Handboek Incidentbestrijding op het Water

Transcriptie

1 Handboek Incidentbestrijding op het Water

2 1 Uitgave april 2009

3 2

4 3 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Deel A Kaders Incidentbestrijding op het Water 14 A1 Wettelijk en organisatorisch kader incidentbestrijding op het water 1 Inleiding 2 Wettelijk kader 3 Bestuurlijke organisatie 4 Operationele organisatie Deel B Operationele uitwerking Incidentbestrijding op het Water 34 B1 B2 B3 Randvoorwaardelijke processen 1 Inleiding 2 Melding & Alarmering 3 Leiding & Coördinatie 4 Op- & Afschaling 5 Informatiemanagement Bijlagen Uitwerking Ramptype 2 Ongeval op het water 6 Inleiding 7 Uitwerking per scenario Rampbestrijdingsprocessen 8 Inleiding 9 Overzicht rampbestrijdingsprocessen 10 Beschrijving rampbestrijdingsprocessen 11 Verantwoordelijksheidsverdeling Deel C Voorbereiding Incidentbestrijding op het Water 100 C1 C2 C3 Planvorming Incidentbestrijdingsplan op het water 1 Inleiding 2 Wanneer een incidentbestrijdingsplan opstellen? 3 Het bepalen van het werkingsgebied van een IBP 4 Incidentbestrijdingsplan Waterrandprocedures 5 Inleiding Richtlijn multidisciplinair opleidings-, trainings- en oefenplan 6 Algemene situatieanalyse 7 Opleiding en oefenbeleidsprioriteiten 8 Uitvoering 9 Planning en oefenverdeling

5 4 Deel D Borging Incidentbestrijding op het Water 144 D1 Landelijke en regionale organisatie- en overlegstructuur 1 Structurele borging Incidentbestrijding op het Water 2 Coördinerende Veiligheidsregio en Waterfunctionaris Deel E Zorgnormen incidentbestrijding op het Water 152 E1 Specifieke zorgnormen voor op het water 1 Inleiding zorgnorm 2 Inventarisatie mogelijke risico s 3 Analyse per scenario 4 Bepaling zorgnormen Appendices 178 Appendix 1: Appendix 2: Appendix 3: Appendix 4: Afkortingenlijst Begrippenlijst Literatuurlijst Model Incidentbestrijdingsplan met toelichting Deel 0 Algemeen 1 Inleiding Deel A Coördinatieplan 2 Werkingsgebied 3 Betrokken partijen 4 Randvoorwaardelijke processen (ondersteunend en besturend) Deel B Operationeel plan 5 Maatregelen per scenario Bijlagen model incidentbestrijdingsplan

6 5

7 6

8 7 Figuren Figuur 1: Verantwoordelijkheid Noordzee en overige wateren Figuur 2: Aanloopgebieden Noordzee Figuur 3: Voorbeeldkaart waterwegen met bijbehorende bevoegde gezagen Figuur 4: Melding & Alarmering op het water Figuur 5: Informatie-uitwisseling na eerste alarmering Figuur 6: Bepalen centraal informatiepunt C-GMK Figuur 7: Uitvraagprotocol incidentmelding Figuur 8: Overzicht scenario s Figuur 9: Afspraken coördinerende rampbestrijdingsteams Figuur 10: Oplossing regiogrensoverschrijdende waterincidenten Figuur 11: GRIP-structuur Rijkswaterstaat Figuur 12: Communicatie veldeenheden Figuur 13: Communicatie CoPI-OSC Figuur 14: Communicatie CoPI-ROT-RBT Figuur 15: Opschaling volgens GRIP Figuur 16: Grafiek risicoprofiel Figuur 17: Overzicht van SRWS en Figuur 18: Voorbeeld multidisciplinaire oefenkaart Figuur 19: Uitgangspunten OTO Figuur 20: Planningscyclus Figuur 21: Grafiek risicoprofiel Figuur 22: Scenario s en rampbestrijdingsprocessen Figuur 23: Zorgnormen randvoorwaardelijke processen (multi) Figuur 24: Randvoorwaardelijke processen per organisatie Figuur 25: Verhouding tussen incident en crisis Figuur 26: Verschillende tijdsbegrippen binnen de incidentbestrijding Figuur 27: Projectie kans en het effect van de zeven scenario s Figuur 28: Relatietabel tussen processen en betrokken partijen

9 8

10 9

11 10 Denktank Waterrand Gelderse Commissie calamiteitenbestrijding grote rivieren en kanalen GHOR Nederland Ambulancezorg Nederland KLPD Dienst Waterpolitie KNRM Kustwachtcentrum Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ministerie Verkeer en Waterstaat en Rijkswaterstaat Nederlandse havens/rotterdamse Haven Provincies/Coördinatieplan Waddenzee Noordzeekanaalgebied/Haven Amsterdam NVBR - Raad voor Regionaal Commandanten Project Samenwerken en Slagkracht Reddingsbrigade Nederland Unie van Waterschappen De heer P.J.H. Willems De heer M.D. Smeekes De heer J.B.L.A. Jansen De heer R.A. Boogaard De heer C.J.H. Trimpe Burger (de heer H. Konings) De heer P. Goudsmits De heer E.S. Klaver De heer J.P. Bustraan De heer D. van Gent De heer J.C. Bekius Mevrouw A. Kee (de heer H.J. Oost) De heer P. L.J. Bos (de heer H. Varkevisser) De heer A.J. Meijering De heer M. Röpke Mevrouw J.A. Bolkestein Stuurgroep Waterrand Burgemeester Enkhuizen (voorzitter) Burgemeester De Marne Burgemeester Lelystad (Oud-)burgemeester Rijnwaarde Burgemeester Terneuzen Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, directie Politie en Veiligheidsregio s Ministerie van Verkeer en Waterstaat, DCC-VenW De heer J.G.A. Baas Mevrouw J.A.J. Stam Mevrouw M. Horselenberg Mevrouw Chr. Scheurer De heer J.A.H. Lonink De heer S. Gaastra (de heer R. Eijsenring) De heer G.D. Laanen Projectbureau Waterrand Projectleider Projectmanager Deelprojectleider Deelprojectleider Deelprojectleider Deelprojectleider Juridisch projectmedewerker Communicatieadviseur Projectsecretariaat De heer J.V.T.M. Stierhout Mevrouw A.E. t Hooft De heer J.A. Kram De heer A. Krom De heer M. van Nieuwenhuijze Mevrouw M.L. Visser De heer S. Glaser Mevrouw S.E. Best Mevrouw M.E.F. van t Hoff

12 11 Voorwoord Nederland is bij uitstek een waterland. Zeeën, meren, rivieren en kanalen tekenen onze landkaart en zijn belangrijk voor onze economie, infrastructuur en vrijetijdsbesteding. Op deze wateren gebeuren regelmatig incidenten en worden reddingsacties op touw gezet. Op 25 september 1996 stortte een Dakota neer in de Waddenzee en kwamen alle 32 inzittenden om het leven. Dit incident leidde tot diverse onderzoeken, maar de resultaten daarvan leverden geen aanwijsbare verbetering op voor de incidentbestrijding op het water. De uitkomsten van het onderzoek van het lectoraat Veiligheid van de Hogeschool Zeeland in 2006 betekenden uiteindelijk het startschot voor het project Waterrand. Waterrand is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Dit Handboek is een van de resultaten van Waterrand. Onder eindverantwoordelijkheid van een Stuurgroep met betrokkenheid van de twee ministeries en vijf burgemeesters van gemeenten aan risicovolle wateren is het tot stand gekomen na twee jaar intensieve inzet van de Waterrand Denktank. Een Denktank waarin alle partijen vertegenwoordigd waren die een rol spelen bij de incidentbestrijding op het water. Een aantal expertgroepen is verantwoordelijk geweest voor de concrete operationele uitwerking. Het projectbureau was gedurende het gehele project verantwoordelijk voor de uitwerking en vastlegging van de resultaten. Het breedgedragen gevoel van urgentie, het enthousiasme van alle betrokkenen bij Waterrand en het multidisciplinaire karakter hebben tot een succesvol project geleid. We zijn trots op de behaalde resultaten die ook hebben bijgedragen aan het behalen van een finaleplaats in de Publieke Veiligheid Award Uiteraard zijn wij beide opdrachtgevende ministeries dank verschuldigd voor de ondersteuning van Waterrand. Daarbij past een bijzonder woord van dank aan Ad van Leest (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), die een belangrijke stimulans was voor de aanpak van Waterrand. Wij zijn ervan overtuigd dat met dit Handboek een goede basis is gelegd voor de (voorbereiding op de) incidentbestrijding op het water. Waterrand heeft naast het Handboek ook concrete operationele uitwerkingen opgeleverd, zoals het model incidentbestrijdingsplan, de alarmeringsprotocollen en de meldingsclassificaties. Voor een uniforme transparante incidentbestrijding op het water is het noodzakelijk dezelfde uitgangspunten te hanteren. Het Handboek voorziet hierin, wij raden het gebruik van dit Handboek dan ook van harte aan! Jan Baas Voorzitter Stuurgroep Waterrand Burgemeester van Enkhuizen Jos Stierhout Projectleider Waterrand Algemeen Directeur Veiligheidsregio Noord-Holland Noord

13 12 Inleiding Aanleiding Het Handboek Voorbereiding Rampenbestrijding is als eenduidig kader voor de Rampenbestrijding in Nederland opgesteld, maar gaat echter alleen over ongevallen en rampen op het land. Hulpverlening en incidentbestrijding op het water zijn echter in hun aard wezenlijk anders dan incidenten op het land. Het aantal betrokken partijen is groter en meer divers dan op het land. Daarnaast zijn wettelijke verantwoordelijkheden anders en hebben waterincidenten een andere dimensie in tijd, ruimte en risico. Ook worden er verschillende begrippen en termen voor eenzelfde entiteit gehanteerd (stuurboord versus rechts, kilometers versus mijlen etc.). Essentiële begrippen zoals operationele leiding hebben bij de landpartijen een andere betekenis dan bij de waterpartijen. Dit geeft verwarring. Om de verschillende partijen dichter bij elkaar te brengen en eenduidigheid te creëeren, zonder daarbij voorbij te gaan aan de verschillen tussen de disciplines, is via dit Handboek Incidentbestrijding op het Water een unité de doctrine vastgesteld. Hiermee wordt uniformiteit in voorbereiding en uitvoering bereikt. Het gaat daarbij om een algemeen geldend denk- en begrippenkader voor alle incidenten op het water, dat vervolgens per watergebied ook wel samenhangend risicowatersysteem genoemd moet worden vertaald in een eenduidig en gebiedsspecifiek incidentbestrijdingplan. Dat is maatwerk, want het ene water is het andere niet. Zo werkt redding en hulpverlening op een kanaal anders dan hulpverlening midden op het IJsselmeer of in een gebied met eb- en vloedstromingen. De principes zijn echter altijd hetzelfde. Behalve de nautische kant van de incidentbestrijding wordt in het Handboek nadrukkelijk ook de aansluiting met organisaties op de wal helder beschreven. Resultaat Het sluit aan op de wet- en regelgeving en de werkwijze waar de watergebieden al bekend mee zijn. De best practices in den lande zijn bestudeerd, verder ontwikkeld en samengebracht binnen Waterrand. Er is niet iets totaal nieuws bedacht, maar samenhang en verbetering is tot stand gebracht. In het model incidentbestrijdingsplan komen alle onderdelen van het Handboek samen. Het concept Handboek is in een consultatieronde door 16 organisaties van opmerkingen voorzien. In deze definitieve versie zijn alle verbeteringen verwerkt en zijn de concrete producten van de expertgroepen opgenomen. Het Handboek beoogt een samenhangend en gebruiksvriendelijk overzicht te verschaffen van beleid, afspraken en praktijk van de (voorbereiding op de) incidentbestrijding op het water. Uitgangspunt voor de organisatie van de incidentbestrijding op het water is dat deze dient aan te sluiten bij de structuur zoals die op het land bestaat. Dat betekent dat er wordt aangesloten bij de zaken zoals omschreven in het Handboek Voorbereiding Rampenbestrijding en dat er geen herhaling plaatsvindt van deze beschrijvingen. Het resultaat is een Handboek met concrete operationele handreikingen. Daarbij wordt opgemerkt dat aangesloten is bij een aantal landelijke initiatieven zoals: de Handreiking Beleidsplan Veiligheidsregio s, Referentiekader Regionaal Crisisplan, Informatie Architectuur Sector Veiligheid en Netcentrisch werken. De implementatie van de projectresultaten gebeurt ondermeer via het opstellen van incidentbestrijdingsplannen. In vier watergebieden (Waddenzee, IJsselmeer, Delta Zuid-Holland en Noordzeekanaal) is hiermee al gestart en andere watergebieden volgen in de loop van 2009.

14 13 Leeswijzer Het bestaat uit vijf delen: Deel A beschrijft het systeem van de incidentbestrijding op hoofdlijnen, op basis van de vigerende wet- en regelgeving. Dit hoofdstuk is een feitelijke overzichtelijke weergave van de relevante wet- en regelgeving en betrokken organisaties. Deel B beschrijft de operationele uitwerking van de incidentbestrijding op het water. De randvoorwaardelijke processen en de aansluiting op het Referentiekader Regionaal Crisisplan, de scenario s en de rampbestrijdingsprocessen die specifiek op water gelden zijn hierin uitgewerkt. Deel C gaat in op de beheeraspecten van de voorbereiding op de incidentbestrijding. Specifiek betreft het hier planvorming, op basis waarvan de watergebieden hun incidentbestrijding op het water dienen te organiseren. Concrete handreikingen als het model incidentbestrijdingsplan, de waterrandprocedures en de richtlijn multidisciplinair opleidings-, trainings- en oefenplan zijn hierin opgenomen. Deel D behandelt de borging van de incidentbestrijding, op landelijk en op regionaal niveau. Deel E bevat een beschrijving van de zorgnormen voor alle betrokken (water)partijen, die als deskundigenadvies zijn opgesteld. De appendices bevatten relevant naslagwerk. Naast het model incidentbestrijdingsplan, de afkortingenlijst en de literatuurlijst is het begrippenkader een belangrijk onderdeel. Eenduidige begripsbepaling is immers de basis voor een goede incidentbestrijding. In dit Handboek is aangesloten bij het Wetsvoorstel veiligheidsregio s. Waar de basis ligt in de wetten die door het Wetsvoorstel veiligheidsregio s worden vervangen, is steeds expliciet aangegeven of het wetsvoorstel consequenties heeft voor de inhoud van het. Uitgegaan wordt van vigerende wetgeving.