Voeding sectorvak. D Verboom ; L Weller; Ad Haar, van de. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres D Verboom ; L Weller; Ad Haar, van de 03 oktober 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Module 1 Verbrandingswarmte van noten Uitvoering Module 2 Vet Suiker Zout Module 3 Uitvoering Film Energiedrank Opdracht 1 Opdracht 2 Module 4 Verwerking Module 5 Module 6 Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Module 1 Ontbijt - Drinken - Snoep - Snack -... We hebben allemaal zo onze voorkeuren in eten. De een is een zoetekouw terwijl de ander meer van hartige zoute snack houdt. Weet jij eigenlijk wat je lijf allemaal nodig heeft om goed te functioneren? De komende weken gaan we bezig met het onderwerp voeding. Er zullen verschillende onderwerpen aan bod komen en we gaan een aantal proeven doen. Je kan door het wikiwijs menu 'wandelen' en zo elke opdracht zien. Je werkt van boven naar beneden. En als je klaar bent met een opdracht, meld je dat aan de docent en indien voldoende mag je door naar de volgende opdracht. Pagina 2

4 Verbrandingswarmte van noten Practicum verbrandingswarmte van noten Energie uit een noot Kies dit onderzoek niet als je allergisch bent voor noten. Inleiding Een noot is de basis van een plant of een boom. Uit de betreffende noot moet een hele boom gaan groeien, dus alles wat nodig is voor het hele proces zit in deze noot. In een zaad of een noot zit dus een gigantische hoeveelheid voedingsstoffen van een hele hoge kwaliteit. Het is natuurlijk geen wonder dat kleinere dieren, zoals hamsters en eekhoorns, in de herfst allerlei soorten noten verzamelen om de winter goed door te komen: Veel voedingsstoffen in een relatief klein volume. Ideaal om op te slaan voor later gebruik! Deze voorbeelden geven duidelijk aan dat noten een extreem hoge voedingswaarde hebben, waar ook wij van kunnen profiteren. In noten zit veel onverzadigd vet. Het eten van ongezouten noten beschermt tegen bepaalde hart- en vaatziekten. Het eten van ongezouten noten verlaagt bovendien het LDL-cholesterol. LDL-cholesterol is niet goed voor de bloedvaten. Noten leveren ijzer, vitamine E en vitamine B1. Het zijn goede vegetarische keuzes Voorbeelden van veel gegeten noten zijn: amandelen, cashewnoten, paranoten, hazelnoten, macadamianoten, pecannoten, pistachenoten en walnoten. Pinda s zijn eigenlijk geen noten, maar peulvruchten. Amandelen zijn officieel fruit. Toch worden pinda s en amandelen vanwege hun eigenschappen tot noten gerekend. In elke nootsoort zit een bepaalde hoeveelheid vetten. De vetten in de noot leveren energie als je de noot eet. Door voedingsmiddelen te verbranden en met de vrijgekomen energie water te verwarmen, kun je bepalen hoeveel energie er in die voedingsmiddelen zit. Dit gaan we gebruiken om te bepalen hoeveel energie in verschillende notensoorten zit. Bron: voedingscentrum.nl De hoeveelheid energie kan aangegeven worden in de Joules of in calorieën. 1 calorie is de hoeveelheid energie die nodig is om 1 ml water 1 ºC in temperatuur te laten stijgen. 1 calorie = 4,2 J(oule) De hoeveelheid energie in voedingsmiddelen wordt meestel aangegeven in kj. 1 kj = 1000 J De formule die je gebruik is: Q= c x m x ΔT Q= warmte in joule c= Soortelijk warmte van water (= 4,2 J/g C) ΔT= Temperatuurverschil in C m= massa in gram Of eenvoudiger: Q= 42 x ΔT Uitvoering (voor 10 ml water) Doel Pagina 3

5 Met dit onderzoek ga je bepalen welke noot de meeste energie bevat. Materiaal reageerbuis reageerbuisklem brander thermometer verschillende noten: amandelen, cashewnoten, paranoten, hazelnoten, macadamianoten, pecannoten en walnoten lucifers water maatcilinder weegschaal Werkwijze Doe in een reageerbuis 10 ml water. Gebruik de maatcilinder om het water precies af te meten. Weeg een stukje noot. Steek de noot op een prepareernaald. Meet de temperatuur van het water. Laat de thermometer tijdens de proef in de reageerbuis staan. Doe de klem om de reageerbuis en houd deze vast. Steek de noot aan. Houd de brandende noot vlak onder de buis met water. Meet direct nadat de noot is uitgebrand opnieuw de temperatuur van het water. Herhaal bovenstaande stappen met 3 soorten noten. Resultaten Zet je gegevens in een tabel. (zie voorbeeld). Soort noot gewicht noot in g temp water aan het begin in C temp water aan het eind in C temp stijging in C.. Verwerking resultaten Q= 42 x ΔT Bereken per noot hoeveel Joule deze bevat. Gebruik hierbij de formule: Bereken vervolgens hoeveel calorieen de noot bevat. 1 calorie = 4,2 J(oule) Houd er rekening mee dat je het aantal calorien per gram stof berekend. Pagina 4

6 Zet de berekende gegevens ook in een tabel conclusie Welke noot bevat de meeste energie? discussie Vergelijk dit met informatie uit een voedingsmiddelentabel. Hoe nauwkeurig was je meting? Bedenk waardoor een eventuele afwijking veroorzaakt kan zijn. Hoe zou je de proef kunnen verbeteren? verwerking theorie: Zoek op welke voedingsstof uit de pinda de meeste energie levert. Idee voor verder onderzoek Je kunt deze methode gebruiken om de energie-inhoud van verschillende voedingsmiddelen te vergelijken. Bijvoorbeeld kaas, brood, biscuit, pasta, olijven en dergelijke. Als de voedingsmiddelen vocht bevatten, en dat is meestal het geval, moeten ze eerst gedroogd worden in een stoof. Dat kost tijd. Over het algemeen is 3 dagen drogen bij 50 C voldoende. Gebruik een kleine stukje van het voedingsmiddel, ongeveer 1 cm 2. Pagina 5

7 Module 2 Voeding Doel: Je kunt verschillende voedingsstoffen aantonen. Opdracht: Je gaat door middel van een practicum het zout-, suiker- en vetgehalte in verschillende voedingsmiddelen aantonen. Nodig: Tijd: Vet pen en eventueel een rekenmachine. 2 lesuren Vetgehalte 1. Controleer de inhoud van het bakje. Inhoud: 2 bekerglazen 50 ml 2 petrischalen 2 roerstaafje 1. Schrijf met watervaste stift onder op een van de schaaltjes light-. Schrijf op het andere schaaltje -normaal- 2. Neem de petrischalen mee naar de balans (weegschaal). Leg het schaalje op de balans en zet de balans op Weeg nu 5 gram chips af. 4. Herhaal stap 3 en 4 voor de light chips. 5. Verkruimel in beide petrischalen de chips zo klein mogelijk. LET OP: zorg dat alle chips in het petrischaaltje zit. 6. Doe de chips van de petrischaaltjes in de juiste bekerglazen. 7. Vraag om heet water. 8. Roer nu 3 minuten in beide bekerglazen. 9. Vergelijk beide bekerglazen met elkaar. En vul onderstaande vragen in. 10. Giet de bekerglazen leeg in de daarvoor bestemde erlenmeyer (fles). 11. Spoel de gebruikte spullen om en plaats het terug in het bakje. Is er een verschil tussen het bekerglas normaal en light? Welke voedingsstof drijft in het bekerglas? Bij welke van de twee bekerglazen is deze voedingsstof het meeste aanwezig? Kan je dit verklaren. Leg je antwoord uit. Vergelijk je antwoord met de gegevens op de productinformatie op de verpakking van beide chipszakken. Komt dit overeen? Pagina 6

8 Suiker Suikergehalte 1. Voor dit practicum zijn de volgende spullen nodig: 2 maatcilinders 100ml 100ml cola light 100ml cola regular 1 balans 1. Weeg een lege maatcilinder Noteer het gewicht hieronder. 2. Vul de maatcilinder met 100ml cola light. 3. Weeg de maatcilinder nog een keer. Noteer het gewicht hieronder. 4. Herhaal stap 2 t/m stap 4 met cola regular. 5. Spoel de maatcilinders om en ruim ze op. Resultaten: Cola light: Cola regular: Conclusie: Gewicht maatcilinder leeg: gram Gewicht maatcilinder 100ml cola light: gram Gewicht vol gewicht leeg = gewicht cola light - = gram Gewicht maatcilinder leeg: gram Gewicht maatcilinder 100ml cola regular: gram Gewicht vol gewicht leeg = gewicht cola regular - = gram Hoeveel gram verschil zit er tussen het gewicht van cola light en cola regular? Noteer de berekening. Is er een verschillen in gewicht tussen cola light en cola regular? Zo ja, leg dit uit. Zout Zoutgehalte 1. Controleer alle benodigdheden: - Bekerglas 100ml - Bekerglas 50ml - Driepoot Pagina 7

9 - Indampschaaltje - Pijpenstelen driehoek - Brander - Trechter - Erlenmeyer - Filtreerpapier - Roerstaafje 1. Zet het bekerglas van 100ml op de weegschaal en weeg 10g chips af 2. Verkruimel de chips in het bekerglas. 3. Vul het bekerglas van 50ml met 50ml water en voeg deze toe aan de verkruimelde chips 4. Roer deze 2 minuten voorzichtig door zodat het zout in het water oplost. Je wilt nu de chips en het zoute water weer van elkaar scheiden. Hiervoor moet je de scheidingsmethode filtreren gebruiken. 1. Vouw het filter zoals is voorgedaan door de docent 2. Doe het filter in de trechter en zet de trechter in de erlenmeyer. 3. Giet voorzichtig het water door de filter zodat er zo min mogelijk chips meekomt. 4. Gooi de filter in de prullenbak en lever het 100ml bekerglas in bij de docent. 5. Weeg het indampschaaltje: gram 6. Vul het indampschaaltje voor de helft met vloeistof uit de erlenmeyer en plaats deze boven op de pijpenstelendriehoek en de driepoot. 7. Steek een brander op de juiste manier aan. Let op! Als je twijfelt vraag altijd de docent om hulp. 1. Schuif nu voorzichtig de brander onder de opstelling. 2. Gebruik een blauwe niet ruisende vlam. 3. Hou de opstelling goed in de gaten. Als de vloeistof bijna verdampt is voeg dan weer net zoveel toe tot het schaaltje weer voor de helft gevuld is. 4. Herhaal dit net zo lang tot alle vloeistof verdampt is 5. Als de vloeistof bijna is droog gekookt schuif dan voorzichtig de brander weer onder de opstelling vandaan en zet deze uit. Let op! Het indampschaaltje is erg heet. Zit er dus zelf niet aan! Welke stof is er achter gebleven in je indampschaaltje? Wat is er met het water gebeurd? Hoe heet deze scheidingsmethode? Pagina 8

10 1. Laat een docent het schaaltje wegen:..g Bereken hoeveel zout er in het schaaltje is door je antwoord van vraag 19 min het antwoord van vraag 10 te doen... - =..g Je hebt nu het aantal gram zout per 10g chips. Bereken de hoeveelheid zout per 100g chips. Schrijf de berekening op. Zoek op de verpakking hoeveel zout er per 100g in de chips zit. Komt de hoeveelheid zout op de verpakking per 100g overeen met de door jou berekende hoeveelheid zout per 100g? Ja / Nee, hoe zou dit kunnen komen? Zoek op internet op hoeveel zout een persoon van 14 jaar per dag binnen mag krijgen. (tip: voedingscentrum.nl) gram per dag Hoeveel gram chips zou je dan per dag maximaal mogen eten? Schrijf je berekening op. (Je mag zout in ander voedsel even weg laten) Welke gevolgen kan te veel zout hebben voor je lichaam? Zoek je antwoord op internet. Pagina 9

11 Module 3 KOOLHYDRATEN Suikers, zetmeel en vezels zijn vormen van koolhydraten in onze voeding. Suikers en zetmeel zijn koolhydraten die een belangrijke bron van energie zijn voor het lichaam. De Gezondheidsraad adviseert dat wie gezond wil eten, 40 tot 70% van zijn energie uit koolhydraten haalt. Koolhydraten kunnen het beste gegeten worden in de vorm van voedingsmiddelen waarvan is aangetoond dat ze gezondheidswinst leveren of andere goede voedingsstoffen bevatten. Goede bronnen zijn vooral volkoren graanproducten zoals volkorenbrood en volkoren pasta, aardappels, peulvruchten, groente en fruit. Koolhydraatrijke producten die arm zijn aan voedingsstoffen, zoals frisdrank, koek en snoep, kunnen beter in beperkte mate worden genomen. Er is overtuigend bewijs van zowel positieve als negatieve invloed van bepaalde koolhydraat-rijke producten op de gezondheid, met name met betrekking tot LDL-cholesterol en lichaamsgewicht. Koolhydraten geven het lichaam energie, net als eiwitten en vetten. Vooral voor de hersenen en rode bloedcellen zijn koolhydraten erg belangrijk. De hersenen kunnen zelfs niet zonder glucose, een soort koolhydraat. Koolhydraten doen meer dan energie geven. Zo geven de koolhydraten sacharose (tafel)suiker en fructose (vruchtensuiker) een zoete smaak aan de voeding. Sommige koolhydraatrijke producten bevatten voedingsvezels. Deze zijn nodig voor een goede darmwerking. Het vruchtvlees van een banaan bestaat voor 20% uit koolhydraten. Koolhydraten hebben de algemene formule C n H 2m O m en kunnen worden onderverdeeld in: - monosachariden - disachariden - polysachariden Disachariden De disachariden ontstaan wanneer twee monosachariden met elkaar reageren tot één molecuul. Voorbeelden van disachariden: Pagina 10

12 maltose sacharose lactose (moutsuiker) (bietsuiker) (melksuiker) Koolhydraten practicum. Bijna alle voeding bevat koolhydraten. Zo ook fruit. De helft van de klas gaat het glucosegehalte bepalen in een banaan en de andere helft gaat glucose gehalte bepalen in een sinaasappel. Uitvoering Uitvoering Bananenpracticum 1: Verdun elk filtraat 20 keer: neem 5,0 ml van het filtraat van de banaan en vul dit aan tot 100 ml. 2: Homogeniseer de verdunde oplossingen. 3: Bepaal met behulp van strookjes medi test glucose de hoeveelheid glucose in elke verdunning en noteer de gevonden waarden. 4: Bereken uit de gevonden waarden voor elke onderzochte banaan de hoeveelheid glucose, in gram glucose per 100 gram banaan. 5: Zoek op hoeveel glucose er zit in bananen en vergelijk de berekende waarden hiermee. Sinaasappel practicum 1: Verdun elk filtraat 10 keer: neem 10,0 ml van het filtraat van de sinaasappel en vul dit aan tot 100 ml. 2: Homogeniseer de verdunde oplossingen. 3: Bepaal met behulp van strookjes medi test glucose de hoeveelheid glucose in de verdunning en noteer de gevonden waarden. 4: Bereken uit de gevonden waarden voor elke onderzochte sinaasappel de hoeveelheid glucose, in gram glucose per 100 gram sinaasappel. 5: Zoek op hoeveel glucose er zit in sinaasappels en vergelijk de berekende waarden hiermee. Verwerking: Opdracht 1a: Verzamel van 3 groepjes met hetzelfde fruitsoort de resultaten. Maak een staafdiagram waarin de 4 resultaten zichtbaar zijn. Opdracht 1b: Pagina 11

13 Zijn er verschillen zichtbaar in de resultaten? Benoem 3 punten waardoor de resultaten van de proef kunnen verschillen. Opdracht 2a: Noteer de resultaten van een groepje met het andere fruitsoort. Maak een staafdiagram van beide fruitsoorten waarin de hoeveelheid glucose per 100 gram fruit wordt weergegeven. Opdracht 2b: Welk fruit bevat de meeste koolhydraten? Opdracht 3: Zoek op internet op hoeveel glucose er in bananen/sinaasappels zit en vergelijk de berekende waarden hiermee. Opdracht 4: Zoek op waardoor er glucose in bananen en sinaasappels ontstaan. Pagina 12

14 Film Je hebt vandaag de film ' That Suger Movie' bekeken. A Schrijf in 5 zinnen op wat je van de film vond. B Heeft het je kijk op je eigen eten veranderd? Pagina 13

15 Energiedrank Energiedranken worden populairder en populairder! Bekijk het volgende filmpje als introductie: Ondertussen probeert onder andere de GGD de verkoop hiervan aan jongeren onder de 18 jaar te laten verbieden. Waarom? Jullie gaan onderzoeken welke stoffen er in energiedrank zitten en waarom o.a. de GGD de verkoop hiervan wil verbieden. Opdracht 1 Informatieverzameling Zoek onderstaande vragen op internet : A Welke werkzame stoffen zitten er in energiedrank? B Welke functie hebben deze stoffen? Dus waar zorgen deze stoffen voor in je lichaam? C Welke positieve effecten zijn er van energiedrank? D Welke negatieve effecten zijn er van energiedrank? Opdracht 2 Kies 5 verschillende merken energiedrank uit. Onderzoek de volgende onderdelen per drank: A Hoeveel calorieën zit er in de drank? Zet de hoeveelheid om naar suikerklontjes. Een suikerklontje bevat 20 kcal. B Hoeveel cafeïne zit er in de drank? Verwerk deze gegevens in een staafdiagram. Pagina 14

16 Module 4 Experiment zelf drop maken Gemiddeld eten Nederlanders zo'n twee kilo drop per jaar. Bij elkaar is dat zo'n 32 miljoen kilo drop! Drop is er in allerlei vormen en smaken. Zoete drop is populairder dan zoute drop. Drop mag dan in Nederland populair zijn, in andere landen vinden ze drop niet zo lekker. Hieronder vind je een eenvoudig ouderwets recept om zelf drop te maken. Materialen Stoffen 2 pannetjes water een zeefje een eetlepel gesneden zoethout stroop of bruine suiker 2 schoteltjes salmiak een spatel gelatine blaadjes, tarwebloem en ingevet aluminiumfolie Dit moet je doen: 1. Kook stukjes zoethout in 250 ml kraanwater. Pas op dat het niet overkookt! 2. Schenk na 5 minuten het zouthoutextract door het zeefje in een ander pannetje. Zet het nieuwe pannetje met het zoethoutextract terug op het vuur. 3. Damp het extract in tot er nog ongeveer 50 ml over is. Zet dan het vuur laag. 4. Los 3 theelepels stroop of bruine suiker op in het zoethoutextract. 5. Voeg een halve theelepel salmiak toe voor gewone drop of anderhalve theelepel salmiak voor zoute drop. 6. Laat een vel gelatine 5 minuten op een schoteltje water weken. 7. Maak ondertussen op een ander schoteltje een papje van 3 theelepels tarwebloem en een beetje water. 8. Voeg aan het kokende zoethoutextract de gelatine en het bloempapje toe, terwijl je blijft roeren. Er mogen geen klonten ontstaan! Let op het mengsel brandt snel aan. 9. Als het mengsel glad en gebonden is, giet je het op een stuk ingevet aluminiumfolie. 10. Laat de drop enkele dagen uitharden. Eet smakelijk! Pagina 15

17 Verwerking Maak de volgende opdrachten. Gebruik je boek van nask 2 H3 als informatiebron Opdracht 1 Welke 6 scheidingsmethodes zijn er? Opdracht 2 Welke scheidingsmethodes heb je gebruikt bij het maken van drop? Benoem bij elke scheidingsmethode ook de stappen in de utvoering van de proef die erbij horen. Opdracht 3 Wat is de functie van de gelatine die je toevoegd? Pagina 16

18 Module 5 Je gaat een menu samenstellen voor 5 dagen bestaande uit gezonde voeding voor een regulier gezin: Ouders en 2 kinderen van 5 en 15 jaar. Het maximum bedrag voor de maaltijden is 50 euro. Eisen menu: - Tenminste 3 dagen groenten en vlees, waarvan 1 dag vis - Moet aardappelen, pasta s en rijst bevatten - Er is 1 dag gereserveerd voor een vegetarisch menu Presenteer je menu met de bijbehorende bedragen d.m.v. een PPT in module 6. Pagina 17

19 Module 6 Presentatie Elk groepje geeft zijn PPT met de antwoorden van het notenpracticum en het menu en voegt aan de presentatie de volgende informatie toe Totaal 13 dia s, inclusief de onderstaande onderwerpen. Wat vond je van dit project, tenminste 5 volledige zinnen. Wat heb je geleerd over voeding en de gevaren van bepaalde stoffen in je voeding Wat kun je door dit project beter? Wat zijn de verbeterpunten van jullie groepje Wat waren de sterke punten van jullie groepje Pagina 18

20 Over dit lesmateriaal Colofon Auteurs D Verboom ; L Weller; Ad Haar, van de Laatst gewijzigd 03 oktober 2017 om 20:24 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO gemengde leerweg, 4; Leerinhoud en Verbanden en formules; Scheikunde; Rekenen/wiskunde; Getallen en doelen variabelen; Natuurkunde; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Pagina 19