1. Inleiding 29. Hoofdstuk 4. De wettelijke verdeling en de wilsrechten 29 P.G. Knoppers...29

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Voorwoord XV Hoofdstuk 1. Algemene opbouw Boek 4 en kort overzicht van de grondslagen van het Nederlandse erfrecht 1 A.M. Steegmans Algemene opbouw Boek Verschillende grondslagen van het erfrecht 5 Hoofdstuk 2. Algemene bepalingen 9 N. van Oostrom Inleiding 9 2. Versterferfrecht of testamentair erfrecht 9 3. De commoriëntenregeling Onwaardigheid De nalatenschap De waardering De schulden Geregistreerd partnerschap en stiefkind 14 Hoofdstuk 3. De erfopvolging bij versterf 15 W. Breemhaar Inleiding De voorwaarden De onder a) genoemde voorwaarde De onder b) genoemde voorwaarde De onder c) genoemde voorwaarde De onder d) genoemde voorwaarde De onder e) genoemde voorwaarde De echtgenoot of geregistreerde partner en de bloedverwanten van de erflater Het parentelestelsel Uit eigen hoofde en bij plaatsvervulling De aandelen van de uit eigen hoofde geroepen erfgenamen De plaatsvervulling geschiedt staaksgewijs De gerechtelijke vaststelling van het ouderschap 26 Hoofdstuk 4. De wettelijke verdeling en de wilsrechten 29 P.G. Knoppers Inleiding Gevolgen van de wettelijke verdeling De wettelijke verdeling Stiefkinderen Omvang van de vordering van het kind 32 V

2 2.4 Boedelbeschrijving De voldoening van de vordering De opeisbaarheid van de vordering Rente Voldoening van de vordering De in de verdeling betrokken schulden Draagplicht Aansprakelijkheid Verhaalbaarheid Negatieve nalatenschap Afwijking van de wettelijke verdeling bij testament De mogelijkheden om af te wijken van de wettelijke verdeling Ongedaanmaking De bevoegdheid van de langstlevende echtgenoot Gedeeltelijke of partiële ongedaanmaking is niet mogelijk Gevolgen van ongedaanmaking Wilsrechten Functie van de wilsrechten Bloot eigendomswilsrecht en niet-opeisbare vordering op ouder: 4:19 BW Vol eigendomswilsrecht en opeisbare vordering op ouder: 4:20 BW Bloot eigendomswilsrecht en niet-opeisbare vordering op stiefouder: 4:21 BW Vol eigendomswilsrecht en opeisbare vordering op stiefouder: 4:22 BW Wilsrechten in het algemeen De aan de wilsrechten onderworpen goederen en zaaksvervanging Toerekening bij uitoefening wilsrecht Uitoefening wilsrechten door minderjarige Vruchtgebruik 50 Hoofdstuk 5. Andere wettelijke rechten 51 C.A. Kraan Inleiding Gebruik woning en inboedel en verzorgingsvruchtgebruik Recht op voortgezet gebruik woning en inboedel Verzorgingsvruchtgebruik langstlevende echtgenoot Vruchtgebruik op woning en inboedel Beperking beschikkingsbevoegdheid erfgenamen Legatarissen en lastbevoordeelden Vruchtgebruik op overige goederen van de nalatenschap Inhoud vruchtgebruik Echtscheiding en scheiding van tafel en bed Verhouding verzorgingsvruchtgebruik tegenover andere gerechtigden; inkorting Einde vruchtgebruik 58 VI

3 4. De sommen ineens Som ineens voor verzorging en opvoeding Uitgesteld loon Algemene bepalingen met betrekking tot de sommen ineens Recht op overdracht van goederen die behoren tot een beroep of bedrijf 61 Hoofdstuk 6. De uiterste wilsbeschikking 63 N.V.C.E. Bauduin Inleiding Kenmerken Algemeen Rechtshandeling Eenzijdigheid en werking na overlijden Gesloten stelsel Herroepelijkheid (gevolg) Voorwaarden Algemeen Bij uiterste wil Persoonlijk Vorm Algemeen Notarieel of depot-testament Codicil en buitengewone testamentsvormen Maken en genieten Testeerbevoegd en wilsbekwaam Voordeel genieten Wilsgebreken 77 Hoofdstuk 7. Soorten uiterste wilsbeschikkingen 79 L.A.G.M. van der Geld Erfstelling Legaat Inleiding Wijze van verkrijging Voldoening Gelegateerde behoort niet tot nalatenschap Quasilegaten De testamentaire last Inleiding Ontbindende voorwaarde Stichting Voorwaardelijke makingen Inleiding Voorwaardelijkheid Bestaanseis Voorwaardelijke makingen in de testamentenpraktijk 88 VII

4 7.4.1 Dertig-dagen-clausule Tweetrapsmaking algemeen Tweetrapsmaking toepassingen Positie voorwaardelijke verkrijgers Uiterste wilsbeschikkingen uit Boek 4 BW, varia Uiterste wilsbeschikkingen buiten Boek 4 BW Inleiding Uitsluitingsclausule Voogdbenoeming Uitsluiting ouderlijk vruchtgenot 93 Hoofdstuk 8. Uitleg van uiterste wilsbeschikkingen 95 W.D. Kolkman Inleiding Korte historische beschouwing Uitleg in breder perspectief Verhoudingen en omstandigheden (artikel 4:46 lid 1 BW) Inleiding Verhoudingen en omstandigheden (I): HR 3 december Verhoudingen en omstandigheden (II): HR 18 februari Verhoudingen en omstandigheden (III): overige jurisprudentie Daden en verklaringen van erflater van buiten uiterste wil (artikel 4:46 lid 2 BW) Vergissing in persoon of goed (artikel 4:46 lid 3 BW) Alternatieven Twee veelvoorkomende uitlegproblemen Ex-partnerproblematiek Indelegitiemestelling Naaste bloedverwanten Aanvulling 107 Hoofdstuk 9. De legitieme portie 109 T.J. Mellema-Kranenburg Inleiding Wat is de legitieme portie? Wie kan er een beroep op de legitieme portie doen? Het breukdeel van de legitieme (artikel 4:64 BW) De omvang van de legitieme portie (artikel 4:65 BW) De in aanmerking komende giften Toerekening aan de legitimaris Uitzonderingen op de inferieuriteit (artikelen 4:74 en 4:75 BW) Het recht op informatie Het geldend maken van de legitieme portie Opeisbaarheid legitieme Vervaltermijn (artikel 4:85 BW) Inkorting 120 VIII

5 14. Bijzondere invloeden 121 Hoofdstuk 10. Executele en afwikkelingsbewind 123 B.M.E.M. Schols Inleiding en rechtspositie Benoeming en aanvaarding; wie? Meerdere executeurs Het beheren van de nalatenschap; vertegenwoordigingsbevoegdheid Het voldoen van schulden van de nalatenschap De verkoopbevoegdheid De legatenexecuteur Aanwijzen boedelnotaris, boedelbeschrijving en oproepen schuldeisers Informatieplichten De beloning De ander wettelijk vruchtgebruiker als fictief erfgenaam Einde van de taak en einde van het beheer Rekening en verantwoording Afwikkelingsbewind Overgangsrecht De fiscale positie 138 Hoofdstuk 11. Testamentair Bewind 141 B.O. Kapma Bewind Inleiding Voorbeelden Waarover kan een bewind worden ingesteld Wie kan tot bewindvoerder worden benoemd Verplichtingen van de bewindvoerder De gevolgen van het bewind De strekking van het bewind bepaalt de rechtsgevolgen Verdeling van bevoegdheden Beheer Andere handelingen dan beheer Aansprakelijkheid van de rechthebbende, verhaal op de onder bewind staande goederen Testamentair bewind en legitieme Loon van de bewindvoerder Einde van het bewind Rekening en verantwoording Afwikkelingsbewindvoerder 148 Hoofdstuk 12. De gevolgen van erfopvolging 149 K. van Barneveld-Peters Aanvaarden, verwerpen dan wel beneficiair aanvaarden van een nalatenschap door een erfgenaam 149 IX

6 2. Aanvaarden en verwerpen van legaten door een legataris Rechtsgevolgen aanvaarden, verwerpen dan wel beneficiair aanvaarden van een nalatenschap Terugkomen op reeds uitgebrachte keuzes De verklaring van erfrecht en de verklaring van executele Overgangsrecht 159 Hoofdstuk 13. De positie van de minderjarige in het erfrecht 161 J.H.M. ter Haar Inleiding De minderjarige, de wettelijke vertegenwoordiger en de kantonrechter Machtiging of goedkeuring Het voortdurende toezicht op het bewind van de voogd Het toezicht op het bewind van de ouder De minderjarige en (beneficiaire) aanvaarding De minderjarige en de wettelijke verdeling De boedelbeschrijving van artikel 4:16 lid 2 BW De minderjarige en de wilsrechten van artikel 4:19 tot en met 4:22 BW De minderjarige en de legitieme portie De minderjarige en de som ineens van artikel 4:35 BW Alimentatie in het erfrecht Geen som ineens in de gevallen als bedoeld in artikel 4:35 lid 2 BW Overige bepalingen De minderjarige en de bijzondere curator Uiterste wilsbeschikkingen die minderjarigen betreffen De benoeming van één of meer voogden Het testamentair minderjarigenbewind De ontzegging van het ouderlijk vruchtgenot Tot slot 174 Hoofdstuk 14. De vereffening 175 M.J.P. Schipper Inleiding Verloop op hoofdlijnen: Wanneer vindt vereffening plaats? Benoeming vereffenaar door rechtbank Benoeming vereffenaar na beneficiaire aanvaarding Erfrecht Pauliana Benoeming vereffenaar buiten beneficiaire aanvaarding Procedure benoeming en te benoemen persoon Aanwijzingen voor de vereffenaar Taken vereffenaar Aansprakelijkheid wettelijk vertegenwoordiger en vereffenaar Aansprakelijkheid beneficiair aanvaardende erfgenaam Oproeping schuldeisers 183 X

7 4.4 Tegeldemaking Uitdelingslijst Lichte vereffening Titel 3.7 grotendeels niet van toepassing tijdens vereffening Verhaal tijdens vereffening Rangorde crediteuren Opsporing erfgenamen en einde vereffening Einde taak vereffenaar 187 Hoofdstuk 15. Verdeling van de nalatenschap 189 Gr. van der Burght Algemeen Verdeling De rechterlijke verdeling: de adiudicatio Nalatenschap als een bijzondere (gebonden) gemeenschap Beschikkingsmacht erfgenamen Beschikkingsmacht over aandeel in bepaald goed Schuldeisers Beschikkingsmacht over gehele aandeel Executie van aandeel Aard van de verdeling Wie kan verdeling vorderen? Procedure; geen verjaring Uitzonderingen recht op verdeling Overgeslagen goederen Wie nemen aan de verdeling deel? De incidentenleer Geschillen tussen deelgenoten Notarieel proces-verbaal Rechterlijke last tot verdeling en de adiudicatio De onzijdige persoon Verdeling van de nalatenschap Vorm van de verdeling Geen vrij beheer Vormvoorschriften Boedelbeschrijving en informatieplicht De waardering Omvang naar dag van openvallen; waardering naar de dag van verdeling Door de erflater opgelegde verplichting tot inbreng van giften Gedwongen toerekening van schulden Nietige en vernietigbare verdelingen 206 Hoofdstuk 16. Schenking en gift 211 A.M. v. Riemsdijk en S. Blom-Visser Definities 211 XI

8 2. Verschillen tussen de gift en de schenking Het doen van schenkingen en giften; aan wie en waarom? Schenkingsrecht Fiscale aspecten 215 Hoofdstuk 17. Overgangsrecht 217 E.W.J. Ebben Algemeen Overgangsbepalingen voor het erfrecht De regeling van de nulliteiten De regeling rond de legitieme Nieuw recht en uitleg van oude testamenten 226 Hoofstuk 18. Procederen in erfrechtkwesties 227 J.Th.M. Diks Inleiding Dossieropbouw Centraal Testamentregister (CTR) Boedelregister en verklaring van erfrecht (VVE) Administratie erflater, bankbescheiden, aangifte erfbelasting en polis levensverzekering Procesrecht Dagvaarding of verzoek Absolute en relatieve bevoegdheid Betekening aan de gezamenlijke erfgenamen Wie in een gerechtelijke procedure te betrekken Boek 3 Titel 2 Rv: Van procedures betreffende een nalatenschap of een gemeenschap Verzegeling en ontzegeling (artikel 658-artikel 670 Rv) Boedelbeschrijving (artikelen Rv) Rechtsmiddelen tegen beschikkingen in procedures betreffende een nalatenschap (artikel 676a-artikel 676b Rv) Verdeling van een gemeenschap (artikel 677-artikel 680 Rv) Veel voorkomende procedures Verdeling Geldigheid uiterste wilsbeschikking Uitleg uiterste wilsbeschikking Executele Vereffening Legitieme portie 236 Hoofdstuk 19. Vormen van begeleiding van de afwikkeling van een nalatenschap, in het bijzonder mediation 237 F. Schonewille Inleiding Begeleiding van de verdeling van een nalatenschap 237 XII

9 3. Meerzijdige rechtshandeling, contractvrijheid en partijautonomie Een methodische werkwijze Partijautonomie en zorgplicht De zorgplicht van de begeleider van de verdeling De traditionele begeleiders van een verdeling Mediation Mediation als inclusieve methode De gerechtelijke procedure en de mediationmethode vergeleken Wetgeving op het terrein van mediation De notaris als mediator Casus: de testamenten van Lies en Willem Slot 264 Hoofdstuk 20. Belastingheffing bij overlijden 267 M.C.W.H. van Valburch Inleiding Erfbelasting Schenkbelasting Tarief en vrijstellingen Progressievoordeel Woonplaats erflater Recht van overgang Fictieve erfrechtelijke verkrijgingen Waarde van de verkrijging Aangifte Inkomstenbelasting Aandeel in onverdeelde nalatenschap Onderbedelingsvorderingen Oude rente van vóór Overlijden van een aanmerkelijk belanghouder; heffing in box Overlijden van een box 1-ondernemer (winst uit onderneming) Executeursloon Buitenlandse belastingen Estate planning Erfbelasting Inkomstenbelasting Civielrechtelijk 277 Hoofdstuk 21. Erfrecht en IPR 279 P.A.M. Lokin Inleiding Het toepasselijk erfrecht op grond van de Erfrechtverordening Het objectief van toepassing zijnde recht op de erfopvolging De objectieve verwijzingsregel Renvoi Het subjectief van toepassing zijnde recht op de erfopvolging 281 XIII

10 2.3 Schematische weergave verwijzingsresultaat (erfopvolging) Het toepasselijke erfrecht op grond van Boek 10 BW Het objectief van toepassing zijnde recht op de vererving Eerste categorie en verwijzingsregel Tweede categorie en verwijzingsregel Derde categorie en verwijzingsregel Renvoi Het subjectief van toepassing zijnde recht op de vererving Schematische weergave verwijzingsresultaat (vererving) Het van toepassing zijnde recht op de afwikkeling 287 XIV