Programma Regionale en Stedelijke Economie. Krachtiger, weerbaarder en duurzamer. Concept

Transcriptie

1 1 Programma Regionale en Stedelijke Economie Krachtiger, weerbaarder en duurzamer Concept

2 2 3 Programma Regionale en Stedelijke Economie Krachtiger, weerbaarder en duurzamer Concept

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. De opgave De economische situatie Een krachtige, weerbare en duurzame economie Doelen Werkwijze Sterkere economische structuur Sterke clusters Havengerelateerd cluster Medisch en zorg Stedelijke sectoren Kennisintensieve zakelijke dienstverlening Creatieve bedrijvigheid Consumentendiensten Innovatie en duurzaamheid Een innovatief klimaat Digitale technologie als vestigingsvoorwaarde De economische potentie van duurzaamheid De regionale dimensie Voorwaarden voor succes Draagvlak en krachtenbundeling Sturen op resultaat Versterken van kennis en begrip van de economie Economie richtinggevend in concern Samenhang met de ander collegeprogramma s Focus op de regio Organisatie en Financiën Organisatorische aspecten Middelen 46 Bijlage: Doel Inspanningen Netwerk Concurrerende vestigingsvoorwaarden Ruimtelijke vestigingsklimaat Gebieden Werklocaties Bevorderen van het ondernemerschap Dienstverlening aan ondernemers Reductie administratieve lasten en aanpak irritatie top Stimuleren ondernemerschap Aantrekkelijke stad De regionale dimensie Versterken accountmanagement en acquisitie Accountmanagement Acquisitie De regionale dimensie 38

4 6 7 Hoofdstuk 1 Inleiding Hoe ontwikkelt de economie zich, hoe kunnen we sterktes behouden en uitbouwen en wat doen we om zwaktes te ondervangen? Hoe kunnen we inspelen op trends in de economie? Dit en de maatregelen die daarvoor nodig zijn, worden in dit programma uitgewerkt. Met deze maatregelen wil het college een van haar belangrijkste doelen bereiken, namelijk dat de economie er over vier jaar beter voor staat of, zoals in het collegewerkprogramma staat, de economie krachtiger, weerbaarder en duurzamer is. Een deel van de inzet sluit aan op het in de vorige collegeperiode gevoerde economische beleid, maar er zijn belangrijke nieuwe accenten, zoals op het gebied van innovatie en duurzaamheid en het versterken van het accountmanagement. Bij de samenstelling van het programma zijn instellingen, organisaties en het bedrijfsleven betrokken in beleidsateliers, themabijeenkomsten en een schriftelijke consultatieronde. De consultaties hebben bruikbare en welkome suggesties voor het programma opgeleverd en bieden duidelijke aanknopingspunten voor samenwerking. Dit concept Programma Regionale en Stedelijke Economie is vastgesteld in de vergadering van 25 januari 2011 door het college van burgemeester en wethouders. De opbouw van het programma is als volgt. Hoofdstuk 2 behandelt de opgave. In hoofdstuk 3 (economische structuur) wordt beschreven hoe we onze sterke clusters en sectoren kunnen versterken en de economie innovatiever en duurzamer kunnen maken. Hoofdstuk 4 beschrijft de hierbij horende vestigingsvoorwaarden en in hoofdstuk 5 komen accountmanagement en acquisitie aan de orde. Hoofdstuk 6 benoemt voorwaarden voor succes.

5 8 9 Hoofdstuk 2 De opgave 2.1 De economische situatie De stedelijke economie draait goed door, met zelfs weer een lichte stijging van de werkgelegenheid. In de zorgsector ontstonden de meeste banen. De economie in het Rijnmondgebied kromp in 2009 met 3,3%, maar de werkgelegenheid is redelijk overeind gebleven. Onderdelen die het zwaar hadden, zoals haven en transport, herstellen zich weer. Het aantal starters in de eerste twee kwartalen van 2010 is 12% hoger dan in dezelfde kwartalen van 2009 en De grootste toename van het aantal vestigingen van nieuwe bedrijven was in de zakelijke dienstverlening. Weliswaar stijgt de werkloosheid, maar de langdurige werkloosheid neemt af: werklozen zijn sneller aan een baan te helpen. Er is een stijgende arbeidsparticipatie, met name van laagopgeleiden 1. De crisis heeft de economische verhoudingen flink opgeschud. Alle economische actoren moeten zich daar dan ook op instellen. Het college wil de crisis zo snel mogelijk achter zich laten. Doel is dat de economie er over vier jaar beter voorstaat. 2.2 Een krachtige, weerbare en duurzame economie Volgens het collegewerkprogramma wil het college de Rotterdamse economie krachtiger, weerbaarder en duurzamer maken. Maar wat betekent dit? De Rotterdamse economie wordt gekenmerkt door drie samenhangende economische systemen: 1. De internationale mainport Rotterdam, gebaseerd op productie en logistiek. 2. Het grootstedelijke systeem met (internationale) hoofdkantoren, zakelijke diensten en kennisinstellingen, deels gerelateerd aan de mainport. 3. De omvangrijke stedelijke economie, die bestaat uit diverse vormen van stedelijke consumentendiensten aan bewoners en bezoekers. De drie systemen zijn onderling via allerlei bedrijfs- en netwerkrelaties nauw verweven. Over het algemeen geldt dat bedrijven die (inter-)nationaal opereren, en hun goederen en diensten vooral buiten de regio afzetten, inkomengenererend zijn voor de regio. Dit terwijl bedrijven die hun goederen en diensten vooral afzetten binnen de eigen regio, primair draaien op bestedingen door bewoners en bedrijven uit dat gebied. Dat gaat in het bijzonder op voor de consumentensector. Een krachtige en weerbare economie kent een evenwichtige mix van deze drie systemen en type bedrijven. 1. Economische Verkenning Rotterdam, 2011.

6 10 11 De internationaal georiënteerde bedrijvigheid staat in het teken van: de havengerelateerde industrie en dienstverlening (transport en logistiek, energie, procesindustrie en maritieme zakelijke dienstverlening) en de kennisintensieve zakelijke dienstverlening (kennisdiensten). Meer op de regio en de stad georiënteerd zijn de clusters medisch en zorg en de sectoren detailhandel, horeca, cultuur (consumentendiensten) en de creatieve bedrijvigheid. Deze sterke sectoren samen dragen de regionale economie en arbeidsmarkt: daar zit onze kracht. Die kracht moet worden vastgehouden om de economie (weer) sterker te maken en te groeien. Wat is een krachtige, weerbare en duurzame economie? In een krachtige en weerbare economie is er een hecht stedelijke en regionaal netwerk van bedrijven dat verbonden is met de sterke internationale sectoren en voorziet in de wensen van de bewoners en de bezoekers van de stad. Deze economie wordt gekenmerkt door permanente vernieuwing, zowel door startende en groeiende bedrijven en vestiging van kwalitatief interessante bedrijven als door de voortdurende verbetering van de kwaliteit van arbeid, ondermeer door de voortdurende verbetering van scholing van de bevolking. Bewoners, werknemers en ondernemers dagen elkaar uit succesvol te zijn, zij kunnen zich verbeteren en hun talent ontwikkelen en voelen zich verantwoordelijk voor hun werken leefomgeving. In deze economie bestaat voldoende vraag en dynamiek in de hele arbeidskolom, waardoor iedereen die wil participeren een plaats kan vinden. Wat zijn de belangrijkste sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen? 2 Sterk - De havengerelateerde sectoren en het medisch- en zorgcluster. - Uitstekende internationale bereikbaarheid. - Goed ontwikkelde kennisinfrastructuur. - Groot aanbod aan hoog opgeleide arbeidskrachten. Kansen - De kansen in de sfeer van energie, klimaat en water in mainport, havencluster en de stad. - De sterke medisch en zorgsector in relatie tot de demografische trends. - Grote gebiedsontwikkelingen en programma s (Binnenstad, Stadshavens en Zuid) bieden kansen om in te spelen op de vestigingswensen van de sterke sectoren. - De Rotterdamse ondernemende cultuur. Zwak - Relatief minder sterk in kennisintensieve stedelijke sectoren. - De economie vernieuwt zich onvoldoende, groei werkgelegenheid blijft achter. - Het innovatief vermogen van het bedrijfsleven is ondergemiddeld, m.u.v. de zakelijke dienstverlening. - Het op leidings niveau van de beroepsbevolking is gemiddeld genomen relatief laag. Bedreigingen - Regionale versnippering. - Teruglopende collectieve middelen (ook bij grote bedrijven). De economische sectoren blijven sterk door zich te vernieuwen, te innoveren en in te spelen op de kansen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid. Duurzaamheid vertaalt zich zowel in de haven (biobased-economy, CCS), in stadshavens (watertechnologie) en in de stad (bouw & architectuur). Hun bijdrage aan de stad is blijvend, doordat ze goed aarden in een gebied of stadsdeel, door toeleverings- en uitbestedingrelaties of omdat ze zonder veel moeite personeel vinden. 2. Voor de inhoudelijke onderbouwing van dit werkdocument is gebruik gemaakt van de Economische Verkenning Rotterdam, een aantal onderzoeken: w.o. Deloitte (Internationale markt- en sectoranalyse Rotterdamse regio), Wouter Jacobs (World Port City Networks), Roland Berger (Op weg naar nieuwe Economische agenda Zuidvleugel), Frans Nauta (Herijking innovatiebeleid Rotterdam), Intelligence Group (Het behoud van Rotterdamse studenten), Arbeidsmarktprognoses 2010 (Bureau Louter) en de Economic Review hoger onderwijs (OECD), de uitkomsten van de consultatieronde en een aantal expertbijeenkomsten. Daarmee is een aantal randvoorwaarden voor kracht, weerbaarheid en duurzaamheid gegeven: een sterk innovatief klimaat, goede fysieke vestigingscondities met ruimte voor ondernemerschap, een goede internationale bereikbaarheid, een goed opgeleide beroepsbevolking en een aantrekkelijke leefomgeving (gezond, groen, voorzieningen). Om beter voelbaar te maken hoe het er met de economie voorstaat, gaan we gebruik maken van de economische index.

7 Doelen Als het erom gaat de economie de komende vier jaar sterker te maken, zijn er voor stad en regio drie doelen: 1. De economische structuur versterken. 2. Concurrerende vestigingsvoorwaarden bieden. 3. Voldoen aan de vraag naar arbeid in de economie. De economische structuur versterken De concurrentiekracht van de sterke clusters moet sterker worden, de clusters moeten zo veel mogelijk spin-off opleveren en verankerd zijn in stad en regio. De innovatiekracht van de economie moet groter worden. Concurrerende vestigingsvoorwaarden bieden Stad en regio moeten concurrerend zijn als vestigingsplaats. De beschikbaarheid van bedrijfsruimte, de dienstverlening aan het bedrijfsleven, de kwaliteit van de regelgeving, de bereikbaarheid en de kwaliteit van de stad als woon- en leefstad spelen hierbij mee. Voldoen aan de vraag naar arbeid in de economie Rotterdam heeft naar verhouding veel lager opgeleiden en relatief minder midden- en hoog opgeleiden. Het in balans brengen van de kwaliteit van vraag en aanbod is een belangrijke opgave, waarbij het ook gaat om het vergroten van vitaliteit van de beroepsbevolking. Invalshoeken zijn in- en doorstroming, het ontwikkelen van de werkgelegenheid op middenen hoog niveau, het aanbieden van carrièrelijnen en het stimuleren van werkenden om verder te leren. Deze opgave is zo urgent dat deze in het speciaal daarop gerichte programma Arbeidsmarktontwikkeling wordt opgepakt. Aan de kernopgaven zijn speerpunten verbonden. Het realiseren ervan heeft prioriteit, desnoods ten koste van andere onderwerpen. De speerpunten worden ter plaatse in aparte tekstkaders vermeld. Samen met de partners gaan we ze zo SMART mogelijk definiëren zodat ze als sturingskader voor het PRSE kunnen dienen. 2.4 Werkwijze De maatregelen vragen goed op elkaar afgestemde inspanningen van gemeente en stedelijke en regionale partners. Met deze partners wil het college de samenwerking aangaan. Het college wil samen met de partners investeren in de onderbouwing van kennis en begrip van de economie, waardoor de maatregelen doelgerichter en effectiever kunnen worden. Het wil ook met de partners nadenken over de koers op langere termijn. En het wil waar mogelijk samen de uitvoering van de benodigde maatregelen ter hand nemen. In het programma is aangegeven hoe het college die samenwerking wil organiseren. Dit betreft ook de samenwerking met regionale partners.

8 14 15 Hoofdstuk 3 Sterkere economische structuur In de economische theorie wordt onder het begrip economische structuur verstaan: Het geheel van factoren die het productief vermogen van de economie bepalen. Het gaat om het soort bedrijven dat in stad en regio gevestigd is, in welke sectoren deze actief zijn, in welke levensfase ze verkeren, hoe concurrerend en innovatief ze zijn binnen hun markt en welke omvang ze hebben. Ook hoort de kwaliteit en beschikbaarheid van de productiemiddelen erbij, waaronder arbeid. Er is geen one size fits all definitie. Elke stad en regio heeft haar eigen unieke kenmerken, die met elkaar bepalen hoe sterk de economische structuur is. Het gaat om een gebalanceerde mix van grote en kleine bedrijven, internationaal opererende ondernemingen en bedrijven die de lokale markt bedienen, starters, groeiers en volwassen bedrijven, zittende bedrijven en nieuwe vestigingen van buiten. Behalve de sectorstructuur zijn grootte, de dynamiek van bedrijven (starters, uitbreidingsinvesteringen) en het innovatief vermogen belangrijke onderdelen van die mix. Speerpunt Sterke clusters 3.1 Sterke clusters Havengerelateerd cluster Het havenindustrieel cluster is belangrijk voor de nationale en regionale economie en ook voor de stad en de Rotterdamse bevolking. De grote investeringen en logistieke stromen die ermee gemoeid zijn, zorgen ervoor dat (de regio) Rotterdam een vestigingsplaats wordt voor havengerelateerde dienstverlening in de sfeer van maritiem recht, verzekeringen, kennisdiensten, financiering en merchant banking. Het havengerelateerd clusters omvat twee deelsectoren die hieronder worden beschreven. Tabel 1 Kansen voor havengerelateerd cluster Deloitte, Jacobs (EUR), Ecorys, Louter en Roland Berger. kwalitatieve bijdrage haven en Verdere groei van HIC vertalen naar afgeleide industrie groei in de stedelijke economie (zie onderstaande complex (hic) sectoren) kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): (Rotterdam). Verwacht aantal baanopeningen voor HIC in regio groot Rijnmond. Toegevoegde waarde: 13,5 mln. De concurrentiepositie van de sterke clusters wordt sterker 3 havengerelateerde zakelijke dienst verlening Kennisintensieve sector op raakvlak zakelijke dienstverlening en haven. Internationale niche en bijdrage Rotterdam Smart Port. Kennisdiensten bieden ook banen aan lageropgeleiden. Omvang arbeidsmarkt (2010): Verwachte groei 2% / in unieke internationale nichemarkt. Verwachte groei toegevoegde waarde: 3 tot 4 miljoen (2 2,5%) Toegevoegde waarde: 159 mln. De Rotterdamse economische structuur wordt sterk gekenmerkt door en bepaald door het havengerelateerde cluster en het cluster medisch en zorg. Deze clusters zijn belangrijk voor het behoud en de groei van de werkgelegenheid en bedrijvigheid, nu en in de toekomst. Hoe sterker de concurrentiepositie van deze clusters; des te groter het groeivermogen van de economie 4. De beleidsinzet is de concurrentiepositie van deze clusters te versterken, door zo gunstig mogelijk randvoorwaarden aan te bieden en door gerichte inzet van de instrumenten van het economisch beleid. Naast deze clusters onderscheiden we enkele stedelijke sectoren. Dit zijn sectoren die belangrijk zijn voor werkgelegenheid en een betekenisvolle bijdrage leveren aan het stedelijke woon en leefklimaat, namelijk de zakelijke dienstverlening, de creatieve bedrijvigheid en de consumentendiensten. De inzet voor deze sectoren is primair randvoorwaardenscheppend. 3. Afgemeten aan het marktaandeel van de clusters. 4. Bronnen:o.a. OECD review, onderzoek Roland Berger, Randstad 2040 (in lijn met de Rotterdamse Economische Visie). Het cluster maakt de komende decennia een transitie door. Traditionele sectoren zoals transport en logistiek, chemie en energie ontwikkelen en vernieuwen zich volop. Dat gebeurt op allerlei manieren: door efficiencyverhogende en kostenbesparende maatregelen, door waarde toe te voegen aan bestaande producten en processen en door nieuwe groeimarkten aan te boren. Een voor haven en stad strategisch toekomstperspectief is te vinden in kansen en trends op het gebied van water- en deltatechnologie, de biobased economy en duurzaam en energiezuinig bouwen. De vernieuwing binnen de havengerelateerde sectoren kenmerkt zich door de opstap naar nieuwe economische activiteiten. Een deel van de bedrijvigheid die hieruit voortvloeit, is kennisintensief en kantoorhoudend. Het gaat om activiteiten in de sectoren zelf, maar ook in toeleverende havengerelateerde dienstverlening. Deze bedrijven vragen om een vestigingsmilieu dat goed aansluit op de kwaliteiten die de grootstedelijke agglomeratie Rotterdam biedt: Goede bereikbaarheid en connectiviteit. Voldoende aanbod van centrumstedelijke, goed bereikbare werklocaties en aantrekkelijke woonlocaties. De nabijheid van kennisinstellingen, zakelijke en overige dienstverleners (financieel, commercieel, facilitair, cultureel, detailhandel) en een groot aanbod van hoogopgeleiden.

9 Sterke concurrentiepositie van het cluster. Grotere synergie tussen haven en stad en sterke havengerelateerde economie. De groei van de haven wordt vertaald naar afgeleide groei in deelsectoren in de stedelijke en regionale economie, namelijk transport en logistiek, metaal, procesindustrie, energie en de maritieme (zakelijke) dienstverlening. Inspanningen en activiteiten van gemeente en van gemeente en samenwerkingspartners - Aanbieden van passende vestigingsvoorwaarden in de programma s Haven Industrieel Complex en in de gebiedsgerichte aanpak. Samen met regionale partners (Havenbedrijf Rotterdam en bedrijfsleven) zetten we in op de kansen in de haven. resulterend in kansrijke uitvoeringsprojecten in vooral stadhavens en de binnenstad. - Bouwen aan een sterke triple helix in verband met Clean tech Delta. - De uitvoering van vijf strategische regionale samenwerkingsprojecten (Deltri, Strategische Agenda Zuidvleugel, Regionale herstructureringsopgave bedrijfsterreinen, Programma Regionale Knooppunten van de Stadsregio). Deze opgaven hebben hun zwaartepunt binnen het haven industrieel complex, maar hebben ook invloed op andere sectoren en delen van de stad. - Met bedrijven en het Havenbedrijf werken aan een attractieve arbeidsmarkt, opleidingenstructuur; (door)ontwikkelen van Smart Port. - In het Uitvoeringsprogramma Haven wordt gekeken of het programma Carrière in de haven wordt voortgezet of misschien wordt verweven in een andere (bredere) aanpak. - Acquisitie en accountmanagement top Medisch en zorg De gezondheidszorg krijgt veel aandacht in de regio Rotterdam. Het gezond zijn, houden en krijgen van de bewoners is van groot belang. Bovendien levert het banen op. De medische en zorgbedrijven vormen samen (qua werkgelegenheid) de grootste stedelijke economische sector met banen (2010). De sector biedt banen voor starters, stimuleert de doorstroom van lager opgeleiden en bindt hoger opgeleiden aan stad. De zorgsector levert een hoop bedrijvigheid op, zoals de innovatie van zorgverlening en zorgondersteuning (door technologische ontwikkelingen). De sector biedt groeikansen in zorginnovatie: 25% van de MKB- innovaties komt uit de gezondheidszorg. Het medisch cluster, gekoppeld aan het Erasmus Medisch Centrum, en in Medical Delta-verband met de TU Delft en de Universiteit Leiden, is klein maar kansrijk, innovatief en genereert hoogwaardige werkgelegenheid. Tabel 2 Kansen voor medisch en zorg Deloitte, Louter en Roland Berger. medisch en zorg kwalitatieve bijdrage Zorg- en welzijn sector met werkgelegenheid op alle beroepsniveaus, biedt kansen voor startbaan en doorstroom. Klein en kansrijk zijn biomedische R&D en nieuwe bedrijvigheid in zorginnovatie. - Sterke concurrentiepositie van het cluster. kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): Verwachte groei banen tot 2015 (3% p.j ) ) en medisch en zorg grootste banenmotor Omzet (2009) 2,5 mrd Inspanningen en activiteiten - Voorzetting van het programma economische ontwikkeling Medisch en Zorg Rotterdam (ER), waarin door gemeente en partners zoals EMC, Maasstad Ziekenhuis wordt gewerkt aan gebiedsontwikkeling, kennisvalorisatie (biomedical fund, incubator), zelfredzaamheid (E-health, domotica) en arbeidsmarkt. - Bouwen aan een sterke triple helix (samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven) en Rotterdamse propositie rond kansrijke biomedische R&D, E-health & domotica en Zorginnovatie. - Creëren van concurrerende vestigingsvoorwaarden via de gebiedsgerichte aanpak (m.n. Binnenstad en Zuid en het programma werklocaties). - Vergroten beschikbaarheid personeel (in het programma Arbeidsmarktontwikkeling). - Accountmanagement instellingen en acquisitie; vergroten internationale zichtbaarheid en ondersteunen branding op excellente deeldomeinen. 3.2 Stedelijke sectoren Kennisintensieve zakelijke dienstverlening De kennisdienstverlening is onderdeel van de zakelijke dienstverlening, met als deelsectoren juridische en financiële dienstverlening, accountancydiensten en adviesbureaus 5. Unieke internationaal onderscheidende niches voor Rotterdam zijn de havengerelateerde zakelijke dienstverlening en de architectuursector. Deze hoogwaardige sector is belangrijk voor het aantrekken en vasthouden van kenniswerkers. De sector stelt hoge eisen aan het vestigingsklimaat. In de kennisintensieve zakelijke dienstverlening verwachten we tot extra banen (Louter 2010, prognose ). 5. De activiteiten in schoonmaak, beveiliging en catering zijn onderdeel van de zakelijke dienstverlening, maar behoren niet tot de kennisintensieve zakelijke dienstverlening.

10 18 19 Tabel 3 Kansen voor kennisintensieve zakelijke dienstverlening Deloitte, Jacobs (EUR), Louter en Roland Berger. kwalitatieve bijdrage kennisdiensten 41% van de zakelijke dienstverlening ( banen) is hoogwaardige arbeid. - Sterke concurrentiepositie van de sector. kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): Waarvan hoogwaardige banen Verwachte groei voor zakelijke dienstverlening: banen tot 2015 (1,1% p.j.) en voor hoogwaardige banen tot 2015 (0,9%) Inspanningen en activiteiten - Creëren van gunstige vestigingsvoorwaarden door gebiedsgerichte aanpak (o.a. Binnenstad, Stadshavens, werklocaties). - Aanbieden van up to date ICT infrastructuur (Glazen Maas, ook relevant voor andere sectoren). - Vergroten beschikbaarheid personeel (in het programma Arbeidsmarktontwikkeling). - Inzet van acquisitie en accountmanagement (top 100 en accountmanagement instellingen) Creatieve bedrijvigheid De creatieve bedrijven zijn aantrekkelijke werkplekken voor hoger opgeleiden. Creatieve bedrijvigheid en creatieve professionals zijn goed voor het imago van de stad en maken van Rotterdam een aantrekkelijke vestigingsstad. Beleving, identiteit en lifestyle spelen daarbij een grote rol. Inspanningen en activiteiten - Creeren van gunstige vestigingsvoorwaarden. - Stimuleren van ondernemerschap onder de creatieve beroepsgroepen. - Op peil houden van het aantal creatieve werkplaatsen. Dit gebeurt door vastgoedeigenaars te stimuleren vastgoed (tijdelijk) beschikbaar te stellen voor creatieve bedrijvigheid Consumentendiensten Hieronder vallen horeca, detailhandel en de vrije tijdseconomie. De sector staat garant voor veel banen, biedt (lager)opgeleiden de kans om door te groeien en zorgt voor bestedingen in de stad. De vrijetijdseconomie is (met de creatieve bedrijvigheid) belangrijk voor de beeldvorming van Rotterdam als aantrekkelijke en levendige stad. De sector consumentendiensten is voor ca. 80% afhankelijk van de lokale markt. De groei is afhankelijk van consumentenbestedingen. Om die groei te bereiken, is diversiteit en onderscheidendheid van het aanbod belangrijk. Tabel 5 Kansen voor consumentendiensten Deloitte, Jacobs (EUR), Louter en Roland Berger. kwalitatieve bijdrage consumentendiensten en imago stad Draagt bij aan kwalitatief woon- en leefklimaat Veel werk op MBO-niveau (doorgroei). - Sterke concurrentiepositie van de sector. kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): Verwachte groei banen tot 2015 (1,3%) 22% van de bestedingen afkomstig mensen buiten de stad. Tabel 4 Kansen voor creatieve bedrijvigheid Deloitte, Jacobs (EUR), Louter en Roland Berger. kwalitatieve bijdrage creatieve Draagt bij aan het innovatievermogen van bedrijvigheid andere sectoren, zowel bedrijfsmatig als maatschappelijk. Draagt bij aan een stedelijk aantrekkelijk vestigings klimaat en de kwaliteit van gebiedsontwikkelingen. kwantitatieve bijdrage Omvang arbeidsmarkt (2010): Verwachte groei: Het cluster blijft de komende jaren stabiel. Hierbinnen vindt enige verschuiving plaats. Inspanningen en activiteiten - Creëren van gunstige vestigingsvoorwaarden door gebiedsgerichte aanpak (o.a. Binnenstad). - Aantrekken van bezoekers, bedrijven en bewoners van buiten Rotterdam. - Citymarketing en de inzet van evenementen. - De creatieve industrie moet zoveel mogelijk bijdragen aan gebiedstransformatie en gebiedsverbetering, talentontwikkeling, de innovatie in andere bedrijfstakken en op andere maatschappelijke terreinen.

11 figuur 1 Kansrijke clusters en stedelijke sectoren Bron: OBE Economie. concurentiepositie beneden gemiddeld boven gemiddeld a.p. maritieme zak. dienstverlening a.p. HIC (Rotterdam) a.p. medisch a.p. zorg a.p. kennisdiensten a.p. consumentendiensten a.p. creatieve bedrijvigheid laag hoog kennis intensiteit Desondanks blijft de innovatiegraad van Rotterdamse (industrie)bedrijven -met uitzondering van de zakelijke dienstverlening- achter bij het landelijk gemiddelde. Op meerdere fronten is verbetering mogelijk. Kansen liggen er als het gaat om (de voorwaarden voor) een goed werkend innovatiesysteem 6. Ontwikkelingen zoals het Nieuwe Werken en de opkomst van de sociale media kunnen als draagolf dienen. Een belangrijke sleutel voor verbetering is te vinden in het veel beter afstemmen en samenwerken tussen bedrijfsleven, overheid en gemeente t.a.v. koers, prioriteiten en inzet van middelen. Innovatie is veel meer dan kennis en R&D. Of kennisontwikkeling daadwerkelijk tot bestendig economisch effect leidt voor bedrijf en regio, hangt in sterke mate af van ondermeer: De kwaliteit van het ondernemerschap. De flexibiliteit en competenties van het personeel. De kwaliteit van het bedrijvennetwerk. De verbinding tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven. Feitelijke voorwaarde voor economisch effect is innovatie in brede zin. Het effect wordt vergroot door sociale innovatie: het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), het hanteren van innovatieve organisatieprincipes (flexibel organiseren) en het realiseren van hoogwaardige arbeidsvormen (slimmer werken en talentontplooiing). Het doel: de productiviteit verbeteren en een vernieuwing in de arbeidsorganisatie en arbeidsrelatie. Dit leidt tot verbeterde prestaties van de organisatie en de ontplooiing van talenten. In het programma Regionale en Stedelijke Economie, de Innovatieagenda en het programma Arbeidsmarkt ontwikkeling wordt deze brede basis gekozen. aantal arbeidsplaatsen: <10.000, > <40.000, > groei aantal arbeidsplaatsen (a.p.): boven gemiddeld, geen groei 3.3 Innovatie en duurzaamheid - De achterstand van de innovatiegraad ten opzichte van het landelijk gemiddelde wordt verkleind, of wordt zelfs hoger dan het landelijk gemiddelde, door een betere samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen Een innovatief klimaat Innovatie is een belangrijke bron van welvaartsgroei en maakt de stad en regio economisch weerbaarder. Steden die kennisintensief zijn, blijken minder gevoelig voor conjunctuurschokken. Innovatieve kracht is nodig voor een sterke economische structuur. In een goed werkend innovatiesysteem wordt (nieuwe) kennis gegenereerd en uitgewisseld. Vervolgens benutten bedrijven dit voor de ontwikkeling van nieuwe diensten en producten. De gemeente ondersteunt al langer initiatieven en projecten om innovatie te bevorderen. Ze zijn gericht op de basisvoorwaarden voor innovatie: Onderwijs en talentontwikkeling. Een aantrekkelijk woon- en leefklimaat voor kenniswerkers. Het creëren van hoogwaardige werkgelegenheid. Een krachtige ICT-sector. Speerpunt Beter innovatief klimaat Drager: breed gedragen innovatieagenda, een door partners in de regio gedeelde lange termijn visie, strategie en aanpak voor het bevorderen van innovatie. 6. Onderzoeken: OECD review, Frans Nauta, EVR 2011, Volberda.

12 22 23 Onze inspanningen en activiteiten in samenwerking met bedrijfsleven en kennisinstellingen - Opstellen Innovatieagenda door gemeente samen met kennisinstellingen en bedrijfsleven. Deze beschrijft hoe het innovatievermogen wordt vergroot, geeft koers en rollen aan en benoemt doelen en inspanningen. De Innovatieagenda zorgt voor meer samenhang en coördinatie tussen de inspanningen van gemeente, kennisinstellingen en bedrijfsleven. - Belangrijke onderdelen en aspecten van de agenda: Lange termijn beleid, inhoudelijk focus (kansrijke sectoren). Kennis benutten door bedrijven, kennisontwikkeling en -diffusie. Interactie en samenwerking binnen het systeem (triple helix). Samenhang en coördinatie op bestaande programma s, projecten en activiteiten. Het stimuleren van (inter)nationale netwerkvorming, branding en communicatie. Het afstemmen met regionaal en nationaal beleid. Het benutten van de kansen die sociale innovatie biedt. Clean Tech (Clean Tech Delta), medisch (Medical Delta) en zorg. - De agenda sluit aan op de Innovatieagenda Rotterdam Delft (follow up van de OECD review hoger onderwijs). De Innovatieagenda is medio 2011 gereed voor besluitvorming Digitale technologie als vestigingsvoorwaarde In vrijwel alle bedrijfstakken en sectoren is ICT een essentieel onderdeel voor de bedrijfsvoering. Daarnaast is het ook de drijvende kracht achter innovatie en vernieuwing van producten en dienstverlening. Digitale technologie en glasvezelinfrastructuur zijn daarom van belang voor gemeentelijke dossiers als werkplek 2020, Clean Tech Delta, Rotterdam Climate Initiative en het programma ER. De toenemende groei van dataverkeer en vraag naar snellere verbindingen, afhandeling en opslag, vraagt om een hoogwaardige infrastructuur op basis van glasvezel. Dit wordt door Rotterdam dan ook gezien als een belangrijke vestigingsfactor. De markt blijft echter achter in het realiseren van deze netwerken met bijbehorende voorzieningen. Het programma de Glazen Maas doorbreekt deze impasse. Het effect: ondernemers vinden alle basisfaciliteiten binnen de stadsgrenzen. - Hoogwaardige en snelle internetverbindingen zijn een integraal onderdeel van het pakket aan vestigingsvoorwaarden dat wij bieden. Onze inspanningen en activiteiten - Zowel operationeel als op beleidsniveau stimuleren van nieuwe generatie open datanetwerken. - Uitbreiding datacenter Spaanse Kubus en realiseren van een ultramodern groen datacentrum door marktpartijen. - Een proef met digitale zorg in de wijk. - Onderzoek naar de mogelijkheden om de activiteiten van Glazen Maas te verzelfstandigen. - Aandacht bij andere overheden voor de specifieke problematiek van grote steden, waar de markt niet wil investeren De economische potentie van duurzaamheid Het coalitieakkoord benadrukt dat duurzaamheid een belangrijke katalysator is voor de Rotterdamse economie. Ook in het huidige regeerakkoord hebben duurzaamheid en energie een plek gekregen, waarbij verschillende bewindslieden zich positief hebben uitgelaten over de Rotterdamse duurzaamheidaanpak, juist ook vanwege de economische invalshoek. De duurzaamheidaanpak kent twee sporen: 1. het realiseren van de beleidsdoelstellingen (CO 2 -reductie, adaptatie en dergelijke) met het daarbij behorende pakket van maatregelen, met als doel op korte termijn resultaten te halen; 2. het ontwikkelen van een structurele innovatieaanpak gunste van de economie. De voor Rotterdam belangrijkste focusgebieden zijn: - Energie en klimaat. Mondiaal treedt een verschuiving op van fossiele naar duurzame energie. Daarnaast wordt veel aandacht gegeven aan het verminderen van energieverbruik en de toepassing van biomassa. De vraag naar brandstoffen en chemicaliën gebaseerd op biologische grondstoffen groeit. In de mainport wordt fors geïnvesteerd in nieuwe fabrieken voor de productie van bio-brandstoffen en aanverwante dienstverlening zoals opslag en distributie. Dit is een kans voor de stedelijke kennisdienstverlening. Rotterdamse bedrijven spelen een leidende rol in Europa, dit kan verder worden uitgebouwd door de bio-based economy (o.a. groene chemie) nadrukkelijk te positioneren. Andere kansen zijn gelegen in investeringen in CO 2 -opslag, duurzame energie en de uitwisseling van warmte - Duurzaam bouwen. Er zijn kansen inzake energiebesparende investeringen in de bestaande bouw. De gemeente en een betrokken samenwerkingspartners (o.a. woningbouwcorporaties, mkb, ontwikkelaars) worden vanuit het programma Duurzaamheid aangejaagd tot het doen van deze investeringen. Voor de keten ontwikkelaars, architecten, aannemers en installatiebedrijven is dit van groot belang, zeker gezien de huidige crisis in bouw. - Water. Stedelijke gebieden in delta s krijgen te maken met groeiende regenafvoer en stijgende zeespiegels. Deltagebieden moeten zich aanpassen, onder meer door de aanleg van dijken. In de mondiale groeimarkten rond klimaat, water en energie liggen kansen voor Rotterdam. Rotterdam is nu al een belangrijke showcase voor de toepassing van Nederlandse kennis en kan daar in de toekomst nog meer van profiteren. Bijvoorbeeld door de vestiging van het Nationaal Watercentrum. - Als laatste zien we dat grote Rotterdamse bedrijven en sectoren zich in toenemende mate toeleggen op het verduurzamen van relevante productieketens (o.a. AVR en Unilever). Bezien moet worden, hoe hier economisch winst uit te halen valt bijv. in de kennisdienstverlening. Voor biobased-economy, bouwsector en water- en deltatechnologie zijn er dus kansen. De diverse onderzoeken die vanuit en voor Rotterdam zijn gedaan rond het thema duurzaamheid laten veelal hetzelfde beeld zien. Inzet op duurzaamheid leidt tot een transitie van de economie en daarmee ook tot een transitie van de werkgelegenheid: van banen in de bestaande, meer conventionele, bedrijvensectoren naar banen in duurzame bedrijvensectoren. Niet investeren in duurzaamheid leidt tot banenverlies aan andere regio s, duurzaamheid heeft dus ook daarom een hoge prioriteit.

13 24 25 De afgelopen jaren is al veel opgebouwd; er zijn convenanten met kennisinstellingen, er zijn goede bouwstenen in de keten innovatie, kennisontwikkeling, incubators, experimenteerruimte etc. Nu gaat het erom, om gezamenlijk met allereerst het programma Duurzaamheid en Stadshavens de verbinding met de economische instrumenten te maken en deze concreet in te vullen. - De best mogelijke randvoorwaarden om in te spelen op de ontwikkelingen op het gebied van klimaat, energie en water. Zo wordt de vooraanstaande positie van het Rotterdamse Haven- en Industriecomplex op het vlak van biobased energy, klimaat en water verder versterkt en uitgebouwd. Onze inspanningen en activiteiten - In 2011 worden zowel het beleidskader als het uitvoeringsprogramma geschreven. De inspanningen vallen onder de uitgangspunten van het programma Duurzaamheid. 3.4 De regionale dimensie De relaties tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheden overstijgen al snel de gemeentegrenzen. De mate waarin dat het geval is, en het relevante regionale schaalniveau waarop, verschilt per cluster. In het bijzonder bij de clusters medisch en zorg, clean tech (incl. water en deltatech, biobased economy en duurzaam bouwen) en het Haven Industrieel Complex is regionale samenwerking geboden. We investeren daarom in de continuering en versterking van de regionale samenwerking binnen de lopende samenwerkingsverbanden van Medical Delta (met Delft en Leiden), Clean Tech Delta (vooral met Delft) en voor het Haven Industrieel Complex in Deltri-verband (met Drechtsteden en West-Brabant). Hierbij wordt voortgebouwd op het advies van de EDBR naar aanleiding van het OECD rapport over het Hoger Onderwijs (Regionale Kennisagenda ). Er is ook nauwe samenwerking tussen de samenstellende delen van de triple helix boven de bestaan de clusterinitiatieven noodzakelijk. Er is een start gemaakt met intensievere regionale samen werking op dit systeemniveau. De gemeente Rotterdam heeft hierbij neemt hierbij de regierol. De regionale dimensie wordt in de Innovatieagenda uitgewerkt.

14 26 27 Hoofdstuk 4 Concurrerende vestigingsvoorwaarden Voor een ondernemer zijn goede bereikbaarheid, een adequate fysieke werklocatie en een gezond en aantrekkelijk woonklimaat (voor zichzelf en het personeel) de belangrijkste vestigingsfactoren. Maar ondernemers vinden ook de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening belangrijk. 4.1 Ruimtelijke vestigingsklimaat Bij het ruimtelijk vestigingsklimaat gaat het, afhankelijk van de soort bedrijvigheid, om gebieden en werklocaties Gebieden Rotterdam voert integraal gebiedsgericht beleid: de ontwikkeling van een gebied wordt breed opgepakt, waarbij rekening wordt gehouden met economische, fysieke en sociale doelen. Het overkoepelende economisch stadsbelang/beleid wordt gematcht met de specifieke gebiedsontwikkeling. Hierdoor wint de stad als geheel aan kwaliteit en gaat de ontwikkeling van het ene gebied niet ten koste gaat van andere delen in de stad. Dit gebeurt samen met de (deel) gemeenten, diensten, instellingen, woningcorporaties, de markt en bewoners. Uiteindelijk doel: genereren van een aantrekkelijk leef- en ondernemersklimaat. Het accent bij het gebiedsgericht economisch beleid ligt op de binnenstad, Zuid en Stadshavens en door middel van het accountmanagement MKB op het versterken van de wijkeconomie. Stadshavens Het Stadshavensprogramma vormt (in ruimtelijke en in economisch-functionele zin) de brug tussen de mainport en de stad. Het fysieke brandpunt en boegbeeld is de ontwikkeling van het RDM terrein. Hier wordt door innovatie, onderwijs en start-ups gewerkt aan technologie en innovatie. Deze hebben zowel de haven als stad nodig om de komende decennia naast elkaar door te groeien (clean tech delta). Vernieuwing en verduurzaming komen hier samen. Het European China Centre is een goed voorbeeld van transformatie op korte termijn. Omliggende wijken profiteren van de ontwikkelingen. De gemeente investeert daar namelijk extra in onderwijs. Hierdoor kwalificeert de jonge, lokale beroepsbevolking zich voor de banen die Stadshavens genereert. Binnenstad De binnenstad heeft met de ontwikkeling rond het Centraal Station (Central District Rotterdam, (CDR)), in combinatie met de hoge snelheidstrein en Rotterdam - The Hague Airport, een belangrijke troef in handen om internationaal opererend bedrijfsleven aan de stad te binden (zakelijke dienstverlening, finance & insurance, energie). Het programma voor de binnenstad heeft de ambitie dat er meer mensen gaan wonen en werken en meer bezoekers komen, die langer blijven en meer besteden. Ook moet de binnenstad een plek zijn waar het aangenaam is om te verblijven voor bezoekers, bewoners, studenten, bedrijven en investeerders. Deze doelstellingen zijn in lijn met de economische doelen in het programma. De samenhang tussen beide programma s zit in de grote gebiedsontwikkelingen, zoals CDR, maar ook in elementen als aanpak leegstand, plintenaanpak, bruisende binnenstad, verruimde openingstijden en evenementen. Vanuit het programma Regionale en Stedelijke Economie wordt de nadruk gelegd op een aantrekkelijk en onderscheidend vestigingsmilieu voor het internationale bedrijfsleven, een sterk voorzieningenaanbod, een kwaliteitsimpuls voor het winkelaanbod en logische verbindingen tussen de binnenstedelijke winkelgebieden. Zuid Het programma Zuid wil door middel van talentontwikkeling en het benutten van het arbeidspotentieel, de problemen in Zuid aanpakken. De drie thema s zijn: jeugd en onderwijs, werk en economie en kwetsbare woonmilieus. De focus ligt op het benutten van de economische potentie van de Stadshavens, Stadionpark, Zorgboulevard en Hart van Zuid. Wijkeconomie en functiemenging Het stimuleren en faciliteren van economische ontwikkeling in de wijk vraagt vaak om een gebiedsgerichte aanpak. Maatwerk op het vlak van visie, netwerkvorming, samenwerking tussen diensten onderling en de deelgemeente en het schakelen tussen operationeel (wat is er nu nodig) en strategisch niveau (input voor hoger beleid/agendasetting). De gebiedsgerichte aanpak wordt toegepast op de West Kruiskade en bij de grote gebiedsontwikkelingen zoals CS, Hoboken en het Wijnhaveneiland. Ook zijn er stedelijke programma s voor bedrijventerreinen en winkelgebieden, die gebiedsgericht en op wijkniveau worden uitgevoerd. Wanneer vanuit wijkeconomie gesproken wordt over functiemenging is het voornamelijk in gebieden waar wonen de belangrijkste bestemming is maar waar ook ruimte is voor ondernemerschap en bedrijvigheid. Functiemenging kent verschillende vormen. Variërend van zeer kleine, niet direct zichtbare bedrijvigheid, tot woon-werkunits, bedrijfs- en winkelruimtes, grootschalige kantoorgebouwen en bedrijfsverzamelgebouwen in de woonwijken. De focus van wijkeconomie ligt meer dan voorheen op het versterken van wat goed en kansrijk is. - Bij de uitwerking en inrichting van de diverse wijkplannen, maar ook de collegeprogramma s voor Zuid, de binnenstad en het programma Stadshavens, wordt rekening gehouden met de vestigingskarakteristieken van de sterke Rotterdamse sectoren en het MKB. Onze inspanningen en activiteiten - Samen met de deelgemeenten werken aan de verbetering van de wijkeconomie. - Stedelijke economische doelstellingen/beleid vertalen we in kansen en opgaven voor het gebied, met het oog op de belangen en met draagvlak van stakeholders in het gebied. Input leveren aan de gebiedsvisie, de gebiedsontwikkelingen en het stedelijk economisch beleid. Gewenste inspanningen van samenwerkingspartners - Aansluiting zoeken bij de (stedelijke) economische doelstellingen/beleid. - Deelgemeenten werken aan een veilige openbare ruimte, waarin gehandhaafd wordt. - Vastgoedeigenaren investeren mee in een aantrekkelijke omgeving. - Woningcorporaties investeren mee in de economische ontwikkeling van wijken.

15 Werklocaties Bedrijventerreinen Er is nog altijd een gebrek aan voldoende kwalitatief goede bedrijventerreinen. Veroudering van de terreinen leidt tot verschraling en het wegtrekken van bedrijven naar andere vestigingslocaties buiten de regio. Het Rijk, de provincies en de gemeente hebben in 2010 afspraken gemaakt over de uitgifte en herstructurering van bedrijfsterreinen. Partijen hebben afgesproken dat de zogenaamde SER-ladder van toepassing is en verkiezen herstructurering boven de uitgifte van nieuwe terreinen. In Stadsregionaal verband wordt samengewerkt in het Regionaal Herstructurerings overleg Bedrijfsterreinen (RHOB). Hierin worden ook de regionale herstructureringsmiddelen verdeeld. - Betere aansluiting op de markt van huidige en toekomstige ondernemers. - Adequaat aanbod voor verschillende sectoren, door revitalisering van verouderde terreinen, functiemenging (realisatie van bedrijfsruimten binnen stedelijk gebied voor bedrijven in lage Hinderwetcategorieën).en door het realiseren van nieuwe bedrijventerreinen. Onze inspanningen en activiteiten - Behoud van bestaande bedrijventerreinen voor bedrijven die niet gemengd kunnen worden met wonen. Tegengaan van transformatie. - Realisatie van nieuwe bedrijventerreinen Nesselande, Hoog Zestienhoven en Nieuw Reijerwaard (Ridderkerk) en revitalisering van bedrijventerreinen (als eerste Spaanse Polder, Noordwest, Hordijk, Gadering-Hoogvliet, Laagjes en Schiebroek). - Functiemenging in stedelijk gebied. - Realisatie en uitbouw van parkmanagement op Spaanse Polder, Noordwest, Hordijk, Gadering-Hoogvliet, Laagjes en Schiebroek (samen met de partners). - Eigenaren stimuleren hun vastgoed te onderhouden en/of te herontwikkelen om waardevermindering tegen te gaan. Gewenste inspanningen van onze samenwerkingspartners - Provincie levert een subsidiebijdrage aan de herstructurering van bedrijventerreinen en stelt provinciale herstructureringsopgaven vast. De provincie speelt een belangrijke rol in de planning van nieuwe bedrijventerreinen (RO bevoegdheid). - Regio stemt de planning van nieuwe bedrijventerreinen en de revitalisering van bedrijventerreinen af (onderdeel Regionale Strategische Agenda (Stadsregio)). - Rijk speelt een belangrijke rol bij de realisatie van infrastructuur en draagt bij aan de aanleg van Nieuw Reijerwaard. Kantoren Door de stagnerende economie lopen vraag aanbod van werklocaties, zowel in de kantorenmarkt als bij bedrijventerreinen, niet meer gelijk op. Wanneer alle plannen onverkort worden uitgevoerd, neemt de leegstand toe. Dit heeft nadelige economische consequenties: slecht voor het imago van gebieden, het draagvlak voor voorzieningen komt onder druk en vastgoedeigenaren worden voorzichtig met investeringen in kwaliteit. Zonder nieuwbouw wordt het echter lastig over voldoende kwalitatief hoogwaardige vestigingsmogelijkheden te beschikken. Minder leegstand in bestaande panden en overaanbod van nieuwbouwplannen. Wat is marktconform voor het gebied en hoe verhoudt dit zich tot de integrale stedelijke ontwikkeling? Deze vraag is aan de orde bij de herijking van gebiedsontwikkelingen, maar ook bij de toetsing van projectprogramma s. Uitgangspunt is dat de binnenstad (en in het bijzonder Central District) en Stadshavens prioriteit hebben bij de programmering van nieuwbouw. Hetzelfde geldt voor de aanpak van de leegstand. De genoemde gebieden hebben voorrang bij de omzetting van verouderde kantoren naar andere economische functies of woningbouw. Vernieuwing en aanvulling van verouderd/ontbrekend aanbod Hoewel de nieuwbouwproductie omlaag moet, is vernieuwing van het vestigingsaanbod wel nodig. Vooral om nieuwe bedrijven aan te trekken en geen bedrijven te verliezen in de concurrentie met andere steden en regio s. Verbreding wordt gezocht door een relatie te leggen met de arbeidsmarkt: zijn locaties goed bereikbaar en leiden ze tot meer werkplezier? Aanpak leegstand Hoewel duidelijk is dat er meer leegstand is dan wenselijk, is de problematiek nog onvoldoende uitgezocht. Leegstand kan voor de eigenaar problematisch zijn. Toch zijn er ook voorbeelden van kantoren die vrijwel leeg staan, maar die voor de belegger toch rendabel zijn. In dat geval is er soms sprake van maatschappelijke overlast. Bewoners en bezoekers van het gebied zien verloedering ontstaan. Dit betekent dat, afhankelijk van het type leegstand, er een aanpak op maat moet komen. Eventueel is het ook mogelijk om af te wachten als er geen direct probleem is voor eigenaar en de gemeente. In de gevallen van gewenste aanpak wordt met eigenaren en andere indirect betrokkenen via tenminste vijf pilots (gezamenlijk onderzoek naar mogelijkheden, met eventueel onorthodoxe maatregelen) naar oplossingen gezocht. Afstemming met regio en marktpartijen De gemeente kan de aanbodontwikkeling en acquisitie van nieuwe bedrijven niet onafhankelijk van anderen sturen. Zowel bij regio-gemeenten als bij diverse marktpartijen ontbreekt echter een duidelijk beeld van de huidige situatie en het toekomstperspectief. Door de kennis van werk locaties te delen ontstaat inzicht en vertrouwen om gezamenlijk, en in onderlinge afstemming, te werken aan de twee eerder genoemde gewenste effecten. De Navigator Werklocaties geeft 2x per jaar een stand van zaken geven van vraag en aanbod op de verschillende vastgoedmarkten. Behalve bedrijventerreinen, kantoren en winkels wordt ook informatie over horeca en maatschappelijke voorzieningen geleverd.

16 30 31 Onze inspanningen en activiteiten - Opzetten, verder ontwikkelen en de beleidsinterpretatie van de Navigator Werklocaties. - Aanpak leegstand. - Accountmanagement en kennisontwikkeling. Gewenste inspanningen van samenwerkingspartners - Om meer marktconform aanbod te ontwikkelen, meer verouderde kantoren uit de markt te nemen en draagvlak voor een nieuwe koers te krijgen,is vooral consultatie van grote kantoorgebruikers (via accountmanagement) en investeerders/beleggers gewenst. Gesprekken met Den Haag, Delft en Breda zijn nodig. Detailhandel en winkelgebieden De detailhandel is sterk in beweging, zowel aan de vraag- als aanbodzijde. Rotterdam kent forse volumes aan geplande winkelontwikkeling. De totale plannen lopen op tot zo n 40% van het totale winkelaanbod. Vooral gericht op niet-dagelijks producten én vooral op Zuid. De inschatting is dat, kijkend naar een beperkte bevolkingsgroei en koopkracht, de uitbreidingsruimte beperkt is. Om overprogrammering te voorkomen, is sturing noodzakelijk. Rotterdam streeft naar een evenwichtige detailhandelsstructuur, waarbij samenhang is tussen de verschillende winkelgebieden. De detailhandelsmarkt is een verdringingsmarkt. Daarom wordt steeds een afweging gemaakt welke aanpassingen noodzakelijk zijn voor een optimale functionerende structuur. Bij deze afweging staat de wens en het gedrag van de consument centraal en moet flexibel ingespeeld worden op de veranderingen in de retailmarkt. Rotterdam staat open voor vernieuwing en biedt hieraan ruimte, maar niet ten koste van een evenwichtige en bestaande winkelstructuur. Kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit. De Detailhandelsvisie en de herijking van het Actieprogramma Winkelgebieden geven hier verdere invulling aan. Onze inspanningen en activiteiten Opstellen en uitvoeren Detailhandelsvisie, bestaande uit: - De Detailhandelsnotitie voor de binnenstad; - Een update van het Actieprogramma Winkelgebieden. Dit benoemt de gebieden die levensvatbaar zijn en gebieden waarvoor een andere invulling wordt gezocht. Het functioneren wordt beoordeeld op de ontwikkeling van aanbod, de branchering, trekkers, leegstand, huurniveaus, verloop winkeliers, uitstraling, bereikbaarheid, nieuwbouw(plannen) en koopkrachtontwikkeling. Op basis hiervan wordt de inzet bepaald; - Perifere detailhandelsvestigingen/grootschalige detailhandelsvestigingen; een afweging van de verschillende gebieden. De detailhandelsvisie is medio 2011 gereed voor besluitvorming. Gewenste inspanningen van samenwerkingspartners - Afstemming met ontwikkelaars en eigenaren over de ontwikkeling en programmering van (nieuwe) locaties, zodat deze goed gebrancheerd worden. - Realiseren van een kwalitatieve impuls. Samen met de markt wordt bepaald welke projecten hieraan bijdragen. 4.2 Bevorderen van het ondernemerschap Ondernemerschap staat aan de basis van de concurrentiekracht van onze economie. En het MKB heeft een belangrijke functie in de economische structuur. Starters en kleine bedrijven kunnen makkelijk in niches springen en brengen innovaties naar de markt. De aanwezigheid van een sterk MKB is aantrekkelijk voor grote bedrijven, die gebaat zijn bij goede toeleveranciers. De allerkleinste bedrijven vormen de opstap vanuit studie of loondienst naar ondernemerschap. Het Rotterdamse MKB zit door alle sectoren heen en verbindt deze met elkaar. Starters en bestaande ondernemers lopen nogal eens vast in de gemeentelijke organisatie of hebben moeite bij het aanvragen van ondernemersproducten (lening, subsidie, huisvesting, vergunning, personeel etc.). Een verbeterde dienstverlening aan ondernemers helpt hen zich te concentreren op de kerntaak. Dat is ondernemen. Om het ondernemerschap maximaal te faciliteren, worden drie wegen bewandeld: dienstverlening aan ondernemers, wegnemen administratieve lasten & irritaties bij de ondernemer en het startersbeleid Dienstverlening aan ondernemers Startende en gevestigde ondernemers hechten veel waarde aan een centraal en helder aanspreekpunt, de front office. Dit kan zowel een digitaal als fysiek bedrijvenloket zijn. De dienstverlening bestaat uit het verstrekken van de juiste informatie via het één ingang, één uitgang principe en een goede doorverwijzing naar de geschikte organisatie. - De houding van de gemeente wordt meer ondernemersgericht en de dienstverlening aan ondernemers wordt sneller en beter: 50% van de MKB ondernemers (22.000) kent het centrale loket van de gemeente klantcontacten (aan de balies en virtueel) per jaar. De ondernemers waarderen de dienstverlening met een 7. De contacten met de front office leiden tot de vestiging van nieuwe bedrijven in Rotterdam en het oplossen van problemen van ondernemers die vastlopen. Onze inspanningen en activiteiten - Het verstrekken van snelle en juiste informatie aan ondernemers via één ingang, één uitgang -principe en bemiddelen voor ondernemers die vastlopen in de ambtelijke organisatie. - Uitbouw van digitale aanvraag en uitgifte ondernemersproducten via Mijn Loket voor bedrijven, invoering van e-herkenning en een 1410 nummer voor ondernemers. - Het inrichten van een regiebureau op ondernemersproducten.

17 Reductie administratieve lasten en aanpak irritatie top-10 Regeldruk hoort bij de moderne samenleving, maar het betekent voor de ondernemer verloren tijd en dus geld. Administratieve lasten voor Rotterdamse bedrijven worden geraamd op 1,9 miljoen per jaar. De regeldruk moet dus tot het uiterste worden teruggedrongen. Waar dat niet mogelijk is, moet een goede dienstverlening het leed verzachten. Maar er zijn ook andere irritatiefactoren, zoals het lokettenprobleem, wachttijden en tegenstrijdige regels. Het is nodig die irritaties zoveel mogelijk weg te nemen. Dit kan door procesaanpassing, betere samenwerking tussen diensten. Maas soms ook gewoon door de gang van zaken beter uit te leggen en door een klantgerichte instelling. Speerpunt Wegnemen irritaties De irritaties van ondernemers die hun oorsprong vinden in handelen of nalaten van de gemeente wegnemen. - In 2013: 15% vermindering van de administratieve lastendruk voor ondernemers in de non-profit en profit sector ten opzichte van 2009 (volgens het standaard kosten model). - Daarnaast houden we de irritatie top-10 bij op basis van enquêtes en gesprekken met ondernemers. Samen met de stakeholders, inventariseren we mogelijke oplossingen en pakken ze aan als de irritaties zijn terug te voeren op handelen of nalaten van de gemeente. De irritatie top-10 wordt elk jaar samengesteld. Onze inspanningen en activiteiten - Terugdringen lastendruk en voorkomen nieuwe regeldruk. - Afschaffen van de reclame en precario belasting. - Aanpak irritatie top-10, inclusief het garanderen van oplossingen 7. - Aanwijzen van twee zones waar tijdelijk minder regels gelden (regelvrije zones). Wat vragen we van samenwerkingspartners - De partijen van het convenant Vermindering Regeldruk Ondernemers (KvK, MKB Rotterdam, Deltalinqs, EDBR, VNO CNW en Gemeente Rotterdam) leveren ondernemers voor de pilot Digitale Uitgifte Ondernemersproducten van de gemeente Rotterdam. - Ondernemers spannen zich in voor een correcte en volledige subsidie- of vergunningaanvraag Stimuleren ondernemerschap Nieuw ondernemerschap is een belangrijke bron van economische dynamiek. Elk jaar starten circa Rotterdammers een eigen bedrijf. Rotterdam blijft hiermee nog achter bij de andere grote steden. We gaan daarom door met promoten van goed voorbereid ondernemerschap bij allerlei doelgroepen, van jong tot niet meer zo jong. - De mogelijkheden om een eigen bedrijf te starten zijn bekend bij alle Rotterdammers. Voor specifieke groepen, jongeren en hoger opgeleiden, organiseren we aparte bijeenkomsten en evenementen. Belemmeringen om te starten worden zoveel mogelijk weggenomen. Onze inspanningen en activiteiten - Wegnemen belemmeringen voor starters. - Verzorgen van workshops, presentaties en voorlichtingsbijeenkomsten. - Competities en het uitwisselen van ervaringen (the Enterprize), coaching voor jonge ondernemers (Your Navigator). Gewenste inspanningen van samenwerkingspartners - Zorg dragen voor de kennis van, en ingangen tot, externe keten ondernemersproducten KvK, belastingdienst, makelaars, woningbouwcorporaties, adviesbureaus, financiële instellingen, ondernemersverenigingen, netwerkorganisaties. - Intensieve samenwerking met deelgemeenten en Ondernemersbalie/Ondernemershuis Zuid. - Bijdrage aan bevorderen ondernemerschap in onderwijs door kennisinstellingen Aantrekkelijke stad Een stad die aan hoge standaarden voldoet rond wonen, buitenruimte, cultuur en voorzieningen trekt makkelijk studenten, hoger opgeleiden en bedrijven aan. De aantrekkelijkheid van de stad is voor iedereen, maar zeker ook voor hoger opgeleiden (en daarmee ook voor bedrijven), een steeds belangrijkere reden om zich in een stad te vestigen en er te blijven. Om onderscheidend te zijn voor deze doelgroep moet Rotterdam goede banen bieden, maar vooral ook een fijne plek zijn om in te verblijven. Wij moeten daarom blijven werken aan imago, kwaliteit, diversiteit en samenhang in het aanbod van (vrije tijds)-voorzieningen, sterke consumentendiensten (zoals horeca, sport, cultuur) en evenementen. Dit gebeurt in het programma Regionale en Stedelijke Economie en daarin zit ook de verbinding met het programma Binnenstad. 7. De irritatie top-10 wordt samengesteld op basis van enquêtes en gesprekken met ondernemers. Aangezien de irritaties nog niet bekend zijn, kan niet worden aangegeven op welke termijn irritaties kunnen worden opgelost. Dit hangt af van de aard en omvang van de irritatie. Uiteraard is het streven dit zo snel mogelijk te doen. 8. Hogeschool Rotterdam, InHolland, EUR en het ROC werken aan een plan voor talentontwikkeling en ondernemerschap met als onderdeel in opleidingen ondernemerschap te stimuleren en aansluiting te zoeken met het bedrijfsleven.

18 Een aantrekkelijk woon- en verblijfsklimaat, dat mensen aantrekt en bindt; bewoners, studenten, werknemers en bezoekers, zowel met toeristisch als zakelijk motief. Onze inspanningen en activiteiten - Marketing en promotie: met het oog op specifieke doelgroepen wordt het aanbod aan cultuur, sport, winkelen, horeca, evenementen en uitgaan in samenhang aangeboden. Voorbeelden van product-marktcombinaties zijn: winkels later open voor werknemers en bewoners, het stimuleren van meerdaags, herhalings en combinatiebezoek van toeristen en zakelijke bezoekers en meertalige informatievoorziening. - Productontwikkeling: meer onderscheidend en divers aanbod in cultuur, sport, winkels, horeca, evenementen en uitgaansgelegenheden. Met scherpere kwaliteitseisen voor evenementen onderscheidt Rotterdam zichzelf. - Productvernieuwing: marktinitiatieven die passen in het beleid, worden geholpen met bijvoorbeeld de zoektocht naar locaties, panden en door eventuele knelpunten in wet- en regelgeving op te lossen. Gewenste inspanningen van samenwerkingspartners - Onder regie van de gemeente maken de partners, zoals Rotterdam Marketing, Rotterdam Festivals, Rotterdam Topsport, stichting Woonpromotie en branchevertegenwoordigers Rotterdam nog aantrekkelijker. 4.4 De regionale dimensie De stad Rotterdam heeft een belangrijke regionale verzorgingsfunctie met tal van voorzieningen, waar ook bewoners en bedrijven van de omliggende regio gebruik van maken. Rotterdam vormt daarmee het kloppend hart van een aantrekkelijke en ondernemende Rotterdamse regio. Als je kijkt naar de werklocaties vraagt dat om versteviging van de regionale samenwerking. Het terugdringen van structurele leegstand op de kantorenmarkt en de nieuwe ontwikkelingen op een beperkt aantal sterke locaties, vereist afspraken in regionaal verband. Om te beginnen binnen de stadsregio, maar ook op hogere regionale schaalniveaus, bijvoorbeeld met Den Haag. Bij bedrijventerreinen moet de profilering van de verschillende terreinen meer marktconform worden. Op het gebied van detailhandel gaat het om het actualiseren van de regionale visie. Van hieruit worden regionale afspraken gemaakt over onder andere de ontwikkeling van grootschalige en perifere detailhandel. Met de uitbouw van de Rotterdamse Navigator Werklocaties naar het schaalniveau van de stadsregio Rotterdam, en op termijn naar de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en Deltri regio, wordt een belangrijke bron van informatie aangeboord voor het onderbouwen en implementeren van in regionaal verband gemaakte afspraken.

19 36 37 Hoofdstuk 5 Versterken accountmanagement en acquisitie In Rotterdam zijn ca bedrijven ( vestigingen) en instellingen te vinden. Dit bestand verandert voortdurend, door de komst van nieuwe bedrijven en instellingen of vanwege nieuwe vestigingen van de al aanwezige bedrijven. Door goede contacten met het bedrijfsleven en instellingen weet de gemeente wat hen beweegt en wordt ingespeeld op de vestigingswensen. Het accountmanagement verzamelt ook stuurinformatie voor het arbeidsmarktprogramma en informatie over de staat van de economie en informeren daarnaast over het gemeentelijk beleid. Accountmanagement wordt ook gebruikt om gemeentelijke doelen te realiseren, bijvoorbeeld door het bedrijfsleven te verleiden actief te zijn op de arbeidsmarkt. We streven naar een goede balans tussen halen en brengen. Het accountmanagement wordt aangeboden aan drie doelgroepen: bedrijven die tot de zogenaamde top-100 behoren, het MKB en de meest toonaangevende non-profit organisaties en instellingen in het onderwijs, medisch en zorg, cultuur en sport. Voor elk van deze drie doelgroepen komt een aanspreekpunt. 5.1 Accountmanagement We zien het belang in van goed accountmanagement, dat zich bezig houdt met bedrijven en instellingen die de Rotterdamse economie versterken. Het gaat hier om partijen die de stad versterken (met uitbreidingsplannen of netwerk meebrengen), hoogwaardige arbeidsplaatsen bieden en/of de sterke clusters ondersteunen. Speerpunt Versterken accountmanagement Met de belangrijkste accounts uit het bedrijfsleven (top-100 en MKB) en de instellingen worden jaarlijks gesprekken gevoerd. Hierover wordt viermaandelijks gerapporteerd. Tabel 6 Aantal Rotterdamse vestigingen van bedrijven en instellingen Bedrijveninfo Zuid-Holland. groot MKB bedrijf >10 >50 >100 categorie / sector <10 wp* <50 <100 <250 >250 totaal industrie, energie, water en landbouw bouwnijverheid groothandel detailhandel en reparatie horeca transport post en telecommunicatie bank en verzekering zakelijke dienstverlening openbaar bestuur en overheid onderwijs gezondheids- en welzijnszorg overige dienstverlening Totaal *wp = aantal werkzame personen. Zoals gezegd richt het accountmanagement zich op drie doelgroepen: 1. De top-100 bedrijven: Met een groep bedrijven en instellingen die door hun omvang, internationale netwerk of uitstraling veel voor de stad betekenen gaan we een één op één relatie aan. Dit is de top-100. Hierdoor kunnen zij zich goed ontwikkelen en behalen wij de gezamenlijke doelen die van belang zijn voor de ontwikkeling van de Rotterdamse economie. Dit noemen we Current Investor Development (CID). 2. Accountmanagement MKB: Van de bedrijven en instellingen in Rotterdam behoort 95% tot het MKB. In totaal zijn zij verantwoordelijk voor ruim 72% van de totale werkgelegenheid. Dit is een hele brede, diffuse groep. Door versterking van accountmanagement voor het MKB willen we beter zicht krijgen op wat leeft, welke problemen er zijn en welke informatiebehoefte er is. Het is niet mogelijk, maar ook niet nodig, relaties te onderhouden met alle MKB ondernemers in de stad. Accountmanagement voor het MKB gaat daarom uit van key-accountmanagement gericht op drie doelgroepen: Ondernemerscollectieven: relaties opbouwen met deze groepen is van groot belang om te weten wat er leeft in de stad, om beleid van de gemeente te toetsen en om input te vragen van ondernemers. Gebiedsgericht: per relevant gebied stellen wij een lijst van smaakmakers (key accounts) van MKB-ondernemers op.

20 38 39 Themaspecifiek accountmanagement: identificeren van ontwikkelingen en knelpunten bij specifieke groepen MKB-bedrijven. Denk aan het Haven en Industriecomplex en de Medische en Zorgsector. Maar ook bijvoorbeeld de vrijetijdssector, creatieve sector, detailhandel, starters, bedrijven op bedrijventerreinen en innovatieve starters kunnen om een speciale inzet vragen. Jaarlijks stellen wij de thema s en acties vast. 3. Accountmanagement instellingen: De non-profit organisaties en instellingen in het onderwijs, medisch en zorg, cultuur en sport zijn van belangrijk voor de economie. Het aandeel van 1 instellingen in de Rotterdamse werkgelegenheid groeide het laatste decennium aanzienlijk tot meer dan 25% op dit moment. Het is relatief hoogwaardige arbeid. De maatschappelijke voorzieningen die zij voortbrengen zijn van groot belang voor de centrumfunctie van de stad. Deze organisaties zijn belangrijke partners in de samenwerking met overheid en bedrijfsleven op het gebied van innovatie en arbeidsmarktbeleid. - De accounts voor de stad behouden en/of hun activiteiten verder uitbreiden. Onze inspanningen en activiteiten - Door deze bedrijven en instellingen op gestructureerde wijze te benaderen, voelen bedrijven en instellingen zich welkom, ontvangen we feedback over het investeringsklimaat en toetsen we of Rotterdam een rol kan spelen in behoeften van bedrijf of instelling. - De accounts worden elk jaar bezocht, gefaciliteerd en geëvalueerd. Gewenste inspanningen van samenwerkingspartners - Accountmanagement gaat over het aangaan en onderhouden van relaties. Van onze partners verwachten wij dat zij investeren in de relatie met de gemeente; dat zij open communiceren met de accountmanagers en bereid zijn actief informatie te delen. figuur 2 Accountmanagement voor bedrijfsleven en instellingen 5.2 Acquisitie ondernemers top 100 current investor development één op één relatie instellingen één op één relatie ondernemers collectieven/ netwerken ondernemers MKB gebiedsgericht deelgemeente thema specifiek dienstverlening op verzoek We richten ons op acquisitie van bedrijven die goed zijn voor de Rotterdamse economie. Het gaat hierbij om bedrijven die de investeringen in de stad versterken (met uitbreidingsplannen of een netwerk meebrengen), hoogwaardige arbeidsplaatsen bieden en/of de sterke clusters versterken. De speerpuntsectoren zijn de Haven en Industrie en gerelateerde business waaronder clean tech delta, zakelijke dienstverlening, medisch en creatief. De acquisitie is met name gericht op de landen USA, China, Duitsland, UK, Brazilië, India en Turkije. Voor het aantrekken van nieuwe bedrijven spelen de dienstverleners in de stad en het (internationale) netwerk van de top-100 een belangrijke rol. Speerpunt Versterken acquisitie Eind 2013 zijn minimaal 100 investeringsprojecten gerealiseerd ten opzichte van begin accountmanagement top 100 min. 1 x contact per jaar accountmanagement instellingen min. 1 x contact per jaar accountmanagement MKB Ondernemersbalie Ondernemershuis Zuid Mijn Loket (virtueel) accountmanagement pro-actief accountmanagement reactief initiatief bij gemeente initiatief bij ondernemer