BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN"

Transcriptie

1 - - BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN Bij renvatie de beste manier zeken m de islatie van de wanden te versterken PRINCIPES BENADERING Bij renvatie bieden islatie, luchtdichte wanden en efficiëntere verwarmings- en verluchtingsinstallaties de mgelijkheid m de energiebehefte van een gebuw te verminderen. De aspecten met betrekking tt de installaties zijn ver het algemeen vergelijkbaar met deze die werden besprken vr een nieuwbuw (zie bijvrbeeld de fiche ENE 14 Kies de beste manier m warmte te prduceren). In de meeste gevallen is er een interventie mdat wrdt gekzen vr een nieuwe verwarmingsmethde. Vr ingrepen aan het gebuw zelf meten er echter specifieke technieken vr renvatie wrden gebruikt. Ze zullen verschillen al naargelang het srt wand: Bestaande muren kunnen geïsleerd wrden aan de binnenkant f aan de buitenkant (catingtechniek p islatie f islatie achter een gevelbekleding), dat kan k dr het vullen van de spuw indien die er is (inblazen van islatiemateriaal in bulk f schuim). De keuze zal afhangen van stedenbuwkundige, patrimniale, esthetische, ruimtelijke en financiële verwegingen, en van de vltheid m het prbleem van de kudebruggen p te lssen. Platte daken kunnen enkel aan de buitenkant geïsleerd wrden, terwijl de technieken die wrden gebruikt in een hellend dak zullen afhangen van de kwaliteit van de dakbedekking. Vleren kunnen wrden geïsleerd vanaf bven (pgelet prbleem van wijziging niveau vler en hgte nder plafnd, f vanaf beneden (fwel dr het plaatsen van islatie nder de tegel, fwel dr het plaatsen van islatiemateriaal in de vrm van panelen in beide gevallen is de aanwezigheid van een kruipruimte f van een kelder ndig). Net zals bij nieuwbuw hangen de islerende eigenschappen van een wand af van de dikte en de aard van de gebruikte materialen. Het thermisch islatieniveau van een wand wrdt bepaald dr z n thermische transmissiecëfficiënt "U", uitgedrukt in W/m²K, terwijl het islatieniveau van een vlledig gebuw wrdt aangeduid dr de cëfficiënt "K". Deze perfrmantie-indicatr blijft relevant, ndanks het pduiken van het E-peil in het kader van het reglement inzake de energieperfrmantie van gebuwen en het binnenklimaat. Dit E-peil is een veel glbalere indicatr, die het ttale verbruik aan primaire energie van het gebuw weergeeft, rekening hudend met de technische verwegingen en de valrisatie van ruimere passieve maatregelen dan het niveau K, zals znnewinst, de keuze van de energievectr, het verbruik van sanitair warm water, enz. BLZ 1 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

2 Opmerking: m de terminlgie van de EPB-reglementering te kennen vr wat betreft de term renvatie, zie het EPB-VADEMECUM beschikbaar p de website van Leefmilieu Brussel. Merken we p dat bepaalde partiële renvaties gecmbineerd kunnen wrden met een nieuwbuw. De lezer wrdt er speciaal p attent gemaakt dat de beslissing van een ingreep p een bestaande gebuwschil met wrden genmen rekening hudende met de gevlgen van deze ingreep vr de kwaliteit van de lucht en de gezndheidstestand van het gebuw: een verbetering van de thermische kwaliteit van de structuur gaat samen met een gede dichtheid van het gebuw en deze interventies impliceren dat men zrgt vr een efficiënte permanente verluchting in elk renvatieprject. Met deze ventilatievereiste wrdt truwens in de EPBreglementering rekening gehuden in het geval van renvatiewerken waarvr een stedenbuwkundige aanvraag vereist is. DOELSTELLINGEN Minimaal: de EPB-reglementering naleven vr wat betreft de thermische islatie van de buitenwanden. Cncreet betekent dit dat men de U max- waarden met naleven, zwel bij een gewne als bij een zware renvatie. Die maximale waarden staan vermeld in het hfdstuk In de praktijk ; ze zijn enkel van tepassing vr nieuwe f gewijzigde buwelementen zals gedefinieerd in de EPB-reglementering. De K max -waarden wrden niet pgelegd vr dit srt ingrepen. Aangeraden: eerst de wanden isleren waarvr vlt en p een rendabele wijze een efficiënte islatie kan wrden geplaatst: Op de eerste plaats, islatie van de zldervleren f de dakvlakken (indien een interventie p het hellend dak ndig is). Ten tweede, de platte daken en gevels isleren, bij vrkeur langs de buitenzijde als er geen beperkingen gelden qua rilijn (achtergevels, puntgevels). Ten derde, de vensters aanpassen. Indien het raamwerk in slechte staat verkeert, dit vervangen dr raamwerk met dubbel f driedubbel glas. Als het raamwerk ng in gede staat verkeert, herstellen, de dichtingsvegen vervangen en enkel de beglazing vervangen. Denk aan de luchtkwaliteit (zie verderp). Znder een gede ventilatie kan de sterke winst aan luchtdichtheid dr het vervangen van vensters leiden tt cndensatieprblemen. Men met daarm bijznder ged letten p de verluchting van de ruimtes. Op de vierde plaats, de vlerplaten p kelders f kruipruimten isleren. Ten vijfde met zijn k cmplexere situaties mgelijk, zals gevels aan de straat waarbij de rilijn meten wrden nageleefd, enz. Optimaal Een energiecntrle uitveren waaruit de thermische perfrmantie blijkt van de verschillende wanden van het gebuw en f het nuttig is die te verbeteren. Op basis van dat nderzek kan men de pririteiten vastleggen vr het beschuwde geval, waar een fiche als deze enkel algemene richtsneren kan aanreiken. Bvenp deze audit zal er een nauwkeurige beschrijving van de werken meten wrden pgemaakt (methdes en te bereiken prestaties) zdat de aannemers een crrecte prijs kunnen pgeven. Ten sltte garandeert een ptimaal tezicht p de buwplaats de gede uitvering van de beschreven werken. BLZ 2 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

3 KEUZE-ELEMENTEN TECHNISCHE ASPECTEN > Kudebruggen Islatie tevegen in een bestaand gebuw kan kudebruggen den ntstaan f de effecten van de bestaande vergrten. Dit kan een phping van cndensatie verrzaken, wat leidt tt wekering van schimmel en een slechtere kwaliteit van de lucht. Het is dus ndig m hier bijzndere aandacht aan te besteden. Er is een aparte fiche die handelt ver de meest vrkmende kudebruggen. (ENE09 Beperking van kudebruggen). Samenvattend willen wij vral de aandacht vestigen p het vrdeel van buitenislatie, de eenvudigste manier m het risic p het ntstaan f het verergeren van kudebruggen te beperken. > Vervanging van schrijnwerk en luchtkwaliteit In de delstellingen die hger werden gedefinieerd, stellen wij dat bij het vervangen van de ramen met gezrgd wrden vr het behud van een vldende luchtkwaliteit. Waarm deze vrwaarde? Beglazing die niet sterk islerend is heeft als "vrdeel" dat de cndensatie p het ppervlak aantnt wanneer het ndig is m het lkaal te verluchten. Met een efficiënte beglazing zal deze cndensatie teslaan p niet-geïsleerde muren, waar je ze minder snel zal pmerken, maar waar ze wel kan leiden tt schimmelvrming. Vandaar de ndzaak m een kwaliteitsvl hygiënisch verluchtingsysteem te installeren p het mment dat het schrijnwerk wrdt vervangen. Men zal er minstens luchtkleppen in meten integreren m een hygiënische verluchting mgelijk te maken. Inzake de EPB-vereisten: bij renvatie en indien het raamwerk zal wrden vervangen, met men verplicht de luchtaanver en -afver vr de desbetreffende ruimte inrichten. Er wrdt in dit geval dus niet geëist m de hele EPB-eenheid te vrzien van een hygiënisch ventilatienetwerk. In geval echter van wijziging van bestemming naar het type Individuele wning f kantren en diensten, met men een vlledig systeem installeren, k al zijn er geen werken gepland. > Hydrisch evenwicht van de wanden De kwaliteit van een wand zal nder andere afhangen van het gedrag van de wand bij een waterdampmigratie. Aangezien extra islatie dit gedrag wijzigt, met men rekening huden met dit aspect. De verspreiding van damp via materialen wrdt gekenmerkt dr hun µ-waarde (zie schema hiernder). He hger die waarde, he minder het materiaal damp drlaat. De verzichten hierna vermelden enkele indicatieve waarden. Minerale materialen Bestendigheid tegen verspreiding van waterdamp Drg materiaal* Vchtig materiaal* Zand en grind Schraal betn, cmpressiedekvler, cementdekvler Gewapend betn Vrgevrmde betnnen vlerplaten 10 5 Zware f halfzware betnblkken BLZ 3 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

4 Minerale materialen Bestendigheid tegen verspreiding van waterdamp Drg materiaal* Vchtig materiaal* Bakstenen 10 5 Kalkzandblk 25 5 Blk cellenbetn 10 6 Cementmrtel, lijmmrtel f bastaardmrtel / Gevelcating kalk f cement Pleisterblk, plaat van kartn-pleister 10 4 Plaat van vezelpleister 19 5 *vereenkmstig de testvrwaarden van de nrmen NBN EN vr materialen in hut en NBN B vr steenachtige materialen: drg materiaal met 50 % RV en vchtig met 80 % RV Bestendigheid tegen verspreiding van waterdamp Drg materiaal* Vchtig materiaal* Multiplexplaat Osb-plaat Mdf-plaat Plaat zachte (harde) deeltjes (20) Eurpees harsachtig bekledingshut Eurpees hardhut vr bekleding Massieve vler/latwerk in Eurpees harsachtig hut Massieve vler/latwerk in Eurpees hardhut *vereenkmstig de testvrwaarden van de nrmen NBN EN vr huten materialen en NBN B vr steenachtige materialen: drg materiaal met 50 % RV en vchtig met 80 % RV Islatiematerialen Minerale wl / Cellulse / Vezelplaten van hennep f van vlas Schuimglas in panelen BLZ 4 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010 Bestendigheid tegen de verspreiding van waterdamp Drg materiaal* Vchtig materiaal* 2 1 Bijna ndrlaatbaar Bijna ndrlaatbaar Expansieve plystyreen, plyurethaan Hutwl 5 3 *vereenkmstig de testvrwaarden van de nrmen NBN EN vr huten materialen en NBN B vr steenachtige materialen: drg materiaal met 50 % RV en vchtig met 80 % RV

5 Andere materialen Bestendigheid tegen de verspreiding van waterdamp Drg Vchtig materiaal* materiaal* Plyethyleenfilm PE Dichtheid netvrmige harsen EPDM Linleum Vinyl 5000 Kurktegels Metalen Bijna ndrlaatbaar Bijna ndrlaatbaar *vereenkmstig de testvrwaarden van de nrmen NBN EN vr huten materialen en NBN B vr steenachtige materialen: drg materiaal met 50 % RV en vchtig met 80 % RV Om de bestendigheid tegen dampverspreiding te kennen van een laag van een cmpnent, met men de dikte ("d" uitgedrukt in meter) vermenigvuldigen met de µ-cëfficiënt van het samenstellende materiaal. De verkregen waarde wrdt genteerd als µd (f Sd) en wrdt uitgedrukt in meter. De µd van een wandelement is de sm van de µd van de lagen waaruit het element bestaat en stemt vereen met de dikte (in m) die een statinaire luchtlaag zu hebben die dezelfde bestendigheid heeft ten aanzien van de dampverspreiding. Indien bijvrbeeld een wand bestaande uit een laag een dikte heeft van 0,2 m en het samenstellende materiaal een µ-cëfficiënt heeft van 5, dan heeft deze wand een µd van 1 m. Die wand is dus even bestendig tegen de verspreiding van damp als een statinaire luchtlaag van 1 m dik. De relevantie van de plaatsing van een dampremmend materiaal in cmbinatie met thermisch islatiemateriaal met wrden geëvalueerd p basis van twee criteria, die verband huden met de belangrijkste twee rzaken van verdracht van vchtigheid (damp + vleibaar water) in de wand. In eerste instantie met men de migratie van damp van binnen naar buiten evalueren. Dat is een situatie die heel vaak vrkmt in bewnde lkalen, en die ntstaat dr de ntwikkeling van damp dr de ademhaling en de diverse activiteiten van de bewners. Vr deze damp stelt het algemeen principe dat men steeds met beschikken ver materialen die de meeste bestendigheid bieden tegen damp aan de "warme" zijde van de wand. In het geval van een renvatie van een bestaande muur: indien de muur hgbestendig is tegen damp, zal er ver het algemeen een dampscherm ndig zijn in het geval van een islatie langs binnen, maar niet in het geval van een islatie langs buiten, p vrwaarde dat het nieuwe gekzen binnenparement zelf meer drlatend is dan de bestaande muur. In het tegenvergestelde geval zal er tch een dampscherm ndig zijn. Dat neemt niet weg dat het plaatsen van een dampscherm in beide gevallen nuttig is m de luchtdichtheid te verbeteren en luchtstrmen in de wand te vermijden, wat ptentieel k cndensatie kan teweegbrengen. indien de muur weinig bestendig is tegen damp, dan met in het geval van islatie langs binnen wrden nagegaan dat de warme kant van de islatie meer bestendig is tegen damp dan de muur. Een dampscherm kan daarvr nuttig zijn. In het geval van islatie langs buiten zal er een dampscherm ndig zijn indien het nieuwe parement bestendiger is tegen damp dan de bestaande muur. BLZ 5 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

6 Er kan vlt wrden gecntrleerd f de juiste cnfiguratie is gekzen dr een berekening van het type GLAZER f dr gebruik te maken van de Engelse nrm BS 5250 (regel van de 5 vr 1) f de DIN Wij vermelden hierbij dat het gebruik van materialen die een grte heveelheid water kunnen absrberen, zals een bekleding met kalk f met nbewerkte aarde ( hygrscpische materialen), k valt nder deze principes. De geabsrbeerde heveelheden water zijn gering ten aanzien van de damp die wrdt geprduceerd in het gebuw. Tijdens de winter zal er dus steeds een dampbeweging zijn van binnen naar buiten. Vervlgens dient men rekening te huden met de migratie van vcht van buiten naar binnen in de wanden die aan regen bltgesteld zijn. De meilijkheid bestaat erin ervr te zrgen dat de muur kan drgen. Een niet-geïsleerde bestaande muur zal drgen langs de twee zijden (binnen en buiten). Indien de muur wrdt gerenveerd met een buitenislatie, zal de wand beschermd zijn tegen de regen dr een gevelbekleding f een cating die damp drlaat, maar waterdicht is. De wand zal dus ver het algemeen drger zijn en zal in principe niet in gevaar kmen. Indien de muur geïsleerd wrdt langs binnen, blijft hij bltgesteld aan de regen en dan zal hij bvendien ver minder drgcapaciteit beschikken. De vchtigheid van de muur zal dus stijgen. Het risic ntstaat dat er zich schimmel ntwikkelt p de gevels en dat er vrstschade ptreedt. Er wrdt in dat geval aangeraden m de dampbestendigheid aan de binnenzijde te beperken (hetgeen tegenstrijdig is met de hger gegeven aanbevelingen) en indien mgelijk m de buitenzijde van de gevel te beschermen met een gevelbekleding f een vchtwerende dampdrlatende cating. De evaluatie van wat er gebeurt bij regenval is veel cmplexer dan vr dampmigratie. Hier is een dynamische simulatie ndig van het gedrag van de muur (Wufi-sftware bijvrbeeld). Het is duidelijk, de cmbinaties van fenmenen zijn cmplex en de aanbevelingen met betrekking tt de verschillende elementen kunnen paradxaal zijn. De nderzekscel Architecture et Climat van de UCL zal eind 2010 een ntwerptl publiceren dat de mgelijkheid met bieden m in een eenvudige spreadsheet verschillende alternatieven te testen, rekening hudend met deze cmplexiteit. Wij vermelden k het bestaan van dampremmende materialen met variabele µ: deze gedragen zich als gebruikelijke dampremmers indien de relatieve vchtigheid gering is, vrnamelijk tijdens de winter, maar zijn veel drlatender wanneer de vchtigheid stijgt (in de zmer, f wanneer de wand nat is). Dit dynamische gedrag is bijznder interessant mdat het de mgelijkheid biedt m te vlden aan alle verschillende aanbevelingen die hierna wrden gefrmuleerd. Principe van de dampmigratie dr een al dan niet geïsleerde wand. BLZ 6 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

7 > Mechanische weerstand Het tevegen van extra islatie aan de binnenkant heeft tt nrechtstreeks gevlg dat de muur wrdt bltgesteld aan extremere thermische mstandigheden. Immers, de buitenmuur zal kuder zijn tijdens de winter en warmer tijdens de zmer dan vreger. De gevlgen vr de duurzaamheid van de materialen zijn ng niet z ged gekend. De vrzichtigheid gebiedt m indien mgelijk te kiezen vr buitenislatie. > Crrecte plaatsing Bij renvatie zijn twee islatietechnieken mgelijk: islatie aan de buitenkant (cating p islatie, islatie achter een gevelbekleding, ), en islatie aan de binnenkant. In het geval van hlle muren waarvan de spuw niet geïsleerd is, kan er islatie wrden ingeblazen/geïnjecteerd in de spuw. Hierna vlgt nuttige infrmatie ver een efficiënte tepassing van die verschillende technieken: A) Islatie langs buiten: Vr islatie aan de buitenkant nder een cating met wrden gecntrleerd f het islerend paneel en de cating vereenstemmen. Het is beter uit te kijken naar een vlledig "systeem" dr zich rechtstreeks te richten tt de leverancier van de cating, eerder dan de verschillende cmpnenten afznderlijk te bepalen. Smmige leveranciers van curante catings hebben prducten vr plantaardige wl. In het geval van licht geïsleerde spuwmuren raadt men aan m in plaats van rechtstreeks bvenp het bestaande parement te isleren, het parement te demnteren, want dat biedt verscheidene vrdelen: - het bestaande parement is gemakkelijk te demnteren f te slpen; - geeft de mgelijkheid m de eventuele uitlijningsverplichting aan de straatkant p te lssen; - de aanwezigheid van een bestaande spuw met een luchtlaag zu het effect van de nieuwe buitenislatie kunnen beperken; - de eventueel aanwezige vchtigheid in de spuw en het bestaande parement zal niet meer z gemakkelijk kunnen ntsnappen. Als het bestaande parement wrdt behuden, met men ervr zrgen dat de hele muur drg is. Het is truwens in alle gevallen verkiesbaar dat de materialen tegankelijk zijn vr damp (de materialen die de muur samenstellen meten van binnen naar buiten steeds meer drlaatbaar zijn vr damp. Eclgische materialen hebben het vrdeel dat ze ver het algemeen dampdrlatend zijn: hutvezels, pleisterlaag p basis van kalk, ) B) Islatie langs binnen: De materialen die wrden gebruikt m de binnenkant te isleren zijn die welke gewnlijk wrden gebruikt in de buwsectr, in bulk, in panelen f in rllen. Islerende mrtel (kalk-hennep, f p basis van perliet) vr islatie aan de binnenkant is p dit genblik niet verkrijgbaar in een gebruiksklare mengeling. Het mengen met ter plaatse gebeuren dr een aannemer. Aangezien deze technieken maar weinig verspreid zijn, zijn er k maar weinig vaklui, en vaak zijn die plssingen eerder vrbehuden vr de-het-zelvers. Tch kan men verwachten dat er steeds meer van die materialen beschikbaar zullen zijn in gespecialiseerde detailhandels. We willen er echter p wijzen dat deze mrtel minder gede thermische prestaties biedt dan het gebruikelijke islatiemateriaal, temeer daar de dikte beperkt is. C) Islatie dr het inblazen f injecteren van islatiemateriaal in de spuw van een hlle muur: Het is hierbij belangrijk te letten p de vlgende zaken: het islatiemateriaal laten aanbrengen dr specialisten; dit srt islatie vergt bijzndere aandacht; waterafsttend materiaal gebruiken (islatiemateriaal p basis van plantaardige vezels is dus ngeschikt vr deze techniek); BLZ 7 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

8 ervr zrgen dat er heel weinig verbindingen zijn tussen de binnen- en de buitenmuur. Die verbindingen vrmen thermische bruggen die men zal meten behandelen (een vrafgaand nderzek van de spuw met behulp van een endscp wrdt aangeraden); de prblemen regelen te wijten aan het pstijgend vcht, want die kunnen erger wrden als men de spuw vult; ervr zrgen dat het metselwerk aan binnen- en buitenkant vldende luchtdicht is, m te vermijden dat de islatie niet terecht kmt in de tussenruimten f in de aangrenzende hltes; ervr zrgen dat het buitenmetselwerk winddicht is MAAR damp drlaat. Het bekledingmateriaal van ndrlaatbare gevels hudt het water tegen dat zu zijn binnengedrngen in het gevelmetselwerk. MILIEU-ASPECTEN > Het bestaande wningenpark De bestaande gebuwen wegen zeer sterk dr p de energiefactuur van het Brussels Hfdstedelijk Gewest, mdat ze z talrijk zijn, en mdat ze maar zeer traag wrden gerenveerd. Het renvatiepercentage bedraagt vr het bestaande park 1 % per jaar. In 2006 dateerde slechts 9 % van de wningen van na de eerste liecrisis. Waarschijnlijk werd enkel in die gebuwen thermische islatie geplaatst tijdens de buw. Men schatte in 2006 dat slechts 64 % van de wningen van het Gewest na renvatie waren uitgerust met dubbele beglazing, dat 63 % van de daken waren geïsleerd, alsk 34 % van de gevels en 56 % van de verwarmingsleidingen. > Welk aandeel heeft elke wand in de algemene thermische balans van de wning? De evaluatie hiernder tnt welke invled de verschillende wanden hebben p de thermische balans van een standaardhuis: Wand Oppervlakte U (W/m 2 K) Samenstelling Gevel 78 m² 2,3 Openingen 30 m² 4,57 Dak 100 m² 2,4 19 cm baksteen, 2 cm cement huten geraamte en enkele beglazing pannen, lucht en huten planken Aandeel in de balans 21 % 27 % 37 % Grnd 75 m² 3,88 20 cm betn 15 % Vr een rijhuis van 216 m² en 650 m³. Wand Oppervlakte U (W/m 2 K) Samenstelling Gevel 178 m² 2,3 Openingen 30 m² 4,57 Dak 100 m² 2,4 19 cm baksteen, 2 cm cement huten geraamte en enkele beglazing pannen, lucht en huten planken Aandeel in de balans 46 % 16 % 27 % Grnd 75 m² 3,88 20 cm betn 11 % Vr een huis in halfpen bebuwwing van 216 m² en 650 m³. BLZ 8 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

9 Wand Oppervlakte U (W/m 2 K) Samenstelling Gevel 34 m² 2,3 Openingen 23 m² 4,57 19 cm baksteen, 2 cm cement huten geraamte en enkele beglazing Aandeel in de balans 42 % 58 % Vr een appartement 2 gevels van ± 115 m² en 350 m³. Het verschil tussen het rijhuis en het huis in halfpen bebuwing tnt welke invled de zijgevel, die sms blind is, heeft p het warmteverlies. Deze ppervlakken vertegenwrdigen dus een aanzienlijke ptentiële besparing bij renvatie, mdat islatie aanbrengen aan de buitenzijde hier heel eenvudig is. Het verschil tussen het rijhuis en het appartement tnt aan he grt de impact van de peningen is p het ttaalverbruik van het appartement. Enkele beglazing vervangen is dus ver het algemeen een heel interessante investering. Een studie pgedragen dr Leefmilieu Brussel BIM brengt de vlgende mgelijkheden aan het licht: daken isleren levert gemiddeld een energiebesparing van 15 % van de verwarmingsfactuur p het vervangen van enkele beglazing dr dubbele beglazing met lage emissie levert 18 % besparing p aan verwarming in een huis en 30 % in een appartement dubbele beglazing vervangen dr dubbele beglazing met lage emissie geeft 5 % besparing p de verwarming in een huis en 12 % in een appartement. Teneinde echter de afvalprductie te beperken en de investeringen te ratinaliseren, zal men pas vergaan tt het vervangen van het schrijnwerk als het beschadigd is. In het tegenvergestelde geval zal enkel de vervanging van het glas en een herstel van de dichtingsvegen vlstaan. > Welk islatiemateriaal? Om rekening te huden met de glbale invled van materialen p het milieu (grijze energie, ntginning van natuurlijke hulpbrnnen, enz.) en p de gezndheid met men vr een gelijkwaardige prestatie mineraal islatiemateriaal verkiezen bven synthetisch, en plantaardig f dierlijk islatiemateriaal bven mineraal (zie fiche MAT05 Thermische islatie: kies geznde en eclgische materiaen ). Indien milieu-verwegingen er te dwingen m minder perfrmant islatiemateriaal te gebruiken, kan men dit licht verlies aan islerend vermgen cmpenseren dr een meerdikte van enkele centimeters. ECONOMISCHE ASPECTEN > Kst van de ingreep Een technisch-ecnmische studie van de islatiemaatregelen van gebuwen becijfert vr een bij wijze van vrbeeld gekzen herenhuis in de rij de minimale investeringen die meten gebeuren m het energieverbruik met zveel te den dalen: BLZ 9 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

10 renvatie herenhuis meerkst( /m²) meerkst terugwintijd terugwintijd % 90% 80% 70% 60% 50% 40% Verbruik in vergelijking met het referentieniveau *Bij een vernderstelde grei van de energiekst met 3 tt 4 % per jaar. Uit deze curve blijkt dat in verhuding tt het referentieniveau een investering van ngeveer 50 /m² het verbruik vr verwarming det zakken met 40 %, en dat een investering van meer dan 150 /m² ndig is m dit verbruik te den dalen met 60 %. Naast de abslute investeringswaarden die geval per geval meten wrden geëvalueerd vr elk prject, tnt deze curve dat een aanzienlijke besparing mgelijk is tegen een geringe kst, en dat de terugwintijd heel interessant is. In het geval van een appartementsgebuw bedragen de investeringen relatief minder. Dit heeft te maken met de grte cmpactheid van het gebuw. renvatie appartementsgebuw meerkst ( /m²) meerkst terugwintijd terugwintijd % -10% -20% -30% -40% -50% Verbruik in vergelijking met het referentieniveau *Bij een vernderstelde grei van de energiekst met 3 tt 4 % per jaar. Indien men ver de hele gebuwschil de meest delmatige ingrepen realiseert, zal de investering gemiddeld 0,75 per bespaarde kwh bedragen. Gerekend tegen de huidige prijs van het kwh p stklie f gas van ngeveer 0,045 /kwh, kmt dit neer p een gemiddelde terugverdientijd van 16 jaar. BLZ 10 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

11 > Gedetailleerde ksten Bij wijze van vrbeeld, inclusief levering en plaatsing: Het isleren van een bestaand zadeldak kst gemiddeld 30 tt 60 /m² (brn: Stadswinkel vzw.) De vernderstelde duur van een dergelijke interventie bedraagt 30 jaar. De buitenislatie van een blinde puntgevel kst tussen 80 en 120 /m² (brn: Stadswinkel vzw.). Vr het isleren van een vrgevel aan de buitenkant kan de kst meer bedragen vanwege de bijkmende verplichtingen (eventuele aanpassingen ter hgte van de drpels van de peningen, enz.). Om te isleren langs binnen kan de kst sterk variëren afhankelijk van de gekzen materialen en dikte, de mgelijkheid vr de bewner m zelf alle werken f een deel ervan te realiseren, enz. Een rdegrtte van 60 tt 80 /m² m een reglementaire islatie te realiseren is redelijk. Een geheel van raamwerk + dubbele beglazing met hg rendement wrdt geschat p 340,00 /m², vr een levensduur van 20 jaar. Een passief venster (U w =0.8W/m²K, wat een driedubbele beglazing vereist en superislerend schrijnwerk) wrdt geschat p 500 f 600 /m², maar de ksten variëren heel sterk naargelang de leveranciers. > Premies Er zijn tal van premies in het Brusselse Gewest m wanden te isleren. Zij wrden samengevat p de website van de vzw Stadswinkel vr wningen, p de website vr ndernemingen, en p de website van Leefmilieu Brussel BIM. MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE ASPECTEN > Invled p de gezndheid Het isleren van gebuwen heeft nrmaal geen gevlgen vr de gezndheid van de bewners. Aangezien het islatiemateriaal niet in cntact kmt met de mgeving met niet wrden gevreesd vr de eventuele emissie van schadelijke stffen. Bij het plaatsen zelf van het islatiemateriaal, in het bijznder minerale wl, meten echter enkele vrzrgen wrden genmen: draag een masker en handschenen. Daarnaast kan de nrechtstreekse verdichting dr de islatie en de eventuele aanwezigheid van kudebruggen leiden tt een verslechtering van de luchtkwaliteit (cncentratie van verntreinigende stffen, schimmelvrming). Op het mment dat de wanden wrden geïsleerd met er k vr een efficiënte hygiënische verluchting wrden gezrgd. > Behud van het erfged en stedenbuwkundige regels Alles wat vrafgaat tnt tegelijkertijd dat het ndig is m de bestaande gebuwen te isleren en dat men het best aan de buitenkant kan isleren. Een dergelijke interventie heeft uiteraard gevlgen vr het aanzicht van de gevel. Vr het aanzicht wrdt veranderd met wrden nagedacht ver de intrinsieke kwaliteiten van de gevel en zijn inpassing in de mgeving. Als men bij renvatie het aanzicht aan de buitenkant wenst te behuden, dan kan men enkel isleren aan de binnenzijde. Maar het wegwerken van kudebruggen aan de vleren en de binnenmuren wrdt dan ingewikkeld. De bruggen niet wegwerken kan echter het risic p cndensatie, en dus p schimmels vergrten. Het is daarm sms wijzer m de renvatie te beperken tt het isleren van de vensters (en te zrgen vr een hygiënische verluchting), de daken en de blinde muren. BESLISSEN > Welke wanden met men eerst isleren? Indien het m budgettaire redenen niet mgelijk is m de vlledige gebuwschil nder handen te nemen, zal rekening meten wrden gehuden met de energetische invled van de wand, met de kstprijs van de ingrepen aan de verschillende wanden, en met de technische meilijkheidsgraad. Na een evaluatie p basis van al die "criteria", is het vaak de islatie van de BLZ 11 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

12 daken f de zlders die zich als eerste pdringt; die werken zijn gemakkelijk uit te veren en ze zijn belangrijk vr het energieverbruik. Het is echter meilijk m algemene regels p te stellen. Renvatiewerken gebeuren vaak als men het huis anders wil inrichten (kamers in het dak bijvrbeeld). Men kan dan maar beter "van de gelegenheid gebruik maken" m een islatiefut in de wanden waaraan zal wrden gewerkt meteen aan te pakken. Indien men werken speciaal laat uitveren m energie te besparen, dan raden wij aan m een energiestudie van het gebuw te laten uitveren dr deskundigen. Neem daarvr cntact p met de Stadswinkel vzw. > Welke islatiewijze vr de muren? Islatiewijze Vrdelen Nadelen Aan de binnenzijde Dr de spuw p te vullen (inblazing/injectie) Aan de buitenkant Minder ksten. Buitenaanzicht behuden. Verlies van inertie. Eenvudige en minder dure techniek dan buitenislatie. Wijzigt nch het binnen- nch het buitenaanzicht. Neemt de risic s p lkale kudebruggen weg. Beschermt de muur tegen vriesku en barsten. Beschermt tegen het binnendringen van slagregen. Verbetert het aanzicht indien de bekleding is beschadigd. Bewaart de inertie. Behudt de binnenafwerking. Risic p cndensatie aan de binnenkant. Afkeling en bevchtiging van de muur, risic p aantasting van het islatiemateriaal dr regen en pstijgend vcht. Risic p barsten ten gevlge van de temperatuurschmmelingen in de muur. Verlies van inertie en cmfrt tijdens de zmer. Niet-pgelste kudebruggen. Verlies van vlerppervlakte. Binnenafwerking te vervangen. Drlpende dampdichte laag meilijk te realiseren. Elektriciteit en verwarming te herzien. Risic p bevriezen van de leidingen in de muren. Met wrden tevertruwd aan een gespecialiseerde nderneming. Risic p een kudebrug bij de nderbrekingen van de spuw. Afkeling van de parementmuur. Vrafgaandelijk nderzek (endscpie) van de spuw ndzakelijk. De buitenwand van de muur drgt minder makkelijk. Wijzigt het aanzicht aan de buitenkant (aanvraag van een buwvergunning). Dagkanten van peningen meten geïsleerd wrden, drempels vervangen, enz. Eventueel prblemen m de gevels in lijn te brengen ter hgte van de gten, tussenmuren, enz. Met wrden tevertruwd aan een gespecialiseerde nderneming, vral indien het een catingsysteem betreft. Samengevat: Brn: F.Simn, JM.Hauglustaine, Renvatie en energie. Indien het aanzicht van de gevel met wrden behuden: als er een spuw is, kies er dan vr m die te vullen, en werk in het geval van een vlle muur met een islatie aan de binnenkant. Indien het aanzicht van de gevel niet met wrden behuden: islatie aan de buitenkant, achter een gevelbekleding f pleisterkalk. BLZ 12 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

13 IN DE PRAKTIJK Er meten maatregelen wrden genmen tijdens de verschillende ntwikkelings- en uitveringsfasen van het prject: PROGRAMMERING Welke delen van de gebuwschil meten wrden geïsleerd? Het antwrd zal telkens anders zijn, en idealiter wrdt de vlledige schil geïsleerd. Over het algemeen is het vervangen van enkele beglazing dr dubbele beglazing en het isleren van de zlder f van een plat dak eenvudig en efficiënt. Het isleren van blinde wanden gaat vaak vlt dankzij een cating p de islatie bijvrbeeld. Het crrect isleren van straatgevels aan de binnenkant is ingewikkelder. VOORPROJECT > Reglementair islatieniveau buwelement Umax (W/m²K) Rmin (m²k/w) WANDEN DIE HET BESCHERMDE VOLUME AFBAKENEN, met uitzndering van de wanden die een scheiding vrmen met een aangrenzend beschermd vlume Transparante/drschijnende wanden, met uitzndering van deuren en garageprten, grdijnwanden en glazen buwstenen Ondrschijnende wanden, met uitzndering van deuren en garageprten en grdijnwanden - Daken en plafnds Muren die niet in cntact staan met de grnd, uitgeznderd die welke in cntact staan met een kelder buiten het verwarmde vlume f een kruipruimte Uw,max=2.5 (1) Ug,max=1.6 (2) - Muren die in cntact staan met de grnd 1 (3) - Verticale en hellende wanden die in cntact staan met een kruipruimte f met een kelder buiten het beschermde vlume - Vleren die in cntact staan met het buitenklimaat Andere vleren 0.4 (4) u 1 (3) Deuren en garageprten (inclusief kader) UD,max=2.9 (5) Grdijnwanden (vlgens pren13947 Wanden uit glazen stenen 3.5 WANDEN TUSSEN 2 BESCHERMDE VOLUMES (6) GELEGEN OP AANGRENZENDE PERCELEN (7) 0.4 UCW,max=2.9 Ug,max=1.6 (2) DE VOLGENDE ONDOORSCHIJNENDE WANDEN AAN DE BINNENKANT VAN HET BESCHERMDE VOLUME OF AANGRENZEND AAN EEN BESCHERMD VOLUME OP HETZELFDE PERCEEL, met uitzndering van deuren en garageprten Tussen verscheidene wneenheden Tussen wneenheden en gemeenschappelijke ruimtes (trappenhuis, inkmhal, gangen, ) Tussen wneenheden en ruimtes met wnbestemming Tussen ruimten met een industriële bestemming en ruimten met een niet-industriële bestemming Waardenverzicht U max en R van de bijlage IV van de AG21/12/ (3) (1) Vr de evaluatie van Umax dient men rekening te huden met de gemiddelde gewgen waarde van de ppervlaktes van alle drzichtige/drschijnende wanden waarp de vereiste van tepassing is. (2) Ug is de centrale U-waarde van de beglazing in verticale stand. Elke beglazing p zich met vlden aan de centrale waarde Ug,max. BLZ 13 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

14 (3) Ttale R-waarde, berekend p basis van de binnenppervlakte tt aan het cntactppervlak met de phging, de kruipruimte f de niet-verwarmde kelder. (4) De U-waarde hudt rekening met de bestendigheid van de vler en wrdt gedefinieerd vlgens de regels van bijlage IX van het besluit. (5) Deze vereiste treedt pas in werking 1 jaar na de invegetreding van het besluit. (6) Alle lkalen van gebuwen p een aangrenzend perceel zijn per definitie verwarmd. (7) Met uitzndering van het reeds bestaande gemeenschappelijke wandgedeelte waartegen een nieuw gebuw wrdt pgetrkken, indien de kleinste afstand tt de tegenvergestelde grens van het perceel minder bedraagt dan 6 m ldrecht p de betreffende wand. (8) Bij de berekening van de U-waarde van de tussenliggende vler wrdt verndersteld dat de warmtestrm van beneden naar bven gaat. > He isleert men een bestaand dak? Alvrens een bestaand dak te isleren met men cntrleren f het dak waterdicht is, en k de structurele kwaliteiten met wrden gecntrleerd. Het is nuttels m een dak te isleren dat niet waterdicht is. Het bestaande nderdak met dus wrden gecntrleerd en indien ndig vervangen. Het plaatsen van islatie en een nderdak (dat altijd min f meer dampdicht is), kan de plaatsing van een dampscherm vereisen m de duurzaamheid van het dak te garanderen. Het dampscherm met nauwkeurig wrden geïnstalleerd en kan een delicate klus zijn (zie fiche ver de luchtdichtheid van de wanden en de gids "Renvatie en energie"). > He isleert men een blinde gevel? Dit srt wand kan gemakkelijk wrden geïsleerd met bekledingstechnieken (mechanische bevestiging van parement drheen de islatie, rechtstreeks in de draagmuur) f gevelbekleding met buwtechnieken die vergelijkbaar zijn met de technieken vr een huten geraamte. Ok cating p islatie behrt tt de mgelijkheden. Vr deze tepassing kan men werken met islatiemiddelen in plystyreen f rtswl, wat verkiesbaar is bven plantaardige wl f bswl. Mrtel wrdt geprjecteerd f aangebracht met een pleistermes. De dampdichtheid van de wand zal wrden gegarandeerd dr een laag vrbereidingsmrtel die wrdt geplaatst tussen de bestaande wand en het islatiemateriaal. De verbindingen tussen de wand, het dak en de vler meten verzrgd zijn: vele typedetails zijn terug te vinden in TV 209 "Buitenbepleisteringen" van het WTCB. Men kan k verwegen m een islerende mrtel te gebruiken. Het islerend vermgen zal geringer zijn, maar de meerdikte blijft beperkt. > Het vullen van een spuw Een gespecialiseerd bedrijf zal zelf de verschillende technische aspecten nder handen nemen, zals de spuw nderzeken. Dit gebeurt dr een kleine camera die in de spuw wrdt geschven, fwel dr een brgat, f via een andere gemakkelijke tegang, tijdens de vervanging van een raam bijvrbeeld. Als de spuw p verschillende plaatsen is nderbrken, is deze techniek uitgeslten, vanwege de kudebruggen die daardr ntstaan. De techniek is k te vermijden als het parament is beschadigd dr de vriesku, f wanneer de vegen in slechte staat verkeren. Meer details ver de evaluatiecriteria van de testand van een spuw is beschikbaar p de cd-rm Energie+. > Ventilatie Een basisventilatiesysteem cnfrm de EPB met wrden geïnstalleerd m een verslechtering van de luchtkwaliteit te vermijden als gevlg van de luchtdichting van de gebuwschil (zie fiche ventilatie). BLZ 14 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

15 Cncreet zijn in het geval van (lichte f zware) renvatiewerken waarvr een stedenbuwkundige aanvraag is vereist, de EPB-vereisten de vlgende: Indien er een nieuw lkaal wrdt gebuwd, met men in dat lkaal luchtaanver- en luchtafverleidingen vrzien. Er kan dus een partieel systeem geïnstalleerd wrden. Men dient slechts te vlden aan de vereisten vr de gewijzigde f vervangen delen. Dat wil zeggen dat er luchtaanver f -afver met wrden geïnstalleerd afhankelijk van het type lkaal, en wel als vlgt: 1. indien de wijziging betrekking heeft p een leefruimte f een "drg" lkaal, zals een wnkamer, eetkamer, slaapkamer, kantr, vergaderzaal enz., waar mensen geregeld verblijven, dan met men dit lkaal uitusten met een systeem vr natuurlijke f mechanische aanver van verse lucht (luchtrster in venster f gevel f mechanische blaaspening); 2. indien de wijziging betrekking heeft p een dienstlkaal f een vchtige ruimte, zals een tilet, keuken, badkamer enz., waar mensen niet geregeld verblijven, dan dient men dit lkaal uit te rusten met een systeem vr de natuurlijke f mechanische afver van de vervuilde lucht (pening die in verbinding staat met een verticale kker f mechanisch luchtafversysteem). Bvendien met het vrziene apparaat vr het desbetreffende lkaal waar de wijziging zal wrden drgeverd, vlden aan de EPB-vereisten inzake: - luchtaanver- en f luchtafverdebiet - materiaal - gedeeltelijk inzake intensieve ventilatie: het gewijzigde f vervangen venster met namelijk pen kunnen gaan naar buiten, maar de pgelegde pengaande ppervlakte in functie van de ppervlakte van het lkaal met niet gehaald wrden. > Cndensatie De Cd-rm Energie+ stelt het instrument Glazer vr m het cndensatierisic in de wanden te berekenen: Een vllediger tl vr de hygrthermische evaluatie van de wanden, ntwikkeld dr de UCL, zal beschikbaar zijn vanaf december UITVOERINGSPROJECT, DOSSIER VOOR DE BOUWVERGUNNING Indien de buitenislatie het aanzicht en de rilijn van het gebuw wijzigt, met men een stedenbuwkundige vergunning hebben. ONDERHOUD Als een cating p islatie lichtjes is beschadigd, dan vlstaat een bijkmend laagje m de schade te verbergen. Bij zwaardere schade zal een deel van de islatie plus het eventuele gaas meten wrden weggenmen en vervangen. Let p de aansluiting met het ude gaas, en breng vervlgens de nieuwe cating aan in dezelfde kleur. BLZ 15 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

16 AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Hier vlgt een lijst met fiches waarvan de thema s handelen ver het isleren van wanden bij renvatie: ENE04 - Een ged geïsleerd gebuw buwen ENE09 - Beperking van kudebruggen ENE10 - Een gede luchtdichtheid van de gebuwschil verzekeren ENE23 - Energie-efficiënte luchtverversingsystemen MAT05 -Thermische islatie: kies geznde en eclgische materialen BIBLIOGRAFIE Algemene infrmatie ver renvatiepremies in het BHG: Leefmilieu Brussel: De Stadswinkel vzw: vr particulieren Het ABE vr ndernemingen: Algemene infrmatie ver het isleren van bestaande gebuwen: JM Hauglustaine, F.Simn, La rénvatin et l énergie, guide pratique pur les architectes, Ministerie van het Waals Gewest, Namen, J.P.Oliva, L islatin éclgique, uitgegeven bij Terre Vivante, Mens, E en KULeuven, Technisch-ecnmische analyse van de rendabiliteit van energiebesparende investeringen rapprt, Leefmilieu Brussel - BIM, 2005 Ecntec, Ptentiële beperking van de CO2-emissie in het Brussels Hfdstedelijk Gewest van Eindrapprt, BIM, Specifieke infrmatie ver catingtechnieken p islatiemateriaal: WTCB, TV 209 Buitenbepleisteringen, Brussel, september BLZ 16 VAN 16 BIJ RENOVATIE: DE WANDEN ISOLEREN JULI 2010

KOUDEBRUGGEN BEPERKEN

KOUDEBRUGGEN BEPERKEN KOUDEBRUGGEN BEPERKEN Details ntwerpen die de cntinuïteit van de thermische islatie garanderen, een crrecte tepassing p de werf garanderen en de bestaande kudebruggen pheffen PRINCIPES BENADERING Kudebruggen

Nadere informatie

ZORGEN VOOR THERMISCHE INERTIE

ZORGEN VOOR THERMISCHE INERTIE ZORGEN VOOR THERMISCHE INERTIE Zware materialen kiezen en ze in rechtstreeks cntact laten met de mgeving van het lkaal, m te beschikken ver een gede thermische buffer PRINCIPES BENADERING Om tijdens de

Nadere informatie

EEN WARMTESTRATEGIE ONTWIKKELEN

EEN WARMTESTRATEGIE ONTWIKKELEN EEN WARMTESTRATEGIE ONTWIKKELEN PRINCIPES BENADERING Wintercmfrt gegarandeerd tegen een z laag mgelijk energieverbruik Als je een gebuw buwt f renveert, wil je cmfrt bieden, zwel tijdens de winter als

Nadere informatie

EEN ADEQUAAT VERWARMINGSLICHAAM KIEZEN

EEN ADEQUAAT VERWARMINGSLICHAAM KIEZEN - - EEN ADEQUAAT VERWARMINGSLICHAAM KIEZEN PRINCIPES BENADERING Een efficiënt en vrdelig systeem kiezen m warmte uit te stralen Naast de prductiewijze, een kwaliteitsvlle verdeling en een efficiënte regeling,

Nadere informatie

HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN

HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN - - HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN Het algemeen rendement van de verwarmingsinstallatie verbeteren dr te zrgen vr een efficiënte verdeling van de energie PRINCIPES BENADERING Naast

Nadere informatie

Bouwbedrijf Beneens. Stadsestraat 43 2250 Olen

Bouwbedrijf Beneens. Stadsestraat 43 2250 Olen Buwbedrijf Beneens Stadsestraat 43 2250 Olen 1 Alles heeft een levensduur. Alles dient vervangen te wrden. Bill McDnnuch C2C Livespan f Materials 2 3 Renvatie in de Praktijk 4 Renvatie in de Praktijk 5

Nadere informatie

DE "MANUELE VENTILATIE" OPTIMAAL ORGANISEREN

DE MANUELE VENTILATIE OPTIMAAL ORGANISEREN - - DE "MANUELE VENTILATIE" OPTIMAAL ORGANISEREN Wanneer en he lang meten kamers verlucht wrden wanneer er geen installatie vr hygiënische ventilatie aanwezig is? PRINCIPES CONTEXT De luchtkwaliteit hangt

Nadere informatie

Fabels in isolatieland Wat waar is of niet waar

Fabels in isolatieland Wat waar is of niet waar Fabels in islatieland Wat waar is f niet waar Fabels verleven de tijden. Sms is dat ged. Maar het kan k verkeerd uitpakken. Eind jaren '70 bracht Sven (Stichting vrlichting energiebesparing nederland)

Nadere informatie

TECHNISCHE HANDLEIDING DELTA -THENE Toepassing als dampscherm in zwembaden.

TECHNISCHE HANDLEIDING DELTA -THENE Toepassing als dampscherm in zwembaden. TECHNISCHE HANDLEIDING DELTA -THENE Tepassing als dampscherm in zwembaden. Inleiding De luchtdichtheid van een hutskeletbuwwand f een geïsleerd hellend dak is van fundamenteel belang m de gede werking

Nadere informatie

Project Claes Luc - BPC

Project Claes Luc - BPC X-ECO Ing. Gert Vanden Ber Lenard Meesstraat 16 3970 Lepldsburg 0472-32.20.98 www.x-ec.net Prject Claes Luc - BPC EPB ENERGIE PRESTATIE EN BINNENKLIMAAT Nieuwbuwwning Ligging: Steenweg 273, 3570 Alken

Nadere informatie

Project Be Home 3 woningen

Project Be Home 3 woningen X-ECO Ing. Gert Vanden Ber Lenard Meesstraat 16 3970 Lepldsburg 0472-32.20.98 www.x-ec.net Prject Be Hme 3 wningen EPB ENERGIE PRESTATIE EN BINNENKLIMAAT Ligging: Pater Asteerstraat 45 47 49 3970 Lepldsburg

Nadere informatie

KOUDEBRUGGEN BEPERKEN

KOUDEBRUGGEN BEPERKEN KOUDEBRUGGEN BEPERKEN Details ntwerpen die de cntinuïteit van de thermische islatie garanderen, een crrecte tepassing p de werf garanderen en de bestaande kudebruggen pheffen PRINCIPES BENADERING Kudebruggen

Nadere informatie

EFFICIENTE REGELING VAN DE VERWARMINGSINSTALLATIE

EFFICIENTE REGELING VAN DE VERWARMINGSINSTALLATIE - - EFFICIENTE REGELING VAN DE VERWARMINGSINSTALLATIE Een ged geregeld verwarmingssysteem zrgt vr een ideaal evenwicht tussen de behefte aan energie en de werkelijk geprduceerde heveelheid warmte PRINCIPES

Nadere informatie

PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE13 - DE JUISTE ZONWERING

PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE13 - DE JUISTE ZONWERING - - DE JUISTE ZONWERING Het binnenkmend znlicht tijdens de zmer beperken en prfiteren van de warmte tijdens de winter PRINCIPES BENADERING Het znlicht dat binnenkmt in een gebuw mag dan wel het verwarmingsverbruik

Nadere informatie

PROJECT : IN DER OSTERBACH

PROJECT : IN DER OSTERBACH Brusselsesteenweg 6-2800 Mechelen tel 0475/478.477 - fax 015/340.310 www.vac-nline.be e-mail: inf@vac-nline.be U kan ns van maandag tem zaterdag bereiken van 8u tt 22u PROJECT : IN DER OSTERBACH ROUTE

Nadere informatie

EEN GOEDE LUCHTKWALITEIT VERZEKEREN

EEN GOEDE LUCHTKWALITEIT VERZEKEREN EEN GOEDE LUCHTKWALITEIT VERZEKEREN Verntreinigende stffen vermijden en zrgen vr vldende luchtverversing m de luchtkwaliteit te garanderen PRINCIPES BENADERING De luchtkwaliteit in gebuwen is vaak slechter

Nadere informatie

Technische en bouwkundige voorschriften voor meterlokalen

Technische en bouwkundige voorschriften voor meterlokalen Technische en buwkundige vrschriften vr meterlkalen Referentie: SIB10 CCLB 110 Datum:22/10/2010 Pagina 1/9 Inhudstafel 1 INLEIDING... 3 2 AFKORTINGEN... 3 3 TOEGANKELIJKHEID INSTALLATIES... 3 4 LOKAAL...

Nadere informatie

ENERGIE-EFFICIËNTE LUCHTVERVERSINGSYSTEMEN

ENERGIE-EFFICIËNTE LUCHTVERVERSINGSYSTEMEN - - ENERGIE-EFFICIËNTE LUCHTVERVERSINGSYSTEMEN Zrgen vr een gede luchtkwaliteit met een z beperkt mgelijke energiekst PRINCIPES BENADERING Om luchtkwaliteit te kunnen garanderen, met er wrden gezrgd vr

Nadere informatie

Nieuwe Vlaamse renovatiepremie vanaf 1 november 2015!

Nieuwe Vlaamse renovatiepremie vanaf 1 november 2015! Nieuwe Vlaamse renvatiepremie vanaf 1 nvember 2015! Hebt u plannen m uw wning te renveren? Dan kunt u misschien rekenen p de steun van de vernieuwde Vlaamse renvatiepremie. Vanaf 1 nvember 2015 kunt u

Nadere informatie

Vogelbuurt Amersfoort

Vogelbuurt Amersfoort Vgelbuurt Amersfrt Adressen: de Kramsvgelstraat 1 10 en 12 16 even en neven, Kwikstaartpad 35 46 even en neven, Talingstraat 1 21 neven, IJsvgelpad 1 35 neven, Geelgrsstraat 17-22 even en neven, Merelstraat

Nadere informatie

CPR305/2011/EU VERORDENING BOUWPRODUCTEN

CPR305/2011/EU VERORDENING BOUWPRODUCTEN XCDC Trading & Cnsultancy B.V.B.A. B-8780 Ostrzebeke 1. Algemeen CPR305/2011/EU VERORDENING BOUWPRODUCTEN Vanaf 1 st juli 2014 is de CE MARKERING van buwprducten die nder een geharmniseerde nrm vallen,

Nadere informatie

Ids Veiligheidscoördinatie

Ids Veiligheidscoördinatie Ids Veiligheidscördinatie 1 / 5 IDS-1119 - AG Vespa - Viletstraat 39-2060 Antwerpen - Ontwerpanalyse 01 COÖRDINATIEDAGBOEK Datum: 19-7-2005 Aanwezige partijen: COO: Jhan De Kninck Inf vr: BH AR Karlien.Vanmerhaeghe@vespa.antwerpen.

Nadere informatie

OPTIMAAL ONTWERPEN VAN VENSTERS

OPTIMAAL ONTWERPEN VAN VENSTERS OPTIMAAL ONTWERPEN VAN VENSTERS De ptimale glasppervlakte vinden vereenkmstig de riëntaties en het srt lkaal, en de adequate srt beglazing kiezen vr een ptimaal lichtcmfrt en akestisch cmfrt PRINCIPES

Nadere informatie

PROJECT JOZEF VOLDERSSTRAAT - LEOPOLDSBURG. OFFERTE : woning ruwbouw-winddicht

PROJECT JOZEF VOLDERSSTRAAT - LEOPOLDSBURG. OFFERTE : woning ruwbouw-winddicht PROJECT JOZEF VOLDERSSTRAAT - LEOPOLDSBURG OFFERTE : wning ruwbuw-winddicht Mderne betaalbare en energiezuinige wning gelegen te JOZEF VOLDERSSTRAAT. LIGGING : Het prject JOZEF VOLDERSSTRAAT is een dubbelwnst

Nadere informatie

De voorraad fossiele brandstoffen is eindig. Op termijn zullen we andere bronnen voor onze energievoorziening moeten gebruiken.

De voorraad fossiele brandstoffen is eindig. Op termijn zullen we andere bronnen voor onze energievoorziening moeten gebruiken. 5.2.7 Energie Wat is het thema en waarm is het belangrijk? Het thema energie gaat ver het gebruik van energie in de gebuwde mgeving vr verwarming, keling, verlichting en industriële en agrarische prcessen.

Nadere informatie

Energie besparen door een correcte regeling van de verwarmingsinstallatie: praktijkvoorbeeld in een basisschool

Energie besparen door een correcte regeling van de verwarmingsinstallatie: praktijkvoorbeeld in een basisschool Energie besparen dr een crrecte regeling van de verwarmingsinstallatie: praktijkvrbeeld in een basisschl 1. INLEIDING Veel verwarmingsinstallaties in schlgebuwen draaien p vlle teren, k wanneer er geen

Nadere informatie

De kans is groot dat uw testament niet voldoet aan uw wensen, geen gebruik maakt van

De kans is groot dat uw testament niet voldoet aan uw wensen, geen gebruik maakt van Testamenten check Streep dr wat niet van tepassing is VRAAG 1 Is uw testament van vóór 2003? De kans is grt dat uw testament niet vldet aan uw wensen, geen gebruik maakt van de mgelijkheden sinds de invering

Nadere informatie

EEN KOUDESTRATEGIE ONTWIKKELEN

EEN KOUDESTRATEGIE ONTWIKKELEN PRINCIPES BENADERING EEN KOUDESTRATEGIE ONTWIKKELEN Gegarandeerd zmercmfrt met een z laag mgelijk energieverbruik De terugkerende hitteglven van de afgelpen jaren heeft ervr gezrgd dat het zmercmfrt een

Nadere informatie

Schadeverzekeringen Zakelijk Zorgverzekeringen. o o

Schadeverzekeringen Zakelijk Zorgverzekeringen. o o Dienstenwijzer Z zijn wij u graag van dienst Op de dienstverlening van ns kantr is de Wet p het financieel tezicht van tepassing. Eén van de eisen die uit deze wet vlgt is dat wij u tijdig infrmeren ver

Nadere informatie

Bestek. Familie Sijbring Valtherweg TA Exloo Mobiel

Bestek. Familie Sijbring Valtherweg TA Exloo Mobiel 7875 TA Exl Mbiel +31 619742696 E-mail: svensijbring75@htmail.cm T.a.v.: Ons kenmerk Versie Uw kenmerk / telefn Uw cntactpersn Exl, Lds / Stal 10x20 0 Dhr. S. Sijbring 25-1-2012 06-19742696 Omschrijving

Nadere informatie

OPTIMALISATIE VAN HET NATUURLIJK LICHT

OPTIMALISATIE VAN HET NATUURLIJK LICHT - OPTIMALISATIE VAN HET NATUURLIJK LICHT De vrm en de ppervlakte van de peningen bepalen, evenals de binnenhuisinrichting, vr ptimaal lichtcmfrt en gebruik van natuurlijk licht PRINCIPES BENADERING Het

Nadere informatie

EEN NIEUWE DEFINITIE GEVEN AAN HET THERMISCH COMFORT

EEN NIEUWE DEFINITIE GEVEN AAN HET THERMISCH COMFORT - PRAKTISCHE AANBEVELING CSS13 - EEN NIEUWE DEFINITIE GEVEN AAN HET THERMISCH COMFORT Ons gedrag ten pzichte van verwarmings- en kelingsinstallaties in vraag stellen PRINCIPES Het thermisch cmfrt is waarschijnlijk

Nadere informatie

Zijn in de aanvraag bijlagen genoemd en zijn die bijgevoegd? Zo ja, welke? Nummer desgewenst de bijlagen.

Zijn in de aanvraag bijlagen genoemd en zijn die bijgevoegd? Zo ja, welke? Nummer desgewenst de bijlagen. Checklist berdeling adviesaanvraag 1. De adviesaanvraag Heeft de r een adviesaanvraag gehad? Let p: een rapprt is in principe geen adviesaanvraag. Met een adviesaanvraag wrdt bedeld: het dr de ndernemer

Nadere informatie

ALLE DIENSTEN DIE U NODIG HEBT, WAAR U OOK BENT

ALLE DIENSTEN DIE U NODIG HEBT, WAAR U OOK BENT ALLE DIENSTEN DIE U NODIG HEBT, WAAR U OOK BENT De Dienstenrichtlijn met de cnsument een ruimere keuze bieden, meer waar vr zijn geld geven en een vlttere tegang tt diensten in de hele EU verzekeren WAAROM

Nadere informatie

Resultaten openbare marktconsultatie. Verkoop klooster Groot Bijstervelt Gemeente Oirschot. BIZOB-2011-SK-OIR-010 CONCEPT 19 april 2012

Resultaten openbare marktconsultatie. Verkoop klooster Groot Bijstervelt Gemeente Oirschot. BIZOB-2011-SK-OIR-010 CONCEPT 19 april 2012 Resultaten penbare marktcnsultatie Verkp klster Grt Bijstervelt Gemeente Oirscht BIZOB-2011-SK-OIR-010 CONCEPT 19 april 2012 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeente Oirscht is sinds nvember 2009 eigenaar

Nadere informatie

Normalisatie van gevelelementen Actualiteit en vooruitblik Nieuwigheden veiligheidseisen kinderen en binnenzonwering

Normalisatie van gevelelementen Actualiteit en vooruitblik Nieuwigheden veiligheidseisen kinderen en binnenzonwering Nrmalisatie van gevelelementen Actualiteit en vruitblik Nieuwigheden veiligheidseisen kinderen en binnenznwering Achtergrnd nieuwe nrmering kinderveiligheid met binnenznwering Ongevallen gerapprteerd met

Nadere informatie

Reglement goedkope energielening FRGE

Reglement goedkope energielening FRGE Reglement gedkpe energielening FRGE Particuliere bewners niet-delgrep & particuliere verhuurders 1 Definities 1.1 Lkale Entiteit is een instantie die, p het niveau van één f meerdere gemeenten, instaat

Nadere informatie

Bodem- en vloerisolatie. Vloerisolatie. Factsheet. Wat is vloer- of bodemisolatie? Onafhankelijk advies nodig? Hoe werkt vloerisolatie?

Bodem- en vloerisolatie. Vloerisolatie. Factsheet. Wat is vloer- of bodemisolatie? Onafhankelijk advies nodig? Hoe werkt vloerisolatie? Factsheet Bdem- en vlerislatie 1 Wat is vler- f bdemislatie? Vler- f bdemislatie vrkmt ptrekkende ku en vcht uit de bdem. Je zrgt daarmee vr een geznder en cmfrtabeler binnenklimaat in huis. Je vler zal

Nadere informatie

Uw partner in hernieuwbare energie

Uw partner in hernieuwbare energie www.svetechniek.be Znnebiler anaf 1999.00 * Inclusief 6% btw,levering en mntage : *Tarief ttaal te betalen 4333 Premie 2334 via netbeheerder te recupereren. Levering en mntage. Exclusief afbraak ude biler,

Nadere informatie

Beschermd Wonen met een pgb onder verantwoordelijkheid van gemeenten

Beschermd Wonen met een pgb onder verantwoordelijkheid van gemeenten Beschermd Wnen met een pgb nder verantwrdelijkheid van gemeenten Een factsheet vr cliënten, cliëntvertegenwrdigers en familievertegenwrdigers 1 februari 2016 Sinds 1 januari 2015 valt Beschermd Wnen (vrheen

Nadere informatie

Hoe zet ik een tent op?

Hoe zet ik een tent op? He zet ik een tent p? 1. Een Gede plek vinden en vrbereiden Zek een plek die hger ligt dan de rest Ga als het mgelijk is niet nder lfbmen staan. Bij regen druppelen deze namelijk lang na. Hud rekening

Nadere informatie

Algemeen Reglement voor de arbeidsbescherming

Algemeen Reglement voor de arbeidsbescherming Algemeen Reglement vr de arbeidsbescherming Titel II - Algemene bepalingen betreffende de arbeidshygiëne alsmede de veiligheid en de gezndheid van de arbeiders Hfdstuk I: Bepalingen betreffende de veiligheid

Nadere informatie

Openwerf Scheldehoek 10A

Openwerf Scheldehoek 10A Openwerf Scheldehek 10A Het gebuw Deze halfpen bel etage BEN-wning bestaat uit 3 verdiepingen, met de leefruimte en keuken p de eerste verdieping. Grte glaspartijen p Westen en Nrden geven een practig

Nadere informatie

prijsaanvraag prairietuin - inlichtingenformulier -

prijsaanvraag prairietuin - inlichtingenformulier - prijsaanvraag prairietuin - inlichtingenfrmulier - Datum: Gegevens Klant Naam :... Adres :......... Tel /GSM:... Fax:... @:... Particulier Prfessineel Berep:... ON nr:... Handelaar Eigenschappen tuin in

Nadere informatie

Confidentieel. 16 januari 2013 2013/11989. Sectorbrief Themaonderzoek Uitbesteding Vermogensbeheer. Geacht bestuur,

Confidentieel. 16 januari 2013 2013/11989. Sectorbrief Themaonderzoek Uitbesteding Vermogensbeheer. Geacht bestuur, Tezicht pensienfndsen en beleggingsndernemingen Middelgrte en kleine pensienfndsen Pstbus 98 1000 AB Amsterdam Cnfidentieel Datum Bijlage(n) 1 Onderwerp Sectrbrief Themanderzek Uitbesteding Vermgensbeheer

Nadere informatie

Huiswerk Informatie voor alle ouders

Huiswerk Informatie voor alle ouders Nummer 6 mei 2010 Huiswerk Infrmatie vr alle uders Huiswerk en efening Ged leren lezen en rekenen is belangrijk, want je hebt deze vaardigheden in het dagelijks leven veral ndig. Kinderen ged leren lezen

Nadere informatie

Veiligheidsinstructie voor opslag van gevaarlijke producten in recipiënten

Veiligheidsinstructie voor opslag van gevaarlijke producten in recipiënten Interne Dienst vr Preventie en Bescherming p het Werk Afdeling Risicbeheer Veiligheidsinstructie vr pslag van gevaarlijke prducten in recipiënten Datum 20 januari 2011 Inleiding Opslag wrdt gedefinieerd

Nadere informatie

Resultaten Enquête Bedrijven 2008

Resultaten Enquête Bedrijven 2008 Resultaten Enquête Bedrijven 2008 Gedrag & ervaringen van bedrijven p de vrijgemaakte Vlaamse energiemarkt resultaten met betrekking tt slimme meters Rapprt vr de Vlaamse Reguleringsinstantie vr de Elektriciteits-

Nadere informatie

MATERIALEN IN BOUW EN RENOVATIE

MATERIALEN IN BOUW EN RENOVATIE - ALGEMENE PROBLEMATIEK MAT00 - MATERIALEN IN BOUW EN RENOVATIE Het belang van de keuze van materialen en buwtechnieken in het Brussels Hfdstedelijk Gewest BENADERING De keuze van materialen en buwtechnieken

Nadere informatie

Veelgestelde vragen Zon-Privé gemeente Utrecht

Veelgestelde vragen Zon-Privé gemeente Utrecht Veelgestelde vragen Zn-Privé gemeente Utrecht In dit dcument beantwrden we een aantal veel gestelde vragen. Deze zijn als vlgt gecategriseerd: Zn-Privé actie Utrecht Het plaatsen van znnepanelen p een

Nadere informatie

K5 GEMEENTEPARK VIJVERPARK

K5 GEMEENTEPARK VIJVERPARK BIJZONDER PLAN VAN AANLEG K5 GEMEENTEPARK VIJVERPARK GOEDGEKEURD BIJ KB VAN 7/10/1969 VOORSCHRIFTEN Gedgekeurd bij KB van 7/10/1969, Digitaal bestemmingsplan gedgekeurd bij MB van 28/04/2004 2 INHOUD.

Nadere informatie

build with zelf klussen of kant en klaar?

build with zelf klussen of kant en klaar? build with zelf klussen f kant en klaar? pakketaanbiedingen begane grnd 1 2 vr plevering wning 0 d it yurself 2.490 3a 3a, 3b f 3c na plevering wning 3 a 3 b 3 c 1.900 small Laminaatvler kant- en klaar.

Nadere informatie

Voorbeeldvragen Methodiek NEN 2767

Voorbeeldvragen Methodiek NEN 2767 Nb. Per vraag kunnen er meerdere gede antwrden zijn 1. Welke van de nderstaande bewering is juist? NEN 2767 is een: methdiek vr de bepaling van achterstallig nderhud bjectieve methdiek vr de bepaling van

Nadere informatie

Nieuwsbrief 1 Groen Licht www.nieuwkortenoord.nl

Nieuwsbrief 1 Groen Licht www.nieuwkortenoord.nl Nieuwsbrief 1 Gren Licht www.nieuwkrtenrd.nl Nieuwsbrief 1 Gren Licht Dit is een nieuwsbrief, speciaal gericht p de actie Gren Licht in Nieuw Krtenrd. Subsidie beschikbaar gesteld dr Prvincie vr Gren Licht

Nadere informatie

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Federaal Agentschap vr de Veiligheid van de Vedselketen Omzendbrief betreffende de cntrle van de identiteit van paarden en de uitsluiting vr de slacht vr menselijke cnsumptie van buiten de wettelijke termijn

Nadere informatie

AKOESTIEK IN HET VOORONTWERP

AKOESTIEK IN HET VOORONTWERP AKOESTIEK IN HET VOORONTWERP Inleiding PS-Acustics BVBA Alle rechten vrbehuden. Niets uit deze uitgave mag wrden vermenigvuldigd en/f penbaar gemaakt wrden dr middel van druk, ftkpie, micrfilm, elektrnisch

Nadere informatie

Het Nieuwe Werken: hieperdepiep hoera? De rol van de OR bij de invoering van Het Nieuwe Werken

Het Nieuwe Werken: hieperdepiep hoera? De rol van de OR bij de invoering van Het Nieuwe Werken Het Nieuwe Werken: hieperdepiep hera? De rl van de OR bij de invering van Het Nieuwe Werken De kans is grt dat er in uw rganisatie al wrdt gesprken ver de invering van Het Nieuwe Werken. En z niet, dan

Nadere informatie

Wie verkoopt uw huis?

Wie verkoopt uw huis? Wie verkpt uw huis? Accuntnet Verkp Vertruwens Persn Service Accuntnet V V P Service Wie verkpt uw huis? Als u uw huis wilt verkpen, schakelt u k in Spanje een makelaar in. Echter in Spanje geeft men nrmaal

Nadere informatie

KIES DE BESTE MANIER OM WARMTE TE PRODUCEREN

KIES DE BESTE MANIER OM WARMTE TE PRODUCEREN - KIES DE BESTE MANIER OM WARMTE TE PRODUCEREN Een manier kiezen m warmte te prduceren die een ged energierendement cmbineert met een geringe invled p het milieu PRINCIPES BENADERING Samen met de kwaliteit

Nadere informatie

de warmtepomp Het verwarming systeem van de toekomst

de warmtepomp Het verwarming systeem van de toekomst de warmtepmp Het verwarming systeem van de tekmst Del van deze avnd inzicht geven in: rl warmtepmpen in de duurzame energietransitie he warmtepmpen werken islatie eisen van de wning welke type warmtepmp

Nadere informatie

Reglement betreffende een Provinciale herkenbaarheid bij elke vorm van provinciale subsidie.

Reglement betreffende een Provinciale herkenbaarheid bij elke vorm van provinciale subsidie. Reglement betreffende een Prvinciale herkenbaarheid bij elke vrm van prvinciale subsidie. DE PROVINCIERAAD VAN WEST - VLAANDEREN, Overwegende dat het belang van de prvinciale herkenbaarheid, naar aanleiding

Nadere informatie

Basiscriteria voor het overdragen van een archeologisch archief aan een bewaarnemer

Basiscriteria voor het overdragen van een archeologisch archief aan een bewaarnemer Basiscriteria vr het verdragen van een archelgisch archief aan een bewaarnemer Deze basiscriteria vr het verdragen van een archelgisch archief aan een tijdelijke f permanente bewaarnemer werden ntwikkeld

Nadere informatie

TOELICHTING KOSTEN MOZAÏEKBEHEER OPEN GRASLAND

TOELICHTING KOSTEN MOZAÏEKBEHEER OPEN GRASLAND STICHTING COLLECTIEF AGRARISCH NATUURBEHEER SCAN TOELICHTING KOSTEN MOZAÏEKBEHEER OPEN GRASLAND BESCHRIJVING De ksten mzaïekbeheer zijn een vergeding vr de ksten die p bedrijfsniveau gemaakt wrden vr het

Nadere informatie

Wilt u het volledige rapport van VROM inzien, klik dan hier. 2 Hoeveel kamers heeft uw woning? (de keuken telt niet mee)

Wilt u het volledige rapport van VROM inzien, klik dan hier. 2 Hoeveel kamers heeft uw woning? (de keuken telt niet mee) Vragenlijst VROM Dit is een vragenlijst vr het inventariseren van mgelijke knelpunten in uw eigen wning die een belemmering kunnen zijn vr bewning p hgere leeftijd. De vragenlijst geeft u infrmatie ver

Nadere informatie

Les Hernieuwbare energie

Les Hernieuwbare energie LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Hernieuwbare energie Werkblad Les Hernieuwbare energie Werkblad "100% duurzaam", "Hllandse wind", "Kies bigas!": wie de reclames van energiebedrijven bekijkt zu bijna denken

Nadere informatie

Subsidieverordening isolatiemaatregelen bestaande eigen woningen

Subsidieverordening isolatiemaatregelen bestaande eigen woningen Raadsvrstel AGENDAPUNT: 6 VERGADERDATUM: 16 FEBRUARI 2012 Onderwerp Datum cllegebesluit Subsidieverrdening islatiemaatregelen bestaande eigen wningen Cmmissie Vlkshuisvesting, Datum vergadering 08-02-2012

Nadere informatie

Niet meer manueel hanteren van lasten

Niet meer manueel hanteren van lasten Niet meer manueel hanteren van lasten Vrbeeld van een Gede Pratij Jeren van de Giessen Lelystad, 23-10-2008 Prgramma: Intrductie Het rbleem Nadere RI&E Fysiee belasting De lssing Onze winst Jury rdeel

Nadere informatie

Project Boskant Leopoldsburg Vooruitzien

Project Boskant Leopoldsburg Vooruitzien X-ECO Ing. Gert Vanden Ber Lenard Meesstraat 16 3970 Lepldsburg 0472-32.20.98 www.x-ec.net Prject Bskant Lepldsburg Vruitzien EPB ENERGIE PRESTATIE EN BINNENKLIMAAT Simulatie Prjectwning type B (LOT 2)

Nadere informatie

Subsidiereglement Energiezorg op School 2014. Hoofdstuk I: Algemene bepalingen

Subsidiereglement Energiezorg op School 2014. Hoofdstuk I: Algemene bepalingen Subsidiereglement Energiezrg p Schl 2014 Hfdstuk I: Algemene bepalingen Artikel 1.- Stedenfnds De subsidie Energiezrg p Schl past in de Beleidsvereenkmst Stedenfnds tussen de Vlaamse Gemeenschap en de

Nadere informatie

Arbo Rapport. Darren Arendse M2a1 66753

Arbo Rapport. Darren Arendse M2a1 66753 Arb Rapprt Darren Arendse M2a1 66753 Inhudspgave Inleiding blz 3 Hfdstuk 1 Arb- wet blz 4 Hfdstuk 2 Nrmen en Richtlijnen vr beeldschermwerkplekken blz 5 Hfdstuk 3 Verbeterpunten werkplaats blz 6 Hfdstuk

Nadere informatie

Toelichting bij het document opnameverklaring bij opname in een psychiatrisch ziekenhuis

Toelichting bij het document opnameverklaring bij opname in een psychiatrisch ziekenhuis 72095942000 VZW Psych. Centrum Caritas Caritasstraat 76 9090 MELLE Telichting bij het dcument pnameverklaring bij pname in een psychiatrisch ziekenhuis U kan als patiënt een aantal keuzes in verband met

Nadere informatie

Veel gestelde vragen huurbeleid 18 oktober 2012

Veel gestelde vragen huurbeleid 18 oktober 2012 Veel gestelde vragen huurbeleid 18 ktber 2012 Algemeen: 1. Waarm kmt er een nieuw huurbeleid? Een aantal ntwikkelingen heeft ervr gezrgd dat wij ns huurbeleid hebben aangepast. Deze ntwikkelingen zijn:

Nadere informatie

Aanvraagformulier subsidieregeling isolatiemaatregelen woningen 2015

Aanvraagformulier subsidieregeling isolatiemaatregelen woningen 2015 Aanvraagfrmulier subsidieregeling islatiemaatregelen wningen 2015 Raadhuisplein 2 Pstbus 500 3850 AM Ermel t 0341 56 73 21 Vul dit frmulier in, zet uw handtekening en stuur het p naar de Gemeente Ermel,

Nadere informatie

Schade protocol Zuiderpark Stadswalzone

Schade protocol Zuiderpark Stadswalzone Schade prtcl Zuiderpark Stadswalzne Gemeente s-hertgenbsch december 2012 Schadeprtcl Zuiderpark - Stadswalzne In dit dcument staat he de gemeente s-hertgenbsch mgaat met schadeclaims. Het is er p gericht

Nadere informatie

Mannechie. De Mogelijkheden van Mannechie, ofwel: wat kan Mannechie allemaal vlot, vriendelijk en vakkundig voor U doen?

Mannechie. De Mogelijkheden van Mannechie, ofwel: wat kan Mannechie allemaal vlot, vriendelijk en vakkundig voor U doen? Mannechie De Mgelijkheden van Mannechie, fwel: wat kan Mannechie allemaal vlt, vriendelijk en vakkundig vr U den? Hiernder een beknpte lijst met de mgelijkheden van Mannechie: Service vr U. Bedrijfspanden

Nadere informatie

THERMISCHE ISOLATIE: KIES GEZONDE EN ECOLOGISCHE MATERIALEN

THERMISCHE ISOLATIE: KIES GEZONDE EN ECOLOGISCHE MATERIALEN PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN THERMISCHE ISOLATIE: KIES GEZONDE EN ECOLOGISCHE MATERIALEN Kies hernieuwbare, recycleerbare en gerecycleerde materialen f

Nadere informatie

Beleidsregels verrekenen inkomsten uit commerciële (onder) verhuur en commerciële kostgeverschap 2015

Beleidsregels verrekenen inkomsten uit commerciële (onder) verhuur en commerciële kostgeverschap 2015 Beleidsregels verrekenen inkmsten uit cmmerciële (nder) verhuur en cmmerciële kstgeverschap 2015 Inhud Beleidsregels verrekenen inkmsten uit cmmerciële (nder) verhuur en cmmerciële kstgeverschap 2015...

Nadere informatie

Oproep erkenning en subsidiëring van groepsgericht aanbod. opvoedingsondersteuning door vrijwilligers

Oproep erkenning en subsidiëring van groepsgericht aanbod. opvoedingsondersteuning door vrijwilligers Oprep erkenning en subsidiëring van grepsgericht aanbd pvedingsndersteuning dr vrijwilligers In het kader van het versterken van aanbd pvedingsndersteuning in de Huizen van het Kind lanceert Kind en Gezin

Nadere informatie

NIET-DRAGENDE BINNENMUREN EN TUSSENWANDEN: GEZONDE MATERIALEN MET EEN GUNSTIGE MILIEUBALANS KIEZEN

NIET-DRAGENDE BINNENMUREN EN TUSSENWANDEN: GEZONDE MATERIALEN MET EEN GUNSTIGE MILIEUBALANS KIEZEN PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN NIET-DRAGENDE BINNENMUREN EN TUSSENWANDEN: GEZONDE MATERIALEN MET EEN GUNSTIGE MILIEUBALANS KIEZEN Ver eclgische binnenwanden

Nadere informatie

Beeldkwaliteitplan Herontwikkeling woningbouw Van Dekemalaan evennr. 6-20

Beeldkwaliteitplan Herontwikkeling woningbouw Van Dekemalaan evennr. 6-20 Beeldkwaliteitplan Herntwikkeling wningbuw Van Dekemalaan evennr. 6-20 Team stedenbuw ntwerp 07062013 Inleiding Het prject betreft de herntwikkeling van de huurwningen aan de Van Dekemalaan westzijde evennummers

Nadere informatie

Toelichting Checklist Optimale informatie beleggingsverzekering

Toelichting Checklist Optimale informatie beleggingsverzekering Telichting Checklist Optimale infrmatie beleggingsverzekering Algemeen Infrmatie ver beleggingsverzekeringen Beleggingsverzekeringen zijn cmplexe prducten. Om de klant beter inzicht te geven in de werking

Nadere informatie

ZORGEN VOOR EEN INTENSIEVE LUCHTVERVERSING

ZORGEN VOOR EEN INTENSIEVE LUCHTVERVERSING Om nline kennis te maken met de nieuwe versie 2016 van de Gids Duurzame Gebuwen, surft u naar: http://www.gidsduurzamegebuwen.brussels - - ZORGEN VOOR EEN INTENSIEVE LUCHTVERVERSING In het kader van een

Nadere informatie

Opleiding. Elektromechanica. Code + officiële benaming van de module. Db1 Verwarmings- en koeltechniek 1. Academiejaar 2015-2016.

Opleiding. Elektromechanica. Code + officiële benaming van de module. Db1 Verwarmings- en koeltechniek 1. Academiejaar 2015-2016. Opleiding Elektrmechanica Cde + fficiële benaming van de mdule Db1 Verwarmings- en keltechniek 1 Academiejaar 2015-2016 Semester 1 Studiemvang 6 studiepunten Ttale studietijd: 120 Aantal lestijden 80 Aandeel

Nadere informatie

Maak van 2015 jouw persoonlijk professionaliseringsjaar

Maak van 2015 jouw persoonlijk professionaliseringsjaar Maak van 2015 juw persnlijk prfessinaliseringsjaar en wrd Nlc erkend Register Lpbaanprfessinal (RL) Nlc erkend Register Lpbaanprfessinal (RL) Deze status wrdt bereikt na certificering dr het nafhankelijke

Nadere informatie

Presentatie eisen reisweek

Presentatie eisen reisweek Presentatie eisen reisweek Beste reisadviseurs, De aftrap is genmen. We zijn begnnen aan een spannende strijd m te bepalen he nze werkweek er in juni 2013 uit zal zien. Natuurlijk lijkt het een beetje

Nadere informatie

Beheerplan voor bouwhistorische objecten

Beheerplan voor bouwhistorische objecten Beheerplan vr buwhistrische bjecten 2.7.1 Inleiding Met een beschermd stadsgezicht, ngeveer 1500 mnumenten en een uniek laatmiddeleeuws bdemarchief heeft Drdrecht een mvangrijke bven- en ndergrndse cultuurhistrische

Nadere informatie

Reglement renteloze energielening FRGE

Reglement renteloze energielening FRGE Reglement rentelze energielening FRGE Particuliere bewners delgrep 1 Definities 1.1 Lkale Entiteit is een instantie die, p het niveau van één f meerdere gemeenten, instaat vr de lkale realisering van de

Nadere informatie

Literatuurstudie. Zes energie neutrale woningen te Varsseveld. Is het gras bij de buren echt groener? Energieneutraal Bouwen

Literatuurstudie. Zes energie neutrale woningen te Varsseveld. Is het gras bij de buren echt groener? Energieneutraal Bouwen Literatuurstudie Zes energie neutrale wningen te Varsseveld Is het gras bij de buren echt grener? Opdrachtgever Cntactpersn Datum en Plaats Prjectleden Afstudeerbegeleiders : Expertisecentrum Energieneutraal

Nadere informatie

prijsaanvraag 'Kruidlaag in Woodland' - inlichtingenformulier -

prijsaanvraag 'Kruidlaag in Woodland' - inlichtingenformulier - prijsaanvraag 'Kruidlaag in Wdland' - inlichtingenfrmulier - Datum: Termijn: Beste klant Wij helpen u graag bij de creatie van uw schaduwtuin f schaduwbrder nder bestaande bmen f en heesters. Vul dit frmulier

Nadere informatie

COMMISSIE VOOR AANVULLENDE PENSIOENEN ADVIES nr. 19 de dato 13 februari 2007

COMMISSIE VOOR AANVULLENDE PENSIOENEN ADVIES nr. 19 de dato 13 februari 2007 COMMISSIE VOOR AANVULLENDE PENSIOENEN ADVIES nr. 19 de dat 13 februari 2007 Gelet dat de Cmmissie vr aanvullende pensienen, samengesteld krachtens art. 53 van de Wet van 28 april 2003 betreffende de aanvullende

Nadere informatie

1. Lid: onder een lid wordt verstaan een bij Pennyplace ingeschreven particulier of ZZP-er / bedrijf die / dat als doel heeft:

1. Lid: onder een lid wordt verstaan een bij Pennyplace ingeschreven particulier of ZZP-er / bedrijf die / dat als doel heeft: ALGEMENE VOORWAARDEN VAN PENNYPLACE VOOR LEDEN Inhudspgave: Artikel 1: Definities... 1 Artikel 2 - Identiteit van de ndernemer... 1 Artikel 3 -Tepasselijkheid en wijziging Algemene Vrwaarden... 2 Artikel

Nadere informatie

D i e n s t v e r l e n i n g s d o c u m e n t

D i e n s t v e r l e n i n g s d o c u m e n t D i e n s t v e r l e n i n g s d c u m e n t Ons kantr hudt zich bezig met financiële dienstverlening en heeft zich gespecialiseerd in schade- en levensverzekeringen en is daarbij actief p de zakelijkeen

Nadere informatie

plaatsen van materialen of tijdelijke opstellingen op (of over) de openbare weg, openbaar domein of een publiek toegankelijk terrein

plaatsen van materialen of tijdelijke opstellingen op (of over) de openbare weg, openbaar domein of een publiek toegankelijk terrein plaatsen van materialen f tijdelijke pstellingen p (f ver) de penbare weg, penbaar dmein f een publiek tegankelijk terrein Altijd een vrije drgang van minimaal 4 m hgte en 4 m breedte vrzien: Opstelling

Nadere informatie

DE PRODUCTIE VAN SANITAIR WARM WATER VERBETEREN

DE PRODUCTIE VAN SANITAIR WARM WATER VERBETEREN PRAKTISCHE GIDS VOOR DE RENOVATIE EN DE DUURZAME CONSTRUCTIE VAN KLEINE GEBOUWEN DE PRODUCTIE VAN SANITAIR WARM WATER VERBETEREN Sanitair warm water verwarmen, verdelen en aftappen, rekening hudend met

Nadere informatie

Hergebruikinitiatieven

Hergebruikinitiatieven Hergebruikinitiatieven Principe: materialen en verpakkingen hergebruiken vr ze afval wrden Hergebruik betekent de terugwinning en het hergebruik van prducten f nderdelen ervan: hergebruik van de verschillende

Nadere informatie

dat u gemakkelijker het huurcontract kunt opzeggen als u een koper voor de woning heeft gevonden.

dat u gemakkelijker het huurcontract kunt opzeggen als u een koper voor de woning heeft gevonden. Telichting huurcntract Tijdelijke verhuur p basis Leegstandwet behrende bij het huurcntract p de website van Vereniging Eigen Huis datum van pstellen telichting: 14 december 2012 Inleiding Het verhuren

Nadere informatie

LOGBOEK van: klas: 1

LOGBOEK van: klas: 1 LOGBOEK van: klas: 1 Inhudspgave Inleiding en inhud van het lgbek Wat is de maatschappelijke stage? Delen van de maatschappelijke stage Waar de je maatschappelijke stage? Kaders waarbinnen de maatschappelijke

Nadere informatie

VRIJSTELLINGEN van Verkennend Bodemonderzoek (VBO) *

VRIJSTELLINGEN van Verkennend Bodemonderzoek (VBO) * VRIJSTELLINGEN van Verkennend Bdemnderzek (VBO) * * zals bepaald dr art.13/4 van de Ordnnantie van 5 maart 2009 betreffende het beheer en de sanering van verntreinigde bdems, gewijzigd dr de rdnnantie

Nadere informatie

Elektrische warmhoudplaat

Elektrische warmhoudplaat Elektrische warmhudplaat 114.360 114.361 114.362 V1/1209 NL/B 1. Algemeen 74 1.1 Infrmatie ver de gebruiksaanwijzing 74 1.2 Symblverklaring 74 1.3 Aansprakelijkheid en vrijwaring 75 1.4 Auteursrecht 75

Nadere informatie