Samenvatting 2/41. Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel en zonneboiler ,9 71,8 A

Transcriptie

1

2 Samenvatting In dit rapport wordt een compleet energieadvies voor uw woning beschreven. Dit advies bestaat uit een beoordeling van de huidige staat van uw woning met een advies hoe u deze kunt verbeteren. Aan dit energieadvies ligt een uitgebreid onderzoek ten grondslag. Uw woning is in opdracht van Comfort+ door adviesbureau Casa Consulta BV geïnspecteerd en alle benodigde gegevens zijn in een geattesteerd computerprogramma ingebracht. Voorts is de energetische prestatie van de huidige situatie geanalyseerd en zijn mogelijke verbetermaatregelen doorgerekend en gerangschikt. De prijzen waarmee is gerekend ten aanzien van de mogelijk toe te passen maatregelen zijn richtprijzen, daadwerkelijke prijzen kunnen hiervan afwijken. Uw woning is een hoekwoning waarvan de vloer, het dak en de gevels niet zijn geïsoleerd. All houten kozijnen in uw woning zijn voorzien van enkelglas. De woning wordt verwarmd middels een CR ketel en het warmwater wordt door een badgeiser verzorgt. Daarnaast is de woning voorzien van natuurlijke ventilatie. Op dit moment heeft uw woning het energielabel G (EI = 3,57). Hierbij staat een A++ label voor een zeer energiezuinige woning en een G-label voor een zeer onzuinige woning. Om de huidige staat van de woning te verbeteren, kunt u één van onderstaande pakketten met maatregelen uitvoeren. U kunt uw keuze afwegen op basis van investering, terugverdientijd, energielabel, besparing op energiekosten en CO 2 - reductie. Pakket Investering [ ] ETVT [jaar] Energiebesp E.label aring [%] Vloer isolatie ,2 3,8 G Dak isolatie ,3 22,0 F Gevel isolatie ,7 27,8 F Vloer, dak en gevel isolatie ,5 53,1 D Glas vervangen ,9 7,5 G Alles isoleren en glas ,0 60,2 C vervangen CV leidingen isoleren 75 1,7 2,2 G Hr 107 combiketel ,9 16,8 F Hr 107 ketel met zonneboiler ,0 24,3 F Alles isoleren, glasvervangen ,7 64,3 B en Hr 107 combiketel Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel en zonneboiler ,9 71,8 A 2/41

3 Inhoudsopgave Samenvatting... 2 Inhoudsopgave Inleiding Opdracht en doelstelling Ambitieniveau Uitgangspunten en randvoorwaarden Werkwijze Leeswijzer Beschrijving van de woning Algemene gegevens Bouwkundige eigenschappen Installatietechnische eigenschappen Gezondheid / binnenklimaat Energiegebruik huidige situatie Het Energie Prestatie Certificaat Het gemiddelde energiegebruik Controle met werkelijk gasverbruik Energiebesparingsadvies Energie Prestatie Advies Overzicht van de pakketten Financiële gevolgen Energetische gevolgen Aanvullende maatregelen Conclusies en aanbevelingen Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Niet-energetische aandachtspunten Algemene aandachtspunten bij maatregelen Aandachtspunten bij bouwkundige maatregelen Aandachtspunten bij installatietechnische maatregelen /41

4 1 Inleiding 1.1 Opdracht en doelstelling Van XXXX heeft Comfort+ de opdracht gekregen een EPA maatwerk advies op te stellen. De opdrachtgever kan dit advies gebruiken om een keuze te maken uit de verschillende maatregelen welke te nemen zijn om de woning energie zuiniger te maken. 1.2 Ambitieniveau Comfort+ heeft tot doel haar opdrachtgevers bewust te laten hoeveel energie bespaart kan worden en aan hen inzichtelijk te maken welke energiebesparende maatregelen toegepast kunnen worden en welke gevolgen deze hebben Het ambitieniveau van de toepasbare maatregelen hangt altijd samen met de staat van de woning, de wensen van de opdrachtgever en het beschikbare budget. 1.3 Uitgangspunten en randvoorwaarden Uitgangspunt bij het bepalen van de energiebesparende maatregelen is de zogenaamde Trias Energetica. Dit houdt in dat in eerste instantie gekeken wordt hoe de energie verliezen kunnen worden beperkt. Daarna wordt geprobeerd de benodigde energie zoveel mogelijk te verkrijgen van duurzame energie. Tenslotte wordt getracht de dan nog benodigde fossiele brandstof zo efficiënt mogelijk om te zetten in warmte. 1.4 Werkwijze Om dit rapport op te stellen heeft een EPA-W adviseur namens Casa Consulta BV de huidige situatie van de woning opgenomen en uitgewerkt volgens de geldende normen. De gegevens zijn verwerkt met behulp van gecertificeerde software. Op basis van de huidige woning en de mogelijkheden in de woning zijn een aantal maatregel pakketten samengesteld waarvan de kosten, de besparingen en de terugverdientijden inzichtelijk worden gemaakt in dit rapport, uitgaande van het woongedrag van de huidige bewoner. 1.5 Leeswijzer In dit rapport vindt u een compleet energiebesparingsadvies voor uw woning. Eerst wordt in hoofdstuk 2 de huidige staat van het gebouw beschreven. In dit hoofdstuk vindt u een overzicht van de bouwkundige constructies, de verwarmingsinstallatie en andere gegevens van de woning voor het energieonderzoek. Voorts komt in hoofdstuk 3 de energieprestatie van het woning aanbod. Naast het energielabel dat verplicht is bij verhuur en verkoop van de woning, wordt ook het gas, elektrisch en warmtegebruik van de woning in de huidige situatie in kaart gebracht. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 het energieadvies behandeld. Met behulp van verschillende maatregelpakketten krijgt u inzicht in de mogelijke energiebesparingen, comfortverbeteringen, kosten, baten en terugverdientijden. Tenslotte worden in hoofdstuk 5 de conclusies en aanbevelingen voor energiebesparing gepresenteerd. 4/41

5 2 Beschrijving van de woning 2.1 Algemene gegevens De onderstaande beschrijving heeft betrekking op de volgende woning: Adresgegevens Straat en nr. XXXX PC en plaats XXXX Type woning Rijwoning hoek Type dak Hellend dak Eigendom Eigenaar Bouwjaar 1970 Inspectie 1 februari 2010 De woning beschikt over de volgende netto gebruiksoppervlaktes: Netto gebruiksoppervlaktes Begane grond 51,0 m 2 1 e verdieping 51,0 m 2 2 e verdieping 33,0 m 2 Totaal 135,0 m 2 Onderstaande gegevens hebben betrekking op het gedrag van de huidige bewoners. Deze waarden hebben geen invloed op de bouwkundige en installatietechnische kwaliteit van de woning, maar hebben wel invloed op het energiegebruik. Bewonersgedrag Aantal bewoners 3,0 - Gemiddelde 12,5 C binnentemperatuur Wamteproductie 6,0 W/m 2 (verlichting en apparatuur) Ventilatiecorrectiefactor 1,00 - Elektrische kookplaat Nee - 5/41

6 2.2 Bouwkundige eigenschappen Luchtdichtheid van de woning Kierdichting zorgt voor een betere luchtdichtheid van een woning. Hierdoor ontsnapt minder warmte ongewenst uit de woning, met lagere stookkosten als resultaat. In de woning is kierdichting toegepast op: Onderdelen met kierdichting Draaiende delen Ja Nok van het dak Nee Kozijnen Nee Doorvoeren dak/gevel Nee Meterkast doorvoeren Nee Aansluiting dak/gevel Nee Kruipluik Nee Naden in dakplaten Nee Het is aan te bevelen de punten waar de kierdichting niet optimaal is te verbeteren Bouwkundige constructies In de woning komen de volgende type constructies voor: Constructie Type Rc [m 2.K/W] U [W/m 2.K] ZTA [%] Gevel Gevel 0,36 Kozijn enkel glas Raam 5,20 80 Deur Deur 0,12 Vloer Vloer 0,15 Hellend dak Plat/hellend dak 0,22 Hierbij zijn voor het energiecertificaat de volgende beslissingen volgens het ISSO beslisdiagram genomen: Constructie Beslissingen Gevel Geen isolatie Spouw Kozijn enkel glas Hout of kunststof Enkel glas Deur Deur Vloer Geen isolatie Hellend dak Geen isolatie Uitleg: De Rc-waarde is de thermische weerstand van een constructie. Hoe hoger deze waarde, hoe beter de isolerende werking. De U-waarde is de warmtegeleidingcoëfficiënt, deze wordt gebruikt voor ramen of onverwarmde zolders. Hoe hoger deze waarde, hoe slechter de isolerende werking. Voor een constructie moet ofwel de Rc-waarde ofwel de U-waarde bekend zijn. De ZTA-waarde staat voor het percentage zonlicht dat door het raam daadwerkelijk binnentreedt. 6/41

7 De gevel van uw woning is opgebouwd uit een van baksteen gemetselde buitengevel, een ongeïsoleerde spouw met een breedte van 70mm en een van (beton) blokken gemetselde binnenmuur. De begane grondvloer is een betonvloer met een dikte van 200mm met daarop een cementdekvloer, de vloer is niet voorzien van isolatie. De kozijnen in uw woning zijn van (hard)hout, in de kozijnen is enkelglas geplaatst. De kap van uw woning is een gordingkap met daarover vuren geschaafd-geploegde planken, de kap is niet voorzien van isolatie materiaal. Ter plaatse van de aansluiting met muren en dakdoorvoeren zijn er echter kieren aangetroffen welke voor behoorlijke tocht zorgen. De genoemde typen constructies komen als volgt in de woning voor: Bouwdeel A [m 2 ] Constructie Grenst aan Orientatie Gevel 115,3 Gevel Buitenlucht Vloer 51,0 Vloer Grond of kruipruimte Hellend dak 56,7 Hellend dak Buitenlucht Kozijn enkel glas (Zuid) 8,4 Kozijn enkel glas Buitenlucht Zuid Kozijn enkel glas (Noord) 8,7 Kozijn enkel glas Buitenlucht Noord Deur 4,2 Deur Buitenlucht 7/41

8 2.3 Installatietechnische eigenschappen Ventilatie De woning is voorzien van natuurlijke ventilatie. Dit houdt in dat onder invloed van wind luchtdruk verschillen binnen en buiten de woning voor ventilatie moeten zorgen. Ter plaatse van het toilet, de keuken en de badkamer zijn er ventilatie openingen aanwezig die via de schoorsteen uitmonden op het dak. Door de wind ontstaat er een natuurlijke trek in de schoorsteen waarna er lucht uit de ruimten wordt afgezogen. Via raamopeningen, kieren en spleten in de woning wordt er verse lucht van buiten aangevoerd. In de huidige situatie voldoet deze vorm van ventilatie, indien de woning echter beter geïsoleerd wordt en alle kieren worden gedicht dan zal er beter geventileerd moeten gaan worden. Het verdient de aanbeveling (ook na het isoleren van de woning) ventilatie roosters of klepramen geopend te hebben, ook als het buiten vochtig weer is zal de relatieve vochtigheid van de buitenlucht lager zijn dan die in huis. Het lijkt energie verspilling om warme binnen lucht naar buiten af te voeren, echter u voert ook het in de woning ontstane vocht af. Het opwarmen van droge lucht gaat bijna twee keer sneller dan het opwarmen van vochtige lucht vandaar de besparing in het energie verbruik. Ventilatie Systeem Natuurlijk Ruimteverwarming De verwarmingsinstallatie van de woning bestaat op dit moment uit een conventionele (CR) ketel. Dit is een open verbranding toestel die de voor de verbranding benodigde zuurstof onttrekt uit de ruimte waar deze staat. Extra ventileren is hierbij noodzakelijk, hetgeen weer warmteverlies tot gevolg heeft. Een dergelijke verwarmingsketel werkt echter zeer inefficiënt en het verdient zeer de aanbeveling deze te vervangen voor een zuiniger type ketel welke tevens zijn verbrandingslucht van buiten de woning aanzuigt. Een hoog rendement (HR) ketel gebruikt de condensatiewarmte uit de verbrandingsgassen bij de warmteproductie. Deze ketel maakt dus beter gebruik van de warmte die ontstaat bij de verbranding van aardgas dan de huidige ketel. Om een HR ketel te kunnen plaatsen dienen er wel een aantal bouwkundige aanpassingen plaats te vinden, zo moet er onder andere een (water) afvoer naar de opstelplaats van de ketel worden aangelegd. Verwarming Systeem Individueel Toestel(len) CR-ketel of moederhaard Aanvoertemperatuur Hoog (boven 55 C) 8/41

9 2.3.3 Warm tapwater bereiding Het warm tapwater wordt verzorgt door een badgeiser welke eveneens zijn verbrandingzuurstof onttrekt aan de ruimte waar deze is geplaatst. Bij het vervangen van de CV ketel kan gelijk worden gekozen om een combiketel te plaatsen welke naast de ruimteverwarming ook het warm tap water verzorgt. Het voordeel is dat één apparaat twee functies heeft en u in onderhoudskosten en heeft minder ruimte nodig dan met twee afzonderlijke apparaten. Ook kan er worden gekozen om een zonneboiler te plaatsen. De verwarming van het tap water geschied dan middels opwarming van het water door de zon. In uw woning is geen close in boiler aanwezig, gezien de afstand van het tappunt in de keuken naar de opstelplaats van de warm tapwater bereider verdient het de aanbeveling een close in boiler in de keuken te plaatsen. Een close in boiler in de keuken zorgt voor snel warm tapwater in de keuken en voorkomt lange wachttijden en dus water en energieverspilling bij een grote afstand tussen de ketel / geiser en het tappunt in de keuken. Meestal zijn deze electrisch uitgevoerd en hebben zij een voorraad vat tussen de 5 en de 30 liter. Warm tapwater Systeem Hoofdtoestel Keukenboiler Douche Besparende douchekop Vaatwasser Bad Individueel Badgeiser Nee Ja Nee Ja Ja 9/41

10 2.3.4 Ruimte voor energie besparende maatregelen Om energiebesparende maatregelen te kunnen treffen dient er wel voldoende ruimte te zijn om de voorzieningen te kunnen aanbrengen. Om eventueel de vloer van de woning te isoleren is wel voldoende hoogte in de kruipruimte noodzakelijk zodat er werkruimte is, de kruipruimte van uw woning is circa 500mm hoog zodat het mogelijk is om de vloer van onderaf te isoleren. Om spouwmuur isolatie aan te brengen is het noodzakelijk dat er een (lucht) spouw aanwezig is. In uw woning is deze circa 60mm hetgeen het mogelijk maakt om de spouw te voorzien van PUR isolatie. Ten aanzien van het isoleren van het dak is er ruimte tussen de gordingen, hier kan isolatie materiaal worden aangebracht waarna het geheel naar wens af te werken is. Ten aanzien van het plaatsen van dubbels glas dienen op een aantal plaatsen de glaslatten te worden aangepast, maar de aanwezige kozijnen kunnen worden gebruikt om Hr++ glas te plaatsen. Ter plaatse van de ramen is het wellicht zinvol compleet nieuwe ramen af te hangen gezien het dikkere (en zwaardere) glaspakket. Om eventueel een ander type cv ketel te plaatsen is ruimte aanwezig, wel zullen er een aantal voorzieningen moeten worden getroffen. Voor het plaatsen van een zonneboiler is een op het zuiden gericht dakvlak noodzakelijk. De voorgevel van uw woning is exact op het zuiden gericht en vanwege het ontbreken van een dakraam of dakkapel aan de voorzijde is er ruimte voor het plaatsen van een zonneboiler Natuurlijk vervangingsmoment Het uitvoeren van de diverse maatregelen brengen als vanzelfsprekend kosten met zich mee. Het loont zich derhalve om maatregelen toe te passen bij een zogenaamd natruulijk vervangingsmoment. Zo n moment kan een verbouwing van de woning zijn maar bijvoorbeeld ook het vervangen van een verrot kozijn. Het is dan zinvol om direct Hr++ glas te plaatsen in plaats van glas met dezelfde isolatie waarde als het bestaande glas. Ook het moment dat de CV ketel vervangen dient te worden is een goed moment om een te kijken of een Hr 107 ketel al dan voorzien kan worden van een zonneboiler Onderhouds toestand Ook de staat van onderhoud van de woning speelt een rol bij het maken een keuze in de uit te voeren maatregelen. Indien de woning net voorzien is van een nieuwe verflaag dan brengt het plaatsen van nieuw glas extra kosten met zich mee. Vanzelfsprekend dat wanneer de woning toch voorzien moet worden van een nieuwe verflaag dat dan ook het vervangen van het glas voor Hr++ glas nader bekeken kan worden. Het zelfde geld voor het isoleren van de panelen in gevels of kozijnen, indien de rabatdelen vervangen moeten worden is het raadzaam het regelwerk te voorzien van (betere) isolatie. Tenslotte is het ook zo wanneer een CV ketel meer dan tien jaar oud is en het onderhoud grotere kosten met zich mee gaat brengen het wellicht zinvol is om eens te kijken naar een andere CV ketel. 10/41

11 2.4 Gezondheid / binnenklimaat Ventilatie In een woning wordt vocht geproduceerd, bij ademen, transpireren, douchen en koken komt vocht vrij in de vorm van waterdamp dat zich in de lucht bevindt. Indien er in een woning niet geventileerd wordt blijft dit vocht in de woning hetgeen een slecht en ongezond binnenklimaat tot gevolg heeft. In een te vochtige woning kunnen schimmelplekken op wanden en plafonds ontstaan, meestal het eerste zichtbaar in de badkamer. Daarnaast vergt het opwarmen van vochtige lucht veel meer energie dan het opwarmen van droge lucht. Om nu een teveel aan vocht in de woning af te voeren wordt er geventileerd. In uw woning zijn zoals reeds eerder genoemd afvoer voorzieningen getroffen in de keuken, toilet en de badkamer. Tevens zijn er ter plaatse van de kozijnen, gevel en het dak een aantal kieren zodat er op dit moment voldoende aanvoer van verse lucht is. Op het moment dat er wordt overgegaan tot het isoleren van de spouwmuur zullen de kieren rondom de kozijnen komen te vervallen, bij het isoleren van het dak zullen ook daar aanwezige openingen worden gedicht. Om in deze situatie toch voldoende te ventileren dienen er in de kozijnen ventilatieroosters te worden aangebracht. Mocht na het isoleren en het aanbrengen van ventilatie roosters toch te veel vocht in de woning aanwezig blijven dan adviseren wij u een mechanisch ventilatie systeem aan te leggen. Hierbij wordt er vanuit de keuken, het toilet en de badkamer geforceerd lucht afgezogen en via een dakdoorvoer naar buiten gebracht. Vocht en vieze luchtjes worden hiermee uit de woning afgevoerd. Het verdient dan de aanbeveling een mechanische ventilator box met gelijkstroom motor toe te passen in plaats van een wisselstroom motor. Deze is in aanschaf wel iets duurder maar deze meerprijs is met circa twee terugverdiend omdat er minder electra wordt verbruikt. Houdt u er wel rekening mee de mechanische ventilatie box elk jaar schoon te (laten) maken en eens in de zeven jaar ook de buizen te (laten) reinigen. Indien het systeem niet goed wordt onderhouden loopt de werking in een paar jaar met 30 tot 50% terug Verbetering binnenklimaat Op het moment dat er isolatie wordt aangebracht tegen de onderzijde van de begane grondvloer en in de spouwmuren (met daarbij de aanpassing ten aanzien van de ventilatie) zal ook het binnenklimaat verbeteren. Doordat er een betere kierdichting is zal er minder tocht gevoel in de woning zijn. Ook het vervangen van het dubbelglas voor Hr++ zal minder koudeval nabij de gevels tot gevolg hebben. Veel mensen ervaren deze koudeval ook als hinderlijke tocht. Daarnaast wordt eventueel van buitenkomend lawaai gereduceerd omdat met het isoleren de kieren worden gedicht en dubbel glas ten opzichte van enkel glas minder geluid doorlaat. 11/41

12 2.4.3 Kruipruimte Indien er geïsoleerd gaat worden dient te worden bekeken of de luchtvochtigheid in de kruipruimte niet te hoog is. Indien nodig kan er een afdeklaag op de bodem van de kruipruimte worden aangebracht. Daarnaast is het aan te bevelen om kruipruimte ventilatieroosters te plaatsen indien deze nog niet aanwezig zijn. 12/41

13 3 Energiegebruik huidige situatie 3.1 Het Energie Prestatie Certificaat In het kader van de Europese regelgeving (EPBD) bent u verplicht om, bij verkoop of verhuur van de woning, een energiecertificaat te overhandigen. Dit energiecertificaat bevat een energielabel en is tien jaar geldig. Deze woning heeft het volgende energielabel: Energiecertificaat Energielabel G Energie-index 3,57 Energiegebruik MJ (1.445,3 MJ/m 2 ) Verbeteropties - Vloerisolatie (of verbetering) - Dakisolatie (of verbetering) - Gevelisolatie (of verbetering) - HR beglazing plaatsen - HR-ketel - Combiketel HR - Leidingisolatie bij leidingen voor ruimteverwarming - Zonneboiler In hoofdstuk 4 worden energie besparings maatregelen verder uitgewerkt, deels aan de hand van de op het EP certificaat genoemde verbeteropties. 13/41

14 3.2 Het gemiddelde energiegebruik Met behulp van een computerapplicatie is het energiegebruik voor de woning berekend. Hierbij is rekening gehouden met het bewonersgedrag (aantal bewoners, binnentemperaturen, verlichting en ventilatie) van de woning. Omdat het energiegebruik door weerverschillen het ene jaar anders is dan het andere jaar, is uitgegaan van het referentieklimaat TRY De Bilt. Hierdoor wordt het energiegebruik uitgerekend voor een gemiddeld klimaatjaar. Deelpost Gas [m 3 ] Elektr. [kwh] Warmte [GJ] Primair [MJ] CO2 [kg] Verwarming Tapwater Hulpenergie Verlichting Totaal De primaire energie is onafhankelijk van de energiedrager (gas, elektriciteit of warmte), zodat de deelposten met elkaar vergeleken kunnen worden. In onderstaand diagram zijn de deelposten tegen over elkaar gezet (exclusief de bijdrage van fotovoltaïsche zonnecellen PV en microwkk). Verdeling deelposten 2% 7% 12% verwarming tapwater hulpenergie verlichting 79% Het energiegebruik voor ruimteverwarming is afhankelijk van de verwarmingsinstallatie (opwekker, transport en afgifte) en van de warmtevraag van de woning. De warmtevraag van de woning wordt bepaald door positieve en negatieve warmtestromen. Om energie te besparen kunt u met behulp van onderstaand diagram efficiënt maatregelen treffen. 14/41

15 Warmtestromen voor ruimteverwarming warmtewinst door serre zonnewarmte door ramen interne warmteproductie ventilatieverlies transmissieverlies Warmtestroom Warmteverlies [MJ] Warmtewinst [MJ] Transmissie Ventilatie Interne warmteproductie Zonnewarmte door ramen Warmte door serre(s) 0 0 Resulterende warmtevraag MJ 15/41

16 3.3 Controle met werkelijk gasverbruik In onderstaand schema wordt het werkelijke gasverbruik van de woning vergeleken met het berekende verbruik. Op deze wijze kan de nauwkeurigheid van de invoergegevens en de berekeningsresultaten worden vastgelegd. Voor het totale gasverbruik heeft uw adviseur een werkelijke gasafrekening van de woning geraadpleegd. Het deelverbruik voor koken is geschat met behulp van de gezinsgrootte. Voorts is het deelverbruik voor tapwater berekend aan de hand van de tapwaterinstallatie en bewonersgedrag. Tenslotte is het resterende gasverbruik van rekening voor ruimteverwarming. Deelposten Werkelijk gasverbruik [m 3 ] Berekend gasverbruik [m 3 ] Afwijking [%] Koken ,0 % Tapwater ,0 % Verwarming ,3 % Totaal ,1 % In de EPA methode wordt altijd gerekend met een referentieklimaat, namelijk TRY De Bilt. Om de werkelijke meterstanden van een energierekening te kunnen vergelijken met de resultaten van een EPA berekening, zijn de resultaten van de berekeningen gecorrigeerd met onderstaande klimaatgegevens. Klimaatgegevens Klimaatlocatie Beek (L) Aantal dagen 366 Aantal graaddagen /41

17 4 Energiebesparingsadvies 4.1 Energie Prestatie Advies Naast het bepalen van het energiecertificaat, heeft uw EPA-adviseur ook een maatwerk advies voor uw woning gemaakt. In dit advies worden pakketten van energiebesparende maatregelen gepresenteerd. Hierbij krijgt u zowel inzicht in de mogelijke energiebesparingen als in de financiële gevolgen van de pakketten voor uw woning. 4.2 Overzicht van de pakketten In onderstaand overzicht vindt u de omschrijving van de door uw adviseur opgestelde pakketten. Een pakket bestaat uit een of meerdere maatregelen, die een energetische verbetering en/of een comfortverbetering voor uw woning opleveren. In de bijlagen vindt u een gedetailleerde omschrijving van de maatregelen. In deze bijlagen vindt u ook de voordelen en eventuele aandachtspunten van maatregelen. Pakket Omschrijving Maatregelen Vloer isolatie 60mm PUR isolatie - Vloer isolatie Dak isolatie 120mm Rocwool isolatie - Dak isolatie Gevel isolatie 70mm PUR isolatie - Gevel isolatie Vloer, dak en gevel isolatie Combinatie van 1 t/m 3 - Vloer isolatie - Dak isolatie - Gevel isolatie Glas vervangen Kozijnen aanpassen en Hr++ glas - Enkel glas vervangen voor Hr++ Alles isoleren en glas vervangen Combinatie 4 en 5 - Vloer isolatie - Dak isolatie - Gevel isolatie - Enkel glas vervangen voor Hr++ CV leidingen isoleren Zelf aanbrengen van leidingisolatie - CV leidingen isoleren Hr 107 combiketel Vervangen van de CR ketel voor een Hr 107 met warmwatervoorziening - Hr 107 ketel plaatsen - Tapwater via combiketel Hr 107 ketel met zonneboiler Vervangen van de CR ketel voor een Hr 107 met zonneboiler - Hr 107 ketel plaatsen - Zonneboiler Alles isoleren, glas vervangen en Hr 107 combiketel Combinatie van 4, 5 en punt 8 Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel en zonneboiler Combinatie van 4, 5 en punt 9 - Vloer isolatie - Dak isolatie - Gevel isolatie - Enkel glas vervangen voor Hr++ - Hr 107 ketel plaatsen - Tapwater via combiketel - Vloer isolatie - Dak isolatie - Gevel isolatie - Enkel glas vervangen voor Hr++ - Hr 107 ketel plaatsen - Zonneboiler 17/41

18 Pakket Investering [ ] ETVT [jaar] Energiebesp E.label aring [%] Vloer isolatie ,2 3,8 G Dak isolatie ,3 22,0 F Gevel isolatie ,7 27,8 F Vloer, dak en gevel isolatie ,5 53,1 D Glas vervangen ,9 7,5 G Alles isoleren en glas ,0 60,2 C vervangen CV leidingen isoleren 75 1,7 2,2 G Hr 107 combiketel ,9 16,8 F Hr 107 ketel met zonneboiler ,0 24,3 F Alles isoleren, glasvervangen ,7 64,3 B en Hr 107 combiketel Alles isoleren, glasvervange, Hr 107 ketel en zonneboiler ,9 71,8 A Bij het isoleren van de vloer wordt er tegen de onderzijde van de begane grondvloer PUR schuim aangebracht vanuit de kruipruimte. De dikte van de PUR laag zal circa 60mm zijn. Na het isoleren heeft de vloer een Rc waarde van circa 2,5. Het isoleren van de bestaande spouwmuur houdt in dat in een regelmatig patroon gaten worden geboord door de buitengevel tot in de spouw. Hier wordt onder druk PUR isolatiemateriaal ingespoten waarmee de gehele spouw wordt gevuld. Nadat het PUR is aangebracht worden de gaten in de gevel weer gevoegd met zand cement, zoveel mogelijk passend bij de bestaande kleur voegen. Voorafgaand aan de uitvoering dient de spouw nog wel beoordeeld te worden of deze geschikt is voor het vullen met isolatie materiaal, middels een zogenoemde endoscoop wordt in de spouw gekeken of er niet te veel valspecie aanwezig is. Na het isoleren heeft de gevel een Rc waarde van circa 2,0. Het isoleren van het dak houdt in dat er tussen de gordingen isolatiemateriaal (Rockwool) wordt aangebracht met een dikte van circa 120mm. Daarna wordt er een laag dampdichte folie aangebracht en het geheel afgewerkt met een gipsplaat op een regelwerk van vuren hout. Na het isoleren heeft het dak een Rc waarde van circa 3,0. Plaatsen van Hr++ isolatie glas houdt in dat het aanwezige glas wordt verwijderd en de sponningen en of glaslatten zodanig worden aangepast dat er Hr++ glas kan worden geplaatst. De isolatie waarde van Hr++ glas is 1,5 keer hoger dan Hr+ glas en tot 2,5 keer hoger dan gewoon dubbel glas. Tevens worden er een aantal ventilatie roosters geplaatst om de verse aanvoer van lucht te waarborgen. Het plaatsen van een Hr107 ketel houdt in het vervangen van de huidige CV ketel voor een ketel met een hoogrendement van 107%. Al dan niet met een voorziening om te voorzien in het warmtapwater. Het plaatsen van een zonneboiler houdt in het installeren van een zonnepaneel op het dak waarbij het zonlicht het daarin aanwezige water opwarmt. Dit warme water geeft op zijn beurt de warmte weer af aan het tapwater (in een opslagvat). 18/41

19 4.3 Financiële gevolgen Eenvoudige terugverdientijd De terugverdientijd is een goede indicator voor de financiële gevolgen van een investering. U ziet namelijk meteen over hoeveel jaar u uw investering terug heeft verdiend. In onderstaand diagram vindt u voor elk pakket de eenvoudige terugverdientijd. Hierbij is geen rekening gehouden met rente op investeringskosten en de toename van energiekosten. Bruto terugverdientijd per maatregelpakket Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel Alles isoleren, glasvervangen en Hr 107 Hr 107 ketel met zonneboiler Hr 107 combiketel 10,91 10,72 9,99 8,87 CV leidingen isoleren 1,71 Alles isoleren en glas vervangen Glas vervangen Vloer, dak en gevel isolatie Gevel isolatie Dak isolatie 8,98 11,9 8,51 5,70 9,31 Vloer isolatie 23, terugverdientijd [jaar] 19/41

20 4.3.2 Terugverdientijd met rente en stijging energiekosten Naast de eenvoudige terugverdientijd, is voor alle pakketten de netto contante terugverdientijd berekend. Hierbij is wel rekening gehouden met rente op investeringskosten en de toename van energiekosten. Per pakket kunnen hierbij andere uitgangspunten worden gebruikt. U vindt deze terug in de volgende twee paragrafen. Netto terugverdientijd per maatregelpakket Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel Alles isoleren, glasvervangen en Hr 107 Hr 107 ketel met zonneboiler Hr 107 combiketel 9,41 9,28 8,74 7,89 CV leidingen isoleren 1,72 Alles isoleren en glas vervangen Glas vervangen Vloer, dak en gevel isolatie Gevel isolatie Dak isolatie 7,98 10,12 7,62 5,34 8,23 Vloer isolatie 17, terugverdientijd [jaar] Netto contante waarde Een positieve netto contante waarde betekent dat het interessant is om in een pakket te investeren. Hierbij is rekening gehouden met rente op investeringskosten en de toename van energiekosten. Voorts is de looptijd zestien jaar. 20/41

21 Netto Contante Waarde per maatregelpakket Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel Alles isoleren, glasvervangen en Hr , ,64 Hr 107 ketel met zonneboiler Hr 107 combiketel CV leidingen isoleren 5.738, ,91 875,04 Alles isoleren en glas vervangen ,75 Glas vervangen 1.475,22 Vloer, dak en gevel isolatie Gevel isolatie Dak isolatie 5.504, , ,31 Vloer isolatie -117, ncw [euro] Investeringen Bij de berekening van de terugverdientijden is uitgegaan van de volgende investeringsgegevens: Pakket Kosten [ ] Subsidie [ ] Investering [ ] Rente [%/jaar] Vloer isolatie ,0 Dak isolatie ,0 Gevel isolatie ,0 Vloer, dak en gevel isolatie ,0 Glas vervangen ,0 Alles isoleren en glas ,0 vervangen CV leidingen isoleren ,0 Hr 107 combiketel ,0 Hr 107 ketel met zonneboiler ,0 Alles isoleren, glasvervangen ,0 en Hr 107 combiketel Alles isoleren, glasvervange, Hr 107 ketel en zonneboiler ,0 21/41

22 4.3.5 Energieprijzen Bij de berekening van de terugverdientijden is uitgegaan van een m³ prijs voor gas van 0,66 en voor stroom van 0,22 inclusief btw. Daarnaast is gerekend met een stijging van 6% per jaar voor wat betreft de energie. Het verleden heeft ons geleerd dat vanaf de jaren 70 inderdaad gemiddeld de stijging 6% is geweest. Echter tussen 2000 en 2007 zijn grotere prijsstijgingen geweest. De afgelopen jaren hebben we gezien dat als gevolg van de economische crisis de prijzen voor energie zijn gedaald. Echter nu worden de eerste tekenen zichtbaar dat de prijzen voor energie weer zullen gaan stijgen mede als gevolg van de aantrekkende economie Waardestijging Energie besparende maatregelen leveren niet alleen direct geld op als gevolg van minder gasverbruik, ook zal de waarde van de woning toenemen. Bij verkoop van uw woning zullen de getroffen maatregelen de waarde van de woning verhogen. Op dit moment is het onderscheid in prijzen van gelijke woningen (qua plattegrond, bouwjaar, oppervlakte en kwaliteit) waarbij de één wel en de ander niet geïsoleerd nog niet direct merkbaar. Echter in de toekomst wanneer er meer en meer woningen voorzien zijn van een energielabel zal het voor een koper duidelijker worden welke woning lagere woonlasten met zich meebrengt. Bij stijgende energieprijzen zullen kopers bereid zijn meer te bepalen voor een energiezuinige woning. Op dit moment zijn (sommige) banken bereid om een koper meer te lenen voor een energiezuinige woning dan in dezelfde situatie voor een energie onzuinige woning. 22/41

23 4.4 Energetische gevolgen Energielabel Voor elk pakket met maatregelen is een nieuw energielabel berekend. In onderstaand diagram vindt u per pakket de nieuwe energie-index. Energie-index per maatregelpakket Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel Alles isoleren, glasvervangen en Hr 107 Hr 107 ketel met zonneboiler (F) Hr 107 combiketel (F) CV leidingen isoleren (G) Alles isoleren en glas vervangen (C) Glas vervangen (G) Vloer, dak en gevel isolatie (D) Gevel isolatie (F) Dak isolatie (F) Vloer isolatie (G) Huidig (G) 1,01 1,16 1,36 1,66 2,75 2,90 3,48 3,27 2,58 2,79 3,43 3, energie-index [-] Energiebesparing Onderstaand diagram toont u hoeveel procent elk pakket jaarlijks aan energie bespaard. Hierbij is rekening gehouden met uw werkelijke gebruik van de woning. Uw adviseur heeft namelijk met behulp van uw meterstanden een inschatting gemaakt van de uw werkelijk binnentemperaturen. 23/41

24 Energiebesparing per maatregelpakket Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel Alles isoleren, glasvervangen en Hr ,81 64,29 Hr 107 ketel met zonneboiler Hr 107 combiketel CV leidingen isoleren 16,79 2,17 24,31 Alles isoleren en glas vervangen 60,17 Glas vervangen 7,45 Vloer, dak en gevel isolatie 53,07 Gevel isolatie Dak isolatie Vloer isolatie 3,83 27,79 21, besparing [%/jaar] Energiebesparing per energiedrager Tenslotte vindt u in onderstaande tabel een overzicht van de energetische besparingen voor de verschillende energiedragers (gas, elektriciteit en warmtelevering). Pakket Gasverbruik [m 3 /jaar] Elek. verbruik [kwh/jaar] Warmteverbruik [GJ/jaar] CO2 kg/jaar] Huidig Vloer isolatie Dak isolatie Gevel isolatie Vloer, dak en gevel isolatie Glas vervangen Alles isoleren en glas vervangen CV leidingen isoleren Hr 107 combiketel Hr 107 ketel met zonneboiler Alles isoleren, glasvervangen en Hr 107 combiketel Alles isoleren, glasvervangen Hr 107 ketel en zonneboiler Pakket Gasbesparing [% tov huidig] Elek. verbruik [% tov huidig] Warmteverbruik [% tov huidig] CO2 [% tov huidig] Vloer isolatie 4,2 0,0 0,0 3,8 Dak isolatie 24,3 0,0 0,0 21,5 24/41

25 Gevel isolatie 30,7 0,0 0,0 27,2 Vloer, dak en gevel isolatie 58,7 0,0 0,0 52,0 Glas vervangen 8,2 0,0 0,0 7,3 Alles isoleren en glas 66,5 0,0 0,0 59,0 vervangen CV leidingen isoleren 2,4 0,0 0,0 2,1 Hr 107 combiketel 18,8-2,3 0,0 16,4 Hr 107 ketel met zonneboiler 27,1-2,3 0,0 23,8 Alles isoleren, glasvervangen 71,3-2,3 0,0 63,0 en Hr 107 combiketel Alles isoleren, glas vervangen, Hr 107 ketel en zonneboiler 79,6-2,3 0,0 70,3 25/41

26 4.5 Aanvullende maatregelen Aanpassingen in het bewonersgedrag Buiten de hierboven genoemde aanpassingen aan de woning of de installaties kan er tevens bespaard worden door een aanpassing in het leefgedrag. Zonder investeringen kan er bespaard worden op het gasverbruik door minder lang te douchen of de thermostaat in de woonkamer een graad lager in te stellen dan gebruikelijk. Ook het circa ½ uur voor het naar bed gaan lager (op de nachttemperatuur, circa 15 C) zetten van de thermostaat in de woonkamer levert direct een besparing op. Ook het na zonsondergang sluiten van de gordijnen, of indien aanwezig de rolluiken, bespaart energie. Ook het echt uitzetten van apparaten levert een directe besparing op, veel apparaten als televisies, dvd spelers, geluidsapparatuur en dergelijke gebruiken in de stand by stand nog erg veel energie. Hetzelfde geldt voor het uitdoen van de verlichting als er niemand in de ruimte is. Daarnaast dienen opladers en adapters uit het stopcontact te worden verwijderd als deze niet in gebruik zijn, zij verbruiken toch electra ook al is er geen apparaat aangekoppeld. Een besparing in de keuken kan zijn het koken met de deksels op de pannen, de warmte blijft in de pan en de benodigde temperatuur wordt eerder bereikt. Eventueel overgebleven voedsel dat in de koelkast wordt bewaard kan beter buiten de koelkast afkoelen tot kamer temperatuur en daarna pas in de koelkast worden geplaatst. Ook het regelmatig ontdooien van de vriezer bespaart energie, door ijsvorming gaat de vriezer meer electra verbruiken. Vaak is een vrieskist zuiniger dan een vrieskast, bij het openen van een kist blijft de kou in de vriezer liggen en bij een kast valt de kou er als het ware uit bij het openen. Bij het doen van de was is het tegenwoordig mogelijk op lagere temperaturen te wassen als gevolg van aanpassingen aan wasmiddelen. Denk u bij het drogen van de was ook eens aan het buiten hangen van de was (mits het weer dat toelaat), elke keer droogbeur kost circa 0,55 aan electra. Op het moment dat nieuw apparaten worden aangekocht is het verstandig naar het energie gebruikt te kijken. Wellicht dat de investering in een energiezuiniger apparaat iets hoger ligt maar is deze extra investering in korte tijd terugverdiend door het lagere energie verbruik. Wellicht een overweging dat een koelkast ouder dan 15 jaar beter te vervangen is voor een nieuw exemplaar in verband met het energie gebruik. Kijkt u voor meer tips op 26/41

27 4.5.2 Kleine investeringen Naast aanpassingen in het bewoners gedrag is het energiegebruik met behulp van kleine investeringen verder te verlagen. Denk daarbij aan het installeren van een waterbesparende douchekop en het vervangen van gloeilampen voor spaarlampen of LED lampen. Ook het plaatsen van thermosstatische kranen op de radiatoren draagt bij aan het verlagen van het energiegebruik. Op de (onverwarmde) zolder van uw woning bevinden zich een aantal ongeïsoleerde leidingen van de CV installatie, deze verliezen onnodig warmte. Het isoleren van deze leidingen evenals de warmwaterleiding naar de badkamer is eenvoudig en levert direct een besparing op. 27/41

28 5 Conclusies en aanbevelingen Als uitgangspunt van het beoordelen van de mogelijk toe te passen maatregelen is gekeken naar de Netto terugverdientijd per variant van de mogelijke maatregelen. Het aanbrengen van vloer isolatie als enkelvoudige maatregel heeft in verhouding een erg lange terugverdientijd, het isoleren van de gevel en het dak als enkelvoudige maatregel is veel sneller terug te verdienen, respectievelijk ruim 5 en ruim 8jaar. Echter in de combinatie waarbij zowel vloer, gevel en dak worden geïsoleerd wordt de investering in circa 8 jaar terug verdiend. Wanneer gekeken wordt naar het vervangen van het glas voor Hr++ glas dan zien we dat deze investering met circa 8 tot 10 jaar wordt terug verdiend. Het vervangen van de huidige CR ketel voor een Hr107 ketel met warm tapwater voorziening (al dan niet met zonneboiler) raden wij u ten zeerste aan. Niet alleen omdat de huidige ketel erg inefficiënt werkt maar juist het feit dat deze de verbrandingslucht uit de woning onttrekt is erg negatief voor het binnenklimaat in de woning. Zoals te zien is wordt de gehele aanleg van een nieuwe ketel binnen 8 jaar terugverdiend, indien een zonneboiler wordt gekozen duurt het iets langer. Dat betekend dat u in de resterende levensduur van de nieuwe ketel (totaal circa 15 jaar) nog eens drie tot vijf duizend euro bespaard! Indien u de woning rigoureus gaat verbouwen en ervoor kiest om alle maatregelen tegelijk uit te voeren waarbij er ook een zonneboiler wordt geplaatst is het mogelijk om uw woning, welke nu het meest ongunstige label G heeft, op het niveau van energie label A te brengen! Deze investering is binnen 10 jaar terug te verdienen. Wellicht dat (een combinatie van) maatregelen een langere terugverdientijd hebben dan de tijd die u voornemens bent te blijven wonen in uw woning, bedenk dan wel dat in de resterende tijd het comfort wordt verhoogd. Daarnaast is de kans groot dat de te treffen maatregelen (mits goed uitgevoerd) zullen bijdragen aan een hogere verkoopwaarde van uw woning. 28/41

29 Bijlage I Niet-energetische aandachtspunten Werkt, indien aanwezig, de mechanische afzuiging op een goede manier (een afzuigkap als enige voorziening is geen volwaardige afzuiging). Als het ventilatiesysteem slecht werkt, is dit een risicofactor voor de maatregelen die als neveneffect hebben dat de ventilatie afneemt. Daardoor kunnen vochtproblemen ontstaan en door onvoldoende ventilatie zal ook de luchtkwaliteit in de woning afnemen. Binnenklimaat en gezondheid Schimmelplekken op wanden Wees attent op schimmelplekken op de binnenzijde van de buitengevels. Schimmelgroei doet zich vaak voor in hoeken aan de boven- of onderzijde van buitengevels. Als dit optreedt, is de woning wellicht vochttechnisch matig van kwaliteit (koudebruggen, vocht uit kruipruimte of slechte ventilatie- voorzieningen). Ook kan het zijn dat het bewonersgedrag een rol speelt, doordat de ventilatie- openingen zijn afgeplakt of de mechanische afzuiging regelmatig wordt uitgezet. Een andere mogelijkheid is een verhoogde vochtproductie door de aanwezigheid van een keukengeiser zonder rookgasafvoer. Waar de oorzaak van vochtproblemen precies ligt, is niet altijd direct duidelijk. Vaak is dit pas na een fysisch onderzoek goed vast te stellen. Bij het treffen van maatregelen dient men rekening te houden met eventuele vochtproblemen. Dit geldt met name voor de energiebesparende maatregelen die indirect de ventilatie beperken. Hieraan kleven risico s vooral wanneer er al vochtproblemen aanwezig zijn. Dat zelfde geldt voor isolatiemaatregelen waardoor koudebrugeffecten worden versterkt. Schimmelplekken in de badkamer op binnenwanden en plafond Schimmelplekken in de badkamer op binnenwanden en plafond vormen een probleem apart. De oorzaak ligt vaak in een combinatie van te weinig stoken, gebrekkige ventilatie en een schimmelgevoelige afwerklaag op wanden en plafond. Het aanbrengen van betere ventilatie en verwarming in de ruimte kan de situatie in veel gevallen verbeteren. Vochtproblemen Veel vochtproblemen worden veroorzaakt door de matige werking van het ventilatiesysteem. De volgende punten zijn daarbij van belang: Zijn er bij natuurlijke ventilatie en mechanische afzuiging voldoende voorzieningen (klepraampjes en ventilatieroosters) in de gevels aanwezig voor de toevoer van buitenlucht. Levert gebruik van deze voorzieningen naar verwachting tochtklachten op, dan kan niet verwacht worden dat bewoners de toevoerroosters voldoende gebruiken. Zijn er natuurlijke afvoerkanalen aanwezig en zijn de openingen niet dichtgezet of vervuild. Ramen met enkel glas Het is mogelijk dat ramen voorzien van enkel glas een onbehaaglijke situatie opleveren door koudeval. De kans op comfortklachten wordt groter naarmate ramen hoger zijn (oude huizen) of het ontbreken van een onder het raam geplaatste radiator (of gereduceerd is door bijvoorbeeld een brede vensterbank). In dat geval is dus nadrukkelijk verbetering te verwachten van isolerende beglazing. Indien er ook sprake van geluidsoverlast van buiten, kan gedacht worden aan geluidsisolerende dubbele beglazing. Koude van de vloer Klachten over koude van de vloer zijn vaak terug te voeren op stroming van koudere lucht over de vloer. Als dit het geval is, heeft vloerisolatie geen effect voor comfortverbetering. Bouwfysisch onderzoek is nodig om de oorzaak en de oplossing voor dergelijke klachten vast te stellen. Open verbrandingstoestel Open verbrandingstoestellen met slechte of soms ontbrekende rookgasafvoer hebben veelal een zeer nadelig effect op de luchtkwaliteit. Het is van groot belang dergelijke toestellen te vervangen door energiezuinige gesloten toestellen. Loden drinkwaterleidingen Loden drinkwaterleidingen zijn schadelijk voor de volksgezondheid. Het water dat door deze leidingen stroomt, kan lood bevatten. Dit is specifiek schadelijk voor de gezondheid van baby s. Ruimtebeslag Bij installatietechnische aanpassingen dient men rekening te houden met de afmetingen en indeling van de woning. Is er bijvoorbeeld plaats voor een cv-ketel in de woning als er nu lokale verwarming is. Is het mogelijk om kanalen aan te leggen voor mechanische afzuiging als dit gewenst is, of is er wellicht voldoende ruimte voor gebalanceerde ventilatie. Waar kunnen ventilatorunits geplaatst worden en levert dit geen geluidhinder op (met name s nachts). 29/41

30 Onderhoud Houten kozijnen Houten kozijnen vormen een forse onderhoudspost. De staat van de kozijnen is een belangrijk gegeven bij de plaatsing van isolerende beglazing. Immers, de investeringen kunnen sterk afnemen wanneer het aanbrengen van isolatieglas samenvalt met onderhoudsactiviteiten. Oude cv-ketel De levensduur van een ketel ligt veelal tussen de 15 en 20 jaar. Wanneer een ketel ouder is dan 15 jaar is ketelvervanging zinvol. Dit levert niet alleen een energiebesparing op maar mogelijk ook kostenbesparingen in het onderhoud van de ketel. Het bouwjaar is af te lezen op het typeplaatje van de ketel. 30/41

31 Bijlage II Algemene aandachtspunten bij maatregelen gesloten verbrandingstoestellen, serres en een betere afstelling van collectieve verwarmingssystemen. 3. Verlagen van de energielasten Het hele scala aan energiebesparende maatregelen komt in beeld als verlaging van de energielasten het doel is. Het uitvoeren van bouwkundige en/of installatietechnische aanpassingen voor energiebesparende maatregelen heeft veelal ook niet-energetische effecten op een woning. De aard van deze effecten hangt in hoge mate af van de bouwfysische en technische staat van de betreffende woning. Hieronder is een aandachtspuntenlijst opgenomen met mogelijke gevolgen van energiebesparende maatregelen. Individuele woningen en woningcomplexen Energiebesparing is gerelateerd aan verschillende aspecten van een woning zoals: binnenklimaat (warmte, vocht, ventilatie, installaties, licht, akoestiek en comfort) ruimte (bijvoorbeeld constructieruimte voor isolatie) kosten (bijvoorbeeld stookkosten) onderhoud (onderhoudsvoorzieningen) esthetica (architectuur) verhuurbaarheid (bedrijfseconomisch beleid, marktpositie) wetgeving (welstand, bouw- en woningtoezicht, subsidie). Het is over het algemeen kostenbesparend om energiebesparende maatregelen te laten samenvallen met onderhoudsactiviteiten. Woningcomplexen Het kan in veel gevallen aantrekkelijk zijn energiebesparende maatregelen in één keer voor een heel woningcomplex door te voeren. Wanneer dit niet mogelijk is, is het aan te bevelen om de maatregelen te nemen op het moment dat er nieuwe huurders in een woning komen. Dit in verband met bijvoorbeeld de instemming van de huurder of de koppeling met mutatieonderhoud. Energiebesparende maatregelen en onderhoud hebben een relatie met de verhuurbaarheid van woningen. Aanpassingen aan een woning of complex - in relatie tot de verhuurbaarheid - is hoofdzakelijk gericht op de volgende aspecten: 1. Verbeteren van het uiterlijk van het complex Het uiterlijk van een woning of een complex woningen kan verbeterd worden door kozijn- of puivervanging. Hierbij kunnen isolatieniveaus verbeterd worden en kan aandacht worden geschonken aan kierdichting. Ook de toepassing van buitengevelisolatie of serres kan het aanzicht van een complex aanzienlijk verbeteren. 2. Verbeteren van de technische kwaliteit en comfort van de woning Om de technische kwaliteit en het comfort van de woning te verbeteren kan gedacht worden aan plaatsing van isolerende beglazing, plaatsing van 31/41

32 Bijlage III Aandachtspunten bij bouwkundige maatregelen Isolatie algemeen Isolerende maatregelen hebben invloed op de warmtestromen in een woning. Deze warmtestromen beïnvloeden op hun beurt het binnenklimaat. De ventilatiestromen en de vochthuishouding maken ook deel uit van het binnenklimaat. Veranderingen in isolatie (en/of kierdichting) staan daarom niet op zichzelf, maar kunnen positieve of negatieve nevenconsequenties hebben. De maatregelen dienen altijd integraal beoordeeld te worden. In een goed geïsoleerde woning is het wellicht aantrekkelijk om ook het verwarmingstoestel aan te passen aan de nieuwe warmtebehoefte. De benodigde capaciteit van het verwarmingstoestel is immers gedaald (bijvoorbeeld stooklijnregeling en thermostaatkranen of een geheel nieuw verwarmingstoestel). Zie ook ISSO kleintje Warmteverlies voor woningen. Isolatiemaatregelen (vooral die met minerale wol) kunnen soms de akoestische kwaliteit van een constructie/woning verbeteren. Het is veelal kostenbesparend om het plaatsen van isolatie te laten samenvallen met het plegen van onderhoud, bijvoorbeeld dakbedekking vervangen bij het aanbrengen van dakisolatie of schimmel op koudebruggen elimineren door buitengevelisolatie. Gevelisolatie (buiten) Het aanbrengen van isolatie aan de buitenzijde van de gevel en deze voorzien van een stootvaste afwerklaag (stukwerk, schroten, metselwerk en dergelijke). Het comfort van de woning gaat omhoog omdat de gevel aan de binnenzijde minder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. Warmtelekken zoals lateien boven het kozijn of betonvloeren worden ingepakt en geïsoleerd. Hierdoor daalt de kans op condensatie of neemt zelfs af tot nul. Schimmelgroei aan de binnenzijde kan hierdoor verdwijnen. De geluidswering van de gevel wordt beter. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder geluid naar binnen. De waterdichtheid van de gevel kan verbeteren. Het uiterlijk van de woning kan verbeteren. Zorg voor een goede detaillering van de waterafvoer voor hemelwater en van de ramen. Anders kan vervuiling optreden. Laat de aannemer hieraan extra aandacht besteden. De isolatie moet worden doorgetrokken tot tegen de kozijnen. Anders kunnen de kozijnen zich gaan manifesteren als warmtelekken. Controleer of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een ventilatievoorziening, een klepraam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden namelijk dicht gemaakt. Gevelisolatie (spouw) Het aanbrengen van isolatie in de ruimte (spouw) tussen de binnenmuur en de buitenmuur. Dit kunnen isolerende korrels, vlokken of schuimen zijn die via boorgaten in het buitenblad van de spouw worden ingespoten. Laat deze maatregel altijd uitvoeren door een gecertificeerd spouwmuur- isolatiebedrijf. Voordelen : Het comfort van de woning gaat omhoog omdat de gevel aan de binnenzijde minder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. De geluidwering van de gevel wordt beter. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder geluid naar binnen. De spouw mag niet te smal en niet te vervuild zijn. Dit kan alleen maar worden vastgesteld door een gespecialiseerd bedrijf. Vraag altijd of het isolatiebedrijf eerst wil controleren of de spouw geschikt is voor spouwmuurisolatie. De buitengevel moet damp-open zijn. Dat bekent dat in de buitengevel geen geglazuurde stenen of (bepaalde) strengpersstenen zijn gebruikt. Laat dit ook controleren door het isolatiebedrijf. Constructies die door de isolatielaag heen steken kunnen soms een warmtelek vormen. Met als gevolg: condensatie aan de oppervlakte en schimmelvorming. Zorg in die gevallen voor isolatie van de constructie aan de buitenzijde. Controleer of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een ventilatievoorziening, klepraam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden namelijk dicht gemaakt. Gevelisolatie (binnen) Het aanbrengen van isolatie aan de binnenzijde van de gevel. Het comfort van de woning gaat omhoog omdat de gevel aan de binnenzijde minder koud wordt en omdat er minder warmte verloren gaat door kieren en naden. De geluidwering van de gevel wordt beter. Door het dichten van de kieren en naden komt er minder geluid naar binnen. 32/41