste in staat om de inhoudelijke opgaven en ambities van dit gebied aan te pakken? De aanpak van dwingende logica hangt nauw samen met de public value benadering die door Mark Moore is ontwikkeld. Kern is dat je als overheidsorganisatie maar één doelstelling hebt: publieke waarde realiseren. Het totaal aan publieke waarde voor een regio of gebied noemen wij een gebiedsagenda. Het middel waarmee je dat doet (je organisatie en (be)sturing) moet in balans zijn met de publieke waarde die je wilt/moet realiseren. En de combinatie tussen die publieke waarde en de organisatie en (be)sturing moet legitiem zijn (juridisch én politiek/electoraal). Alleen dan ontwikkel je duurzame bestuurskracht. Bestuurskracht is het vermogen van de gemeente om daadwerkelijk publieke waarde (de gebiedsagenda) gerealiseerd te krijgen. Helaas is de dwingende logica geen wiskundig model. Er komt geen absolute uitkomst uit. Het is 1.5 LEESWIJZER In hoofdstukken 2, 3 en 4 schetsen wij een algemeen beeld van het Land van Cuijk. Deze situatieschets is een combinatie van feiten en achtergronden. In hoofdstuk 5 gaan we nader in op de trends en ontwikkelingen waar de gemeenten in het Land van Cuijk, zowel individueel als collectief, mee te maken hebben. In hoofdstuk 6 koppelen wij de bevindingen van de raadplegingen terug. De ambities, opgaven en uitdagingen van het Land van Cuijk komen aan bod in hoofdstuk 7. In hoofdstuk 8 schetsen wij een beeld van de bestuurskracht die nodig is om die ambities, opgaven en uitdagingen aan te gaan, maar ook van de huidige bestuurskracht van de gemeenten in het Land van Cuijk, zowel individueel als collectief.

5 8 9 2 Inleidende situatieschets Land van Cuijk In dit hoofdstuk maken wij een situatieschets van het Land van Cuijk. Deze situatieschets is een combinatie van feiten en achtergronden. Wij hebben daarbij gekozen voor die onderwerpen die in onze ervaring relevant zijn voor het beleid en/of de bestuurlijke toekomst van een gemeente. 2.1 HET LAND VAN CUIJK De gemeenten Bo xmeer, Cuijk, Grave, Mill en St Hubert en Sint Anthonis vormen samen het Land van Cuijk. Deze regio bevindt zich in de slenk van Venlo, ten oosten van de Peel en aan de westoever van de Maas. Tegenwoordig wordt het Land van Cuijk tot het noordoostelijke deel van de provincie Noord-Brabant gerekend. Desondanks is dit gebied ook op Gelderland, met name Nijmegen, georiënteerd en zijn er ook verbindingen met Noord Limburg en het Duitse achterland. Het Land van Cuijk bestaat uit twee grotere kernen, Cuijk en Boxmeer, en bestaat verder uit 33 dorpen en de vestingstad Grave. Naast de Maas is ook de Peel kenmerkend voor het gebied. de 12 e tot 15 e eeuw zowel onderdeel geweest van het hertogdom Gelre als van het hertogdom Brabant. Het effect van de vele oorlogen is na de 15 e eeuw ook in Brabant sterk voelbaar geweest. De positie van het Land van Cuijk was tijdens de tachtigjarige oorlog onzeker totdat het bij de Vrede van Munster in 1648 onderdeel werd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dit was ook de tijd dat de katholieke meerderheid decennia lang onderdrukt werd door een protestantse minderheid. Hier kwam echter een kentering in toen het Land van Cuijk aan het eind van de 18 e eeuw onderdeel werd van het (katholieke) Franse keizerrijk. Toen Napoleon de Nederlanden weer had verlaten werd het Land van Cuijk in de 19 e eeuw onderdeel van Brabant in de vorm die wij vandaag de dag kennen. Gedurende deze eeuwen was het Land van Cuijk een arme streek. Men was meestal boer en hield zich bezig met veehouderij en/of het steken van turf in de hoogveen moerrassen. Halverwege de 19 e eeuw werd de grond serieus ontgonnen en pas in de 20 e eeuw steeg de welvaart door innovaties in de landbouw en intensieve vormen van veehouderij. 2.2 HISTORIE EN CULTUUR De bovengenoemde oriëntatie op Gelderland is ook begrijpelijk vanuit historisch perspectief. In de 12 e eeuw was er namelijk al een heer van Cuijk, die eigenlijk leenman van Gelre was. Door oorlog en landverdeling onder de adel is het Land van Cuijk in Deze woelige geschiedenis en de noodzaak tot overleven in zware tijden heeft gemaakt dat de inwoners van het Land van Cuijk zeer zelfredzaam zijn en dat de sociale samenhang, met name in de kleinere kernen, zeer groot is. Dit uit zich bijvoorbeeld in een rijk verenigingsleven. Tradities zoals carnaval, maar ook gilden- en buurtfeesten worden gekoesterd.

6 Wat betreft het landschap zijn de rivier de Maas en het Peelgebied belangrijke identiteitsdragers. De Maas stroomt breed, deels onbedijkt door de regio waardoor de invloed van het water nog heel herkenbaar in het natuur- en cultuurlandschap aanwezig is. De rivier heeft daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan de identiteit van het Land van Cuijk. Aan de rivier liggen historische plaatsen, waaronder de vestingstad Grave, maar ook Cuijk profileert zich als Stad aan de Maas. In het verleden isoleerde de Maas het Land van Cuijk van de rest van Nederland, maar tegenwoordig zorgt de rivier juist voor een goede verbinding met de rest van Nederland en Europa. De Maas heeft dan ook een impuls gegevens aan de vaarweg-gerelateerde industrie en waterrecreatie. Ook de Peel isoleerde de streek in het verleden als bijna ondoordringbaar moerasgebied, maar werd later een belangrijke bron van economische bedrijvigheid door het turfsteken dat in de 19 e eeuw op steeds grotere schaal plaatsvond. 2.3 ECONOMISCHE BEDRIJVIGHEID Ook vandaag de dag speelt de agrarische sector een belangrijke rol in het Land van Cuijk. De gevestigde bedrijven zijn een mengeling van klein schalige bedrijven tot grote veehouderijen. Het gebied heeft zich dan ook ontwikkeld tot het centrum op het gebied van Agro, Food en Health, wat ervoor heeft gezorgd dat bijna 20 procent van de Land van Cuijkse beroepsbevolking in deze sector werkt. Naast de agrarische sector zijn ook de industrie, zorg en de toeristisch-recreatieve sector sterk vertegenwoordigd in het Land van Cuijk. Voor de industrie geldt zelfs dat deze nog sterker aanwezig is dan in omliggende gebieden. Het grootbedrijf is van oudsher één van de belangrijke krachten achter deze positie. Grote bedrijven zoals Nutricia (Cuijk) en Nutreco (Boxmeer) zijn dan ook gevestigd in deze regio. De ontwikkeling van deze sectoren liep de afgelopen jaar sterk uiteen. Zo liet de industriesector een werkgelegenheidskrimp zien, terwijl het toerisme de afgelopen jaren juist voor meer werkgelegenheid heeft gezorgd. De verwachting is echter wel dat deze vier sectoren de komende jaren de centraal staan in de ontwikkeling van de regionale economie. 2.4 BEREIKBAARHEID Hoewel het Land van Cuijk niet centraal in Nederland ligt heeft het een goede aansluiting met de rest van Nederland en Noordwest-Europa. Het Land van Cuijk is omringd door economisch sterke regio s, zoals de stedelijke netwerken Brabantstad en Knooppunt Arnhem-Nijmegen en het internationale knooppunt Venlo. Deze aansluiting komt mede door de gunstige bereikbaarheid. Zo is het Land van Cuijk goed te bereiken middels wegverbindingen, de Maas en per spoor. Tot slot complementeert de nabijgelegen Duitse luchthaven Weeze de transportketen en zorgt het voor een goede bereikbaarheid met de rest van Europa. De belangrijkste vervoersaders zijn de Noord-Zuid verbinding in de vorm van de A73 en Oost-West verbinding middels de A77. Waar de A73 zorgt voor een goede aansluiting met Nijmegen, zorgt de A77 voor aansluiting met Duitsland. De komende periode hoopt het Land van Cuijk de Oost-West verbinding te verstevigen door bijvoorbeeld de A77 te verbinden met de A50 richting Uden. Dit moet zorgen voor een betere aansluiting met West- Brabant. Hoewel het Land van Cuijk beschikt over een gunstige ligging ten aanzien van belangrijke vervoeraders, is de bereikbaarheid van de kernen (met name door de mindere aan wezigheid van openbaarvervoer) een aandachtspunt voor de toekomst. Feiten over het Land van Cuijk De eerder omschreven situatieschets van het Land Berenschot heeft hiervoor een selectie gemaakt van Cuijk wordt nader ingekleurd aan de hand naar relevante thema s. Wij hebben daarbij gekozen van feiten. De gegevens in onderstaand hoofdstuk voor onderwerpen die in onze ervaring relevant zijn zijn (voor het overgrote deel) afkomstig uit de voor de situatieschets van een gemeenten en/of de openbare databases van het CBS en PBL. We kiezen voor deze databases omdat de cijfers objectief thema s: bestuurlijke toekomst van een gemeenten. Dit zijn de worden vastgesteld, cijfers over alle Nederlandse 1. Demografische kenmerken, gemeenten bevatten én omdat het CBS en PBL aan 2. Ruimte en Wonen, betrouwbare kwaliteitsbewaking van haar databases doen. Daarmee verzekeren wij ons van de 4. Maatschappelijke problematiek, 3. Economie, meest bruikbare getallen en informatie. We putten 5. Regionale Samenwerking. Achtereenvolgend uit de databases van het CBS en PBL via de website die op tal van hoofdstuk behandeld. worden deze onderwerpen in dit zaken relevant statistisch materiaal ontsluit. Deze website is een initiatief van de VNG en het KING (Kwaliteits Instituut Nederlandse Gemeenten). Naast het feit dat deze gegevens een beeld moet schetsen over de verschillen en overeenkomsten tussen de onderlinge gemeenten, is het ook van belang om deze in perspectief te plaatsen met de regio. Daarom wordt er meerdere malen een vergelijking gemaakt met de omliggende gemeente van het Land van Cuijk (Figuur 1). Dit zijn de gemeenten Bergen (L.), Boekel, Gemert-Bakel, Gennep, Heumen, Landerd, Mook en Middelaar, Oss, Uden, Venray en Wijchen. Deze omliggende gemeenten zijn veelal kleine en middelgrote gemeenten en zijn daarom qua omvang en profiel interessant om het Land van Cuijk mee te vergelijken.

7 12 13 Feiten over het Land van Cuijk 3.1 DEMOGRAFISCHE KENMERKEN FIGUUR 1 Land van Cuijk en omliggende gemeenten Inwoneraantallen Boxmeer en Cuijk zijn met respectievelijk en inwoners de grootste gemeenten binnen het Land van Cuijk. Met deze inwonersomvang kunnen zij omschreven worden als twee grotere kleine gemeenten. De inwonersaantallen van de Grave, Mill & Sint Hubert en Sint Anthonis liggen aanzienlijk lager, namelijk tussen de en inwoners. Zij kunnen daarmee het beste omschreven worden als kleine gemeenten. De inwonersaantallen van deze drie gemeenten zijn (met uitzondering van Mook en Middelaar en Boekel) de laagste van de regio. Voor Boxmeer en Cuijk geldt juist het tegenovergestelde; de inwonersaantallen zijn hoog binnen de regio (Tabel 1). GEMEENTEN BEVOLKING TOTAAL INWONERS (% TOTAAL) Boxmeer ,89% Cuijk ,96% Grave ,06% Mill en Sint Hubert ,62% Sint Anthonis ,81% Bergen (L.) ,17% Boekel ,48% Gemert-Bakel ,18% Gennep ,14% Heumen ,96% Landerd ,71% Mook en Middelaar ,88% Oss ,79% Uden ,99% Venray ,48% Wijchen ,88% Totaal ,00% Bevolkingsdichtheid In zijn totaliteit ligt de bevolkingsdichtheid voor het Land van Cuijk lager dan het landelijk gemiddelde. De bevolkingsdichtheid varieert echter wel tussen gemeenten binnen het Land van Cuijk (Tabel 2). Zo ligt de bevolkingsdichtheid voor Cuijk en Grave iets boven het landelijk gemiddelde, terwijl de bevolkingsdichtheid van Sint Anthonis de laagste van de regio is. De hoogte van de cijfers geven een indicatie dat de gemeente Sint Anthonis meer landelijk gebied heeft en dat de woonkernen in Grave en Cuijk weer groter zijn. GEMEENTEN BEVOLKINGSDICHTHEID [PERS_KM2] Boxmeer 250 Cuijk 431 Grave 451 Mill en Sint Hubert 203 Sint Anthonis 116 Bergen (L.) 121 Boekel 297 Gemert-Bakel 240 Gennep 339 Heumen 394 Landerd 216 Mook en Middelaar 412 Oss 527 Uden 611 Venray 262 Wijchen 587 TABEL 2 Bevolkingsdichtheid (Bron: CBS, 2016) TABEL 1 Aantal inwoners (Bron: CBS, 2016)

8 14 15 Feiten over het Land van Cuijk Bevolkingsprognoses In de afgelopen decennia is de bevolking van Nederland nog voortdurend gegroeid. Het Planbureau voor de Leefomgeving voorspelt dat de meeste gemeenten in de periode nog zullen groeien. Ook voor de provincie Noord- Brabant is voorspeld dat het aantal inwoners in de toekomst zal blijven groeien (Tabel 3). Desondanks wordt er niet voor alle gemeenten binnen het Land van Cuijk bevolkingsgroei verwacht. Voor de gemeenten Boxmeer, Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis wordt namelijk een (lichte) krimp in het aantal inwoners voorspeld. De gemeenten Cuijk en Grave zullen de komende jaren waarschijnlijk wel lichte groei kennen. GEMEENTE AANTAL INWONERS 0-20 JAAR AANTAL INWONERS Boxmeer Cuijk Grave Mill en Sint Hubert Sint Anthonis GEMEENTE INWONERS- AANTAL 2020 INWONERS- AANTAL 2030 INWONERS- AANTAL 2040 % VERWACHTE BEVOLKINGSGROEI 2030 T.O.V % VERWACHTE BEVOLKINGSGROEI 2040 T.O.V Boxmeer ,1% -1,6% Cuijk ,8% 1,4% Grave ,9% 1,3% Mill en Sint Hubert ,5% -0,7% Sint Anthonis ,6% -5,2% Noord- Brabant ,7% 3,9% TABEL 3 Bevolkingsprognoses (Bron: Bevolkingsprognoses Provincie Noord-Brabant, 2017) Noord- Brabant TABEL 4 Aantal jongeren en ouderen per gemeente (Bron: Bevolkingsprognoses Provincie Noord-Brabant, 2017) GROENE DRUK GRIJZE DRUK Boxmeer 0,35 0,41 0,40 0,68 Cuijk 0,36 0,39 0,39 0,63 Grave 0,27 0,28 0,29 0,42 Mill en Sint Hubert 0,34 0,38 0,39 0,60 Belangrijk bij de groeiprognose is de mate waarin een gemeente vergrijst en/of ontgroent. Dit kan weergegeven worden in de groene en grijze druk (Tabel 4 & 5). De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. Opvallend is dat de groene druk voor alle Land van Cuijkse gemeenten in 2020 waarschijnlijk lager zal liggen dan het landelijk gemiddelde. Ook in 2040, zo is de voorspelling, zal de groene druk onder het landelijk gemiddelde liggen (met uitzondering van Sint Anthonis). waardoor de grijze druk met uitzondering van Grave fors boven het landelijk gemiddelde komt te liggen. Met name in Sint Anthonis is de grijze druk erg fors. Uit deze cijfers blijkt dat vergrijzing voor het Land van Cuijk een sterk bepalende factor zal worden. Dit vraagt van gemeenten om, met het oog op de toekomst, voor te sorteren op vraagstukken die een sterk vergrijsde bevolking met zich meebrengt. Sint Anthonis 0,37 0,42 0,41 0,90 Noord- Brabant 0,36 0,40 0,35 0,53 Nederland 0,38 0,42 0,31 0,51 TABEL 5 Groene en grijze druk (Bron: CBS, 2016) De grijze druk berekent de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. Deze grijze druk ligt (met uitzondering van Grave) momenteel al hoger dan het landelijk gemiddelde. Zoals in de cijfers is te zien (Tabel 4), stijgt het aantal inwoners dat ouder is dan 65 de komende jaren aanzienlijk. Dit leidt er toe dat de grijze druk in de toekomst zal toenemen,

9 16 17 Feiten over het Land van Cuijk 3.2 RUIMTE EN WONEN Koopwoningen versus sociale huur De onderlinge WOZ-waarden verschillen sterk binnen het Land van Cuijk. De gemiddelde WOZ-waarden voor Cuijk en Grave liggen namelijk fors lager dan de gemiddelde WOZ-waarden van Boxmeer, Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis. Opvallend is dat de gemiddelde WOZ-waarden voor Cuijk en Grave ook fors lager liggen dan de rest van de regio (met uitzondering van Bergen en Venray). Deze ligt voor beide gemeenten dan ook onder het landelijk gemiddelde, terwijl deze voor de overige Land van Cuijk gemeenten redelijk overeen komt met het gemiddelde van de regio en daarmee ook met het landelijk gemiddelde. Het percentage koopwoningen ligt voor alle gemeenten in het Land van Cuijk fors hoger dan het landelijk gemiddelde. Dit geldt ook voor de gehele regio. Binnen de regio heeft de gemeente Boekel het hoogste percentage koopwoningen, gevolgd door Sint Anthonis en Mook en Middelaar. Het aandeel sociale huur ten opzichte van de totale huurvoorraad ligt binnen de regio hoger dan het landelijk gemiddelde. Binnen het Land Cuijk heeft Mill en Hubert relatief gezien de meeste sociale huurwoningen. Woonlasten Binnen het Land van Cuijk zijn de gemeentelijke woonlasten 1) voor zowel de eenpersoonshuishoudens als de meerpersoonshuishoudens het laagst in Boxmeer en Cuijk (Figuur 2). De woonlasten voor de inwoners van deze gemeenten liggen dan ook onder het landelijk en regionaal gemiddelde (Tabel 7). De woonlasten voor Grave, Mill en Sint Anthonis liggen boven het landelijk en regionaal gemiddelde. GEMEENTEN GEMIDDELDE WOZ- WAARDE WONINGEN [DZD EURO] [2016] % KOOP- WONINGEN [2015] % HUUR- WONINGEN [2015] % VOORRAAD SOCIALE HUURSECTOR [2015] Boxmeer Cuijk ,8 37,2 77 Grave ,7 35,3 64 Mill en Sint Hubert ,9 27,1 78 Sint Anthonis ,3 23,7 7 Bergen (L.) ,4 29,6 83 Boekel ,1 22,9 67 Gemert-Bakel ,5 32,5 66 Gennep ,6 34,4 68 Heumen Landerd ,9 26,1 76 Mook en Middelaar ,6 25,4 68 Oss ,1 36,9 76 Uden ,6 36,4 61 Venray ,7 37,3 73 FIGUUR 2 Hoogte woonlasten (Bron: COELO, 2016) Het percentage onroerendzaakbelasting voor woningeigenaren ligt in Grave en Mill en Sint Hubert hoger dan landelijk gemiddelde, terwijl dit in Boxmeer en Cuijk onder het landelijk gemiddelde ligt. Het OZBpercentage van Sint Anthonis ligt op het landelijk en regionaal gemiddelde. 2) De tarieven voor riool- en afvalstoffenheffing liggen in alle Land van Cuijk gemeenten onder het landelijk gemiddelde, maar zijn het laagste voor de inwoners van Grave. Wijchen ,2 33,8 72 Nederland ,9 44,1 57 TABEL 6 Gegevens over koopwoningen (Bron: CBS 2015, 2016) 1) De gemeentelijke woonlasten bestaan uit de onroerendzaakbelasting, reinigingsheffing, rioolheffing verminderd met de heffingskorting. 2) NB: De waarderingsgrondslag per gemeente kan verschillen, waardoor een hoog tarief alsnog kan leiden tot lagere lasten. Daarom hebben wij in tabel 7 ook de gemiddelde lasten opgenomen voor één- en meerpersoonswoningen.

10 18 19 Feiten over het Land van Cuijk GEMEENTEN ÉÉNPERSOONS- HUISHOUDEN MEERPERSOONS- HUISHOUDEN RIOOL EN AFVAL- STOFFENHEFFING PER INWONER OZB-TARIEF WONINGEN Boxmeer ,1161 Cuijk ,1131 Voorzieningen Ten opzichte van de rest van Nederland moeten inwoners van het Land van Cuijk een grotere afstand afleggen voor belangrijke voorzieningen. Ten opzichte van de regio scoort het Land van Cuijk gemiddeld. Wel valt hier uit op te maken dat inwoners van Sint Anthonis veruit de meeste afstand moeten afleggen voor de voorzieningen (Tabel 8). Grave ,1478 Mill en Sint Hubert ,1553 Sint Anthonis ,1384 Bergen (L.) ,1242 Boekel ,171 Gemert-Bakel ,1667 Gennep ,1187 Heumen ,1861 Landerd ,1029 Mook en Middelaar ,1378 Oss ,1199 Uden ,1034 Venray ,1505 Wijchen ,1261 Nederland ,1339 TABEL 7 Gemeentelijke woonlasten (Bron: Coelo 2016) GEMEENTEN AFSTAND TOT HUISARTSEN- PRAKTIJK [KM] [2015] AFSTAND TOT VOORTGEZET ONDERWIJS [KM] [2014] AFSTAND TOT WINKELS DAGELIJKSE BOODSCHAPPEN [KM] [2015] AFSTAND TOT SPORT- ACCOMODATIES [KM] [2014] Boxmeer 1,2 3,3 1,2 0,8 Cuijk 1,3 1,9 1 0,8 Grave 1,6 1,5 1,1 0,8 Mill en Sint Hubert 2 2,3 2,1 0,8 Sint Anthonis 1,5 4,5 1,6 0,9 Bergen (L.) 2,2 10,6 1,8 1,3 Boekel 1,7 6,2 1,7 0,8 Gemert-Bakel 1,5 3,1 0,9 0,8 Gennep 1,3 2,7 1 0,8 Heumen 1,3 3,3 1,3 0,6 Landerd 1,1 6,2 1,4 0,8 Mook en Middelaar 1 2,2 1 0,8 Oss 1,2 2,5 1 0,7 Venray 1,6 3 1,3 0,9 Wijchen 1,3 2,5 1 0,8 Nederland 0,9 2,3 0,9 0,7 TABEL 8 Afstand tot voorzieningen (Bron: CBS, 2014, 2015) 3.3 ECONOMIE De netto participatiegraad ligt in de gehele regio (met uitzondering van Oss) boven het landelijk gemiddelde. Dit betekent dat binnen de regio een relatief groot gedeelte van de beschikbare beroepsbevolking een baan heeft. Wel zijn er grote verschillen in de netto participatiegraad tussen de gemeenten in de regio. Zo behoort de participatiegraad van Cuijk tot de slechtste van de regio (alleen Oss heeft een lagere participatiegraad), terwijl die van Sint Anthonis tot de hoogste van de regio behoort. Ondanks dat de participatiegraad voor de individuele gemeenten binnen het Land van Cuijk boven het landelijk gemiddelde ligt, zijn het aantal banen

11 20 21 Feiten over het Land van Cuijk (per inwoners) en het aantal vestigingen De sectoren waarbinnen men werkzaam is komen Sint Anthonis Cuijk (per inwoners) lager dan het landelijk gemiddelde. Dit impliceert dat er in het Land van Cuijk veel forensen wonen die elders in de regio of het land werken. De enige uitzondering is Boxmeer; die juist meer banen creëert voor mensen buiten de gemeente. tussen de gemeenten wel redelijk overeen (Figuur 3). Met uitzondering van Sint Anthonis zitten bedrijven met name in de zakelijke dienstverlening. Voor Sint Anthonis geldt echter dat landbouw de grootste sector is. Maar liefst bijna 40% van de vestigingen van bedrijven is actief in de landbouw sector. 20% 11% 4% 38% 14% 6% 9% 16% GEMEENTEN ECONOMISCHE PARTICIPATIE [SCORE (0-100)] [2016] BANEN TOTAAL [AANTAL] [2015] BANEN (PER INWONERS IN DE LEEFTIJD 15 TOT EN MET 64 JAAR) [2015] VESTIGING VAN BEDRIJVEN (AANTAL) [2015] VESTIGINGEN PER INWONERS 14% 13% 32% 23% Boxmeer , ,5 Cuijk , ,6 Mill en Sint Hubert Grave Grave , ,4 Mill en Sint Hubert , ,2 Sint Anthonis , ,3 12% 5% 18% 15% 7% 9% 17% Bergen (L.) , ,6 Boekel , ,1 24% 21% Gemert-Bakel , ,4 17% Gennep , Heumen , ,2 20% 35% Landerd , ,3 Mook en Middelaar , ,1 Oss , ,2 Boxmeer 6% 15% Uden , ,2 17% Venray , ,6 Wijchen , ,9 12% Nederland , ,6 TABEL 9 Participatie, werkgelegenheid en economie (Bron: LISA 2015 & CBS 2016) Landbouw Industrie Handel Zakelijke dienstverlening Collectieve dienstverlening Ov. dienstverlening 30% 20% FIGUUR 3 Aandeel vestigingen per sector (Bron: waarstaatjegemeente.nl)

12 22 23 Feiten over het Land van Cuijk 3.4 MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMATIEK Maatschappelijke problematiek is een breed en omvangrijk begrip. In deze paragraaf wordt over de maatschappelijke problematiek een beeld geschetst aan de hand van het gemiddelde opleidingsniveau, de financiële situatie van inwoners, gerealiseerde misdaadcijfers en jeugdproblematiek. Opleidingsniveau Tabel 10 toont het aandeel hoog en laag opgeleiden binnen de beroepsbevolking. Het aantal inwoners met een laag opleidingsniveau (met uitzondering van Sint Anthonis) is binnen het Land van Cuijk hoger dan het landelijk gemiddelde. Met name Mill en Sint Hubert heeft veel laag opgeleiden. Onderzoek wijst uit dat met name laag opgeleiden met een lokale oriëntatie, steeds minder perspectief hebben op de arbeidsmarkt. 3) Daarnaast geeft tabel 9 ook invulling aan het percentage laaggeletterdheid binnen de gemeenten. Een laaggeletterde is doorgaans minder zelfredzaam en minder sociaal actief waardoor vaker een beroep wordt gedaan op gemeentelijke voorzieningen. Het percentage laaggeletterdheid ligt in het Land van Cuijk tussen 13-16% en is hiermee relatief hoog ten opzichte van de regio. 3) Opleidingsniveau laag: Dit omvat onderwijs op het niveau van basisonderwijs, het vmbo, de eerste 3 leerjaren van havo/vwo of de assistentenopleiding (mbo-1). Opleidingsniveau hoog: Dit omvat onderwijs op het niveau van hbo of wo. Bron: CBS, 2016 Besteedbaar inkomen Wat betreft het aantal personen boven de 18 jaar met een bijstandsuitkering scoort het Land van Cuijk significant beter dan het landelijk (-55%) en regionaal gemiddelde (met uitzondering van Cuijk) (Tabel 11). Het percentage huishoudens met een inkomen bij de laagste 10% van Nederland is in het Land van Cuijk dan ook fors lager dan het landelijk gemiddelde. Dit is in lijn met de rest van de regio, waar ook alle gemeenten onder het landelijk gemiddelde zitten. PERSONEN MET BIJSTANDSUITKERINGEN (PER DZD.INW. 18 +) [2016] Het percentage huishoudens met een inkomen bij de hoogste 10% van Nederland daarentegen geeft een meer divers beeld. Zo is het aantal huishoudens met een zeer hoog inkomen in Boxmeer en Sint Anthonis hoog ten opzichte van de rest van Nederland (respectievelijk 11,3% en 13,3% versus 10% landelijk), terwijl dit percentage voor Cuijk, Grave en Mill en Hubert onder het landelijk gemiddelde ligt. GEMIDDELD BESTEEDBAAR INKOMEN PERSONEN [DZD EURO] [2012] % HUISHOUDENS MET INKOMEN 10E 10%-GROEP [%] [2013] % HUISHOUDENS MET INKOMEN 1E 10%-GROEP [%] [2013] Boxmeer 19,1 20,2 11,3 6,1 BEROEPSBEVOLKING ONDERWIJS LAAG [PER INWONERS] [2015] BEROEPSBEVOLKING HOOG (PER INWONERS JAAR) LAAGGELETTERDEN (%) [LAAGGELETTERDHEID (%)] [2013] Boxmeer % Cuijk % Grave % Mill en Sint Hubert % Sint Anthonis % Bergen (L.) % Boekel % Gemert-Bakel % Gennep % Heumen % Landerd % Mook en Middelaar % Oss % Uden % Venray % Cuijk 27,9 19,2 8,6 6,7 Grave 19,6 19,8 9,6 7,7 Mill en Sint Hubert 16,1 19,3 9,3 4,7 Sint Anthonis 10,8 20,2 13,3 4,4 Bergen (L.) 23,4 18,4 8,9 7,1 Boekel 16,3 19,1 13,2 5,3 Gemert-Bakel 20,8 19,4 10 7,5 Gennep 26,9 19,1 8,5 7 Heumen 25,3 22,3 15,2 6,1 Landerd 13, ,3 5,3 Mook en Middelaar 22,1 23,1 14,7 5,9 Oss ,9 7,6 Uden 26,2 20,1 9,7 9,7 Venray 34 19,4 9,5 8,4 Wijchen 27,9 20,3 10 6,5 Nederland 41,3 20, TABEL 11 Financiële situatie inwoners (Bron: CBS, 2012, 2013, 2016) Wijchen % Nederland TABEL 10 Opleidingsniveau van de beroepsbevolking (Bron: CBS, 2013, 2015)

13 24 25 Feiten over het Land van Cuijk Sociale jeugdproblematiek De cijfers op het gebied van sociale jeugdproblematiek schetsen binnen de regio een redelijk eenduidig beeld (Tabel 12). Het percentage kinderen in uitkerings gezinnen, meldingen van kindermishandeling en het percentage tienermoeders ligt voor de gehele regio onder het landelijk gemiddelde. Wel zijn Cuijk en Venray de negatieve uitschieters van de regio, terwijl juist Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis de beste cijfers van de regio tonen. Ook wat betreft het percentage achterstandsleerlingen zit het Land van Cuijk onder het landelijk en regionaal gemiddelde. Wel heeft de gemeente Cuijk een aanzienlijk hoger percentage achterstandsleerlingen dan de rest van het Land van Cuijk. De regionale cijfers tonen een meer gespreid beeld. Een kwart van de gemeenten in de regio heeft meer achterstandsleerlingen dan het landelijk gemiddelde. Misdaadcijfers Wat betreft het aantal gepleegde misdrijven scoren alle gemeenten in de regio lager dan het landelijk gemiddelde (Tabel 13). Ten opzichte van de regio GEMEENTEN MISDRIJVEN [AANTAL PER INWONERS] scoren in Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis het laagste op het aantal misdrijven dat plaatsvindt. Het beeld van Boxmeer, Cuijk en Grave komt overeen met het gemiddelde van de gehele regio. GEWELDSMISDRIJVEN [AANTAL PER INWONERS] Boxmeer 46,2 3,3 Cuijk 49,2 5,1 Grave 42,6 4,2 KINDEREN IN UITKERINGSGEZIN [%] MELDING KINDER- MISHANDELING [%] ACHTERSTANDS- LEERLINGEN [%] TIENER - MOEDERS [%] Mill en Sint Hubert 34,1 2,7 Sint Anthonis 26,7 3 Boxmeer 2,45 0,31 8,64 0,22 Cuijk 5,04 0,58 11,33 0,28 Grave 4,4 0,29 8,46 0,53 Mill en Sint Hubert 1,7 0,04 7,66 0,27 Sint Anthonis 1,13 0,19 7,24 0,00 Bergen (L.) 3,04 0,57 9,65 0,00 Boekel 2,09 0,25 15,38 0,00 Gemert-Bakel 2,72 0,3 11,09 0,67 Gennep 3,15 0,6 5,88 0,44 Heumen 1,91 0,16 2,67 0,00 Landerd 1,49 0,03 8,16 0,00 Mook en Middelaar 3,05 0,37 2,25 0,00 Oss 3,84 0,42 13,09 0,50 Uden 3,64 0,56 14,34 0,26 Bergen (L.) 34,8 3 Boekel 36,5 3,5 Gemert-Bakel 50,2 5,7 Gennep 50,3 4,9 Heumen 47,6 2,4 Landerd 40,8 3,3 Mook en Middelaar 40,3 5 Oss 68 4,9 Uden 64,1 5,3 Venray 64,2 5,5 Wijchen 47,3 4,3 Nederland 68,4 6,60 TABEL 13 Misdaadcijfers (Bron: CBS, 2015) Venray 5,14 0,45 12,21 0,24 Wijchen 3,77 0,45 5,13 0,08 Nederland 5,66 0,91 11, TABEL 12 Maatschappelijke problematiek (VerweijJonker Instituut, 2012)

14 26 27 Feiten over het Land van Cuijk 3.5 ORIËNTATIE REGIONALE SAMENWERKING In deze paragraaf wordt in gegaan op hoe er binnen het Land van Cuijk al wordt samengewerkt. FIGUUR 4 Gemeentekaart samenwerkingen Land van Cuijk (Bron: Regioatlas.nl, 2017) Focus en richting van werking het meest georiënteerd? En hoe wordt er bestaande samenwerking samengewerkt binnen Land van Cuijk en met de Binnen het Land van Cuijk werken de vijf gemeenten omliggende regio? op veel terreinen al samen. Zowel binnen de regio Land van Cuijk als daarbuiten bestaan er op tal van Figuur 4 maakt de oriëntatierichting met betrekking terreinen samenwerkingsverbanden. In deze paragraaf beschrijven we deze samenwerkings verbanden. inzichtelijk. De grafische weergave heeft betrekking tot samenwerken voor het Land van Cuijk grafisch In welke richting is het Land van Cuick qua samen- op samenwerkingsverbanden in beleidsdomeinen, namelijk het sociaal domein (onder andere: WMO, jeugdzorg, GGD s, AWBZ, UWV, ISD s) en het fysiek domein (RUD s, handhaving, RIEC s), alsmede samenwerkingen op bestuurlijk vlak (provincies, veiligheidsregio s, COROP-gebieden, veiligheidshuizen, MIRT-gebieden, kamers van koophandel, arrondissementen). Voor de kaart geldt dat naarmate de gemeenten donkerder van kleur zijn, er meer onderlinge samenwerkingsverbanden zijn. Het aantal samenwerkingsverbanden binnen het Land van Cuijk en tussen het Land van Cuijk en omliggende gemeenten is terug te zien in tabel 15. LAND VAN CUIJK Land van Cuijk 26 Boekel 24 Uden 24 Landerd 24 Bernheze 24 Oss 24 Meierijstad 24 s Hertogenbosch 19 Sint Michielsgestel 19 Boxtel 19 Haaren 19 Vught 18 Heusden 14 Gemert-Bakel 8 Bergen (L)* 4 Mook en Middelaar* 4 Gennep* 4 Venray* 3 Heumen** 2 Wijchen** 2 *Limburgse gemeente ** Gelderlandse gemeente TABEL 14 Aantal samenwerkingsverbanden binnen het Land van Cuijk en de omliggende gemeenten (Bron: Regioatlas.nl, 2017) Als we kijken naar de tabel en de grafische weergave van de samenwerkingsverbanden vallen de volgende zaken op. Allereerst laat de kaart duidelijk zien dat de vijf gemeenten van het Land van Cuijk voor namelijk met elkaar samenwerken. Tegelijkertijd strekt deze oriëntatie zich uit richting het noordwesten (onder andere Landerd, Uden en Boekel) en wordt er veel samengewerkt met de steden Oss en s Hertogenbosch. De oriëntatie richting Eindhoven daarentegen is veel minder. Er is een duidelijke regiogrens te zien tussen het Land van Cuijk en de gemeenten die daar ten zuiden van liggen. Dit verklaart ook waarom er met gemeente Gemert-Bakel, ondanks de nabije ligging, veel minder wordt samengewerkt. Ditzelfde geldt voor de nabije gemeenten die onderdeel zijn van de provincie Limburg. Ook hier wordt nauwelijks mee samengewerkt in formele structuren, met als uitzondering samenwerking op het gebied van passend (voortgezet) onderwijs met enkele Limburgse gemeenten. Verder zijn er veel samenwerkingsverbanden met de regio Noordoost-Brabant, op het gebied van bijvoorbeeld Jeugdzorg, AWBZ, WMO. Ook is het Land van Cuijk onderdeel van een collectief van 16 gemeenten in Brabant-Noord met betrekking tot de omgevingsdienst (ODBN). Verder is het Land van Cuijk onderdeel van de veiligheidsregio en wordt er samengewerkt met de Politie Brabant-Noord en Brandweer Brabant-Noord. Daarnaast wordt er samengewerkt via diverse platforms. Zo is daar het platform MooiMaasvallei (voorheen: platform Noordelijke Maasvallei). In dit platform werken overheid, ondernemers, onderwijs, zorg- en woonorganisaties met elkaar samen om van de regio Land van Cuijk én Noord Limburg een nog aantrekkelijker gebied te maken om te wonen, werken en recreëren. Naast de vijf gemeenten van het Land van Cuijk zijn ook Bergen, Gennep en Mook & Middelaar aangesloten.

15 28 29 Feiten over het Land van Cuijk Een ander interessant platform voor samenwerking is de Euregio, waarin ook de samenwerking wordt gezocht met Duitse partners. De Euregio is een openbaar lichaam dat wordt gesubsidieerd door de EU en behelst een samenwerkingsverband tussen Nederlandse en Duitse gemeenten in het grensgebied. Circa 55 gemeenten en regionale overheden zijn hierbij aangesloten. In het werkgebied van de Euregio Rijn-Waal willen de aangesloten partners in gezamenlijkheid optrekken en de mogelijkheden voor een sterke economische en maatschappelijke ontwikkeling aangrijpen. De Euregio Rijn-Waal brengt partners bij elkaar om gezamenlijke initiatieven te starten en zo gebruik te maken van synergieeffecten. Relevante partijen kunnen via dit openbaar lichaam subsidies opvragen voor initiatieven voor samenwerking (zie kader). Tot slot vindt er ook samenwerking plaats tussen de eigen bestuurlijke- en ambtelijke organisaties. De meest vergaande vorm van samenwerking is de ambtelijke fusie tussen Cuijk, Grave en Mill & Sint Hubert, ook wel de CGM organisatie genoemd. Onder de vlag Werkorganisatie CGM zijn de ambtelijke werkzaamheden sinds 1 januari 2014 binnen één organisatie ondergebracht. Dit is momenteel de meest vergaande samenwerkingsvorm tussen de gemeenten van het Land van Cuijk. Tot slot heeft het Land van Cuijk sinds 1 maart 2014 één Rekenkamercommissie die alle raden van de vijf gemeenten bedient Recente en voorgenomen samenwerking Land van Cuijk De wil van de vijf gemeenten om samen te werken Dynamic Borders: een initiatief Euregio Rhein- Waal Op 26 januari 2017 zijn de partners van het INTERREG-project Dynamic Borders van start gegaan. Dynamic Borders is een gezamenlijk, uniek grensoverschrijdend project van de gemeenten Bergen, Boxmeer, Cuijk, Gennep, Goch en Weeze. Naast een aantal medewerkers van de deelnemende gemeenten waren ook de partners Agrobusiness Niederrhein, AgriFood Capital, Niederrhein Tourismus, Stichting Leisure Port, het Regionaal Bureau voor Toerisme (RBT) Land van Cuijk, de Hochschule Rhein-Waal, de Industriële Kring Land van Cuijk en Noord-Limburg en het Stagebureau Land van Cuijk & Noord-Limburg in Boxmeer bij de startbijeenkomst van het project. De partners willen de regio vooruithelpen door de komende vier jaar de thema s agrobusiness, stagebemiddeling en toerisme gezamenlijk, grensoverschrijdend op te pakken. Tegelijkertijd willen de partners in de landelijke projectregio tussen Nijmegen, Venlo en het Ruhrgebied in een oost-west as de middelgrote en kleine bedrijven (mkb) versterken. Bron: euregio.org uitvoeringsagenda opgesteld. Uitgangspunt van de strategische visie is dat er geen nieuwe bestuurslaag bij komt, maar dat de taken en verantwoordelijkheden onderling verdeeld worden tussen de gemeenten. 3.7 CONCLUSIE Uit de situatieschets kunnen we een aantal zaken concluderen. Allereerst dat de trends en ontwikkelingen die spelen in het Land van Cuijk vrijwel altijd overeen komen met die van de regio. Uiteraard vallen de cijfers net iets positiever uit op het ene onderdeel ten opzichte van het andere deel, maar overall kan er geconcludeerd worden dat het Land van Cuijk geen grote verschillen toont met de rest van de regio. Daarnaast is de regio op meerdere onderdelen goed vergelijkbaar met de rest van Nederland. Uit de vele samenwerkingsverbanden kan bovendien geconcludeerd worden dat het Land van Cuijk actief de samenwerking met de regio op zoekt. Deze cijfers tonen dat het Land van Cuijk wat betreft regionale samenwerking met name georiënteerd is op Noordoost Brabant. Ondanks het feit dat het Land van Cuijk gemiddeld scoort op sociaal-economisch gebied, heeft het wel te maken met enkele uitdagingen. De belangrijkste uitdaging is dat de vergrijzing de komende jaren sterk zal toenemen. Hoewel vergrijzing op dit moment binnen het Land van Cuijk geen urgent probleem is, zal het dit in de toekomst wel worden. Naast de vergrijzing kampen de individuele gemeenten ook nog met eigen uitdagingen. Allereerst geldt 'Wij willen de kracht van het Land van Cuijk uitbreiden en versterken. Daarmee dragen we bij aan de versterking van de innovatieve, duurzame kennisregio die Brabant in Europees perspectief wil zijn, bouwen we aan recreatie en toerisme als nieuwe economische trekker en zorgen we voor een optimaal leef- en vestigingsklimaat met een reikwijdte die verder gaat dan het Land van Cuijk. Strategische visie LvC bijstandsuitkeringen, terwijl Mill en Sint Hubert geconfronteerd wordt met een laag opleidingsniveau. Met name in de toekomst zullen inwoners met een lager opleidingsniveau minder perspectief krijgen op de arbeidsmarkt. Hoewel Sint Anthonis zowel qua maatschappelijke problematiek als op financieel gebied er goed voor staat, staat bij hen het voorzieningenniveau mogelijk in de toekomst onder druk. Deze uitdagingen vragen nadrukkelijk om de aandacht van de gemeenten. en als partners op te trekken is expliciet gemaakt dat Boxmeer er financieel gezien het minst goed in 2011 middels het Graafs Manifest. Middels voor staat. Mogelijk kunnen in de toekomst de deze samenwerking willen de vijf gemeenten onder rentelasten druk leggen op de exploitatie. De uitda- andere naar buiten kunnen treden als één samen- gingen voor Mill en St Hubert en Cuijk zitten juist werkingspartner. Op basis van het manifest heb- meer in de maatschappelijke sfeer. Zo heeft Cuijk te ben de vijf gemeenten een strategische visie en een maken met een lage participatiegraad en hoog aantal

16 Financiën Om inzicht te krijgen in de financiële positie zijn de financiële kengetallen van de Land van Cuijk gemeenten geanalyseerd. De resultaten van de benchmark moeten daarnaast inzicht bieden in de apparaatskosten van de gemeente. 4.1 FINANCIËLE POSITIES VIJF GEMEENTEN Tabel 15 toont de financiële kengetallen van de Land van Cuijk gemeenten. Uit deze financiële kengetallen blijkt dat de financiële situatie tussen de gemeenten onderling sterk verschilt. De schuldquote toont het niveau van de schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten op de exploitatie, waarbij gecorrigeerd is voor alle verstrekte leningen. Boxmeer heeft de hoogste netto schuldquote van de Land van Cuijk gemeenten, terwijl juist Sint Anthonis een negatieve netto schuld heeft. Volgens de opgestelde VNG normen is een netto schuld van boven de 100% zorgelijk. Alleen de netto schuldquote van Boxmeer komt boven dit percentage uit. Ook voor de solvabiliteitsratio geldt dat Boxmeer er het minst positief uit komt. De solvabiliteitstratio geeft aan in hoeverre een de gemeente aan haar lange termijn verplichtingen kan voldoen, waarbij geldt hoe hoger de ratio des te beter de financiële positie van de gemeente. De solvabiliteitsratio s voor de overige Land van Cuijk gemeenten zijn voldoende tot goed (volgens opgestelde VNG normen is een solvabiliteitsratio boven de 30% voldoende), waarbij wederom geldt dat de ratio van Sint Anthonis (gevolgd door Grave) de beste is. Het percentage bij het kengetal grondexploitatie duidt erop hoeveel van de jaarlijkse ontvangsten nodig zijn om de boekwaarde af te lossen. Het is wenselijk om dit percentage zo laag mogelijk te houden. Ook hier geldt dat Boxmeer hierbij het hoogste percentage heeft. GEMEENTEN LASTEN PER INWONER - TOTAAL [EURO PER INWONER] NETTO SCHULDQUOTE (GECORRIGEERD VOOR VERSTREKTE LENINGEN) SOLVABILITEITS RATIO GROND EXPLOITATIE NETTO SCHULD PER INWONER Boxmeer ,04% 25,02% 70,53% 3093 Cuijk ,51% 34,19% 38,55% 2101 Grave ,80% 53,96% 1,39% -468 Mill en Sint Hubert ,53% 46,91% 0,34% 914 Sint Anthonis ,52% 58,31% 9,16% -51 TABEL 15 Financiële positie (Bron: Kennisbank Openbaar Bestuur, 2014)

17 32 33 Financiën KENGETAL TOELICHTING OP KENGETAL Sint Anthonis Lasten per inwoner Dit getal geeft weer de totale lasten van een gemeente gedeeld door het totale aantal inwoners. Totaal apparaatkosten (primair proces + overhead) Afwijking % per inwoner Afwijking absoluut Netto schuldquote gecorrigeerd voor leningen Dit cijfer geeft inzicht in het niveau van de gemeentelijke schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft dus een indicatie van de mate waarin de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie drukken. Uw organisatie Referentiegroep % Solvabiliteitsratio De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin een gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen ((totale eigen vermogen/ totale passiva)*100%). Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe beter de gemeente is staat is om aan financiële verplichtingen te voldoen Grond exploitatie Netto schuld per inwoner De grondexploitatie geeft aan hoe groot de waarde van de grond is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Het is wenselijk dit percentage zo laag mogelijk te houden. De netto schuldquote zijn de totale schulden (gecorrigeerd voor uitgeleende gelden) van een gemeente gedeeld door het totale aantal inwoners. Gemeente Sint Anthonis heeft relatief hoge apparaatskosten ten opzichte van de referentiegroep. De kosten zijn in totaal 21% hoger dan gemiddeld per inwoner. In euro s zijn de kosten hoger dan gemiddeld. TABEL 16 Financiële positie (Bron: Kennisbank Openbaar Bestuur, 2014) Primair proces en overhead 4.2 BEVINDINGEN BENCHMARK Uw organisatie Referentiegroep Om inzicht te krijgen in de apparaatskosten van de In deze paragraaf beschrijven we de belangrijkste primair proces overhead ambtelijke organisaties zijn er drie benchmarkonder- uitkomsten van het benchmarkonderzoek per orga- zoeken (de CGM organisatie telt hierbij als een) uit- nisatie. Het doel en de methodiek van de benchmark gevoerd. Deze benchmark onderzoeken zijn bedoeld staan in bijlage 3 beschreven. om inzicht te geven in de apparaatskosten (zowel Dit komt door zowel hogere kosten per inwoner van bare orde en veiligheid, Belastingen en WOZ hebben primair proces als overhead) van de betreffende het primaire proces (+21%, ) als voor hogere kosten zonder dat hiervoor een verklaring zit gemeente en deze te vergelijken met een referentie- de overhead (+23%, ). De hogere kosten in de werklast. Binnen de overheadcategorieën zijn groep. Door dit te doen komen opvallendheden aan van het primaire proces komen voornamelijk door Bestuurszaken en bestuursondersteuning, Directie en het licht welke inzicht geven in de organisatie. hogere materiële kosten ( ) dan gemid- management primair proces en Financiën en Control de deld, onder andere door hogere vastgoedkosten van categorieën met hogere kosten zonder dat hiervoor Bij het gebruik van benchmarkuitkomsten is voor- scholen, meer kilometer te onderhouden weg en een verklaring in de werklast zit. zichtigheid aanbevolen. Het is een vergelijking van meer welzijnslocaties in eigendom. de kosten, niet een indicator van de efficiency. Deze kunnen met goede reden hoger of lager zijn Voor de overhead heeft gemeente Sint Anthonis 17% dan andere gemeenten. Er zijn veel factoren die van de taken buiten de deur belegd, gemiddeld is niet goed te vatten zijn in zo n onderzoek, maar dit 11%. Er wordt echter wel gemiddelde formatie die wel invloed hebben op de cijfers. Denk hier- ingezet (+3%, +1,0 fte), terwijl de verwachting is dat bij aan omgevingskenmerken, ambitie, kwaliteit/ de formatie lager zou zijn dan gemiddeld aangezien dienstverlenings niveau, historie en betaalbaarheid. meer taken buiten de deur belegd worden. In de benchmark bestaat het primaire proces uit 24 clusters. Met name de clusters Sport, Wabo, Open-

18 34 35 Financiën Boxmeer Gemeente Boxmeer heeft gemiddelde apparaatskosten ten opzichte van de referentiegroep. De kosten zijn in totaal 5% hoger dan gemiddeld per inwoner. In euro s zijn de kosten hoger dan gemiddeld Werkorganisatie Cuijk, Grave, Mill en Sint Hubert (CGM) De totale apparaatskosten (Primair proces en Overhead) per inwoner van de Werkorganisatie CGM zijn 3% hoger dan gemiddeld. per inwoner Totaal apparaatkosten (primair proces + overhead) Afwijking % Afwijking absoluut per inwoner Uw organisatie Referentiegroep % Totaal apparaatkosten (primair proces + overhead) Uw organisatie Referentiegroep Afwijking % Afwijking absoluut 3% Dit komt door de hogere overheadkosten per inwoner (+28%, ). De kosten voor het primaire proces per inwoner zijn gemiddeld (-2%, ). Primair proces en overhead Uw organisatie Referentiegroep Primair proces en overhead primair proces overhead Uw organisatie Referentiegroep primair proces overhead Dit zit met name in hogere kosten per inwoner in tie hogere materiële kosten dan gemiddeld. Er zijn de overhead (+9%, ). De kosten voor het echter geen begrote inhuurkosten bovenop de vast- primaire proces voor de Werkorganisatie CGM zijn gestelde formatie. Ondanks dat Boxmeer op totaalniveau vergelijkbaar Tot slot zijn nog enkele overige opvallendheden gemiddeld (+1%, ). is met de referentiegroep, zijn er wel enkele clusters noemenswaardig: De clusters en categorieën met opvallend hogere en overheadcategorieën met hogere of juist lagere In het primair proces heeft de werkorganisatie CGM kosten zijn Economische zaken, Recreatie en Ontspan- apparaatskosten. De clusters en overheadcategorieën OO De gemiddelde loonkosten van de formatie evenveel taken belegd bij derden (36%) als de refe- ning, Informatisering en Automatisering (incl. materi- met opvallend hogere kosten zijn Riolering, Burger- zijn 13% hoger dan gemiddeld. rentiegroep. In de overhead voert de werkorganisatie ële kosten) en Kwaliteitszorg. Daarnaast zijn er enkele zaken en Economische zaken, Directie en management CGM alle taken zelf uit, waar in de referentiegroep clusters en categorieën met lagere kosten. Dit zijn primair proces en Secretariaat primair proces. De clus- OO De huisvestingskosten zijn 4% hoger per fte gemiddeld 3% belegd is bij derden. Sport, Personeel en Organisatie en Directie en manage- ters met lagere kosten zijn Openbare orde en veiligheid dan gemiddeld. Gemeente Boxmeer heeft echter ment primair proces. en Afval. 27% minder m2 vloeroppervlak per fte dan Zowel de formatie voor het primaire proces (+3,8 gemiddeld. Afgezet tegen het vloeroppervlak zijn fte) als voor de overhead (+5,9 fte) is iets hoger de huisvestingskosten 27% hoger dan gemiddeld. dan gemiddeld. Daarnaast heeft de werkorganisa-

19 Trends en Ontwikkelingen 5.1 INLEIDING De historie en feiten over vandaag de dag brengen ons bij de mogelijke wereld van morgen. Wat komt er op het Land van Cuijk af? In dit hoofdstuk gaan we in op de verschillende trends en ontwikkelingen waar de gemeenten in het Land van Cuijk, zowel individueel als collectief, mee te maken hebben of mee te maken krijgen. Dit is van belang omdat u een duurzame keuze voor de toekomst wilt maken: een keuze die dus niet enkel gebaseerd is op de huidige stand van zaken, maar waarin u anticipeert op wat nog gaat komen. We maken hierbij onderscheid tussen (inter)nationale en regionale trends en ontwikkelingen. Individualisering & opkomst nieuwe collectieven In Nederland is de rolverhouding tussen overheid en samenleving aan het verschuiven. Dat gebeurt niet alleen in Nederland; in heel Europa en wereldwijd vindt deze beweging plaats. Belangrijke veranderingen zijn het steeds belangrijker worden van het individu (toegenomen opleidingsniveau, vrijheid, mogelijkheden en welvaart), de nieuwe vormen van maatschappelijke organisatie (revival van coöperaties, opkomst social media) én het toegenomen wantrouwen jegens de overheid/politiek. Deze toenemende individualisering leidt ook tot een afname van de bereidheid vrijwilligerswerk te doen. Daarnaast is de vereiste professionaliteit van vrijwilligers met de decentralisaties in de zorg toegenomen. 5.2 (INTER)NATIONALE TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Demografische ontwikkelingen Vanuit demografische analyses van onder meer de SER en het Planbureau voor de Leefomgeving wordt duidelijk dat het einde van de bevolkingsgroei in zicht komt ( ). Met de afnemende groei is tegelijk sprake van dubbele vergrijzing (meer ouderen die gemiddeld ouder worden) en ontgroening (minder geboorten). Afgeleiden daarvan zijn een stabilisering van de beroepsbevolking vanaf 2010 en een forse groei van het aantal eenpersoonshuishoudens, ten koste van het aantal meerpersoonshuishoudens. De samenstelling van de bevolking verandert als gevolg van ontgroening, (dubbele) vergrijzing en een stabiliserende beroepsbevolking. Ruimtelijk heeft dit gevolgen voor onder meer het aantal scholen en sportverenigingen en een grotere behoefte aan woon-zorgconcepten. Verdere decentralisatie rijksbeleid Er lijkt op dit moment brede politieke steun voor het verder decentraliseren van taken na 2019 naar de lokale overheid. Er is geen aanleiding om te veronderstellen dat met deze trend gebroken gaat worden, noch dat decentralisaties teruggedraaid zullen worden. Dit betekent dat de beleidsagenda van gemeenten, in elk geval voor de komende 10 à 20 jaar, structureel en fors zwaarder zal worden en blijven. Met de Omgevingswet, die naar de huidige verwachting begin 2019 in werking treedt, wordt een kanteling beoogd in het fysieke domein die even ingrijpend zal zijn als de decentralisaties in het sociaal domein. Het stelsel van de nieuwe Omgevingswet stelt de gebruikers (inwoners, ondernemers) centraal. Er wordt meer ruimte gegeven aan initiatief en de procedures zijn korter. Daartoe worden regels uit verschillende wetten samengevoegd en beter op

20 38 39 Trends en Ontwikkelingen elkaar afgestemd. Er komt daarmee ruimte voor van genoemde veranderingen op de lokale gemeen- als de CGM gemeenten hebben al een samenwer- De verschuiving geschiedt echter zonder dat de meer lokaal maatwerk. De bestuurlijke (lokale) schap is in potentie zeer groot. Omvang en structuur king op het gebied van ICT. Tegelijkertijd vraagt het totale belasting voor de burger hoger wordt. Om dat afwegingsruimte voor de fysieke leefomgeving wordt van de arbeidsmarkt veranderen, alsook de plek van toenemend belang van ICT ook om hoogwaardige en te bereiken worden de Rijksbelastingen verlaagd. vergroot, en de fysieke leefomgeving samenhangend ZZP ers op deze markt. Daarnaast neemt het belang specialistische kennis (bijvoorbeeld op het gebied van Het gemeentefonds neemt in omvang af. Het is benaderd. Daartoe moeten gemeenten onder meer van onderwijs toe. Transities die een relatie hebben privacy, beveiliging en data-gestuurd werken). de bedoeling dat de extra belastingruimte voor de een integrale Omgevingsvisie vaststellen, die wordt met deze structuurverandering van de economie zijn: gemeenten in mindering wordt gebracht op de alge- vertaald in omgevingsplannen. De komst van de Structurele aard bezuinigingen mene uitkering uit het gemeentefonds. Omgevingswet vraagt voorbereiding en implemen- OO Energietransitie en verduurzaming het anders Ofschoon het moment nadert dat de Rijksfinan- tatie in de ambtelijke organisatie. Daarvoor zijn omgaan met en het anders opwekken van energie, ciën in evenwicht zijn, is niet de verwachting dat de capaciteit, kennis en middelen nodig. Dit is ener- circulaire en meer bio-based economie, bewustere totale omvang van het beschikbare budget voor de 5.3 REGIONALE TRENDS EN zijds afhankelijk van het bestuurlijke ambitie niveau, omgang met productie (inclusief grootschalige overheid zal toenemen. De nieuwe financiële ver- ONTWIKKELINGEN anderzijds zijn er wettelijke verplichtingen en ver- initiatieven) en consumptie voeding, e.d. houdingen zijn waarschijnlijk structureel van aard. wachtingen van inwoners en ondernemers. De recente doorrekeningen van de verkiezingspro- Multischaligheid OO Vastgoedtransitie het anders denken over gramma s van landelijke politieke partijen laten een Maatschappelijke problemen én oplossingen spelen Opnieuw vormgeven van de rol van de overheid bouwen, verbouwen en slopen van vastgoed. overwegend forse apparaatskorting zien voor het steeds meer op een hoger schaalniveau dan indivi- Veranderende maatschappelijke ontwikkelingen én openbaar bestuur. Bij gemeenten slaat dat neer op duele gemeenten. Dit geldt voor grote(re) en kleine ontwikkelingen binnen het openbaar bestuur brengen OO Zorgtransitie het opnieuw organiseren het gemeentefonds. Voor gemeenten betekent dit dat gemeenten. Ook de maatschappelijke partners en een andere rol van de overheid met zich mee. De par- van de zorgbehoefte en het zorgaanbod de huidige bezuinigingen ook structureel geborgd het bedrijfsleven denken en opereren steeds vaker ticipatiemaatschappij is zowel een gevolg van gro- met het oog op betaalbaarheid. moeten worden. Bovendien worden de komende (minimaal) op regioniveau. Voor de gemeenten in tere mogelijkheden en zelfstandigheid van inwoners jaren de middelen ten behoeve van de gedecentrali- het Land van Cuijk is het zaak om aan te sluiten bij (mede door een hoger gemiddeld opleidingsniveau en OO Mobiliteitstransitie een andere benadering seerde taken nog verder afgebouwd. deze schaal, maar tegelijkertijd het specifieke karak- meer welvaart), als minder geloof in maakbaarheid van vervoer, de relatie tussen OV, auto, fiets ter te behouden van de lokale overheid die juist het en afnemende financiële ruimte van de overheid. De en de bereikbaarheid van stad en ommeland. Groter belastinggebied lokale overheden verschil kan maken met maatwerk en kennis van de opkomst van deze participatie samenleving, waarbij de In het kader van het Belastingplan 2016 zond het lokale situatie. Dat geeft de opgave om multi schalig overheid niet langer de instantie is die alles regelt in Toenemend belang ICT kabinet een brief aan de Tweede Kamer met de bouw- te denken: gebruik maken van de voordelen van het publieke domein, heeft gevolgen voor de gemeen- Digitalisering is de afgelopen twee decennia een stenen voor een verruiming en hervorming van het grootschaligheid én kleinschaligheid en deze slim telijke organisatie. Gemeenten maken steeds meer steeds grotere rol gaan spelen in ons leven. Ook voor gemeentelijk belastinggebied. Het gaat om een ver- verbinden. Daarbij is samenwerking binnen het net- in samenspraak met andere organisaties en burgers de gemeenten in het Land van Cuijk biedt digitalise- schuiving van 4 miljard met ingang van Naast werk nodig: door het voortdurend schaken op zoveel afspraken over het besturen van dit publieke domein. ring legio mogelijkheden, zoals innovatie in dienst- gevolgen voor de verdeling tussen de gemeenten, heeft verschillende borden, is geen enkele partij in staat Dat betekent onder meer dat de overheid steeds min- verlening aan inwoners en ondernemers, het verster- dit consequenties voor het fiscale beleid en de uitvoe- om geheel op zichzelf tot oplossingen te komen. der vanuit regelgeving kan opereren, maar meer moet ken van de uitvoeringskracht en het verbeteren van ring binnen gemeenten. Bovendien heeft het onmis- Voor praktische diensten ontstaat vaak zonder veel optreden als partner. samenwerken met ketenpartners (zoals binnen het kenbaar grote gevolgen voor de gemeentelijke finan- moeite een samenwerking, maar op andere terreinen sociaal of ruimtelijk domein). ciën en de afweging daarbinnen. Bij de verschuiving is samenwerking nog wel aan discussie onderhevig. Verandering structuur economie van het belastinggebied krijgen gemeenten de moge- Het is de verwachting dat onze economie structu- In 2015 heeft de VNG in opdracht van de gemeenten lijkheid om meer belasting te heffen. In de huidige Duurzame ontwikkeling stad en platteland reel en ingrijpend zal veranderen. Innovaties als de Digitale Agenda 2020 opgesteld. Door de inzet in plannen, die straks door het nieuwe kabinet worden Er is sprake van een veranderend landelijk gebied. 3D printen, de alsmaar verdergaande digitalisering, de informatievoorziening op collectiviteit wordt lokaal uitgewerkt, is sprake van een (her)invoering van het De provincie Noord Brabant heeft daarom als de toenemende beschikbaarheid van (steeds meer) maatwerk mogelijk gemaakt. Daarnaast nemen veel gebruikersdeel OZB, en de invoering van een ingeze- speerpunt van haar beleid benoemd om een balans informatie en de dalende vervoerskosten leiden ertoe gemeenten ook lokaal of in regioverband initiatieven tenenheffing. De gemeente(raad) kan binnen marges te zoeken tussen enerzijds het behouden en ver- dat er ingrijpende veranderingen op zullen treden om slim gebruik te maken van de mogelijkheden van zelf bepalen hoe de verhouding tussen deze belastin- beteren van de kwaliteit van de leefomgeving in in de economie. Dit speelt op globaal, Europees, digitalisering. Ook binnen het Land van Cuijk is dit gen zal zijn. Dit geldt - net als nu- in zekere mate ook het landelijke gebied en anderzijds het bieden van nationaal, regionaal en lokaal niveau. De invloed van toepassing. Zowel Sint Anthonis en Boxmeer, voor de totale hoogte van de lokale belasting. ontwikkelingsmogelijkheden aan agrarische bedrij-

21 40 41 Trends en Ontwikkelingen ven. Dit hangt samen met de toenemende druk op het ruimtegebruik van de ondergrond. De provincie zet daarom in op een zo optimaal mogelijk duurzaam gebruik van de ondergrond. Deze balans tussen agrarische bedrijven en het creëren van een optimale leefomgeving is een belangrijk thema voor met name agrarische gemeente Sint Anthonis. Daarnaast heeft Noord-Brabant net als andere provincies te maken met een veranderend klimaat. De provincie ziet daarom als opgave om de provincie klimaatbestendig te ontwikkelen. Dit zit hem onder andere in het op duurzame wijze creëren van een aantrekkelijke gezonde woon- en leefomgeving. Om dit te realiseren heeft de regio Noordoost-Brabant meerdere convenanten gesloten tussen gemeenten, organisaties en agrarische bedrijven om duurzaamheid te vergroten. Op het gebied van duurzame voedselproductie staat de regio Noordoost-Brabant bekend als koploperregio. Urbanisatie De trend is en blijft dat steden nog steeds aan kracht en belang winnen. De aanwezigheid van kennis- en onderwijsinstituten, rijke voorzieningen en cultuur, een grote diversiteit aan werk-, woon- en verblijfsmilieus hebben een onverminderde aantrekkingskracht. Wereldwijd, in Europa, in Nederland en in Brabant. Steden als s-hertogenbosch, Eindhoven en Nijmegen profiteren daarvan. Economische ontwikkeling Met een economische groei van 2,0% in 2017 en een daling van de werkloosheid onder de 5% in 2017 doet Noord-Brabant het economisch gezien goed. Ook in Noordoost-Brabant blijft de economie in 2017 groeien, maar het tempo neemt af. De verwachte groei ligt met 1,7% rond het landelijk gemiddelde. De zakelijke dienstverlening is na de industrie de grootste sector in de regio, maar groeit in 2017 wat minder hard. Naar verhouding is de werkloosheid in Noordoost-Brabant laag (5,4% tegenover 6,0% landelijk). Een verdere daling naar 4,5% is voorzien. De solide economische basis met veel food gerelateerde bedrijvigheid en farmaceutische industrie bewijst zijn waarde voor Noordoost-Brabant. De investeringen die vanuit beide bedrijfstakken worden gedaan, ondersteunen de groei in Onder de naam Agrifood Capital trekt de regio op het gebied van economische ontwikkeling samen op. De 19 participerende gemeenten en twee waterschappen hebben hiervoor gezamenlijk een Triple Helix opgericht. Deze Triple Helix bestaat voor 1/3e uit ondernemers, 1/3e uit (hoger) onderwijsinstellingen en voor 1/3e uit gemeentelijke vertegenwoordigers. Regionale bestuurlijk landschap in beweging De provincie Noord-Brabant heeft de ambitie tot de topregio s van Europa te blijven behoren. Om de uitdagingen die daarbij horen de komende jaren te kunnen aangaan en de kansen te benutten, vindt de provincie samenwerking van overheden met burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen van belang. Daarnaast hecht de provincie waarde aan de samenwerking tussen overheden onderling. Met deze insteek heeft de provincie aan gemeenten gevraagd toekomstvisies op te stellen en na te denken over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. Dit heeft inmiddels tot veel beweging geleid in Noord-Brabant. Zo is de gemeente Maasdonk per 1 januari 2015 opgesplitst en heringedeeld met de gemeenten Oss en s-hertogenbosch en zijn de gemeenten Veghel, Schijndel en Sint-Oedenrode per 1 januari 2017 heringedeeld tot de Meierijstad. Beweging in het bestuurlijk landschap en schaalvergroting zijn ook zichtbaar in nabij gelegen gemeenten in Noord Limburg als Venlo, Venray en Horst aan de Maas, en Gelderland, bij gemeenten als Nijmegen en Wijchen. Gezien deze ontwikkelingen, maar ook ontwikkelingen elders in het land, is verdere schaalvergroting in de toekomst aannemelijk.

22 Raadpleging 6.1 INLEIDING De is gebaseerd op feiten, trends en ontwikkelingen enerzijds en opinies anderzijds. Tijdens een aantal bijeenkomsten zijn we met de gemeenschap van het Land van Cuijk in gesprek gegaan over de ambities, opgaven en uitdagingen die zij zien voor de gemeenten, en over hun beelden van organisatie en besturing en de bestuurskracht van de gemeenten. Om een goed beeld te kunnen vormen over de levende opinies over het Land van Cuijk zijn vele stakeholders bevraagd: Gemeenschap Bewoners Tijdens bewonersavonden hebben wij gesprekken gevoerd met inwoners uit de vijf gemeenten. De opkomst bij deze bijeenkomsten was wisselend. Cuijk 23 deelnemers Boxmeer 66 deelnemers Sint Anthonis 47 deelnemers Mill en Sint Hubert 24 deelnemers Grave 21 deelnemers De precieze uitkomsten per gemeente vindt u in de bijlage 2 bij deze Nota van bevindingen. Jongeren We hebben debatten georganiseerd voor scholieren van het ROC Cuijk, het Merletcollege in Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert, en het Metameer in Sint Anthonis. In totaal zijn 170 vmbo, havo, vwo en mbo scholieren bevraagd. Maatschappelijke organisaties Twee themasessies (sociaal domein & onderwijs (21); levensbeschouwing, sport, cultuur & kunst (13)) waarvoor maatschappelijke organisaties uit alle vijf gemeenten waren uitgenodigd Ondernemers In gesprek met ondernemers (28) uit alle vijf gemeenten Agrarische ondernemers In gesprek met agrarische ondernemers (11) uit alle vijf gemeenten Partners in de regio Buurgemeenten Gesprekken met de gemeenten s-hertogenbosch, Oss, Boekel, Wijchen en Gennep Regioverbanden Gesprekken met de omgevingsdienst Brabant Noordoost, jeugdzorg Brabant Noordoost en Platform MooiMaasvallei (hiervoor: Platform Noordelijke Maasvallei) Provincie Noord-Brabant De vijf gemeenten Ambtelijke werkgroepen drie gezamenlijke themasessies (sociaal domein & onderwijs; levensbeschouwing, sport, cultuur & kunst; ruimtelijk domein, wonen, economie & recreatie) met ambtelijke experts uit de drie ambtelijke organisaties Gezamenlijke raadsconferentie Colleges en MTs We hebben een zeer diverse groep mensen gesproken van jong tot oud, van ondernemers tot vrijwilligers bij verenigingen en organisaties, en van ambtenaren tot bestuurders van binnen en buiten het Land van Cuijk. De bijeenkomsten met de gemeenschap stimuleren openheid en betrokkenheid. Het is een belangrijk uitgangspunt daarmee geweest voor de regiegroep. Daarnaast geeft het ons als onderzoekers belangrijke kwalitatieve indicaties over wat er leeft bij de gemeenschap. Dit is bij de burgers gebeurd met een uitnodigende en open werkwijze (een burgeravond waarbij iedereen welkom is) en bij de jongeren, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven met een geregisseerde aanpak (de gemeenten nodigen specifieke organisaties uit). Kijkend naar de resultaten zijn er twee bemerkingen te plaatsen. In de eerste plaats zijn de bijeenkomsten niet de enige bron van informatie, maar vormen een onderdeel van het totale onder-

23 44 45 Raadpleging Belangrijkste inhoudelijke prioriteiten van de gemeenten zoek. De beelden die wij hebben opgehaald in de verschillende sessies zijn in lijn met de andere bevindingen (waaronder ook de feiten), zonder grote afwijkingen. Ten tweede zijn de bijeenkomsten bedoeld als indicatief kwalitatief onderzoek (te vergelijken met bijvoorbeeld merk-reputatieonderzoek). Alle inbreng telt mee en draagt bij aan een kwalitatief beeld van de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeenten en beelden van de huidige bestuurskracht. Bij kwantitatief onderzoek tellen percentages; bij kwalitatief onderzoek gaat het meer om de vraag wat er leeft en waarom. Dit komt naar boven door middel van echte huur als koop, aantrekkelijk voor zowel senioren als jongeren), maatregelen op het gebied van milieu en volksgezondheid en goede infrastructuur (zowel (openbaar) vervoer als glasvezel). Voor jongeren zijn het voorzieningenaanbod en de beperkte openbaar vervoersmogelijkheden belangrijke aandachtspunten: de fysieke afstanden die zij moeten overbruggen voor bepaalde voorzieningen zoals scholen, zwembaden en uitgaansgelegenheden is vaak (te) groot, en de kleine kernen zijn slecht ontsloten. In het ontbreken van deze voorzieningen ligt ook het Tijdens de bijeenkomsten vroegen we bewoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers om uit een lijst van 14 inhoudelijke thema s aan te geven welke thema s zij het belangrijkst vinden. Opvallend zijn de grote gelijkenissen in de prioritering. Vier thema s sprongen eruit: Leefbaarheid en dynamiek kernen Voorzieningenniveau kernen (sport, cultuur, bibliotheek, basisonderwijs e.d.) Woonaanbod voor starters/jongeren en senioren Werkgelegenheid en economie Thema's met lagere prioriteit: Dorps- en kleinstedelijk karakter van de kernen Historisch erfgoed/ aanbod kunst en cultuur (openbare) vervoersmogelijkheden Kwaliteit van de openbare ruimte (waaronder ook groenvoorziening) Hoogte van woonlasten (OZB, rioolhefffing e.d.) Veiligheid (leefomgeving) Sociale leefomgeving Participatiebeleid: samen verantwoordelijkheid dragen Jeugdzorg en zorg voor langdurig zieken en ouderen Werk en Inkomen (uitkeringen, bijzondere bijstand, schuldhulpverlening) interactie, zoals discussies. Onderstaand geven we meest gehoorde argument om de toekomst elders te een korte weergave van de opvallende geluiden die we zoeken dan in het Land van Cuijk. Ondernemers en op de verschillende bijeenkomsten gehoord hebben. bewoners leggen de nadruk op betere ontsluiting van aandacht verdienen. Nieuwe Nederlanders die al ving werd ook in brede zin aangegeven dat de verbin- Wij clusteren dit niet naar stakeholdergroep maar het gebied ten opzichte van de rest van Nederland lange tijd in het gebied wonen, worden te weinig dingen naar Den Bosch en Noord Limburg minder naar thema, zodat de belangrijkste overeenkomsten via auto/weg, bijvoorbeeld door het doortrekken van betrokken bij de samenleving. Er is te weinig gelegen- krachtig zijn, hoewel er ook goede voorbeelden zijn en verschillen snel inzichtelijk worden. de A77 richting Eindhoven. Overigens is dit een zaak heid om te participeren en integreren. De gemeenten als Den Bosch voor de agrifood-economie; Noord waarin de provincie een nadrukkelijke rol speelt. kunnen hier in samenwerking een krachtiger beleid Limburg voor bijvoorbeeld de zorg en het MKB. op voeren. Daarnaast vormt verborgen armoede een 6.2 BEELDEN OVER DE BELANGRIJKSTE In alle sessies werd aangegeven dat op het gebied van grote opgave. De economische groei bereikt niet alle 6.3 BEELDEN OVER DE PRESTATIES INHOUDELIJKE AMBITIES, economie en werkgelegenheid een impuls nodig is. doelgroepen; dit vraagt om een extra inspanning. VAN DE HUIDIGE GEMEENTEN OPGAVEN EN UITDAGINGEN Door werkgelegenheid te creëren wordt het aantrekkelijker om in de regio te wonen. Het boeien en De gemeenschappen in het Land van Cuijk zijn Alle geraadpleegde groepen hebben een zeer sterke Alle betrokkenen zien de toenemende vergrijzing en binden van talenten is een zorg van velen en zou krachtig. Bij de verenigingen en organisaties is waar focus op kwaliteit: van visie en beleid, van ambtena- krimp als grote opgaven voor het Land van Cuijk. een belangrijk speerpunt moeten zijn. Het Land van het borrelt! Dit beeld wordt door alle gesprekken heen ren, van het gemeentebestuur en van de dienstver- Daarachter schuilt voor velen de opgave van toe- Cuijk zou zich bijvoorbeeld (verder) kunnen ont- breed gedeeld. Er is veel ondernemerschap en initia- lening. Bewoners geven daarnaast aan de financiële komstbestendige vitaliteit in de kernen van het wikkelen tot een groen, duurzaam gebied met als tief aanwezig. Door dit actief te stimuleren en faci- situatie van de gemeenten ( het huishoudboekje op Land van Cuijk. Met vitaliteit doelen mensen op economische speerpunten Agrifood Capital, recreatie literen zouden de gemeenten als versneller kunnen orde ) een prioriteit te vinden. leefbaarheid, een bepaald niveau van maatschap- en toerisme en de primaire agrarische sector. Bedrij- optreden. De verenigingen bieden volgens sommigen pelijke voorzieningen en activiteit en een gezonde ven opereren veelal niet binnen de gemeentegrenzen. ook een mogelijkheid om de grijze kracht die ont- Kwaliteit wordt dus zeer belangrijk gevonden, maar bevolkings samenstelling. Ook voldoende economi- Er moet dan ook een sterk (sterker dan het huidige) staat met de toenemende vergrijzing, te verzilveren. het algemene beeld is dat de vijf gemeenten individu- sche activiteit wordt daarbij vaak genoemd. regionaal investeringsklimaat worden georganiseerd. eel te klein zijn en onvoldoende gezamenlijk optrek- Het Land van Cuijk heeft een gunstige ligging en Tot slot werd de regionale positionering als een ken om maatschappelijke opgaven aan te kunnen Meer in detail hebben wij veel gehoord over dat de is met meerdere vliegvelden in de buurt een kruis- belangrijk vraagstuk genoemd. Deelnemers geven aan en voldoende kwaliteit te leveren. Overigens zien regio aantrekkelijker moet worden gemaakt zodat punt tussen belangrijkste economische gebieden als dat in de richting van Nijmegen kansen liggen, van- de bevraagde stakeholders grote verschillen tussen mensen er graag blijven wonen, jongeren terugkeren Antwerpen, Eindhoven, Rotterdam, Utrecht, Nijme- wege de sterke oriëntatie op Nijmegen van de bewo- gemeenten waar het gaat om de kwaliteit en betrok- na hun studie elders en het ook voor mensen van gen, Amsterdam en Duitsland. De ondernemers zien ners van het Land van Cuijk. De gemeenten zouden kenheid van bestuurders en de samenwerking tussen buiten het gebied een interessante plaats wordt om kansen om dat beter te benutten. dan ook een sterkere verbinding met Nijmegen moe- bestuur en ambtelijke organisatie. De kwaliteit van zich te vestigen. Dit vraagt om het op peil houden en ten aangaan en zich profileren als achtertuin van het gemeentebestuur wordt gezien als sterk afhan- waar nodig verbeteren van het voorzieningenniveau, Organisaties uit het sociaal domein geven daarnaast Nijmegen. Tegelijkertijd moet het Land van Cuijk kelijk van individuen. Dit beeld vinden wij terug bij passende en betaalbare huisvesting (zowel (sociale) aan dat twee groepen in de samenleving speciale haar eigen parels wel behouden. Vanuit de samenle- zowel bewoners als bij ondernemers en maatschap-

24 46 47 Raadpleging pelijke organisaties. De bevraagde jongeren zijn over het algemeen niet heel tevreden en niet heel ontevreden met hun gemeenten. De bevraagde groepen zien de gemeenten als reactief. De gemeenschap acht het belangrijk dat de gemeenten meer initiatiefrijk zijn en zich focussen op de regio (en minder op de eigen gemeente). In de beleving zijn een gedeelde visie, gezamenlijk beleid en slagkracht in de toekomst steeds belangrijker. De positie in de regio is daardoor minder stevig dan zou kunnen, zo schatten de door ons gesprokenen in. Het verbeteren van de onderlinge samenwerking en gezamenlijke kracht wordt door de geraadpleegde bewoners, organisaties en ondernemers gezien als een belangrijke opgave. Samenwerken is nodig voor een goede kwaliteit van visie, beleid en uitvoering. De prestaties van de gemeenten op dossiers waarop wordt samengewerkt of zou moeten worden samengewerkt, worden nu vaak als onder de maat ervaren. De gemeenten organiseren zaken op onderling verschillende manieren, in plaats van het samen of in breder regioverband op te pakken. Dit komt de efficiency en kwaliteit van de uitvoering niet ten goede. Als voorbeelden worden de subsidiëring van verenigingen genoemd (er is geen gemeenschappelijk subsidiebeleid, terwijl verenigingen leden uit alle vijf de gemeenten hebben en daardoor in sommige gevallen niet voor subsidie in aanmerking komen), net als het feit dat er na de transitie van WMO en jeugdzorg binnen het Land van Cuijk drie verschillende soorten wijkteams zijn gevormd. Ondernemers en organisaties geven aan dat er (te) veel tijd gaat zitten in afstemming en onderlinge concurrentie. Het gebrek aan een duidelijke samenhangend beleid zien met name ondernemers en maatschappelijke organisaties als een belemmering voor de regionale positie van het Land van Cuijk. Ondernemers missen met name samenhang waar het gaat om economisch beleid, ook in relatie tot recreatie en toerisme. Om de regionale positie te verstevigen maar ook nationale en internationale kansen te verzilveren, zo werd gesteld, is ook een duidelijkere regionale profilering nodig. Het profiel, de identiteit van het Land van Cuijk moet worden verstevigd en meer uitgedragen. Hier liggen belangrijke kansen. Nu doet het Land van Cuijk zichzelf volgens de aanwezigen tekort. Het belang van een sterke identiteit van het Land van Cuijk geldt zowel naar buiten (een aantrekkelijk gebied om te wonen en te recreëren en een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven) als naar binnen toe (een gedeelde identiteit van de inwoners). Als voordeel van kleinschaligheid van de gemeenten zien organisaties in het sociaal domein de korte lijnen die zij naar het gemeentebestuur hebben. Bestuurders zijn benaderbaar. Overigens ervaren organisaties in de sectoren sport, kunst en cultuur en levensbeschouwing deze korte lijnen niet; zij geven aan over het algemeen weinig contact te hebben met de gemeenten en meer betrokkenheid te voelen vanuit de dorpsraden. De organisaties uit het sociaal domein zijn inhoudelijk kritisch. Ze stellen dat de gemeenten niet altijd een gelijkwaardig gesprekspartner (grote organisaties versus kleine gemeenten) zijn en dat zij slagvaardigheid missen. Ook stellen ze vrijwel unaniem dat de inwoners van het Land van Cuijk soms niet de beste oplossingen krijgen aangeboden door gedoe en inefficiëntie in hoe de vijf gemeenten binnen het Land van Cuijk het sociaal domein georganiseerd hebben, variërend van (huisartsen)zorg tot onderwijs. 6.4 BEELDEN OVER DE BESTUURLIJKE TOEKOMST Deze verkenning naar de bestuurlijke toekomst van het Land van Cuijk berust op drie pijlers. We starten Belangrijkste organisatorische aspecten van de gemeenten Kwaliteit gemeentebestuur Kwaliteit dienstverlening Kwaliteit visie en beleid Een efficiënte ambtelijke organisatie Grote deskundigheid ambtenaren Huishoudboekje op orde (geprioriteerd door bewoners) vanuit de inhoudelijke agenda: wat zijn de ambities en opgaven die spelen? Vervolgens brengen we de bestuurskracht in kaart: is deze aan de maat om de inhoudelijke agenda vorm te kunnen geven en uit te voeren? Daarna kijken we naar de verschillende samenwerkingsopties en het draagvlak dat voor deze opties aanwezig is. In onze ervaring speelt het onderwerp niet sterk bij de gemeenschappen. In een enkel geval is er sprake van een wat sterker sentiment bij de optie "herindeling". Om een gevoel te krijgen bij het draagvlak dat bestaat voor zeer verregaande vormen van samenwerking, hebben wij bij de verschillende groepen ook beelden over de bestuurlijke toekomst opgehaald. Opvallend is dat in vrijwel elk gesprek werd ingebracht dat de gezamenlijke identiteit van het Land van Cuijk wellicht helemaal niet zo sterk is als soms wordt verondersteld. Wat zou dat dan namelijk zijn, die gezamenlijke identiteit? Andere buurgemeenten zijn regelmatig genoemd als gemeenten waar de individuele gemeenten van het Land van Cuijk evenveel of zelfs meer mee hebben. De gezamenlijke identiteit bestaat volgens velen meer voor de buitenwereld dan binnen het Land van Cuijk. Desalniettemin zien de bevraagde ondernemers en maatschappelijke organisaties een herindeling unaniem als meest wenselijke optie, vanwege het bovenlokale karakter van de vraagstukken die spelen en het belang van het innemen van een sterke positie in de regio. Ook de meerderheid van de aanwezige bewoners vindt een herindeling wenselijk. Als voordelen van herindelen worden genoemd het Punten met minder prioriteit: Burgemeester en wethouder goed bereikbaar Een robuuste ambtelijke organisatie Ambtenaren makkelijk aanspreekbaar Minst belangrijk: Nabijheid van gemeentehuis Publieksbalie in de gemeente Raadsleden goed bereikbaar versterken van de slagkracht van de gemeente; het verbeteren van de kwaliteit van het ambtelijk apparaat en bestuur (minder versnipperde portefeuilles); meer efficiency en snelheid; meer professionaliteit; verminderde afstemmingsdrukte en meer daadkracht. De bevraagde ondernemers en maatschappelijke organisaties vragen zich zelfs af of de schaal van het Land van Cuijk wel groot genoeg is. Ook op sommige bewonersavonden is deze twijfel genoemd. De stakeholders noemen ook twee belangrijke aandachtspunten bij een mogelijke herindeling. De afstand tussen gemeente en burgers zou door een herindeling kunnen vergroten. De aanwezigen geven nadrukkelijk aan dat dit niet hoéft te gebeuren: hierop kan gestuurd worden. Opschaling en afschaling moeten tegelijkertijd plaatsvinden, bijvoorbeeld door het versterken van de dorpsraden. Het tweede aandachtspunt is dat een herindeling alleen succesvol kan zijn wanneer er bestuurlijk voldoende draagvlak is. Dit betekent ook dat er overeenstemming moet zijn over hoe om te gaan met de verschillende financiële situaties van de gemeenten. Niet geheel onverwacht hebben jongeren geen voorkeur voor een bepaald type samenwerkings variant, zolang de boel maar goed wordt geregeld. Wel vragen sommige jongeren aandacht voor de verschillende karakters van de kernen de kernen Cuijk, Boxmeer en Grave hebben een meer stads karakter dan de andere kernen, die meer landelijk van aard zijn.

25 BEELDEN OVER HET LAND VAN CUIJK UIT DE REGIO De meervoudige oriëntatie van het Land van Cuijk op Noordoost Brabant, Nijmegen en Noord Limburg die blijkt uit de feiten, hebben wij terug gezien en gehoord in de gesprekken met partners in de regio. De partners reflecteren op het Land van Cuijk vanuit de verbinding met de eigen windstreek. De regiopartners die wij hebben gesproken zien allen een duidelijke onderlinge samenhang tussen de vijf gemeenten van het Land van Cuijk. Het overheersende beeld is echter dat de gemeenten te weinig gebruik maken van de eenheid die er wel is. De bestuurskracht van de gemeenten in het Land van Cuijk wordt door onze gesprekspartners beoordeeld als nét aan maat. Er is ook een minderheid van onze gesprekspartners die bijzonder kritisch zijn en aangegeven dat de huidige bestuurskracht echt onder de maat is. Het gaat dan bijvoorbeeld om het vermogen regionaal zinvol bij te dragen aan agendavorming en realisatiekracht en ook initiatieven te kunnen nemen in de regio. Deze gesprekspartners zien vooral veel onderling gedoe. Het beeld dat dan ontstaat is: het Land van Cuijk komt altijd te laat met haar inbreng, het gaat altijd over geld (dat er nooit is) en de toon is weinig positief/constructief. In z n algemeenheid stellen de partners dat de kwaliteit van het bestuur (colleges en raden) en ambtelijke organisaties beter kan. Dit uit zich in een gebrek aan bestuurlijke daadkracht en ambtelijke uitvoeringskracht. Op ambtelijk vlak wordt regelmatig gerefereerd aan de moeizame start van de CGM organisatie. In bredere regionale samenwerkingsverbanden maken de ambtelijke organisaties (CGM, Boxmeer, Sint Anthonis) onderling te weinig gebruik van elkaar. Op bestuurlijk vlak wordt opgemerkt dat de gemeenten teveel naar binnen gericht zijn en te weinig bereid om het gezamenlijk belang te dienen. Door versnipperdheid en minder sterk collectief optreden wordt het Land van Cuijk in de regio gezien als volgend in plaats van leidend. Individuele bestuurders worden wel als krachtig gezien. Het Land van Cuijk heeft een duidelijk Agrifood Capital profiel. Ze zouden zich daar nog sterker op kunnen positioneren om meer bedrijven aan te trekken en meer een voortrekkersrol in de regio te spelen. Thema s die in de regio genoemd werden waarop het Land van Cuijk leidend zou kunnen zijn, zijn bijvoorbeeld de VABs, mestverwerking en de energieopgave. Tegenover een minder krachtig bestuur staan krachtige gemeenschappen die veel zelf kunnen opvangen. De regiopartners geven aan dat de gemeenten hier wel een ondersteunende rol moeten vervullen. De indruk bestaat dat gevoelens en emoties te sterk meespelen in de discussie over de bestuurlijke toekomst van de gemeenten. Voor een succesvol proces is het noodzakelijk dat de vijf gemeenten open tegen elkaar zijn over hun drijfveren en belangen. De regiopartners merken op dat een gebrek aan onderling vertrouwen in de weg zit bij de verkenning. Bij een intensivering van de samenwerking moet dit worden weggenomen, wil zo n stap succesvol zijn. Meerdere gesprekspartners refereren naar de grote overeenkomsten tussen de vijf Land van Cuijkse gemeenten met de drie Maasduinse gemeenten Bergen, Gennep en Mook en Middelaar. De kracht van het gebied is dat de gemeenten door hun ligging altijd zelfstandig hebben geopereerd. Dit zorgt voor verbinding, maar is ook een reden om de krachten te bundelen. In MooiMaasvallei (hiervoor Platform Noordelijke Maasvallei) komen ondernemers, maatschappelijke organisaties en gemeente uit de acht gemeenten samen om projecten op te pakken. Er is recent een gezamenlijke uitvoeringsagenda opgesteld. Ambities, Opgaven en Uitdagingen 7.1 INLEIDING Ambities, opgaven en uitdagingen zijn het uitgangspunt bij een strategische verkenning op de bestuurlijke toekomst. Het zijn namelijk deze ambities, opgaven en uitdagingen waar het Land van Cuijk, ongeacht de bestuurlijke vorm, in de toekomst mee te maken krijgt. Ambities gaan altijd over zaken die een gemeente graag wil realiseren. Het zijn dus zaken waar je van droomt. Opgaven zijn de zaken waar een gemeente iets mee moet, of ze het nu wil of niet. Uitdagingen zijn de zaken die het ingewikkeld maken om de ambities en opgaven te realiseren. In dit hoofdstuk beschrijven we de belangrijkste ambities, opgaven en uitdagingen die spelen in het Land van Cuijk. Dit doen wij op basis van een uitgebreide documentstudie en op basis van gesprekken die we hebben gevoerd met de verschillende betrokkenen. Er is uitgebreid gesproken met de colleges en MTs, alsmede met ambtelijke experts op verschillende beleidsterreinen. Daarnaast hebben wij raadplegingen georganiseerd met bewoners van de vijf gemeenten, ondernemers, maatschappelijke organisaties en met jongeren. Daar waar interessante afwijkingen optraden tussen de opinies van de verschillende stakeholders, benoemen we deze expliciet. Voor de gehele raadpleging geldt overigens de kanttekening: de beelden zijn indicatief en geven kleur en smaak. Het is géén representatieve peiling van de mening van de bewoners, jongeren en ondernemers/ organisaties in de vijf gemeenten. Ambities Wat wil je graag realiseren? Specifieke keuzes voor het Land van Cuijk Opgaven Landelijke ontwikkelingen Onvermijdelijk, geen vrije keus Uitdagingen Specifieke zorgen voor Land van Cuijk Noodzakelijk veranderingen 7.2 RESULTATEN INVENTARISATIE AMBITIES, OPGAVEN EN UITDAGINGEN Hoewel elke individuele gemeente haar eigen ambities, opgaven en uitdagingen kent, onderscheiden wij drie terreinen die binnen het gehele Land van Cuijk het meest dominant zijn: Blijvende leefbaarheid kernen Economisch krachtige regio Versterken regionale positie

26 50 51 Ambities, Opgaven en Uitdagingen In dit hoofdstuk werken wij de ambities, opgaven kernen tegen te gaan en de vitaliteit van de kernen bedrijven in deze sector. De agrarische sector is dus structuur zijn van belang voor een voor een sterke, en uitdagingen op deze drie terreinen verder uit. In te vergroten. een belangrijke economische pijler die de gemeen- innovatie economische sector. bijlage 1 worden per gemeente nog de belangrijkste ten graag willen verstevigen. Behouden, innoveren ambities, opgaven en uitdagingen genoemd. Bereikbaarheid en verduurzamen staan centraal in de transitie van Mobiliteit en bereikbaarheid is een belangrijk thema de agrarische sector waarbij de belangen van onder- 7.5 REGIONALE POSITIE voor het versterken van de leefbaarheid en de vitaliteit nemers samenkomen met die van de inwoners en de 7.3 BLIJVENDE LEEFBAARHEID KERNEN van de kernen, nu en met het oog op de toekomst. gezondheid van inwoners voorop staat. De gemeen- De bovengenoemde ambities en opgaven zijn Met name voor de geraadpleegde jongeren is bereik- ten trekken hiertoe samen op met andere gemeen- boven-lokaal van karakter en vragen erom dat De sterke vergrijzing en het vasthouden van de jeugd baarheid en (openbaar) vervoer zeer belangrijk. De ten in de regio onder de noemer Agrofood Capital. de vijf gemeenten optreden als één regio, als één vormen een uitdaging voor de leefbaarheid in de fysieke afstanden in de omgeving zijn vaak groot en Volgens ondernemers is er echter nog steeds onvol- gemeente. Het gezamenlijk belang is veel groter dan kernen. Hoewel er over het algemeen tevredenheid kleine kernen zijn vaak slecht ontsloten, terwijl voor doende samenhangend economisch beleid, waardoor de optelsom van de lokale belangen. Anders gezegd: heerst over de leefbaarheid, wordt er door bewoners jongeren belangrijke voorzieningen als scholen en uit- het Land van Cuijk onvoldoende slagvaardigheid het belang van de eigen gemeenschap is het meest ook zorg geuit over het behouden van deze kwaliteit gaansgelegenheden vaak niet in het eigen dorp aanwe- heeft op regionaal en provinciaal niveau. gediend met het optreden als één Land van Cuijk. in de toekomst. Daarbij werd ook het belang van een zig zijn. Opvallend is dat dit onderwerp door bewoners Het gaat om keuze- en optimalisatievragen. Waar goede balans tussen de stad/grotere dorpen ener- veel minder hoog wordt geprioriteerd, terwijl juist ook Toerisme staan scholen, waar kunnen we sportvelden of zijds, en de kleine dorpen anderzijds genoemd. voor het groeiend aantal senioren goede (openbare) Het Land van Cuijk beschikt over een aantal aantrek- culturele podia plannen? Maar het gaat ook om het vervoersverbindingen van groot belang zijn. kelijke troeven die het toerisme in de regio kunnen kiezen van de beste plaatsen voor bedrijventerreinen Voorzieningenniveau aanwakkeren. De Kraaijenbergse Plassen en de verbin- en het investeren in betere verbindingen. De leefbaarheid en het voorzieningenniveau van ding met de Maas bieden veel mogelijkheden op het de gemeente is een belangrijke component in het 7.4 ECONOMIE gebied van waterrecreatie en vestingstad Grave is een De nationale en regionale trends die betrekking woongeluk van inwoners. De zelfredzaamheid van toeristische trekpleister. Ook de Middeleeuwse 'heer- hebben op een verdere decentralisatie van overheids- de kernen en de bereidheid om inspanningen te Werkgelegenheid lijkheid Boxmeer' met de geschiedenis van katholieke taken enerzijds en verschuivingen in het bestuurlijk leveren voor de leefbaarheid van deze kernen zijn Hoewel de participatiegraad voor alle vijf gemeenten vrijstaat tijdens de 80-jarige oorlog (en de kloosters die landschap anderzijds vragen daarenboven ook om kenmerkend voor alle gemeenten binnen het Land hoger ligt dan het landelijk gemiddelde, zijn het aantal daardoor behouden zijn gebleven) maakt deze regio het versterken van de positie van het Land van Cuijk van Cuijk. De toenemende vergrijzing zorgt er echter banen (per inwoners) en het aantal vestigingen interessant voor toeristen. Verder kent de gemeente in de regio. Politiek-bestuurlijk is een sterke posi- voor dat het voorzieningenniveau en daarmee de (per inwoners) lager dan het landelijk gemid- Cuijk interessante historische verbindingen naar de tionering noodzakelijk om de eigen belangen (van leefbaarheid onder druk komt te staan. Het op peil delde. Dit duidt erop dat veel inwoners van het Land Romeinse tijd (terug te zien in museum Ceuclum). zowel de individuele gemeente als van het Land van houden van het voorzieningenniveau in de dorpsker- van Cuijk elders werken. Hoewel de werkgelegenheid Het toeristische potentieel wordt echter onvoldoende Cuijk) in de regio, provincie, maar ook nog breder nen wordt daarom als belangrijke ambitie gezien. in het Land van Cuijk op dit moment geen grote zorg benut. Een van de redenen hiervoor is het ontbreken gezien richting Limburg, Gelderland en Duitsland te is, wordt het gezien het hogere aandeel laag opgelei- van een gedeelde agenda. In de strategische visie 2030 behartigen. Te gefragmenteerd optreden verzwakt de Wonen den in de regio een belangrijk aandachtspunt naar de heeft het Land van Cuijk weliswaar de wens uitgespro- positie en leidt tot sub-optimale oplossingen. Gezien de huidige demografische ontwikkelin- toekomst toe. Daarbij geldt specifiek het belang van ken om toerisme meer in samenhang te benaderen, gen en de voorspellingen naar de toekomst toe, het creëren van voldoende arbeidsaanbod voor jonge- maar dat gebeurt op dit moment nog onvoldoende. Maar ook aan de maatschappelijke kant is regionale is het van belang te investeren in een passend en ren in het licht van de demografische ontwikkelingen. positionering van belang. Het Land van Cuijk is in duurzaam woningaanbod. Het gaat hierbij zowel Infrastructuur Nederland al een bekend merk, maar moet beter en om passende woningen voor senioren in het licht Transitie agrarische sector Een goede infrastructuur is één van de belangrijkste krachtiger geladen worden in termen van historie, van de toenemende vergrijzing, als betaalbare en Hoewel de werkgelegenheid in het Land van Cuijk pijlers onder een gezonde en zich telkens vernieu- cultuur en landschappelijk karakter en de eigenheid aantrekkelijke woningen voor jongeren om verdere is gedifferentieerd naar verschillende sectoren per wende economie. Met name investeringen in een van het gebied. Door de unique selling points van ontgroening tegen te gaan. De ontwikkeling van gemeente, valt het algemene belang van de agrari- beter ontwikkelde Oost-West as wordt gezien als het gebied explicieter te benoemen, uit te dragen een passend woningaanbod moet zich niet alleen sche sector op. De regio heeft zowel een stevige pro- een sterke stimulans voor de economie. Infrastruc- en te vermarkten wordt de aantrekkelijkheid van de concentreren in het klein verstedelijkt gebied, ducerende poot als een technisch-industriële poot tuur gaat daarnaast ook over ICT-verbindingen regio om te wonen en werken, maar ook als vesti- maar biedt juist ook een kans om de leegloop van en vestigt zowel kleinere als grote internationale zoals glasvezel. Investeringen in beide typen infra- gingsplaats voor bedrijven, versterkt.

27 Beelden van bestuurskracht 8.1 INLEIDING In de voorgaande hoofdstukken hebben wij op basis van feiten en cijfers én op basis van opinies een duidelijk beeld geschetst van de belangrijkste ambities, opgaven en uitdagingen waar het Land van Cuijk voor staat. Om deze agenda te kunnen realiseren, is een zekere mate van bestuurskracht nodig. Het bestuurskrachtmodel kent vier kwadranten: de gemeente als bestuur, de gemeente als organisatie, de gemeente als partner en de gemeente als gemeenschap. De kracht die een gemeente heeft op elk van deze vier kwadranten zegt iets over de mate waarin zij in staat is de gebiedsagenda van ambities, opgaven en uitdagingen te verwezenlijken. NOOT: Op het moment van schrijven zijn er nog geen individuele bijeenkomsten geweest met de gemeenteraden Daarnaast schetsen wij in onderstaande passages per gemeente niet telkens allerlei algemene knelpunten en uitdagingen waar alle gemeenten van Nederland zich mee geconfronteerd zien, zoals toenemende taakverzwaring (decentralisaties sociaal domein, omgevingswet), substantiële budgetkortingen, allerlei bedrijfsmatige opgaven als digitalisering, informatievoorziening en informatieveiligheid (en het voldoen aan een groeiend arsenaal aan regelgeving daaromtrent). Deze achtergrond schetsten wij kort in het hoofdstuk over trends en ontwikkelingen. U moet de in dit hoofdstuk geschetste beelden bezien tegen die achtergrond en als precisering en inkleuring van die context. 1. Bestuur College en raad 3. Partner Publiek en privaat Bestuurskracht Publieke waarde Gebiedsagenda: Ambities, opgaven & uitdagingen Kwaliteit en kwetsbaarheid 2. Organisatie Initiatief en sociale cohesie 4. Gemeenschap In dit hoofdstuk schetsen wij een beeld van de huidige bestuurskracht van de vijf gemeenten en van het Land van Cuijk als geheel, langs de vier kwadranten van het bestuurskrachtmodel. Dit doen we op basis van gesprekken die wij hebben gevoerd met de gemeenschap, maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en partners in de regio, en met de besturen en ambtelijke organisaties van de vijf gemeenten. Daarnaast hebben we inzichten in relatie tot de ambtelijke organisatie vanuit de benchmark.

28 54 55 Beelden van bestuurskracht 8.2 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE BOXMEER Bestuur Ten opzichte van andere gemeenten uit de bench- Land van Cuijk. De onderlinge bestuurlijke relaties Gemeenschap Het college van B&W bestaat in Boxmeer mark voert Boxmeer in het primaire proces relatief zijn vaak onvoldoende krachtig om tot daadkracht De gemeenschap van Boxmeer leeft in uit een burgemeester, 3 wethouders en de veel taken zelf uit. Daarnaast voert de gemeente te komen op Land van Cuijkse schaal. Dit maakt dat 11 kernen van wisselende omvang. In de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit 21 Boxmeer op enkele terreinen (o.a. ICT en het sociaal het Land van Cuijk vaak onvoldoende positie kan gesprekken word aangegeven dat de sociale cohesie zetels. Als landstedelijke gemeente heeft Boxmeer domein) werkzaamheden uit voor Sint Anthonis. innemen in de bredere regio. over het algemeen op orde is en er sprake is van zowel landschappelijke als stedelijke opgaven. Eco- Desondanks ervaart de organisatie geen (substan- veerkrachtige gemeenschappen met probleemoplos- nomie is een belangrijk speerpunt van het bestuur, tiële) kwetsbaarheid en is de organisatie in staat om Binnen het Land van Cuijk zijn de bestuurlijke rela- send vermogen. Tegelijkertijd speelt ook hier het waarover veel gesproken is in vrijwel alle gesprekken. aan alle wettelijke eisen te voldoen. ties soms lastig. De relatie tussen Boxmeer en Sint landstedelijke karakter. De meer landschappelijke De agenda van het college en de raad op dat punt is Anthonis wordt gekenmerkt als gespannen. Er wordt gemeenschappen (zoals Overloon, Maashees en dus in elk geval herkenbaar voor vele partners. Uit de consultaties blijkt dat de dienstverlening samengewerkt, maar tegelijkertijd wordt er niet met Rijkevoort of Oeffelt) zijn over het algemeen sterker vanuit de burgers als positief wordt ervaren. Van de overgave voor elkaar gekozen. Op persoonsniveau georganiseerd en hebben meer gemeenschapskracht Het brede beeld is dat de kracht van het bestuur ondernemers die wij gesproken hebben, beoordelen zijn relaties soms (te) broos. De dynamiek van groot dan de grote kern Boxmeer zelf. Daar vraagt het in Boxmeer (redelijk) aan de maat is. Er is geen de ondernemers uit Boxmeer het dienstverlenings- en klein is daarbij niet productief. De verslechterde actievere inmenging van de gemeente om gemeen- prangende urgentie, er zijn geen vraagstukken die niveau van de gemeente beter dan dat ondernemers bestuurlijke verhoudingen vormen een belemmering schapskracht los te maken. helemaal mislopen. Ook de samenwerking binnen uit andere gemeenten uit het Land van Cuijk hun voor de ambtenaren die veel samen optrekken, zo de gemeente Boxmeer verloopt naar zeggen van gemeente beoordelen. Ook het college is tevreden stellen ze (beleidsbreed, waarbij sociaal domein hier Het stimuleren van een krachtige gemeenschap met de sleutelspelers goed. Vanzelfsprekend heeft elke over de kwaliteit van de ambtelijke organisatie, maar het meest last van heeft omdat de samenwerkings- probleemoplossend vermogen is ook een bestuurlijk stakeholdergroep her en der wel wat aan te merken, uit wel zorgen naar de toekomst toe. Er is de afgelo- relatie ook het meest intensief is). speerpunt en ambitie. De gemeente is voornemens maar over het algemeen heeft men vertrouwen in pen jaren gesneden in de organisatie en de vraag is zich de komende jaren actief te richten op het de kracht van het zittende bestuur en schat men dit dan ook of zij voldoende geëquipeerd is om ambities De relatie tussen Cuijk en Boxmeer is de afgelopen vergroten van de aanwezige kracht, daar waar dat in als voldoende. Door sommige stakeholders werd en opgaven aan te gaan. jaren verbeterd (zo hoorden we veelvuldig op vele binnen haar invloed ligt. Dit maakt dat het plaatje opgebracht dat de gemeenteraad soms op afstand plekken). Traditioneel was deze relatie er één van voor dit aspect van bestuurskracht naar de toekomst staat van de gemeenschap en dat de raad dichter op Vanuit de organisatie wordt aangegeven dat er concurrenten. Nu staat steeds vaker de gezamenlijk- toe zich naar verwachting positief zal ontwikkelen, de gemeenschap zou kunnen/moeten zitten. ambtelijk op vele vlakken binnen het Land van Cuijk heid centraal. Tegelijkertijd lukt dat op terreinen maar dat er ook werk aan de winkel is, vooral in de wordt samengewerkt. Deze samenwerking kenmer- ook nog niet (de hardloopbaan, investeringen in kern Boxmeer. Wel geeft het college zelf aan dat de gemeente baat ken de ambtenaren als goed en waardevol voor de onderwijs). zou hebben bij meer gewicht/kracht, bijvoorbeeld gemeente Boxmeer. in de afstemming met grote bedrijven. Dit zou de Vanuit de overige gemeenten en externe partners gemeente een betere en krachtigere samenwerkings Gemeente als partner komt veelvuldig het beeld naar voren van: Box- partner maken. Niet dat de samenwerking nu niet Qua bestuurskracht wordt het beeld meer profileert zich sterk, vindt zichzelf goed, ziet goed is, maar het zou beter kunnen. hier minder rooskleurig. De gemeente zich soms als reddingsboei van de regio, bestuur- als partner voor organisaties in de eigen gemeente ders gedragen zich eigenwijs en (soms) arrogant Ambtelijke organisatie krijgt een voldoende. Vooral met de ondernemers is en Boxmeer wil graag het profiel van de grootste. De ambtelijke organisatie van Boxmeer het netwerk op orde en dit krijgt veel aandacht en Regiogemeenten geven ook aan dat Boxmeer in de bestaat uit 187 (in fte) ambtenaren die zorg. Maar over de gemeente als partner in de regio regio vaak inhoudelijk goed is voorbereid. Ook staat onder leiding staan van de gemeentesecretaris/alge- bestaan (zowel binnen Boxmeer zelf als van anderen Boxmeer enigszins te boek als opportunistisch; als meen directeur. In de aansturing hanteert Boxmeer over Boxmeer) negatievere beelden. een gemeente die, als het haar beter uitkomt, kiest het sectorenmodel, wat betekent dat beleid en uit- voor de eigen koers. Dit geldt bestuurlijk en (top) voering samengevoegd zijn onder bepaalde sectoren Het college van Boxmeer staat relatief negatief ambtelijk. en onder hetzelfde sectorhoofd vallen. tegenover de gezamenlijke bestuurskracht van het

29 56 57 Beelden van bestuurskracht 8.3 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE CUIJK Bestuur rarchisch directeur die verantwoordelijk is voor de In gesprekken met ambtenaren is benoemd dat het opgemerkt dat de relatie tussen Cuijk en Grave Het college van B&W bestaat in Cuijk aansturing van de 325 (in fte) ambtenaren. nog 5 jaar doorgaan met CGM-organisatie onder de gespannen is en dat ook de relatie tussen Cuijk en uit een burgemeester, 4 wethouders en huidige voorwaarden en binnen de huidige opzet een Boxmeer af en toe gespannen is, hoewel deze de de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit Zowel binnen als buiten de organisatie werd de start onwaarschijnlijk scenario lijkt. laatste jaren zeker is verbeterd. 19 zetels. Over het bestuur van de gemeente Cuijk van de CGM organisatie als moeizaam ervaren. hebben we gemengde beelden teruggekregen. Er is Vanuit buiten de organisatie zijn er op vele plekken De drie gemeentebesturen hechten veel belang Gemeenschap waardering voor de slagvaardigheid van het college. kritische geluiden te horen over bijvoorbeeld beleids- aan couleur locale, zowel waar het gaat om beleid De kracht van de gemeenschap wordt Ook ambtelijk wordt door brede groepen ambtena- ontwikkeling en kwaliteit (door de besturen) en over als waar het gaat om processen en de manier van door velen vergeleken met die van de ren erkent dat het bestuur van Cuijk in staat is zelf de benaderbaarheid van ambtenaren (niet kennen werken. Sterker nog, zo stellen velen (ook externe kern van Boxmeer. Belangrijk verschil is echter wel: nog behoorlijke prestaties neer te zetten. Dat zijn van gemeenschappen, afstand, traagheid). Over de partners), de drang naar couleur locale lijkt sinds binnen de gemeenschap van Cuijk is een rede- allemaal positieve signalen over de bijdrage van het dienstverlening zijn onze respondenten daarentegen de ambtelijke fusie te zijn versterkt. Hierdoor wordt lijk aandeel van mensen met een migratieachter- bestuur aan de bestuurskracht van de gemeente. relatief tevreden (NB: het aparte bestuurskracht- de gewenste efficiencyslag niet overal gerealiseerd. grond. De integratie van deze mensen in de Cuijkse onderzoek Grave trekt een tegenovergestelde con- Dit komt ook deels voort uit de verschillende uit- gemeenschap, of juist het gebrek aan die integratie, Tegelijkertijd hebben we ook teruggekregen dat de clusie). In de Burgerpeiling van KING (2016) gaven gangsposities van de drie gemeenten. Zo is bijvoor- is een rem op de kracht van de gemeenschap als (bestuurlijke) kwaliteit ten aanzien van projecten inwoners van Grave het rapportcijfer 6,42 waar het beeld opgemerkt dat Cuijk, vanwege haar grote geheel. Deze scheidslijn wordt door velen genoemd matig is en dat het bestuur niet altijd uit lastige gaat om dienstverlening; Cuijk kreeg van haar inwo- grondpositie(s), minder behoefte heeft aan gemeen- als een belangrijk aandachtspunt als het gaat om kwesties en vraagstukken komt. Het verdelen van het ners een 6,64 en Mill en Sint Hubert een 6,53. Dat schappelijkheid en redeneren en oplossen. gemeenschapskracht. sociaal domein over drie portefeuillehouders wordt ontloopt elkaar dus nauwelijks. Ook van sommige als beperkende factor genoemd voor het realiseren (externe) partners is er waardering voor slagkracht Ook de drie besturen herkennen en erkennen deze van bestuurlijke kracht op dat dossier. Zo ontstaat en inzet van de CGM-organisatie. positie en uitdaging. De druk op de organisatie is een gemengd beeld over de kracht van het bestuur, hoog, de kwaliteit van ondersteuning en in positie waarbij de boventoon er wel één is van positieve Ook de organisatie zelf ervaart de samenwerking op brengen is soms onvoldoende en de rek in de organi- beelden met kritische kanttekeningen. sommige onderdelen als moeizaam. Ambtenaren satie is (heel) beperkt. Tegelijkertijd zijn er ook schetsen een beeld van de CGM organisatie als inge- bestuurders die wél tevreden zijn over CGM en die De CGM-constructie en de bezuinigingen die daarin wikkeld vehikel door de combinatie van 9 inhoude- stellen dat de negatieve geluiden uit de organisatie zijn ingeboekt, worden daarbij regelmatig genoemd. lijke wethouders/opdrachtgevers, 4 begrotingen (drie horen bij het patroon tussen opdrachtgever Door die complexiteit en (in elk geval tijdelijke) gemeenten en een organisatie) en parallel daaraan (gemeenten) en opdrachtnemer (organisatie). daling in kwaliteit van ondersteuning heeft het een efficiency doelstelling. bestuur zichzelf geen dienst bewezen. Ze wordt Gemeente als partner minder goed in positie gebracht. Dat geldt als Binnen de CGM organisatie wordt een hoge werk- Cuijk staat als partner in de regio redelijk verlengstuk daarvan ook voor de gemeenteraad, druk ervaren. Ook ervaart de organisatie (ondanks goed bekend. Voor de rol die de burge- zo wordt geschetst. de schaalvergroting, en als afgeleide van de hoge meester daarin speelt, is brede waardering binnen en werkdruk) kwetsbaarheid. Er is weinig tot geen buiten het gebied van Land van Cuijk. De bestuurs Ambtelijke organisatie ruimte voor innovatie en creatieve, vernieuwende stijl van in de regio ruimte geven aan anderen en Sinds 2014 hebben de gemeenten Cuijk, processen. De ambtelijke organisatie ervaart met hun initiatieven en het adequaat schakelen op Grave en Mill en Sint Hubert gezamen- name een hoge werklast door het bedienen van drie verschillende tafels, wordt breed herkend. Voor de lijk één ambtelijke organisatie die samen een kleine gemeentebesturen, elk met eigen besluitvormings- wethouders is dat beeld veel minder uitgesproken en inwoners bedient. De drie organisaties heb- processen, voorkeuren en wensen. Die bestuurlijke zeker op het sociaal domein wordt de portefeuil- ben allen hun eigen gemeentesecretaris, maar de besluitvorming is onvoldoende gestroomlijnd om lesplitsing door partners als lastig ervaren. Binnen werkorganisatie staat onder leiding van een hië- efficiency doelstellingen te kunnen realiseren. CGM en binnen het Land van Cuijk wordt wel

30 58 59 Beelden van bestuurskracht 8.4 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE GRAVE Voor de gemeente Grave geldt een extra invalshoek voor de beelden van bestuurskracht. Er is een uitgebreid bestuurskrachtonderzoek uitgevoerd. Wij schetsen de belangrijkste conclusies van dat traject in het kader hiernaast. Hieronder schetsen wij onze bevindingen in dit onderzoekstraject, waarbij we ook ingaan op spanningen en tegenstellingen tussen beide onderzoeken Bestuur Het college van B&W bestaat in Grave uit een burgemeester, 3 wethouders en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit 15 zetels. Er wordt (zeer) kritisch gekeken naar en gesproken over de kracht van het bestuur van de gemeente Grave. Waar voor alle vijf de gemeenten in meer of mindere mate geldt dat het beeld is dat het bestuur soms meer met zichzelf/elkaar bezig is dan met inhoudelijke vraagstukken, komt dit beeld in Grave het sterkst naar voren. Het college van Samenvatting bestuurskracht onderzoek Grave Partners en Pröpper Parallel aan het onderzoekstraject waar deze Nota van Bevindingen de uitkomst van is, vond er in Grave een specifiek en diepgravend bestuurskrachtonderzoek plaats. De belangrijkste conclusies van dat onderzoek: Er is de afgelopen periode een stap gezet in het ontwikkelen van meer bestuurskracht. Met name op specifieke grote projecten is er voldoende bestuurskracht. goede set aan projecten van het juiste ambitieniveau. Máár; er is onvoldoende expertise (bestuurlijk en ambtelijk) om de projecten tot een succesvol eind te brengen. Het bestuurlijk onvermogen tot goede samenwerking leidt overigens niet tot het ontstaan van gigantische vraagstukken of problemen. Grave is een prachtig stadje met een hoogwaardige uitstraling, relatief veel welgestelde inwoners en weinig substantiële maatschappelijke problemen Ambtelijke organisatie CGM Sinds 2014 hebben de gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert gezamenlijk één ambtelijke organisatie die samen een kleine inwoners bedient. De drie organisaties hebben allen hun eigen gemeentesecretaris, maar de werkorganisatie staat onder leiding van een hiërarchisch directeur die verantwoordelijk is voor de Ook de organisatie zelf ervaart de samenwerking op sommige onderdelen als moeizaam. Ambtenaren schetsen een beeld van de CGM organisatie als ingewikkeld vehikel door de combinatie van 9 inhoudelijke wethouders/opdrachtgevers, 4 begrotingen (drie gemeenten en een organisatie) en parallel daaraan een efficiency doelstelling. Binnen de CGM organisatie wordt een hoge werkdruk ervaren. Ook ervaart de organisatie (ondanks de schaalvergroting, en als afgeleide van de hoge werkdruk) kwetsbaarheid. Er is weinig tot geen ruimte voor innovatie en creatieve, vernieuwende processen. De ambtelijke organisatie ervaart met name een hoge werklast door het bedienen van drie gemeentebesturen, elk met eigen besluitvormingsprocessen, voorkeuren en wensen. Die bestuurlijke besluitvorming is onvoldoende gestroomlijnd om efficiency doelstellingen te kunnen realiseren. In gesprekken met ambtenaren is benoemd dat het nog B&W is zeer op zichzelf gericht en is als geheel geen eenheid, zo stellen velen. Met betrekking tot de raad wordt zelfs gesproken van verziekte verhoudingen waarbij de raad zeer met zichzelf bezig zou zijn (de strijd tussen fracties) en maar zeer beperkt met wat er daadwerkelijk in de gemeenschap toe doet. De KING Burgerpeiling (2016) onderschrijft het De meer basale aspecten van dienstverlening zijn minder goed voor elkaar en de gemeente is daarop minder bestuurskrachtig. De relatie tussen college, raad en organisatie is een aandachtspunt voor de toekomst. aansturing van de 325 (in fte) ambtenaren. Zowel binnen als buiten de organisatie werd de start van de CGM organisatie als moeizaam ervaren. Vanuit buiten de organisatie zijn er op vele plekken kritische geluiden te horen over bijvoorbeeld beleidsontwikkeling en kwaliteit (door de besturen) en over de benaderbaarheid van ambtenaren (niet kennen 5 jaar doorgaan met CGM-organisatie onder de huidige voorwaarden en binnen de huidige opzet een onwaarschijnlijk scenario lijkt. De drie gemeentebesturen hechten veel belang aan couleur locale, zowel waar het gaat om beleid als waar het gaat om processen en de manier van werken. Sterker nog, zo stellen velen (ook externe beeld van weinig vertrouwen in de kracht van het bestuur. Uit de gegevens blijkt dat slechts 14% van de inwoners van Grave (heel) veel vertrouwen heeft in de gemeente, tegen 26% in de vergelijkbare stedelijkheidsklasse. Ook uit ons gesprek met een, zij het kleine, groep inwoners uit Grave kwam een soort- Naar de toekomst toe is de huidige bestuurskracht onvoldoende en is er een niveausprong nodig (meer dan een paar verbeteringen her en der). van gemeenschappen, afstand, traagheid). Over de dienstverlening zijn onze respondenten daarentegen relatief tevreden (NB: het aparte bestuurskrachtonderzoek Grave trekt een tegenovergestelde conclusie). In de Burgerpeiling van KING (2016) gaven inwoners van Grave het rapportcijfer 6,42 waar het partners), de drang naar couleur locale lijkt sinds de ambtelijke fusie te zijn versterkt. Hierdoor wordt de gewenste efficiencyslag niet overal gerealiseerd. Dit komt ook deels voort uit de verschillende uitgangs posities van de drie gemeenten. Zo is bijvoorbeeld opgemerkt dat Cuijk, vanwege haar grote gelijk beeld naar voren, met veel kritiek op de raad gaat om dienstverlening; Cuijk kreeg van haar inwo- grondpositie(s), minder behoefte heeft aan gemeen- en in mindere mate het college. ners een 6,64 en Mill en Sint Hubert een 6,53. Dat schappelijkheid en redeneren en oplossen. ontloopt elkaar dus nauwelijks. Ook van sommige Qua vermogen om projecten en beleid op te pakken (externe) partners is er waardering voor slagkracht Ook de drie besturen herkennen en erkennen deze geven onze gesprekspartners aan dat de ambitie en en inzet van de CGM-organisatie. positie en uitdaging. De druk op de organisatie is daadkracht op dit punt voldoende zijn. Er ligt een hoog, de kwaliteit van ondersteuning en in positie

31 60 61 Beelden van bestuurskracht 8.5 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE MILL EN SINT HUBERT brengen is soms onvoldoende en de rek in de Bestuur van gemeenschappen, afstand, traagheid). Over de partners), de drang naar couleur locale lijkt sinds organisatie is (heel) beperkt. Tegelijkertijd zijn er ook Het college van B&W bestaat in Mill en dienstverlening zijn onze respondenten daarentegen de ambtelijke fusie te zijn versterkt. Hierdoor wordt bestuurders die wél tevreden zijn over CGM en die Sint Hubert uit een burgemeester, 2 wet- relatief tevreden (NB: het aparte bestuurskracht- de gewenste efficiencyslag niet overal gerealiseerd. stellen dat de negatieve geluiden uit de organisatie houders en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad onderzoek Grave trekt een tegenovergestelde con- Dit komt ook deels voort uit de verschillende uit- horen bij het patroon tussen opdrachtgever bestaat uit 15 zetels. clusie). In de Burgerpeiling van KING (2016) gaven gangsposities van de drie gemeenten. Zo is bijvoor- (gemeenten) en opdrachtnemer (organisatie). inwoners van Grave het rapportcijfer 6,42 waar het beeld opgemerkt dat Cuijk, vanwege haar grote Het bestuur van de gemeente Mill en Sint Hubert gaat om dienstverlening; Cuijk kreeg van haar inwo- grondpositie(s), minder behoefte heeft aan gemeen Gemeente als partner wordt gekenmerkt door goede verhoudingen, zo ners een 6,64 en Mill en Sint Hubert een 6,53. Dat schappelijkheid en redeneren en oplossen. De positie van Grave als partner in de geven eigenlijk alle gesprekspartners aan. Dit geldt ontloopt elkaar dus nauwelijks. Ook van sommige regio wordt deels ingekleurd door haar zowel voor binnen het college als tussen college en (externe) partners is er waardering voor slagkracht Ook de drie besturen herkennen en erkennen deze uitstraling als bestuur. Grave wordt ervaren als een gemeenteraad, als binnen de gemeenteraad. De en inzet van de CGM-organisatie. positie en uitdaging. De druk op de organisatie is gemeente waarmee het lastig zaken doen is en als gemeenteraad besluit veel met breed (zo niet una- hoog, de kwaliteit van ondersteuning en in positie een gemeente die in de regio vaak onzichtbaar en niem) draagvlak. De verhoudingen tussen bestuur Ook de organisatie zelf ervaart de samenwerking op brengen is soms onvoldoende en de rek in de niet aanwezig is. Binnen CGM zijn de banden beter, en politiek zijn dan ook goed. Überhaupt kenmerkt sommige onderdelen als moeizaam. Ambtenaren organisatie is (heel) beperkt. Tegelijkertijd zijn er ook hoewel ook daar de focus op eigenheid en eigen de gemeentelijke politiek en agenda zich door een schetsen een beeld van de CGM organisatie als inge- bestuurders die wél tevreden zijn over CGM en die beleid sterker is dan de focus op gezamenlijkheid. zekere gemoedelijkheid. Desgevraagd geven velen wikkeld vehikel door de combinatie van 9 inhoude- stellen dat de negatieve geluiden uit de organisatie Met Boxmeer leidt de samenwerking met enige regel- ook aan dat er weinig écht grote en fundamentele lijke wethouders/opdrachtgevers, 4 begrotingen (drie horen bij het patroon tussen opdrachtgever maat tot botsingen, zo stellen alle betrokkenen. De vraagstukken spelen. Dit wordt beaamt door bijvoor- gemeenten en een organisatie) en parallel daaraan (gemeenten) en opdrachtnemer (organisatie). Boxmeerders en de Graafse bestuurders zijn beiden beeld het MT van de CGM organisatie, die naast de een efficiency doelstelling. eigenwijs en overtuigd van zichzelf. algemene opgaven zoals de decentralisaties sociaal Gemeente als partner domein, omgevingswet, digitalisering etc. eigenlijk Binnen de CGM organisatie wordt een hoge werk- Velen zeggen over de gemeente Mill en Qua oriëntatie heeft Grave veel relaties met Wijchen geen majeure opgaven specifiek voor deze gemeente druk ervaren. Ook ervaart de organisatie (ondanks Sint Hubert dat deze, mogelijk door haar en richting het Rijk van Nijmegen. Zowel maat- zien. de schaalvergroting, en als afgeleide van de hoge positie als kleinste van de vijf gemeenten, vaak een schappelijk (zowel qua samenwerking als qua werkdruk) kwetsbaarheid. Er is weinig tot geen scharnierrol in de regionale samenwerking vervult. dagelijkse patronen) is die oriëntatie sterker dan die Ambtelijke organisatie ruimte voor innovatie en creatieve, vernieuwende Eigenlijk zijn er zelden of nooit conflicten waar deze op het Land van Cuijk als geheel. Sinds 2014 hebben de gemeenten Cuijk, processen. De ambtelijke organisatie ervaart met gemeente bij is betrokken. Zo speelt de burgemeester Grave en Mill en Sint Hubert gezamen- name een hoge werklast door het bedienen van drie nadrukkelijk een verbindende rol als voorzitter van Gemeenschap lijk één ambtelijke organisatie die samen een kleine gemeentebesturen, elk met eigen besluitvormings- de stuurgroep samenwerking Land van Cuijk, als één De gemeenschap van Grave is hecht, inwoners bedient. De drie organisaties heb- processen, voorkeuren en wensen. Die bestuurlijke van de twee burgemeesters in het regieteam voor het maar kritisch naar het bestuur en rela- ben allen hun eigen gemeentesecretaris, maar de besluitvorming is onvoldoende gestroomlijnd om onderzoekstraject naar de toekomst van het Land tief hoogopgeleid/welgesteld. Op dit moment zijn werkorganisatie staat onder leiding van een hië- efficiency doelstellingen te kunnen realiseren. In van Cuijk en als voorzitter van het regionaal bureau de kracht van het bestuur en de kracht van de rarchisch directeur die verantwoordelijk is voor de gesprekken met ambtenaren is benoemd dat het van toerisme en recreatie. gemeenschap dus grotendeels gescheiden werelden aansturing van de 325 (in fte) ambtenaren. nog 5 jaar doorgaan met CGM-organisatie onder de die elkaar niet versterken, zo is ons beeld na de vele huidige voorwaarden en binnen de huidige opzet een Van regiopartners buiten het Land van Cuijk is wel gesprekken en geraadpleegde onderzoeken. Zowel binnen als buiten de organisatie werd de start onwaarschijnlijk scenario lijkt. meermaals aangegeven dat ze weinig tot geen last van de CGM organisatie als moeizaam ervaren. van de gemeente Mill en Sint Hubert hebben, maar Vanuit buiten de organisatie zijn er op vele plekken De drie gemeentebesturen hechten veel belang dat de bijdrage van de gemeente Mill en Sint Hubert kritische geluiden te horen over bijvoorbeeld beleids- aan couleur locale, zowel waar het gaat om beleid aan de regio als geheel ook beperkt is. ontwikkeling en kwaliteit (door de besturen) en over als waar het gaat om processen en de manier van de benaderbaarheid van ambtenaren (niet kennen werken. Sterker nog, zo stellen velen (ook externe

32 62 63 Beelden van bestuurskracht 8.6 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE SINT ANTHONIS Gemeenschap Bestuur sterk toegenomen. Deze ontwikkelingen, in com Gemeente als partner De gemeente Mill en Sint Hubert wordt Het college van B&W bestaat in Sint binatie met de relatief kleine formatie en het hoge Als kleine gemeente is het voor Sint Antho- gekenmerkt door haar grote gemeen- Anthonis uit een burgemeester, 2 wet- ziekteverzuimpercentage (39% hoger dan het gemid- nis een opgave om als vol waardige speler schapszin. Binnen de kernen en ook over de kernen houders en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad delde van de benchmark) hebben bijgedragen aan de mee te doen in de regio. In de gesprekken hebben wij heen is er sprake van een sterke sociale cohesie, bestaat uit 15 zetels. toegenomen kwetsbaarheid binnen de organisatie. dan ook regelmatig terug gehoord dat Sint Anthonis voldoende maatschappelijke organisatiekracht en Het MT geeft aan moeite te hebben met het goed te weinig zichtbaar is in de regio, zowel bestuurlijk veel initiatief. Dit blijkt ook uit de vele actieve ver- Het bestuur ziet zichzelf gesteld voor een aantal grote uitvoeren van de regiefunctie door een veelvoud als ambtelijk. De ambtelijke organisatie heeft onvol- enigingen en organisaties. Dit wordt breed ervaren; opgaven, met als belangrijkste de sterke vergrijzing/ aan samenwerkingen enerzijds en een gebrek aan doende capaciteit om volwaardig mee te doen in amb- niet alleen door de burgers, ondernemers en maat- ontgroening, de transitie naar een duurzame agrari- tijd enerzijds. Voortdurend moet worden afgewogen telijke samenwerkingstrajecten en om haar bestuur in schappelijke organisaties die wij gesproken hebben, sche gemeente waarbij aandacht is voor zowel welke zaken de meeste prioriteit hebben, en welke positie te brengen. Sommige ambtenaren geven ook maar ook door het bestuur en de CGM organisatie. groeiende werkgelegenheid als het verbeteren van de zaken daardoor minder aandacht krijgen dan wel- aan vanwege het capaciteitsgebrek soms wat meer In die zin is de bijdrage die de kracht van de gemeen- volksgezondheid, en het voorzieningenniveau in de licht noodzakelijk is. volgend te willen zijn in de regio, terwijl bestuurders schap in de gemeente Mill en Sint Hubert levert aan kernen. Het beeld bij de stakeholders is dat het niet geneigd zijn snel mee te gaan met wat anderen in de kracht van de gemeente als geheel een belangrijke gemeentebestuur meer ambities en initiatiefrijker De kwaliteit van beleid en de uitvoering daarvan is de regio willen. Hier zit dus een spanningsveld. factor en bouwsteen voor de toekomst. kan en moet zijn. Hiertoe moet het bestuur meer door deze kwetsbaarheid onder druk komen te staan. kracht ontwikkelen. Er wordt zelf gesteld dat de De beoogde effecten worden niet altijd behaald. Ook Zoals al eerder aangegeven, zijn de relaties tussen dorpen bij elkaar opgeteld veel meer ambitie hebben de manier van werken wordt steeds meer gezien als Boxmeer en Sint Anthonis gespannen. Als kleinere, dan de gemeente aan kan. De externe oriëntatie actiegericht en ad hoc. De organisatie vindt zichzelf kwetsbare organisatie heeft Sint Anthonis haar van het bestuur verdient een impuls. De dorpsraden dan ook onvoldoende in staat om het college op tac- buurgemeenten nodig. Zij kiest daarbij niet duidelijk in Sint Anthonis worden als sterk ervaren.. tisch en besluitvormingsniveau in positie te brengen. voor Boxmeer, maar zoekt ook toenadering tot de CGM organisatie. De bestuurlijke strubbelingen Ambtelijke organisatie Het hebben van voldoende strategisch vermogen is tussen de twee gemeenten zijn ingewikkeld voor de De ambtelijke organisatie van Sint Antho- van belang om op de langere termijn keuzes te ambtenaren die op veel terreinen samenwerken. De nis bestaat uit 82 ambtenaren die onder kunnen maken en regie te kunnen voeren binnen de relaties met Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert zijn leiding staan van de gemeentesecretaris/directeur. regio. Echter, het strategisch vermogen van de minder beladen. Hoewel uit de benchmark blijkt dat de gemeente Sint organisatie wordt zowel binnen als buiten de regio Anthonis relatief veel ambtenaren per inwoners als relatief licht en kwetsbaar ervaren. Volgens Gemeenschap inzet, is de formatie die Sint Anthonis tot zijn beschik- ondernemers en maatschappelijke organisaties Naast het dorp Sint Anthonis kent king heeft vanwege de omvang van de gemeente ontbreekt het hierbij aan specialistische kennis, de gemeente de kernen Landhorst, klein. De apparaatskosten per inwoner zijn 21% hoger waardoor Sint Anthonis een minder goede sparring- Ledeacker, Oploo, Stevensbeek, Wanroij en Wester- dan het gemiddelde van de benchmark. Sint Anthonis partner voor hen is. Onze respondenten geven aan beek. De kracht van de gemeente Sint Anthonis zit heeft enkele taken ondergebracht bij gemeente Box- dat de kwaliteit van de dienstverlening niet altijd op het niveau van deze kernen: de gemeente heeft meer en oriënteert zich op verdere ambtelijke samen- voldoende is. De huidige manier van werken wordt een zeer krachtige gemeenschap. Daar waar voorzie- werking. In de benchmark wordt uitgegaan van de als star en inefficiënt ervaren. Het gewenste kwali- ningen wegvallen en de gemeente zaken vanwege een integrale kosten, dus taken uitgevoerd in eigen beheer teitsniveau dat de betrokkenen graag zien, kan door gebrek aan capaciteit/financiën meer kan bolwerken, en taken uitgevoerd door anderen. de gemeente niet altijd worden waargemaakt. pakken de dorpen veel zelf op. De hechtheid van de gemeenschap wordt als zeer waardevol ervaren, maar De afgelopen jaren zijn er grote wisselingen geweest in het licht van de toenemende krimp en vergrijzing in het management van de organisatie. Ook is het is het behoud van de sociale cohesie wel een belang- taken- en eisenpakket vanuit het Rijk de laatste jaren rijk aandachtspunt voor de gemeente.

33 64 65 Beelden van bestuurskracht 8.7 BEELDEN BIJ DE BESTUURSKRACHT VAN HET LAND VAN CUIJK Kracht van het bestuur lijke onenigheid en onhandigheid is die de beper- schetsen daarmee een beeld van afstand tussen de andere illustratie werd gegeven over het EU-regio Daar waar de beelden over de individuele kende factor is als het gaat om regionaal stappen gemeenteraden enerzijds en de dagelijks besturen project rondom de stage-uitwisselingsplekken. gemeenten, met variatie onderling, in elk zetten als vijf gemeenten van het Land van Cuijk. anderzijds. Dit is des te opmerkelijker omdat deze Bestuurlijk werd dit project binnengehaald, vervol- geval op onderdelen veelal op een voldoende uitko- relaties in de individuele gemeenten over het alge- gens keek men ambtelijk naar regionale partners om men, is het beeld van de kracht van het bestuur op Sommigen zien de Stuurgroep Samenwerking Land meen goed op orde lijken te zijn. te helpen bij het daadwerkelijk invullen hiervan de schaal van het Land van Cuijk minder positief. van Cuijk en de projectagenda met 12 projecten, omdat de eigen kennis, ervaring en expertise onvol- vallend onder aansturing van het regieteam van de Kracht van de ambtelijke doende bleek. Functioneren van bestuur op schaal Land van Cuijk vijf gemeenteraden, als een (voorzichtig) breekpunt samenwerking De breed gedeelde (o.b.v. primair ondernemers, met het moeizame bestuurlijke acteren. Met name De kracht van de ambtelijke samenwer Kracht als partner maatschappelijke organisaties, regiopartners, colleges valt positief op dat de Stuurgroep mandaat heeft king wordt gevormd door samenwerkingen tussen de Over het Land van Cuijk als actor in de van B&W en ambtelijke organisaties) en algemene gekregen van de colleges van B&W en dat er ook drie organisaties van CGM, Boxmeer en Sint Antho- bredere regionale samenwerking zijn de indruk is dat de colleges van B&W van het Land van substantieel budget is toegekend voor de realisatie nis. Op schaal Land van Cuijk krijgt die samenwer- geluiden ook kritisch. Het Land van Cuijk slaagt er Cuijk moeizaam met elkaar door één deur kunnen. van projecten. Tegelijkertijd merken velen op dat dit king momenteel vooral vorm rondom de agenda van onvoldoende tot niet in om zich binnen de regio Op inhoudelijke portefeuilles is dat beeld nog wel traject ook moeizaam tot stand komt, dat rondom 12 projecten onder aansturing van de Stuurgroep Noord Oost Brabant te manifesteren als een speler enigszins wisselend. Zo is het beeld over het bestuur- de start gedoe is geweest tussen de gemeenten en dat Samenwerking Land van Cuijk. Hiervoor hebben de van belang. Dit werd met name meermaals opge- lijk acteren op het gebied van jeugdzorg redelijk het tempo van realiseren van de 12 projecten beperkt gemeenten coördinatoren aangeleverd. De project- merkt op terreinen waar er, zo stellen regionale positief. Daar wordt gezamenlijk actie ondernomen is. Daar staat tegenover dat de timing van de start coördinator is extern ingehuurd. partners, wel degelijk belangen spelen voor het Land en standpunten ingenomen. Maar op veel andere van de Stuurgroep Samenwerking Land van Cuijk van Cuijk. Dossiers die dan genoemd worden zijn terreinen geven respondenten van ons onderzoek niet ideaal was. Vlak voor de zomer starten betekent Respondenten geven aan dat de 12 projecten vooral Agrifood Capital, het energietransitie vraagstuk, aan dat de bestuurders elkaar met regelmaat afval- een start met vertraging. Ook zijn sommige projec- in isolatie van elkaar vorm krijgen. Van een integrale mestwerking en het regionale vraagstuk van VAB s. len. Zo wordt er gesproken over de drie verschillende ten wel degelijk voortvarend opgepakt. agenda, werkend aan achterliggende maatschappe- Al deze dossiers spelen binnen de regio, vallen vol- soorten wijkteams die het werk voor de professio- lijke vraagstukken, lijkt niet echt sprake te zijn. Ook gens velen in het hart van de belangen van het Land nele (zorg)organisaties binnen het sociaal domein De vraag die met name de critici zich stellen is: is is de voortgang van projecten in sterke mate afhan- van Cuijk en toch slaagt het Land van Cuijk er niet inefficiënt en ingewikkeld maken. Dit gaat ten koste een regionale agenda met 12 projecten voldoende kelijk van de snelheid die de betreffende coördinator in op zulke thema s kracht te ontwikkelen. van de zorg die inwoners van het Land van Cuijk om de onderliggende bestuurlijke problematiek te weet te realiseren, vanzelfsprekend in samenwerking momenteel ontvangen, zo stellen maatschappelijke omzeilen en nu wel echt duurzame vooruitgang te met het bestuur. Maatschappelijke stakeholders en ondernemers organisaties. boeken? geven daarbij aan specifieke kennis en trekkracht Capaciteit lijkt een knellende factor voor de kracht te missen bij de gemeenten, zowel ambtelijk als Sommige nauw op het bestuur zittende respon- Relatie gemeenteraden dagelijks bestuur Land van van de ambtelijke samenwerking op schaal van Land bestuurlijk. Dit uit zich met name bij gemeente- denten geven aan dat er sprake is van bestuurlijke Cuijk van Cuijk, zeker voor het kunnen ingaan op overige grensoverstijgende problematiek zoals scholing/ onhandigheid. De vijf burgemeesters worden niet Interessant was dat herhaaldelijk de observatie is samenwerkingsvraagstukken. Een concreet voorbeeld onderwijs, zorg, economie, VAB s, milieuregelgeving als team of eenheid gezien. Er worden elkaar vliegen gedaan dat niet alleen de ambtelijke organisaties dat werd genoemd is het initiatief uit de samenwer- rondom uitbreiding agrarische sector, et cetera. Als afgevangen. Een veelzeggende quote over de kracht harder willen gaan qua samenwerking dan de kingsverband MooiMaasvallei (hiervoor: Platform positief punt wordt door deze organisaties de bena- van het bestuur op schaal Land van Cuijk is dat het besturen, maar ook de gemeenteraden. Sinds de Noordelijke Maasvallei). Daar werd een kennisplat- derbaarheid van bestuurders binnen het Land van dagelijks bestuur op schaal Land van Cuijk vooral evaluatie van de samenwerking in 2014 zoeken zij form opgericht om successen voor dorpsontwikke- Cuijk benoemd. Tegelijkertijd levert dit nauwe con- acteert als rem op voortuitgang en oplossend ver- naar manieren om tot versnelling van de samenwer- ling en behoud van vitaliteit met elkaar te delen. Het tact lang niet altijd ook daadwerkelijke actie op, door mogen. De focus ligt te zeer op het eigen eiland, en king te komen. Vandaar ook het bestaan van een verzoek om twee uur met twee ambtenaren om tafel gebrek aan kennis, kunde, capaciteit en/of geld. bestuurlijke posities onderling zijn te belangrijk. Ook regieteam en andere pogingen van de vijf gemeente- te kunnen gaan vanuit de vijf Land van Cuijkse speelt de bekende dynamiek tussen groot en klein raden om tempo en versnelling te brengen (zoals de gemeenten kon niet worden gehonoreerd omdat de een rol. Ambtenaren gaven aan dat het vaak bestuur- samenwerkingsagenda met 12 projecten). Sommigen capaciteit hiervoor niet kon worden vrijgemaakt. Een

34 Kracht van de gemeenschappen Hier stelden veel respondenten ons als eerste een wedervraag: is er sprake van één gemeenschap Land van Cuijk? De indruk van velen is dat deze schaal voor de bestuurders en externe partners wel eens relevanter kon zijn dan voor de eigen inwoners. Ook wordt opgemerkt dat de afstanden binnen het Land van Cuijk substantieel zijn, en dat met name de Oost-West verbindingen beperkt zijn (zeker OV-technisch). Veel van het dagelijks leven van de Land van Cuijkse inwoners speelt zich volgens respondenten ook af buiten het Land van Cuijk: werk, school, zorg en winkelen. Regionale trekkers als Uden, Oss, Nijmegen en Venray hebben elk hun verzorgingsfunctie voor delen van het Land van Cuijk. De vraag is dus of er een Land van Cuijkse gemeenschap is. Tegelijkertijd schetsen vele respondenten ook een beeld van krachtige lokale gemeenschappen waar zelforganisatie in de genen zit en waar de onderlinge verbindingen daar waar nodig prima zijn. Sportverenigingen waar mensen vanuit meerdere gemeenten en vele kernen uitstekend samen sporten en zich organiseren. Scholen waarin gemeenschappen uit de vele kernen zich op jonge leeftijd mengen. En recreatieve voorzieningen waar mensen uit het hele Land van Cuijk elkaar weten te vinden. Kortom, stellen respondenten, op lokale schaal zit het wel goed met de kracht van de gemeenschappen.

35 Berenschot Groep B.V. Europalaan KS Utrecht T +31 (0) E contact@berenschot.nl Berenschot is een onafhankelijk organisatieadviesbureau met 350 medewerkers wereldwijd. Al bijna 80 jaar verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten. Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies. Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidisciplinaire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken. Berenschot is aangesloten bij de E-I Consulting Group, een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus. Daarnaast is Berenschot lid van de Raad voor Organisatie- Adviesbureaus (ROA) en hanteert de ROA-gedragscode.