Rollator woman. Maatschappij en filantropie: of hoe blijft de rollator gratis

Transcriptie

1 Rollator woman Maatschappij en filantropie: of hoe blijft de rollator gratis

2 Stichting Burger Riviervismarkt AM Den Haag Index Inleiding 2 1. Zelfregulering waar het kan, overheidsbemoeienis waar het moet? 2. Geschiedenis Geefwet 2.2 Algemeen Nut beogende instellingen 4 3. Crowdfunding 4. Werkgroep Publieksbelang Filantropie 5. Validatie stelsel 5 6. Moderne filantropen 6.1 De stichting Verre Bergen 6.2 De Start Foundation 6.3 De Bernard van Leer Foundation Het Oranje fonds: De appeltjes van Oranje Conclusie Bronnen 7 Geraadpleegde websites 2

3 Inleiding De huidige crisis heeft het overheidsaandeel in financiering van het maatschappelijk belang drastisch gereduceerd. De gestegen zorgpremies en BTW afdrachten, de besparingen op cultuur en recreatie, de geleidelijke afschaffing van het PGB en hypotheekrente aftrek, en Aow- en pensioendalingen worden inmiddels door de burger gevoeld. Om erger te voorkomen moeten burger en overheid de handen ineenslaan. Filantropie kan hen verbinden in deze missie. In publiek- private context is filantropie een opkomend fenomeen. De drie rollen in filantropie zijn donateur (individuen, huishoudens, bedrijven, loterijen, fondsen, soms overheid ), goede doelen organisaties ( ANBI s: Algemeen Nut Beogende Instellingen ) en ontvangers. Jaarlijks wordt circa 4,7 miljard euro vrijwillig aan het algemeen nut gegeven. Bovendien wordt het geefgedrag door de overheid gestimuleerd door belasting voordelen te koppelen aan de ANBI-regeling. Goede doelen zijn echter talrijk. En de politiek maakt de keuzes. Door politieke consensus bleven sociale spanningen lang beheersbaar. Bij dringendere ingrepen in de sociale wetgeving verandert dat. Filantropie is op termijn de mogelijke panacee voor verval. Exact luidt de definitie als de onverplichte overdracht van hulpbronnen die ten goede komen aan een collectief zonder een afgesproken tegenprestatie die ten goede komt aan de gever ter waarde van overgedragen hulpbronnen 1). Met het collectief als uitgangspunt zijn internationale geldzendingen voor de bouw van huizen of ziekenhuizen, zoals bijvoorbeeld de nationale Hulpactie voor de Filipijnen of investeringen in jonge idealistische bedrijven zonder winstverwachting filantropie. Opstaan voor iemand in de tram is dat weer niet. Meerdere definities noemen het algemeen nut en het ontbrekend winstbejag. Levert filantropie een bijdrage in de oplossing van sociale noden op bij een terugtredende overheid? Heeft de burger zeggenschap? 1. zelfregulering waar het kan, overheidsbemoeienis waar het moet? Het Convenant Ruimte voor geven als neerslag van interactie tussen overheden, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld (civil society) is een aanzet hiertoe. De samenwerkende Branche organisaties Filantropie (SBF) en de Rijksoverheid ondertekenden dit op 21 juni Het bevat afspraken voor onderlinge samenwerking tussen overheid en filantropische sector. Onder de filantropische sector vallen vermogenswervende instellingen, vermogensfondsen, kerkelijke instellingen en Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI s). De voordelen zijn ruimte maken voor maatschappelijke initiatieven en de ontwikkeling van goed burgerschap. Dit vindt plaats op terreinen als gezondheidszorg, cultuur, natuur, milieu, onderwijs, wetenschap, ontwikkelingssamenwerking, sport, leefbaarheid, jeugdzorg en welzijn. En de burger? Fondsenwerving voor maatschappelijke instellingen in zorg, onderwijs en huisvesting verloopt via belastingen. Voor corporaties en omroepen is dit ook het geval. Met het gevolg dat de overheid uniform gedrag van deze organisaties kan afdwingen. Scholen moeten bijvoorbeeld voldoen aan voorgeschreven vormen van onderwijs en verplichte behandeling van maatschappelijke vraagstukken. Laten zij dit na dan blijft financiering ook uit. Volgens burger pleitbezorger Lucas Meijs, Rotterdams Hoogleraar Strategische Philantropie, is de essentie van maatschappelijke dienstverlening de diversiteit, iedereen kiest voor de aanpak die bij zijn opvattingen past. De Civil Society is van diversiteit 2). Diversiteit is wat onderscheidt van anderen. Mocht het aantal 3

4 omroepen bijvoorbeeld dalen dan valt er straks minder te kiezen. De instellingen die diversiteit hebben ingewisseld voor financiële afhankelijkheid zijn tevens onherkenbaar voor de burger. De paradox doet zich voor dat het versterken van burger belangen door de overheid weinig rekening houdt met de burger zelf. 1). Prof.dr R.P. F.H. Bekkers, de maatschappelijke betekenis van filantropie (2013) pag. 6 2) Geschiedenis Met de kerkelijke armenzorg in de Middeleeuwen heeft schenken aan goede doelen zich ontwikkeld tot een traditie in de Nederlandse samenleving. Vanaf de 16 e eeuw betaalde elke stad de eigen armenzorg uit de middelen van welgestelde burgers. Deze armenzorg omvatte de hulp aan zieken, gehandicapten, weduwen en wezen. De Armenwet van 1854 en 1912 was een vorm van kerkelijke liefdadigheid. In 1965 en 2004 werd deze vervangen door respectievelijk de Algemene Bijstandswet en de Wet Werk en Bijstand. De overheid nam daarmee de rol van de kerk over. De vroegere 17 e eeuwse Amerikaanse vestigingsplaats voor Engelse kolonisten uit Delfshaven, Massachussets bay Colony, werd gefinancierd uit fondsenwervings acties in Leiden en London. Wall Street (het vroegere Walstraat) werd gebouwd op de wal die inwoners moest beschermen tegen Indianen, Zweden en Engelsen. Het ontstond in 1652 uit giften van burgers van Nieuw Amsterdam. Maar ook in Nederlandse steden zijn goede voorbeelden te vinden. De Amsterdamse hofjes, stadschouwburg, het Vondel park, het concertgebouw en het Rijksmuseum zijn mogelijk gemaakt door giften van het Huis van Oranje en de familie van Eeghen. Vanaf 1784 is het Haarlemse Teylers Museum onafgebroken opengesteld voor het publiek door bankier Pieter Teyler van der Hulst ( ) De Amerikaanse filantroop Andrew Carnegie ( ) bouwde het in 1913 geopende Vredespaleis in Den Haag. Het Rotterdamse Mariniers museum (1993) is tot stand gekomen dankzij giften van Rotterdamse instellingen, bedrijven en burgers. Het Geefhuis (circa 1275) en Zwanenbroedershuis (1318) belichamen de filantropische traditie in s Hertogenbosch. 2.1 Geefwet De groei van moderne filantropie kwam tot stand door de welvaartsgroei van de jaren 60, de opkomst van de vermogende Nederlander en het besef van gedeelde maatschappelijke verantwoordelijkheid. En recente ontwikkelingen? Voor het werk van het Rode Kruis in Syrië is in Nederland altijd plek. Op grootschalige inzamelingsacties voor Open het Dorp (1962), de Tsunami (2004) en de Filipijnen (2013) is spontaan gegeven. Ook KWF kankerbestrijding, Alpe D Huzes, het Wereld Natuur Fonds en trekken 4

5 nationale aandacht. De Universiteiten van Utrecht, Wageningen, Leiden en Groningen hebben middels donaties van alumni- kringen eigen filantropen gevonden. In 2012 heeft het Amsterdams concertgebouw aandelen uitgegeven voor sponsoren. Aan het Rijksmuseum werd anoniem 2 miljoen geschonken. Het startkapitaal van de Vrije Universiteit kwam ooit van bierbrouwer Willem Hovy ( ). Aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit is een postacademische opleiding besturen van filantropische fondsen gestart. Het doel is om (toekomstige) bestuursleden van adequate training te voorzien. Met de financiële perikelen rond Kwf kankerbestrijding en Alpe D Huzes zeker geen overbodig initiatief. Niettemin waarschuwt de Amsterdamse hoogleraar Filantropie Theo Schuyt dat het belang van filantropie in het verzorgingsstaatparadigma niet mag leiden tot een overschatting van de veelbelovende maar toch bescheiden rol die deze sector kan spelen 3). In bijvoorbeeld het nieuwe Geven in Nederland-onderzoek (2013) is het percentage Nederlanders bereid om meer te geven als de overheid bezuinigt bescheiden. Het onder 1 vermelde Convenant Ruimte voor Geven komt ook in de uitwerking van de Geefwet voor. Het beleidsvoornemen hiervoor werd gepresenteerd op 21 juni De wet is gericht op ANBI s, de culturele sector en de fondswervende kant van filantropie. Het opnemen van een enkel geef terrein is echter indicatief voor overheidsopvattingen over filantropie. 3). Prof.dr R.P. F.H. Bekkers, de maatschappelijke betekenis van filantropie (2013) pag Algemeen Nut Beogende Instellingen De sector filantropie wordt ondersteund door fiscale wetgeving. Belastingvoordelen voor instellingen met de ANBI- status stimuleert particulier geefgedrag. Over erfenissen en schenkingen in het kader van het algemeen belang is de ANBI bijvoorbeeld geen belasting verschuldigd. Ook vrijstellingen van maatregelen en maatregelen in inkomsten- en loonbelasting, alsmede vennootschaps- en omzetbelasting zijn de ANBI toegekend. Fondsenwervende instellingen staan onder gemeentelijk toezicht op grond van verordeningen met bepalingen over collecteren. Diverse keurmerken als onder andere CBF-keur, keurmerk van de Raad voor financiële Betrouwbaarheid (RfB), en keurmerk Goede Doelen worden in de filantropische sector afgegeven. 3. Crowdfunding Een variant van filantropie is crowdfunding. Het betreft een investeringsmethode waarbij mensen vanuit het eigen netwerk worden gevraagd een klein bedrag te willen schenken of 5

6 investeren. Het gebruik van internet waarbij grote groepen mensen snel benaderd kunnen worden geeft deze methode groeikansen. Sinds 2010 is het dan ook aan een opmerkelijke opmars begonnen. Niet alle vormen vallen onder de definitie. Onder crowdfunding wordt verstaan: a.) geefgeld doneren via internet, b.) leengeld risico dragende investeringen of leningen onder voorwaarden c.) supportmodel geld in ruil voor goederen in natura zoals CD s,boeken en waardebonnen. d) aandelen als het produkt winst maakt, dan volgt een vergoeding. 4. Werkgroep Publieksbelang Filantropie Op basis van afspraken uit het Convenant Ruimte voor geven zoekt de filantropische sector het vertrouwen van maatschappij en overheid. Dit doen zij door een validatiestelsel te ontwikkelen. Met behulp van een toetsingskader wordt daarin het publieksbelang zichtbaar 4). Gerelateerd hieraan ontving de Tweede Kamer in september 2012 een door de Ministeries van Veiligheid en Justitie, Financiën en de SFB ondertekende visie op toezicht en verantwoording in de filantropische sector. Op deze visie notitie houdt de projektgroep validatiestelsel, bestaande uit de Convenant partijen, toezicht. In december 2012 werd de Werkgroep Publieksbelang Filantropie ingesteld door de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. De hoofdtaken zijn het ontwikkelen van een toetsingskader met betrekking tot dit validatie stelsel en hierover te adviseren aan de Convenant partijen. Mocht het nodig zijn kan de Werkgroep voorstellen doen om de visienotitie aan te passen. 4) publieksbelang is het vertrouwen van het publiek (belastingbetalers, donateurs, begunstigden) in de algemeen nuts functie van filantropie. Dit legitimeert het geld werven en genieten van fiscale voordelen van de filantropische sector. Toelichting op het Toetsingskader Validatiestelsel gericht op het Publieksbelang inzake de sector Filantropie (def.versie ), p 4 5. Het validatie- stelsel Onder dit stelsel vallen normalisatie, certificering en accreditatie als middelen om sector transparantie, kwaliteit van het toezicht en verantwoorde donatie bestedingen te verbeteren. Het garandeert bestuurlijke kwaliteit en integriteit van filantropische instellingen door: 6

7 1. Eén keurmerkstelsel voor alle fondsenwervende instellingen 2. Eén gedragscode voor alle leden van de branche organisaties in de filantropie 3. Publiekstoegankelijke internetportalen van de brancheorganisaties met vermelding van aangesloten organisaties. 6. Moderne filantropen 6.1 Stichting De Verre Bergen. De Rotterdamse stichting de Verre Bergen is een moderne filantroop. De activiteiten moeten de Rotterdamse bewoners aanspreken. Het is het grootste vermogens- fonds in Rotterdam en werd in 2011 opgericht. Het is eigendom van de miljardairsfamilie van der Vorm, nr 3 in de Quote 500 van 2011 (4,8 miljard). Zij zijn grootaandeelhouder in de Holland Amerika lijn, en verdienden voorts hun geld met Vopak (opslag), Pearl, Dockwise (zeetransport) en Boskalis (offshore) Met een jaarlijks budget van 20 miljoen voor culturele, sociale, sportieve en onderwijsprojekten doet de familie iets terug voor Rotterdam. De projekten hebben een looptijd van 5 jaar en per projekt is er 5 ton beschikbaar. Het fonds werkt samen met gemeente, bedrijven en projekt professionals. Het leidt tevens professionals op. Volgens hoofd Onderzoek van de stichting Nanne Boonstra We willen niet weer een nieuwe projectenboom opzetten. Vergeet ook niet dat geld vaak niet de oplossing is voor problemen, het kan ook de dynamiek uit mensen halen 5). 6.2 De Start Foundation Een ander vermogensfonds is het nieuwe revolving fund. Dit fonds verstrekt leningen vanuit maatschappelijke doelstelling. Na terugbetaling wordt het geld opnieuw uitgeleend. Anders dan een eventuele vergoeding over administratie kosten, is de lener geen rente verschuldigd. Overheden, vermogensfondsen of banken zetten revolving funds als bijvoorbeeld de Start Foundation op. Een dergelijk fonds beschikt over een startvermogen en moet vertrouwen op voldoende omloopsnelheid en zekerheid van (tijdige) terugbetaling. De START Foundation illustreert ook het belang van het opkomend sociaal ondernemerschap. Dit fonds helpt arbeidsparticipatie initiatieven met leningen en donaties. Het leent zelf tegen cycli van 5 jaar. Bij hoog maatschappelijk rendement wordt het rentepercentage op leningen verlaagd (SROI: Social Return on Investment). Het accent moet echter blijven liggen op de maatschappelijke doelstelling bij weging met commerciële kansen. Over de 21 e eeuw waarschuwt de Amsterdamse Hoogleraar René Bekkers Sociale aspecten prosociaal gedrag dan ook: Wordt het een Gouden Eeuw of Gure Wind? 6). Een terugkeer naar 19e eeuwse verhoudingen met geringe bescherming voor de sociaal zwakkeren ligt op de loer. 7

8 5). M.Ham, leuk om een keer aan de knoppen te zitten, Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken no1-2 februari 2012, p. 5 6). Prof.dr R.P. F.H. Bekkers, de maatschappelijke betekenis van filantropie (2013) p De Bernard van Leer Foundation Dit internationaal vermogensfonds in kinderwelzijn is in 1949 opgericht. Het is gevestigd in Nederland en Zwitserland. De stichting werkt samen met overheids- en particuliere organisaties. Met het legaat van Bernard van Leer ( ), grondlegger van Koninklijke Emballage Industrie Van Leer BV, werd dit fonds gestart. Het is met 140 projekten werkzaam in 40 landen en stond tot 1996 onder leiding van Oscar van Leer ( ). Projektresultaten worden met iedereen in het veld van kinderwelzijn gedeeld. Het is gericht op de ontwikkeling van kinderen van 0 tot 7 jaar, waar het specialistische kennis over heeft. De missie is het verbeteren van kansen voor kinderen, die zich in moeilijke economische en sociale omstandigheden bevinden. Als onafhankelijk particulier fonds kan het ideeën financieren en risico s nemen. Effectiviteit en visie op termijn kenmerken het handelen van dit fonds Het Oranje Fonds; de appeltjes van Oranje Het Oranje huis beloont elk jaar sociale initieven die gericht zijn op het inzetten voor een leefbare samenleving en verbetering van de maatschappelijke samenhang tussen verschillende groepen. Sociale cohesie en maatschappelijk welzijn staan voorop. Een bronzen appeltje gemaakt door Prinses Beatrix en een geldprijs van worden jaarlijks uitgereikt door Koningin Maxima als beschermvrouwe van dit fonds. In 2014 is samen sterk het motto. Mensen met en zonder beperking met elkaar laten optrekken is het thema. Conclusie Met de opvolging van de kerkelijke Armenwet (1854 en 1912) door de Algemene Bijstands wet (1965) en Wet Werk en Bijstand (2004) werd de overheid de nieuwe hoeder van het sociaal belang. De ernstige gevolgen van de crisis voor de burger roept de vraag op of filantropie het maatschappelijk verval tegengaat bij verdere ingrepen in sociale wetgeving. Daartoe is samenwerking tussen burger en overheid geboden. De burger zal moeten accepteren dat de overheid de koers bepaalt. Het Convenant Ruimte voor geven is een breed afspraken kader voor samenwerking tussen overheid en sector filantropie. De burger als deel van het maatschappelijk middenveld is onderdeel ervan. Fondsenwerving voor instellingen in maatschappelijke dienstverlening verloopt echter via belastingen. De overheid heeft daardoor 8

9 meer invloed dan de burger op het gedrag van die instellingen. Ondanks de toenemende rol van filantropie komt dat nog niet tot uitdrukking in de voorgestelde Geefwet. Het spreekt enkel de Algemeen Nut Beogende Instellingen en cultuursector aan. Met fiscale vrijstellingen voor de ANBI s stimuleert de overheid particulier geefgedrag. Goed nieuws voor de burger is de opkomst van crowdfunding (2010). Door het gebruik van internet in het eigen netwerk krijgt het snel volume. De transparantie en integriteit van de filantropie sector wordt gegarandeerd door het validatie stelsel (o.a.keurmerken en gedragscodes). Het toetsingskader maakt het publieksbelang hierin zichtbaar. Samenwerking heeft stichtingen als de Verre Bergen en de Bernard van Leer Foundation tot goed functionerende vermogensfondsen gemaakt. De Verre Bergen is hoofdzakelijk op de Rotterdamse bewoner gericht. Het mechanisme van renteloze leningen bij sociale prestaties maakt de Start Foundation uniek. De mate van filantropisch succes wordt mede bepaald door de speelruimte die de burger krijgt van de overheid. Sociaal initiatief en goed burgerschap moeten tenslotte geprikkeld en beloond worden opdat de betrokkenheid van de burger niet verloren gaat. Lijkt althans de opvatting van het Oranje Huis. Bronnen: 1.) Prof. Dr. H.F.P.Bekkers, de maatschappelijke betekenis van filantropie (2013) 2.) Toelichting op het Toetsingskader Validatiestelsel gericht op het Publieksbelang inzake de sector Filantropie (def.versie ) 3.) Convenant Ruimte voor geven, Visiedocument Toezicht en verantwoording (2012) 4.) Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk over convenant filantropie en voorgenomen Geefwet. (Input t. b. van AO Financiën (2011)) 5.) Brief staatssecretaris van Veiligheid en Justitie F. Teeven aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal, Onderwerp: Filantropie 6.) Ruimte voor geven, Convenant tussen kabinet en sector filantropie (2011) 7.) H. Van Santen Nederlandse Universiteiten azen in navolging van VS op filantropen Nrc.nl ) Burgers, meepraten en emanciperen ( ), 9.) M. Ham, Leuk om een keer aan de knoppen te zitten, Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken No 1-2/februari ) Greenwish, Nieuwe verdienmodellen voor maatschappelijke initiatieven (2012) 11.) ECSP (Erasmus Centre for Strategic Philantropy): Op zoek naar evenwicht: De governance van filantropische instellingen. Pushpika Vishwanathan (Casus: Bernard van Leer Foundation: Governance uitdagingen en praktijk) 12.) Annual Report 2012, Bernhard van Leer Foundation 13.) W. Kieskamp Oscar van Leer,man met een missie van 400 miljoen Trouw 02/

10 14.) Winst voor de mensheid, De Bernhard van Leer Foundation, erfgoed van een Entrepreneur (1999). Afbeelding op voorblad: Rollator woman, devart Geraadpleegde websites: