Van knelpuntenanalyse naar emancipatieagenda. Commentaar op en verdieping van het Vilans/Movisie rapport Wat Knelt?

Transcriptie

1 Van knelpuntenanalyse naar emancipatieagenda Commentaar op en verdieping van het Vilans/Movisie rapport Wat Knelt? December

2 SAMENVATTING INLEIDING BEWEGING MET GROTE RELEVANTIE... 7 VISIE... 7 DE WAARDE(N) VAN DE MAATSCHAPPELIJKE BEWEGING... 7 DE GEWENSTE RICHTING... 7 CONTEXT VAN DE BEWEGING... 8 MOMENTOPNAME VAN EEN BEWEGING DIE HET WOORD ZEGT HET AL IN BEWEGING IS AANVULLENDE ANALYSE WAT KNELT? COMMENTAAR OP DE CONCLUSIES VAN HET RAPPORT OP BASIS VAN DE AANVULLENDE ANALYSE KNELPUNTEN IN SAMENWERKING, WET- EN REGELGEVING EN FINANCIËN OVERZICHT VAN DE NADERE ANALYSES OP HET DATAMATERIAAL RECENTE ONTWIKKELINGEN EN AANVULLINGEN PROBLEMEN MET INKOOP WIJKVERPLEGING KNELPUNTEN BIJ WIJZELF ZORGCOÖPERATIES KENNIS BETER BENUTTEN (O.A. LITERATUUR) SPEERPUNTEN VAN NLZVE VAN KNELPUNTENANALYSE NAAR EMANCIPATIEAGENDA BIJLAGE 1: BEGRIPPENLIJST EN LITERATUUR BURGERINITIATIEF COÖPERATIE/COÖPERATIEVE VERENIGING ICA-PRINCIPES (INTERNATIONAL CO-OPERATIVE ALLIANCE) GERAADPLEEGDE LITERATUUR BIJLAGE 2: ONTWIKKELINGSHYPOTHESE BEWEGING VAN BURGERINITIATIEVEN INLEIDING MODEL FASEN WAAR STAAN WE NU MET DE HELE BEWEGING? INTRODUCTIE KNELPUNTEN TOT SLOT BIJLAGE 4: SPEERPUNTEN NEDERLAND ZORGT VOOR ELKAAR AANLEIDING OPROEP

3 SAMENVATTING Eind 2015 gaf de Tweede Kamer bij motie opdracht om knelpunten bij burgerinitiatieven en zorgcoöperaties te inventariseren, met een agenda te komen om deze knelpunten weg te nemen en burgerinitiatieven, zorgcoöperaties en cliënten de ruimte te geven. Het ministerie van VWS heeft kennisinstituten Vilans en Movisie opdracht verleend om op het terrein van wonen-welzijn-zorg de ervaren knelpunten bij burgerinitiatieven te inventariseren. Tevens vroeg het ministerie aan de Koepel Zorgcoöperaties Zuid Nederland om, in samenspraak met burgerinitiatieven, een prioritering van de knelpunten aan te geven en een voorstel te maken voor het proces van agendasetting inclusief de borging van representatieve participatie van burgerinitiatieven in dat proces. Met deze aanvullende en verdiepende rapportage rapporteert het landelijk netwerk van burgerinitiatieven Nederland Zorgt Voor Elkaar (NLZVE) haar eigen conclusies op basis van de onderzoeksgegevens. Deze rapportage wordt ingebracht bij de Tweede Kamer en als input bij het eerder genoemde proces van agenda setting. De snel groeiende beweging van burgerinitiatieven In hoofdstuk 2 schetsen wij het beeld van een opkomende beweging van burgerinitiatieven die zelf verantwoordelijkheid nemen voor de leefbaarheid in hun dorp of (stads)wijk door diensten rond ondersteuning, welzijn, zorg en wonen te organiseren. Gedragen door idealen en een intrinsieke motivatie willen zij met betrokkenheid en passie het werk doen. Dat leidt tot nieuwe oplossingen voor ondersteuning en zorg. De beweging krijgt steeds meer navolging. Inmiddels zijn er zo n 400 burgerinitiatieven in Nederland bekend op het gebied van zorg en ondersteuning. Nadere analyse van de gegevens met een conclusie die doet schrikken Het Vilans/Movisie rapport Wat Knelt? verscheen juni Nederland Zorgt Voor Elkaar komt na bestudering en nadere analyses tot de conclusie dat het onderzoek de vragen door VWS gesteld beantwoord en daarmee vooral ingaat op de aard van de ervaren knelpunten, maar dat dat rapport geen recht doet aan de mate waarin knelpunten worden ervaren. NLZVE heeft antwoorden gezocht op de de verdiepende vraag Als je als burgerinitiatief een bepaalde dienst ontwikkelt of aanbiedt, hoe groot is dan de kans dat je tegen een bepaald knelpunt oploopt? Het concept van dit rapport is besproken met Movisie en Vilans, hetgeen heeft geleid tot nog enige tekstuele aanpassingen. Van hun kant is verder waardering uitgesproken over het extra inzicht dat ons rapport laat zien. De door ons uitgevoerde verdiepende analyse van de onderzoeksdata, beschikbaar gesteld door Vilans/Movisie, levert een dramatisch beeld op. Het maakt eigenlijk niet eens zoveel uit welke activiteiten een burgerinitiatief ontplooit, er is altijd een grote kans om tegen forse knelpunten aan te lopen. Initiatieven ervaren bovendien veel verschillende knelpunten. En hoe meer je je als actieve burgers bezighoudt met het aanbieden van diensten die van oudsher door professionele organisaties worden aangeboden, des te groter worden de ervaren knelpunten. Dat wordt nadrukkelijk zichtbaar bij de koplopers. Naar onze mening is het vooral het laatste dat de alarmbellen bij de betrokken politici en beleidsmakers zouden moeten laten afgaan. 3

4 NLZVE heeft in de aanvullende analyse vooral gekeken naar welk aandeel van de burgerinitiatieven die een bepaalde dienst aanbieden, überhaupt knelpunten ervaart op een bepaald terrein, bijvoorbeeld de samenwerking met gemeenten. Als er op deze wijze naar de uitkomsten gekeken wordt, komen wij tot de volgende conclusies: a. Ongeacht de diensten die het burgerinitiatief aanbiedt, geldt dat op elk van de gebieden wet- en regelgeving, financiën, samenwerking met de gemeente en samenwerking met aanbieders van zorg en ondersteuning de helft tot 60% van de burgerinitiatieven minimaal één groot tot zeer groot knelpunt ervaart. b. Als we ons beperken tot die initiatieven die intramurale of extramurale zorg leveren (dat is maar een klein deel van alle initiatieven die aan het onderzoek hebben deelgenomen), dan geldt hetzelfde voor de samenwerking met zorgverzekeraars. c. Aanbieders van informatie en adviesdiensten ondervinden in ongeveer 60% van de gevallen minimaal 1 groot knelpunt op elk van de volgende gebieden: wet- en regelgeving, financiën, samenwerking met de gemeente en samenwerking met aanbieders van zorg en ondersteuning. In totaal worden 18 in de vragenlijst voorgelegde knelpunten door meer dan een kwart van deze initiatieven ervaren. d. Aanbieders van coördinatie en toegang tot zorg en ondersteuning ervaren eveneens in meer dan de helft van de gevallen knelpunten op al deze gebieden. In totaal worden 11 knelpunten door meer dan een kwart van de initiatieven ervaren. e. Ook aanbieders van diensten gericht op zelfstandig (kunnen blijven) wonen ervaren in grote mate knelpunten, met name rond wetgeving en financiering (circa twee derde ervaart knelpunten op deze gebieden). In totaal worden 18 knelpunten door meer dan een kwart van deze initiatieven ervaren. f. Kijken we naar initiatieven die welzijnsdiensten en sociale ontmoeting bieden, dan zien we in grote lijnen hetzelfde beeld: rond 6o% ervaart minimaal 1 knelpunt op de verschillende gebieden. In totaal worden 19 knelpunten door meer dan 25% van de initiatieven ervaren. g. Burgerinitiatieven die zelf zorg aanbieden, zoals gezegd (nog) maar een relatief klein deel van de totale groep, ervaren nog de meeste knelpunten: ongeveer driekwart ervaart minimaal 1 groot knelpunt op de gebieden wet- en regelgeving en financiën, ongeveer de helft (en iets meer als ook intramurale zorg wordt geleverd) ervaart knelpunten in de samenwerking met de gemeente, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Dat levert bij aanbieders van intramurale zorg in totaal meer dan 20 knelpunten op die door meer dan een kwart van de initiatieven wordt ervaren. Voor aanbieders van zorg aan huis zijn dit er zelfs meer dan 30! De noodzaak tot een emancipatieagenda Gezien het voorgaande moge duidelijk zijn dat er geen eenvoudige hit-and-run oplossing is voor de knelpunten die burgerinitiatieven ervaren. Met enkele aanpassingen in wet- en regelgeving zijn we er zeker niet. NLZVE ziet de noodzaak tot het ontwikkelen en uitvoeren van een ontwikkelings en emancipatie- agenda, die meerdere jaren zal duren en is bereid hier een intensieve bijdrage aan te leveren. Met het Ministerie van VWS wordt hierover gesproken. Wij roepen de politiek op om dit proces te ondersteunen. 4

5 1. Inleiding In de Tweede Kamer is in december 2015 de motie Van Dijk-Voortman aangenomen. Daarin wordt gevraagd om een knelpunten onderzoek in de langdurige zorg. Het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur heeft vervolgens een opdracht gegeven aan Movisie/Vilans om deze knelpunten in kaart te brengen, waarbij de vraagstelling al werd verruimd: De doelstelling van dit Vilans/Movisie onderzoek was: om te komen tot een herkenbaar, actueel en concreet schriftelijk overzicht van knelpunten die door burgerinitiatieven worden ervaren bij het realiseren van hun activiteiten op het gebied van zorg en ondersteuning. Dit heeft geleid tot het rapport Wat Knelt? van juni 2016 wat inmiddels aan de Tweede Kamer is aangeboden. Nederland Zorgt Voor Elkaar komt na bestudering en nadere analyses tot de conclusie dat het onderzoek de vragen beantwoord: Inzicht in het type dienstverlening in zorg en ondersteuning die momenteel door burgerinitiatieven wordt geboden of nog in ontwikkeling is (indicatie op basis van onderzoeksgroep) Overzicht van ervaren knelpunten die voortkomen uit het gegeven dat je zorg en ondersteuning biedt vanuit een burgerinitiatief. Daarnaast een gezamenlijke thematisering en categorisatie van de knelpunten met de vertegenwoordigers van burgerinitiatieven Inzicht in het speelveld waarin burgerinitiatieven zich begeven en de relatie met gevonden concrete knelpunten. en daarmee vooral ingaat op de aard van de ervaren knelpunten, en in die zin voldoet het aan de opdracht van VWS, maar dat het rapport geen recht doet aan de mate waarin knelpunten worden ervaren. Nederland Zorgt voor Elkaar is bij dit onderzoek betrokken geweest, maar niet bij de afronding ervan. De enquête voorstellen van Movisie/Vilans zijn door ons van commentaar voorzien. Het was de bedoeling allereerst tot een geactualiseerd overzicht te komen van de initiatieven op dit gebied in Nederland. De vorige inventarisatie van Vilans was al weer enige jaren oud en er zijn veel initiateven bij gekomen de laatste jaren. NLZVE heeft in deze fase van het onderzoek een belangrijke rol gespeeld. Als middel werd gekozen voor een enquête met verdiepende interviews (wij hadden graag regionale conferenties gezien) en een afrondende conferentie met overkoepelende organisatie (waar wij er één van waren). De enquête voorstellen hebben wij van kritisch commentaar voorzien. In het eerste deel van de enquête werd gevraagd naar de activiteiten die de initiatieven ondernemen en naar mogelijke uitbreidingsplannen in de toekomst. 5

6 Het was de bedoeling, zeker van NLZVE, om de fase waarin de diverse initiatieven verkeren te linken aan de ondervonden knelpunten. Deze kruisverbanden zijn niet nader geanalyseerd in Wat knelt. Wij hebben daarom de basis tabellen voor deze verdiepende analyse opgevraagd bij Vilans/Movisie en alsnog deze kruisverbanden onderzocht. Wij spreken bij deze graag onze waardering uit voor deze mogelijkheid die ons ons geboden om een verdiepende analyse te maken. In deze rapportage presenteren wij de resultaten van deze analyse en nadere actualisering door ontwikkelingen die daarna weer hebben plaats gehad. Daar waar het Vilans/Movisie rapport vooral aandacht heeft voor de aard van de ervaren knelpunten (dus: welke knelpunten worden vooral ervaren?), komen wij tot meer verontrustende conclusies, door vooral te kijken naar de vraag: Als je als burgerinitiatief een bepaalde dienst ontwikkelt of aanbiedt, hoe groot is dan de kans dat je tegen een bepaald knelpunt oploopt? Met andere woorden: de kwantiteit van de ervaren knelpunten staat in onze analyse centraal. Deze rapportage kan dan ook betrokken worden bij het opstellen van een actieagenda waarbij de Koepel van Zorgcoöperaties Zuid Nederland door het miniserie van VWS Er zijn 353 initiatieven geïnventariseerd, waarvan er 249 al beschikte over een mailadres. Deze zijn benaderd voor de enquête. Aan de enquête hebben 66 initiatieven deelgenomen. Een respons van 26 % hetgeen bij dit soort enquêtes geen slecht resultaat is. Bij het opstellen van deze rapportage hebben wij gebruik gemaakt van de inbreng van onze contacten uit het netwerk van regionale en lokale initiatieven waaronder: - Koepel van Zorgcoöperaties Zuid-Nederland (Zuidoost: Zorgen doen we Samen, Noordoost: Welzijn en Zorg en Midden- en West i.o.), - Knooppunt Zorgen voor Elkaar van de Vereniging Kleine Kernen Limburg, - Vereniging Kleine Kernen Noord-Brabant; - Wijzelf Zorgcoöperaties - Stadsdorpen Amsterdam - Coöperatie Austerlitz Zorgt - Stichting Omzien en de landelijk opererende netwerken en organisaties: - Nederland Zorgt Voor Elkaar, landelijk netwerk burgerinitiatieven - LSA - NOV - LVKK Het concept van dit rapport is besproken met Movisie en Vilans, hetgeen heeft geleid tot nog enige tekstuele aanpassingen. Van hun kant is verder waardering uitgesproken over het extra inzicht dat ons rapport laat zien. 6

7 2. Beweging met grote relevantie Visie Burgerinitiatieven nemen zelf de verantwoordelijkheid voor de leefbaarheid in hun dorp of (stads)wijk door diensten rond ondersteuning, welzijn, zorg en wonen te organiseren. Gedragen door idealen en een intrinsieke motivatie willen zij met betrokkenheid en passie het werk doen. Het zelfvertrouwen en zelfbewustzijn van betrokken burgers leidt tot nieuwe oplossingen voor vragen naar ondersteuning en zorg. Deze maatschappelijke beweging krijgt steeds meer navolging in het hele land. Inmiddels zijn er zo n 350 initiatieven in Nederland bekend op het gebied van zorg en ondersteuning. De waarde(n) van de maatschappelijke beweging Burgerinitiatieven, in welke vorm dan ook en van welke grootte dan ook, bewegen zich met hun activiteiten meer en meer in de richting van een vorm van sociaal ondernemerschap. Zij dragen bij aan de maatschappelijke veranderingen die gaande zijn. Een zeer relevant aspect daarvan is het ontstaan van een netwerksamenleving waarin de formele en informele verbindingen nieuwe krachten doen ontstaan. Er worden door burgerinitiatieven nieuwe sociale waarden gecreëerd die van grote betekenis zijn en erkenning moeten zien te vinden. Zo geeft het meedoen, het erbij horen en wat doen voor een ander zin en voldoening aan het eigen bestaan. Het eigenaarschap draagt als kernwaarde bij aan de bezieling en passie om een bijdrage te leveren aan het beter maken van de plaatselijke gemeenschap. De gewenste richting Tot nu toe blijven stakeholders uit de traditionele hoek die op een of andere betrokken zijn bij burgerinitiatieven opereren vanuit de al jarenlang bestaande en vertrouwde denkbeelden en de daarbinnen gehanteerde systemen. Dit leidt tot onbegrip en frustratie en doodt uiteindelijk menig burgerinitiatief. Er moet een nieuwe sociale, juridische en economische werkelijkheid komen waarvan burgerinitiatieven deel gaan uitmaken, waardoor op een meer organische wijze samenwerking tot stand kan komen en de samenleving haar verantwoordelijkheid beter kan oppakken. Burgerinitiatieven denken en handelen vanuit vertrouwen, instellingen en instituties handelen doorgaans vanuit controle en regelgeving. Het zijn twee werkelijkheden die vooralsnog haaks op elkaar staan. Er zullen bruggen geslagen moeten worden waarvan het ontwerp nog niet voorhanden is, maar waarvan wederzijds inspireren en leren belangrijke elementen zullen moeten vormen. Dit is de grootste uitdaging om vele pragmatische knelpunten echt te kunnen oplossen. Van systeemwereld naar leefwereld 7

8 De systeemwereld is nu nog leidend in plaats van ondersteunend ten opzichte van de leefwereld van de burger. Veranderingen van denk- en werkwijze is een proces waarin burgerinitiatieven in zorg en ondersteuning een stimulerende en leidende rol kunnen spelen. Van centrale regelgeving naar regelgeving op maat Regels en procedures belemmeren de creativiteit van burgerinitiatieven. Het eigenaarschap als kernwaarde van deze burgerinitiatieven maakt energie vrij en bevordert creativiteit. Regelgeving op maat is dan het passende antwoord. Van in control zijn naar loslaten en vertrouwen Burgerinitiatieven in zorg en ondersteuning moeten de ruimte en het vertrouwen krijgen van beroepskrachten en hun organisaties om zaken anders te doen en om zelf de regie te voeren. De energie van burgers tussen burgers moet het leidende principe zijn. Van overheid en markt naar sociaal ondernemerschap De terugtredende overheid en de recente discussies over de marktwerking in de gezondheidszorg en welzijn vragen om een ander sociaal-economisch model. De coöperatie als sociale onderneming biedt hiervoor kansen en een alternatief. Coöperaties /coöperatieve verenigingen die voortvloeien uit een maatschappelijke beweging of project, zijn te herkennen aan een aantal gemeenschappelijke waarden. Deze zijn geformuleerd als de 7 ICA-principes (International Co-operative Alliance) en worden bij het onderdeel Begrippenlijst nader toegelicht (zie bijlage 1). Context van de beweging Onze samenleving is aan het veranderen en burgerinitiatieven in ondersteuning, diensten en zorg kunnen gezien worden als de voorlopers op deze veranderingen. Prof. Dr. Tine de Moor van de Universiteit van Utrecht ziet deze beweging als de derde golf (middeleeuwen, eind 19-de eeuw en nu, begin 21-ste eeuw). In moderne termen ziet zij deze golven steeds als reactie op een bloeiperiode van marktwerking en privatisering. Citaat uit de inaugurele rede van Tine de Moor De belangrijkste les uit deze lange-termijn analyse is dat aan een golf van nieuwe instituties voor collectieve actie telkens een fase van versnelde ontwikkeling van de vrije markt voorafgaat, waarbij privatisering een belangrijke rol speelt. We zien dit na de eerste ontwikkelingen van de markten tijdens de middeleeuwen (...), we zien dit na een sterke golf van liberaal denken en privatisering in de negentiende eeuw, en we hebben dit vrij recentelijk nog zien gebeuren na de privatisering van publieke diensten (neoliberalisme) in de laatste decennia van de twintigste eeuw. 8

9 Er is een nieuwe maatschappelijke werkelijkheid aan het ontstaan waarvan nog niet duidelijk is hoe de toekomst er uit gaat zien. Overheden treden terug en organisaties en instellingen worstelen met de nieuwe opgaven waarvoor men zich gesteld ziet. Burgerinitiatieven hebben te maken met of werken samen met tal van partijen in het sociaal domein. Op lokaal niveau zijn dat vrijwilligersorganisaties, woningcorporaties en instellingen die maatschappelijke ondersteuning en/of zorg aanbieden, financiële instellingen en gemeenten. Bij beginnende initiatieven richt men zich op de plaatselijke behoeften en de organisatie van de vraag. Dit kan zijn het tot stand brengen van ontmoetingsruimte voor de senioren, dagopvang of het realiseren van woningen voor starters en senioren. Op regionaal niveau zijn intergemeentelijke samenwerkingsverbanden actief en veel zorg- en welzijnsorganisaties zijn regionaal georganiseerd. De afstand tot de burger in de eigen leefwereld is groot en burgerinitiatieven kunnen deze afstand niet zelfstandig overbruggen. Alleen door samen op te trekken, bijvoorbeeld in een Platform, is het mogelijk gehoord en gezien te worden. Burgerinitiatieven vormen samen via de regionale platforms een netwerk op provinciaal niveau om kennis te delen en ervaringen uit te wisselen, wat de eigen ontwikkeling en die van nieuwkomers versterkt. Helaas ontbreekt het vaak aan middelen om deze bovenlokale samenwerking te ondersteunen. De provincies hebben formeel gezien op dit veld geen officiële taak meer. Toch zien we gelukkig dat op provinciaal niveau vaak initiatieven worden genomen om de leefbaarheid van stad en platteland een impuls te geven. Burgerinitiatieven kunnen soms gebruik maken van de provinciale regelingen om de leefbaarheid of woningbouw te stimuleren. Provincies hebben ons inziens wel degelijk een rol en belang om alles wat bovengemeentelijk gestimuleerd moet worden aan te pakken. Op landelijk niveau zijn de ministeries van VWS en BZK van betekenis om burgerinitiatieven te stimuleren en het te voeren beleid daarop af te stemmen in wet- en regelgeving. Verder zijn de zorgverzekeraars van belang voor die burgerinitiatieven die verzorging en verpleging willen organiseren voor hun gemeenschap. De ervaring tot nu toe is dat burgerinitiatieven als te klein worden gezien en niet serieus worden genomen. Inmiddels is er een netwerk op landelijk niveau ontstaan in de vorm van Nederland Zorgt voor Elkaar (NLZVE), dat o.a. op dit vlak een antwoord moet bieden. Kortom, het is een veelkleurig palet aan organisaties en niet te vergeten belangen, waar burgerinitiatieven mee te maken hebben. 9

10 Momentopname van een beweging die het woord zegt het al in beweging is De beweging is nog jong en snelgroeiend, daar moet rekening mee gehouden worden in de agenda voor de toekomst. In bijlage 2 wordt een beeld geschetst hoe die ontwikkelingen zouden kunnen gaan (werkhypothese). Het rapport Wat Knelt? en ook dit rapport zijn dus een momentopname van een snel bewegend maatschappelijk onderwerp. Burgerinitiatieven ervaren dat oude en vertrouwde denkbeelden en de daarbinnen gehanteerde systemen nog steeds leidend zijn. In het rapport komen knelpunten naar voren die beginnende en wat langer lopende initiatieven ervaren. Juist omdat de initiatieven afgestemd zijn op de lokale behoefte en situatie, zijn er ook veel verschillen in opzet en aanpak. 10

11 3. Aanvullende analyse Wat knelt? Nederland Zorgt Voor Elkaar heeft een nadere analyse uitgevoerd op de onderzoeksdata. Deze zijn aan ons ter beschikking gesteld door Vilans/Movisie, hetgeen wij zeer waarderen. Het belangrijkste verschil met het rapport van Movisie/Vilans is dat de knelpunten ditmaal zijn bekeken afhankelijk van de diensten die een burgerinitiatief aanbiedt of aan het ontwikkelen is en vooral gefocust is op de kwantiteit van de door deze intitiatieven ervaren knelpunten. Op deze wijze wordt de groep burgerinitiatieven eruit gefilterd die geen knelpunt kan ervaren om de doodeenvoudige reden dat ze (nog) niet met de materie te maken hebben gehad. Daarbij gaat het rapport van Movisie/Vilans eigenlijk alleen in op individuele knelpunten. NLZVE heeft daarnaast ook gekeken welk aandeel van de burgerinitiatieven die een bepaalde dienst aanbieden überhaupt knelpunten ervaart op een bepaald terrein, bijvoorbeeld de samenwerking met gemeenten. Als er op deze wijze naar de uitkomsten gekeken wordt (zie ook volgende hoofdstuk), komen wij tot de volgende conclusies: a. Ongeacht de diensten die het burgerinitiatief aanbiedt, geldt dat op elk van de gebieden wet- en regelgeving, financiën, samenwerking met de gemeente en samenwerking met aanbieders van zorg en ondersteuning de helft tot 60% van de burgerinitiatieven minimaal één groot tot zeer groot knelpunt ervaart. b. Als we ons beperken tot die initiatieven die intramurale of extramurale zorg leveren (dat is maar een klein deel van alle initiatieven die aan het onderzoek hebben deelgenomen), dan geldt hetzelfde voor de samenwerking met zorgverzekeraars. c. Aanbieders van informatie en adviesdiensten ondervinden in ongeveer 60% van de gevallen minimaal 1 groot knelpunt op elk van de volgende gebieden: wet- en regelgeving, financiën, samenwerking met de gemeente en samenwerking met aanbieders van zorg en ondersteuning. In totaal worden 18 in de vragenlijst voorgelegde knelpunten door meer dan een kwart van deze initiatieven ervaren. d. Aanbieders van coördinatie en toegang tot zorg en ondersteuning ervaren eveneens in meer dan de helft van de gevallen knelpunten op al deze gebieden. In totaal worden 11 knelpunten door meer dan een kwart van de initiatieven ervaren. e. Ook aanbieders van diensten gericht op zelfstandig (kunnen blijven) wonen ervaren in grote mate knelpunten, met name rond wetgeving en financiering (circa twee derde ervaart knelpunten op deze gebieden). In totaal worden 18 knelpunten door meer dan een kwart van deze initiatieven ervaren. f. Kijken we naar initiatieven die welzijnsdiensten en sociale ontmoeting bieden, dan zien we in grote lijnen hetzelfde beeld: rond 6o% ervaart minimaal 1 knelpunt op de verschillende gebieden. In totaal worden 19 knelpunten door meer dan 25% van de initiatieven ervaren. g. Burgerinitiatieven die zelf zorg aanbieden, zoals gezegd (nog) maar een relatief klein deel van de totale groep, ervaren nog de meeste knelpunten: ongeveer driekwart ervaart minimaal 1 groot knelpunt op de gebieden wet- en regelgeving en financiën, ongeveer de helft (en iets meer als ook intramurale zorg wordt geleverd) ervaart knelpunten in de samenwerking met de gemeente, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Dat levert bij aanbieders van intramurale zorg in totaal meer dan 20 knelpunten op die door meer dan een 11

12 kwart van de initiatieven wordt ervaren. Voor aanbieders van zorg aan huis zijn dit er zelfs meer dan 30! Het beeld dat hieruit naar voren komt is dramatisch: het maakt eigenlijk niet eens zoveel uit welke activiteiten je als burgerinitiatief ontplooit, je hebt een grote kans om tegen forse knelpunten aan te lopen. Initiatieven ervaren bovendien veel verschillende knelpunten. En hoe meer je je als actieve burgers bezighoudt met het aanbieden van diensten die van oudsher door professionele organisaties worden aangeboden, des te groter worden de ervaren knelpunten. Commentaar op de conclusies van het rapport op basis van de aanvullende analyse Nederland Zorgt Voor Elkaar vindt de samenvatting en conclusies van het rapport Wat knelt? te beperkt. In de tekst wordt hier en daar een bescheiden poging gedaan om dwarsverbanden te leggen. Maar daar vinden wij niets van terug in de samenvatting, waarin nauwelijks conclusies van kwantitatieve aard worden getrokken: hoe ernstig zijn de knelpunten die zorginitiatieven ervaren en bij hoeveel treden ze op? Gelet op het feit dat de meeste lezers niet verder zullen komen dan de samenvatting en de conclusies leidt dat tot een verkeerd en veel te geruststellend beeld. NLZVE is wel betrokken geweest bij het rapport, maar heeft niet de mogelijkheid gehad om te reageren op het concept rapport. Dit heeft ongetwijfeld te maken met verschil van verwachtingen en werkwijze. Op basis van het rapport wat knelt is de verdiepingsvraag van het NZVE onbeantwoord, namelijk: Als je als burgerinitiatief een bepaalde dienst ontwikkelt of aanbiedt, hoe groot is dan de kans dat je tegen een bepaald knelpunt oploopt? Onze conclusie luidt: ernstige en veel knelpunten, ervaren door veel burgerinitiatieven. Naar onze mening is het vooral het laatste dat de alarmbellen bij de betrokken politici en beleidsmakers zouden moeten laten afgaan. Knelpunten in samenwerking, wet- en regelgeving en financiën In de samenvatting komt naar mening van NLZVE onvoldoende het knelpunt rondom wetregelgeving naar voren. In het rapport zelf worden daarvan wel verschillende duidingen op gegeven. Zoals als eerder besproken richt Wat knelt zich juist niet alleen op ervaren knelpunten in wet- en regelgeving maar geeft hier vanuit verschillende perspectieven duiding aan. Door bijvoorbeeld de 12

13 relatie te leggen naar samenwerking en financiën. Maar de zin Wet- en regelgeving leidt op zich niet tot knelpunten, maar het werkt wel belemmerend voor burgerinitiatieven zet de lezer op het verkeerde been. Ook al benoemd het rapport in de samenvatting en conclusies daarnaast concrete knelpunten op wet- en regelgeving. De NLZVE en de daarbij betrokken burgerinitiatieven ervaren immers wel veel knelpunten. Vanuit de achtergrond en cultuur waarin de wet- en regelgeving tot stand zijn gekomen is er een systeem ontstaan dat risicomijdend gedrag stimuleert. Echte mogelijkheden voor innovatie en om als cliënt een eigen verantwoordelijkheid te nemen, worden er niet door aangejaagd. Het is in het algemeen lastig een specifieke regel of regels aan te wijzen die tot knelpunten leiden, maar duidelijk is dat de huidige Wet- en regelgeving er (indirect) ook toe leidt dat burgerinitiatieven in samenwerking en financiering problemen ervaren. En als dat niet rechtstreeks is, dan is het toch veelal als gevolg van de hierdoor ontwikkelde cultuur bij overheden en organisaties en instellingen. Risicomijdend gedrag nodigt per definitie niet uit tot innovatie en zeker niet als de innovatie bewezen moet zijn om in aanmerking te komen voor een inkoopcontract bij een verzekeraar. Protocollen en regels belemmeren creativiteit omdat afvinklijstjes het gedrag van de uitvoerders gaan bepalen. De right to challenge in de Wmo biedt burgerinitiatieven de mogelijkheid om aan de slag te gaan met een initiatief. Niet alle gemeenten staan hiervoor open en houden de boot af. Overheden zijn risicomijdend om zelf niet in aansprakelijkheidsproblemen terecht te komen en handhaven bijvoorbeeld daarom streng de professionele normen waaraan burgerinitiatieven in de perceptie moeten voldoen. (Zie p 37 Een derde weg ter bevordering van burgerinitiatieven? November 2015) Vrijwilligers en maatschappelijke initiatiefnemers geven aan stevige hinder te ondervinden van wet- en regelgeving. Ook geven zij aan bij het starten van nieuwe initiatieven of het organiseren van het vrijwilligerswerk tegen allerlei bureaucratische procedures aan te lopen. Vaak gaat het niet zozeer om wet- en regelgeving zelf, maar om de toepassing ervan in specifieke gevallen. De signalen uit het veld wijzen erop dat dit vooral komt doordat onvoldoende rekening wordt gehouden met het specifieke maatschappelijke karakter en de vaak beperkte omvang en de risico s van de desbetreffende activiteit. [ ] Bij een groot deel van de genoemde knelpunten is een patroon te herkennen van te stringente vaktechnische regels, rechtspositionele regels voor vrijwilligers, onevenredig belastende regels en procedures waaraan de organisaties worden onderworpen. [ ] De veelal gemeentelijke procedures bij de aanbesteding van werken en diensten worden als onnodig complex en nadelig voor kleinere maatschappelijke initiatieven gekenschetst. (zie Brief ministerie van BZK aan Tweede Kamer, 6 mei Onderwerp: Aanpak knellende regels vrijwilligers en burgerparticipatie. p. 2, 3.) 13

14 Wat verder opvalt door de beperkte opdracht van VWS is dat wat gemeenten, zorg- en welzijnsinstellingen, zorgverzekeraars ervaren in de samenwerking met burgerinitiatieven niet in kaart is gebracht. Voor de oplossing is het van groot belang inzicht te hebben op de knelpunten die zij ervaren. Wij schatten in dat daar veel goedwillende mensen zitten die evenzeer door het huidige systeem worden beperkt in hun functioneren. Dit kan wellicht nog onderwerp zijn voor een nog komende studie. 14

15 4. Overzicht van de nadere analyses op het datamateriaal Op de volgende pagina s wordt telkens een overzicht gegeven van de ervaren knelpunten van de groep burgerinitiatieven die een bepaalde dienst aanbiedt of aan het ontwikkelen is. Zie het voorbeeld hieronder met toelichting 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 5. Recente ontwikkelingen en aanvullingen Problemen met inkoop wijkverpleging Het beleid van VWS heeft als doel dat mensen langer thuis blijven wonen. Dat beleid is succesvol, zoals te zien is in sluiting of ombouw van verzorgingstehuizen. Mensen hebben een voorkeur voor langer thuis wonen en het overall effect is een kostenbesparing. De zorgverzekeraars, verantwoordelijk voor de inkoop van wijkverpleging hebben hiermee onvoldoende rekening gehouden, met als gevolg dat bij bijna de helft van de zorgaanbieders het jaarbudget voor 2016 al halverwege het jaar op dreigt te raken. Zie ook de recente publicaties hierover van Actiz. Stops voor nieuwe cliënten dreigen. Austerlitz Zorgt is een burgerinitiatief dat hiervan het slachtoffer dreigde te worden. Hun hoofdaannemer van de zorg kreeg geen extra budget en voert een cliëntenstop in. Austerlitz Zorgt zou dan cliënten maar moeten gaan doorverwijzen naar andere aanbieders via de zorgverzekeraar. Maar juist bij burgercollectieven kiezen burgers zeer bewust voor het burgerinitiatief. Van de potentiele doelgroep is iedereen op een enkeling na lid. Met het beleid van de ziektekostenverzekeraars wordt in dit geval de keuzevrijheid opgeblazen ten faveure van een niet gewenste en inefficiënte, hooguit tijdelijke, oplossing. Inmiddels zijn, vermoedelijk mede na een perscampagne van Austerlitz Zorgt, nadere gesprekken geweest met het Zilveren Kruis waarbij ook Austerlitz Zorgt is betrokken en is het probleem voor 2016 opgelost. Knelpunten bij Wijzelf Zorgcoöperaties. Dit is een groep van momenteel 11 zorgcoöperaties die fungeren als maatschappelijke onderneming. Zij hebben zich eerst recent aangesloten bij Nederland Zorgt Voor Elkaar. Hun aan ons gemelde knelpunten hebben wij opgenomen als bijlage 3. Kennis beter benutten (o.a. literatuur) Er zijn in het verleden al vaker inventarisaties van regelknelpunten geweest plus ervaring met het oplossen daarvan (voor zover mogelijk). Die literatuur is zeer relevant voor de Agenda. Zie o.a.: WIL EN WET, Over maatschappelijke initiatieven en regelgeving. (2015 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties). Experimentprogramma Ruim op die regels (Platform 31, Den Haag, mei 2016) en Een derde weg ter bevordering van burgerinitiatieven? (i.o.v. Min. BZK opgesteld door Crisislab november,

23 Speerpunten van NLZVE NLZVE heeft juli 2015 een speerpuntennotitie uitgebracht van de punten waarvan zij vindt dat daar de komende jaren door de politiek aan gewerkt moet worden. Deze korte notitie is opgenomen als bijlage 4. 23

24 6. Van knelpuntenanalyse naar emancipatieagenda Gezien de grote diversiteit van de problemen die burgerinitiatieven in hun ontwikkeling meemaken, dient er naar onze mening niet zozeer gesproken te worden over een agenda om knelpunten op te lossen. Het gevaar is dat deze agenda beperkt blijft tot oplossingen voor relatief gemakkelijk te adresseren instrumentele knelpunten. Dit doet geen recht aan de complexiteit en het structurele karakter van de problemen die zorginitiatieven ervaren. Gezien het grote belang van bewonersinitiatief dient een brede emancipatiebeweging op gang te worden gebracht, waarbij bewoners die zelf de regie in hun wijken en dorpen willen nemen als volwaardige partners worden gezien. Nederland Zorgt Voor Elkaar levert graag een bijdrage aan het opstellen en uitvoeren van deze meerjarige emancipatieagenda. Wij doen een beroep op de Tweede Kamer en het Ministerie van VWS om ruim baan te bieden aan deze emancipatiebeweging. 24

25 Bijlage 1: Begrippenlijst en literatuur Burgerinitiatief Maatschappelijke activiteit geïnitieerd door burgers en gerelateerd aan hun persoonlijke omstandigheden en dagelijks leven. Burgerinitiatieven worden gedragen door intrinsieke motivatie, idealen en passie en zijn gebaseerd op horizontale samenwerking met overheden, bedrijven en belangenorganisaties. Coöperatie/Coöperatieve Vereniging Een organisatie van leden met een gezamenlijk belang die namens de leden optreedt als marktpartij en/of als belangenbehartiger. 7 ICA-principes (International Co-operative Alliance). Coöperaties /coöperatieve verenigingen die voortvloeien uit een maatschappelijke beweging of project, zijn te herkennen aan een aantal gemeenschappelijke waarden. Deze zijn geformuleerd als de 7 ICA-principes (International Co-operative Alliance). Ze vormen de leidraad voor het oprichten van een burgercoöperatie: 1. Open en vrijwillig lidmaatschap Coöperaties zijn gebaseerd op vrijwilligheid. Ze staan open voor iedereen die gebruik kan maken van hun diensten en die verantwoordelijkheid als lid wil opnemen zonder enige discriminatie op basis van gender, sociale afkomst, ras, politieke voorkeur of religie. 2. Democratische controle door de leden Coöperaties zijn democratische organisaties die door hun leden worden gecontroleerd. De leden participeren actief in het uitstippelen van het beleid en in het nemen van beslissingen. Wie een verkozen mandaat krijgt, verantwoordt zich tegenover de leden. In coöperaties van het eerste niveau is er een gelijk stemrecht, volgens het principe: één lid, één stem. Ook coöperaties van andere niveaus zijn democratisch georganiseerd. 3. Economische participatie van de leden Leden dragen op een billijke manier bij tot het kapitaal van hun coöperatie en ze hebben er democratische controle over. Gewoonlijk is ten minste een deel van het kapitaal de gemeenschappelijke eigendom van de coöperatie. Als de leden een compensatie ontvangen voor het kapitaal dat ze als lid inbrengen, dan is dit een bescheiden compensatie. De meerwaarde wordt toegewezen aan alle of een deel van de volgende doelen: de ontwikkeling van de coöperatie, bv. door de opbouw van reserves waarvan ten minste een deel ondeelbaar is; restorno s aan leden in verhouding tot hun transacties met hun coöperatie; het ondersteunen van andere activiteiten, goedgekeurd door de leden. 25

26 4. Autonomie en onafhankelijkheid Coöperaties zijn autonome, zelfredzame organisaties onder toezicht van de leden. Als ze overeenkomsten aangaan met andere organisaties en/of met overheden, of als ze extern kapitaal aantrekken, doen ze dat op zo n manier dat de democratische controle van de leden en de autonomie van de coöperatie gewaarborgd is. 5. Onderwijs, vorming en informatieverstrekking Coöperaties voorzien in onderwijs en vorming voor leden, bestuurders, directie en werknemers, zodat zij werkelijk kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van hun coöperatie. Zij informeren het grote publiek vooral jonge mensen en opiniemakers over de aard en de voordelen van coöperatief ondernemen. 6. Samenwerking tussen coöperaties Door samen te werken in lokale, regionale, nationale en internationale structuren, versterken coöperaties de coöperatieve beweging en bieden ze doeltreffende dienstverlening aan hun leden. 7. Engagement voor de gemeenschap Coöperaties dragen bij tot de duurzame ontwikkeling van de samenleving in een kader dat gedragen is door hun leden. Geraadpleegde literatuur Brief ministerie van BZK aan Tweede Kamer, 6 mei Onderwerp: Aanpak knellende regels vrijwilligers en burgerparticipatie. Voor een goede zaak; Sociaal ondernemen in theorie en praktijk; Marianne Dagevos; Jiske Kiers; Jillis Kors; Petra Verhagen: uitg. Coutinho, Bussum 2015 WIL EN WET, Over maatschappelijke initiatieven en regelgeving Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Een derde weg ter bevordering van burgerinitiatieven? i.o.v. Min BZK opgesteld door Crisislab november, 2015 Experimentprogramma Ruim op die regels Platform 31, Den Haag, mei

27 Bijlage 2: Ontwikkelingshypothese beweging van burgerinitiatieven Inleiding In de bedrijfskunde kennen we ontwikkelingsmodellen van organisaties (Greiner, Lievegoed etc.). Deze modellen hebben de inspiratie opgeleverd voor een vergelijkbare werkhypothese voor onze beweging. Net als bij de bedrijfskunde modellen lijkt dit model te suggereren dat dit een noodzakelijk ontwikkelingspad is dat je af moet lopen, maar dat is niet zo. Je kan in elke fase beslissen dat dit genoeg voor je is en je geen ambitie hebt om verder te ontwikkelen, volstrekt legitiem dus. Vgl. de ZZP-ers in de bouw die in het café aan elkaar werk gunnen in elkaars specialisme zonder enig formeel verband tot de nerd die thuis begint met een voorloper van facebook en nu een groot concern runt met een serie divisies. Bij het ontwikkelen van het idee is ook gebruik gemaakt van het rapport Stadsdorpen als beweging, m.n. als inspiratiebron voor de diverse vormen. Dat rapport ziet de diverse vormen als los van elkaar. Dat doen wij niet, maar past wel in het idee dat elke vorm genoeg kan zijn. In de bedrijfskunde gaat de eventueel doorgroei naar een volgende fase steeds gepaard met een leiderschaps- en bestuurscrisis. Hert materiaal ontbreekt om dat bij deze beweging ook te constateren. Daarvoor is alles te jong. Duidelijk is wel dat in de diverse fasen andere competenties gevraagd worden. Model Het model kent twee assen: Op de verticale as zetten we de mate van samenhang/ solidariteit uit van weinig tot veel. Is er heel weinig samenhang en dan moet je simpel beginnen. In de opklimmende fasen neemt de samenhang verder toe. In sommige buurten of dorpen is van oudsher al veel meer solidariteit en samenhang dan kan je dus verderop in het model beginnen en dan desgewenst doorontwikkelen (Austerlitz is daarvan een voorbeeld). Op de horizontale as zetten we de mate van breedte en diepte van de diensten uit. Dat varieert van heel simpel: bijv. via een website vraag en aanbod bij elkaar brengen tot zware pakketten met welzijns- zorg- en woondiensten in combi s van vrijwilligers (onbetaalde professionals) en betaalde professionals. 27

28 Fasen We onderscheiden de volgende fasen met bijbehorende structuur, waarbij fase 5 is toegevoegd: Fase 1: Het sociale platform Hierbij is sprake van een zeer losverband, bijvoorbeeld via een website worden vraag en aanbod bij elkaar gebracht. Of er is alleen een mailinglijst. In samenwerking en overleg, maar zonder verplichte betrokkenheid wordt een of meer diensten geregeld, bijv. samen eten. On the Move is daarvan een voorbeeld in het Wilhelminapark in Zeist. Er is geen formele structuur en daar heeft ook niemand behoefte aan. Het speelt zich geheel af in een beperkte omgeving met weinig stakeholders. Fase 2: De beweging Is een wat formeler verband, kan bijv. een soort werkgroep zijn, maar nog steeds geen vorm van institutionalisering. Er is meer onderlinge betrokkenheid en er zijn al meer impliciete verwachtingen, bijv. rond aanwezigheid bij de sociale activiteiten. De samenwerking is gebaseerd op gedeelde kenmerken of interesses. Het speelt zich nog steeds af in een beperkte omgeving zonder veel partijen (stakeholders). Fase 3: De vereniging Hier beginnen formele structuren de kop op te steken. Institutionalisering begint. We hebben het vereniging genoemd. Dat varieert van een informele vereniging: wel ingeschreven bij de KvK maar geen statuten tot een formele vereniging met een bestuur en statuten. Ook bepaalde constructies met een stichtingsvorm rekenen we hierbij zoals een dorpsraad met een werkgroep zorg en welzijn, zoals in Elsendorp. Bij Elsendorp zie je overigens dat bij verdere groei dit gaat knellen: men gaat overstappen naar de coöperatievorm. Doel zal dan al breder worden: kennisdeling, verbetering en uitbreiding van de diensten. Er zijn zowel impliciete als expliciete verwachtingen van betrokkenheid, waaronder het betalen van contributie. Je krijgt echt leden. Zodra je diensten gaat aanbieden die je niet meer kan baseren op alleen vrijwilligers en/of je meer kosten maakt en je fondsen en subsidies 28

29 gaat aanvragen ontkom je niet meer aan deze vorm van institutionalisering. Ook het aantal stakeholders neemt dan in de meeste gevallen flink toe. Fase 4: (Zorg)coöperatie Hier heb je een echte stevige structuur: je bent een soort bedrijf. Ook de wijkonderneming valt in deze categorie. Doel is dan het aanbieden en ontwikkelen van kwalitatief zeer goede diensten zodat men in zijn eigen buurt kan blijven wonen. Dan is sprake van een breed aanbod van diensten van zowel betaalde als onbetaalde professionals (= vrijwilligers). Er zijn duidelijke formele verwachtingen, een duidelijke taakverdeling. Contributie en bijdragen voor de diensten dragen bij aan de financiering maar ook structurele subsidies. Dit kunnen ook via subsidie geregelde betalingen zijn voor verrichte van diensten voor bijv. de gemeente. Aanbod is dus breder en de structuur doorwrochter. Er moet een sluitende business case zijn. Overigens is dit een keuze uit de bestaande wettelijke mogelijkheden. Ook de coöperatiestructuur heeft nadelen (ANBI, Vennootschapsbelasting) maar past wel goed bij de gewenste cultuur en structuur met een eigenaarschap bij de leden. Fase 5: De coöperatie met aanvullende organisaties op basis van netwerken In deze fase beginnen nu pas een eerste groep bewonersinitiatieven te komen. Daardoor is deze fase nog open: we zullen leren hoe zich dat verder vorm geeft. Je ziet vormen als coöperatie voor de diensten en een woonstichting voor het wonen om de leden geen financiële risico s te laten lopen. Dit speelt nu in Austerlitz maar is in de beginfase. Of de Koepel Zorgcooperaties Zuid Nederland: een soort overkoepeling met ledencoöperaties die diensten afnemen onder de paraplu van de koepel. Hierdoor kan men zelf zorgverlener worden, de koepel is als constructie overigens afgedwongen door de zorgverzekeraars en het contract is op basis van een experimenteerartikel in de wet. Het blijft een opzet die van onderaf is opgebouwd: de koepel is van de oorspronkelijke coöperaties. Het is een behoorlijk los verbond, waarbij anderen kunnen aanhaken en de ledencoöperaties zelf een grote vrijheid van handelen houden. Dit begint al een behoorlijk ingewikkeld geheel te worden waarbij steeds zo gekozen worden bij de organisatievorm dat de kleinschaligheid de basis blijft. Duidelijk bij deze voorbeelden is dat het aantal stakeholders flink is toegenomen en dat je met deze partijen zaken zult moeten doen om verder te komen. Zaak is daarbij de eigen cultuur en waarden strak te bewaken ander wordt je onderdeel van het bestaande systeem. Dilemma is dus dat je in en spagaat terecht komt met één been in de nieuwe beweging en één been in de bestaande structuren: je opereert in twee volstrekt verschillende organisatieculturen. De netwerkconstructies die nu ontstaan passen hier ook in: naast Brabant ook o.a. in Utrecht (Omzien), Amsterdam (Stadsdorpen) en landelijk (Nederland Zorgt Voor Elkaar). Iedereen blijft autonoom maar je werkt samen, behoorlijk informeel om zaken te kunnen regelen of op de agenda te krijgen die op wijk- en buurtniveau niet kunnen worden aangepakt. De groei hier naar toe is volstrekt organisch gegaan. 29

30 Waar staan we nu met de hele beweging? De meeste initiatieven zijn jong, een aantal hebben plannen om in de toekomst te verbreden qua diensten, anderen niet. In aantallen zitten verreweg de meeste in de eerste of tweede fase. Een kleiner maar behoorlijk aantal; in fase 3 en 4. En maar enkelen in de fase 5. In de toekomst is te verwachten dat er in de hogere fasen meer komen en dat er in de beginfasen nog veel bij zullen komen. Hier moet je rekening mee houden bij enquêtes en zo. 30

31 Bijlage 3. Knelpunten bij Wijzelf Zorgcooperaties Introductie Wijzelf Zorgcoöperaties zijn coöperaties waar alleen de zorgvrager lid is en het bestuur de taken vrijwillig doet. Ten behoeve van de leden werft het bestuur aanbieders van praktische hulp en zorg in en om het huis, dit kan zijn burenhulp, huishoudelijke hulp en persoonlijke verzorging. Aanmeldingen hiervoor worden online gedaan. De coöperatie neemt aanbieders niet in dienst maar faciliteert zelfregie. Zorgvragers en aanbieders vinden elkaar met de hoogst mogelijke privacy lokaal en online, maken rechtstreeks afspraken met elkaar, sluiten dienstverleningsovereenkomsten, betalen vooruit naar een derdengelden rekening, declareren en betalen uit. Het bestuur houdt slechts toezicht op wie zich aanmeldt met een eigen toelatingsprotocol. Niemand komt automatisch online, goedkeuring van het bestuur is vereist. De aanbieders zijn altijd natuurlijke personen, particulieren of zzp ers, zij bepalen per hulpcategorie zelf hun tarief. Het bestuur is ook beschikbaar voor conflictbemiddeling. Het online platform is een krachtig middel voor de lokale burgerinitiatieven die het gebruiken. Door vrijwillige en betaalde hulp te faciliteren wordt er veel concrete hulp achter de voordeur gerealiseerd en wordt er een brug geslagen tussen informele en formele zorg. Knelpunten De Wijzelf Zorgcoöperaties zouden meer hulp en zorg kunnen realiseren en de continuïteit van dienstverlening in de toekomst beter kunnen garanderen als de volgende knelpunten door de politiek worden weggenomen. De coöperaties, maar belangrijker nog, de zorgvragers en aanbieders zouden hiermee meer ruimte krijgen voor onderlinge hulp en zorg en zelfs worden gestimuleerd om zelf de regie te pakken met behulp van een zorgcoöperatie. EENDUIDIGE BTW Voor verdiensten van particulieren wordt nu bij Wijzelf gebruik gemaakt van de kleine ondernemersregeling. Op basis van regelmatige evaluaties met de belastingdienst bekijken we op hoofdlijnen of aanbieders binnen de norm blijven. Dit geeft echter onzekerheid. Hoe lang gaat dit goed en wat als er een paar aanbieders daarboven komen? Hoe bepalen we dat? En welk BTW tarief is van toepassing? Wat als een andere ambtenaar opeens anders oordeelt? Huishoudelijke hulp is 6%, ramen lappen aan de binnenkant is 6% maar ramen lappen aan de buitenkant is 21%. 20 minuten kinderen uit school halen is 21%. Maar eenmaal binnen is het weer 6% terwijl geïndiceerde zorg 0% is. Voorstel oplossing: Onder voorwaarden* zou alle dienstverlening die via bemiddeling van de coöperatie tot stand komt één tarief moeten kennen. Bij voorkeur 0% maar anders in ieder geval het lage tarief van 6%. Innovatie kan zijn een Onderlinge hulp BTW tarief van bijvoorbeeld 2%. 31

32 Resultaat: Burgers krijgen maximale ruimte elkaar structureel en met een beloning te helpen zonder onzekerheid over mogelijke fiscale consequenties. Het organiseren van hulp en zorg via een zorgcoöperatie wordt gestimuleerd voor vragers en aanbieders. WERKGEVERSCHAP VOOR PARTICULIEREN Een regel bepaalt dat wie 4 keer of vaker per week bij één persoon langs komt voor hulp als is het maar een half uurtje per keer in loondienst moet komen bij de opdrachtgever. Nu faciliteert ons online platform dat niet. Ook dit is een aandachtspunt in de evaluaties met de belastingdienst. Het komt nu incidenteel voor dat door vervanging bij ziekte mensen 4 keer of vaker in een week bij één persoon komen. Ook een dame van 93 die een hulp heeft voor 1,5 uur helpen opstarten van de dag ging van 3 naar 4 keer in de week. Het goede advies om met 2 hulpen te werken heeft zij in eerste instantie niet opgevolgd omdat ze zo blij was met haar hulp. Naar onze mening zijn particulieren niet bedoeld om werkgever te zijn en missen de intenties achter deze regels hun doel. Voorstel oplossing: Onder voorwaarden* zouden particulieren nimmer verplicht mogen worden werkgever te worden als zij hun hulp via een zorgcoöperatie legaal regelen, tenzij ze er zelf vrijwillig voor kiezen. Resultaat: Zorgvragers en -aanbieders krijgen meer zekerheid over fiscale en juridische consequenties van hun onderlinge verhouding. Vertrouwen in zaken doen neemt toe. Het organiseren van hulp en zorg via een zorgcoöperatie wordt gestimuleerd voor vragers en aanbieders. BIJVERDIENEN VOOR WERKLOZEN Veel werklozen melden zich niet voor het bieden van hulp en zorg omdat ze niet mogen bijverdienen. Een gediplomeerde verpleegkundige heeft zich teruggetrokken om haar uitkering te beschermen. Op deze manier blijft veel capaciteit onbenut. Voorstel oplossing: Onder voorwaarden* toestaan dat mensen een bijverdienste kunnen hebben als zij via een zorgcoöperatie hun diensten legaal aanbieden. Resultaat: Meer capaciteit voor het verlenen van onderlinge hulp en zorg komt beschikbaar. Werklozen voelen zich gewaardeerd en blijven werkervaring op doen. Trots en waardigheid komt terug. Mini-banen voor 55+ komen beschikbaar. PGB LANGS MEERDERE WEGEN EN IN MEERDERE VORMEN Het online platform van Wijzelf keert rechtstreeks uit aan aanbieders van hulp en zorg en vervult daarmee een zelfde taak als de SVB. Door de introductie van de SVB in de PGB regels zijn leden afgehaakt bij de zorgcoöperatie. Het PGB uit de WMO kan niet worden ingezet. PGB van zorgverzekeraars met een restitutiepolis kan nog wel worden ingezet. Maar zorgverzekeraars stellen beperkende voorwaarden waardoor aanvragen niet gehonoreerd worden en de zorgcoöperatie niet functioneert voor deze cliënten die graag zelfregie willen hebben. Voorstel oplossing: 1. De exclusiviteit van de SVB moet worden opgeheven en gemeenten en verzekeraars moeten hun gelden ook ter beschikking kunnen stellen aan zorgcoöperaties die 100% zelfregie faciliteren voor de cliënten, rechtstreeks uitbetalen aan zorgaanbieders en digitale verantwoording beschikbaar stellen aan de vergoeders van de zorg. 2. Zorgverzekeraars mogen geen beperkende voorwaarden stellen voor toekenning van PGB als hiermee de kosten gelijk blijven of lager worden dan kosten voor zorg in natura. Het volledige budget voor zorg in natura zou als PGB beschikbaar moeten worden gesteld. 32