Van nap naar rap en terug De Europese werkgelegenheidsstrategie en de federaal-regionale samenwerking in België

Transcriptie

1 Van nap naar rap en terug De Europese werkgelegenheidsstrategie en de federaal-regionale samenwerking in België De Europese werkgelegenheidsstrategie heeft onmiskenbaar een belangrijke impact op en relevantie voor het beleid van de Vlaamse overheid. In deze bijdrage wordt deze stelling geïllustreerd aan de hand van een evaluatie van de federaal-regionale samenwerking bij de opmaak van het nieuw Belgisch Nationaal Actieplan (NAP). De Europese Commissie heeft inmiddels haar analyse van dit Belgisch NAP 2001 afgerond en in een bilaterale ontmoeting voorgelegd aan de federale en regionale overheden en sociale partners van België. Enkele pijnpunten van de Belgische en Vlaamse arbeidsmarkt worden in deze bijdrage in het licht gehouden van die recente Europese analyse. Vanuit de Vlaamse veldervaring worden tot slot enkele bedenkingen geformuleerd over de wijze waarop het Europese proces de kritiek over het vermeende cijferfetisjisme in de toekomst kan doorstaan. Het succesrecept van het proces van Luxemburg Een methode om de afstand tussen de Europese besluitvorming en de bevolking te verkleinen is de uitbreiding van de beleidsdomeinen waarover op EU-niveau een gezamenlijk beleid gevoerd wordt met thema s die nauw aansluiten bij de leefwereld van de Europese burgers. Het Verdrag van Amsterdam vormde in 1997 het startsein om ook het beleid inzake werkgelegenheid op de Europese agenda te plaatsen. Op de top van Luxemburg werd vervolgens de Europese werkgelegenheidsstrategie of het proces van Luxemburg gelanceerd. Hierbij werd niet gekozen voor het klassieke recept van een uitgebreid regelgevend kader (de EU-richtlijnen), maar voor een proces van open coördinatie, waarbij de Europese richtsnoeren dienen te zorgen voor een sturing van het beleid in de lidstaten. Deze methode heeft inmiddels haar politieke succes bewezen, de Europese benchmarks (bv. het benaderen van een werkzaamheidsgraad van 70% tegen 2010) staan gegrift in het geheugen van de Europese regeringsleiders. Het jaarlijkse Europese rapport over de uitvoering van de Europese werkgelegenheidsstrategie wordt met spanning afgewacht, waarbij met name de individuele aanbevelingen aan het adres van België (de kritiek vanuit Europa ) weerklank vindt bij beleidsmakers en in de media. Zo vormt de jaarlijks terugkerende opmerking over de erg lage werkzaamheidsgraad bij ouderen (in België de laagste van alle EU-lidstaten) een belangrijke impuls voor het beleid. OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/

2 Federaal-regionale samenwerking De prioritaire actoren in de Europese werkgelegenheidsstrategie zijn de nationale lidstaten. Op basis van de op Europees niveau afgesproken richtsnoeren maken de lidstaten een Nationaal Actieplan (NAP) op, die worden beoordeeld door de Europese Commissie in een Gezamenlijk Verslag en goedgekeurd door de Europese Ministerraad Werkgelegenheid en Sociale Zaken. Zowel het proces van de jaarlijkse opmaak van de nieuwe richtsnoeren (de vierpijler-structuur blijft ongewijzigd, de richtsnoeren worden wel jaarlijks aangepast en aangevuld), als de aanmaak van een Nationaal Actieplan behoren in België tot de bevoegdheid van de federale overheid. De Europese Commissie heeft echter van bij de start van de werkgelegenheidsstrategie in oog gehad voor de andere relevante partners. De afgelopen jaren wordt de rol van de sociale partners en de regionale en lokale dimensie van het werkgelegenheidsbeleid steeds sterker benadrukt. 1 In België bestaat reeds van bij de start van de Europese werkgelegenheidsstrategie een traditie om de Gemeenschappen en Gewesten te betrekken in de opmaak van het Nationaal Actieplan (NAP). In een eerste fase ( ) werden Regionale Actieplannen (RAP) als bijlage toegevoegd aan het Belgische NAP. Later ( ) werd ervoor gekozen deze regionale bijdragen te integreren in het Belgische NAP, onder meer om tegemoet te komen aan de door de Europese Commissie gevraagde onderlinge afstemming en nood aan coherentie tussen de verschillende bevoegdheidsniveaus in België. De basis voor de Vlaamse bijdrage aan dit geïntegreerde NAP wordt nog steeds gelegd in de opmaak van een afzonderlijk Vlaams Actieplan, goedgekeurd door de Vlaamse Regering en aangevuld met het advies van de Vlaamse sociale partners (via VESOC). 2 Door de nationale regeringen aan te moedigen de samenwerking aan te gaan met regionale en lokale overheden, sociale partners en NGO s, tracht de Europese Commissie de legitimiteit en democratische controle op de Europese werkgelegenheidsstrategie te versterken. Daarnaast is de Commissie er zich allicht van bewust dat het aanspreken van deze andere partners de enig mogelijke weg is om het gevoerde beleid te kunnen sturen. Aanpassingen aan de organisatie van de arbeidstijd en de kwaliteit van de arbeid kunnen moeilijk worden doorgevoerd zonder betrokkenheid van de sociale partners. In de Belgische federale staatsstructuur is een bijsturing van het beleid inzake de inzetbaarheid van werkzoekenden, levenslang leren of de strijd tegen de spanning op de arbeidsmarkt enkel mogelijk via de Gemeenschappen en Gewesten. Sinds de Europese top van Lissabon, waar als nieuwe strategische doelstelling de evolutie naar een dynamische en concurrentiële kennismaatschappij werd afgesproken, verschuift de aandacht in de Europese werkgelegenheidsstrategie verder van de vraagzijde van de arbeidsmarkt (jobcreatie) naar de aanbodzijde (verhogen van de inzetbaarheid van arbeidskrachten). Hierdoor neemt het belang van de inbreng vanuit de Gemeenschappen en Gewesten in het Belgische NAP toe, vermits een aantal van de betrokken beleidsdomeinen (onderwijs, beroepsopleiding, arbeidsbemiddeling) tot hun exclusieve bevoegdheid behoren. De pijnpunten op de Belgische en Vlaamse arbeidsmarkt De nieuwe analyse van de Europese Commissie legt grotendeels dezelfde pijnpunten bloot als de voorgaande jaren, zoals de blijvend hoge instroom in de langdurige werkloosheid, de hoge niet-naleving inzake de preventieve aanpak van werkloosheid (in het bijzonder voor de volwassen en langdurig werklozen is een bijkomende inspanning noodzakelijk), de beperkte participatie van ouderen, het gebrek aan een coherente strategie inzake levenslang leren en de hoge belastingsdruk op arbeid. 3 De Commissie legt nog meer dan voorgaande jaren de nadruk op de sterke regionale verschillen op de Belgische arbeidsmarkt (de werkzaamheidsgraad ligt in het Vlaams Gewest 8 procentpunten hoger dan in de twee andere Gewesten) en op de relatieve autonomie van de Belgische regio s in een aantal beleidsdomeinen. De uitgebreide regionale verdeling in de statistische boordtabellen wordt door de Commissie aanzien als een belangrijke verbetering in het NAP De Commissie merkt ook op dat vooruitgang werd geboekt in de samenwerking tussen de diverse bevoegde autoriteiten, wat blijkt uit de talrijke federaal-regionale samenwerkingsakkoorden (startbaanovereenkomst, sociale economie, inschakelingsplan, dienstencheques) en uit de gecoördineerde voorbereiding van het NAP 16 OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/2001

3 zelf. De interne coherentie van het Belgische NAP werd hierdoor versterkt, al wijst de Commissie op het blijvend hoge aantal arbeidsmarktmaatregelen, waardoor het moeilijk is de impact van al deze maatregelen nauwgezet te evalueren. Bovendien merkt de Commissie op dat de resultaten van deze versterkte samenwerking op het operationele niveau vooralsnog uitblijven, en dat er nog een lange weg af te leggen is om de maatregelen te integreren in het belang van de betrokken werkzoekenden. Aanbevelingen voor Vlaanderen? Een vraag die zich bij de analyse van de Europese Commissie onvermijdelijk opwerpt is of het niet aangewezen is ook een regionale verfijning in de aanbevelingen aan België door te voeren, in het bijzonder m.b.t. de beleidsdomeinen die tot de exclusieve bevoegdheid van de gefedereerde entiteiten behoren. Als de regionale diversiteit in de prestatie- en omgevingsindicatoren uit de analyse naar voor komt als een belangrijk kenmerk van de Belgische arbeidsmarkt, is een uniform recept van aanbevelingen voor België immers weinig aangewezen. Het is hierbij niet de bedoeling een schoonheidswedstrijd tussen de Belgische regio s te initiëren, of voortdurend te benadrukken dat de Vlaamse arbeidsmarkt het er zoveel beter van afbrengt dan de andere regio s, wel is duidelijk dat de aanbevelingen vanuit Europa aan belang winnen voor de Vlaamse overheid indien waar nodig rekening gehouden wordt met de regionale diversiteit en autonomie. Tot op zekere hoogte is deze regionale nuancering reeds aanwezig in de analyse van het Belgische Nationaal Actieplan Hieronder wordt deze analyse afgetoetst aan een aantal prestatie-indicatoren en beleidsinitiatieven uit het Vlaams Actieplan Het is in dit bestek onmogelijk een volledig overzicht te bieden van de Vlaamse beleidsmaatregelen die beantwoorden aan de diverse pijlers en richtsnoeren van de Europese werkgelegenheidsstrategie; hiervoor verwijzen we naar hoofdstuk 2 van de brochure (zie voetnoot 2). De onderstaande bespreking blijft beperkt tot drie vaststellingen van de Europese Commissie die van belang zijn in het licht van de Vlaamse bevoegdheden op vlak van het werkgelegenheidsbeleid: de nood aan een versterkte preventieve aanpak van de werkloosheid, het gebrek aan een coherente strategie inzake levenslang leren en de beperkte arbeidsmarktdeelname van ouderen. De nood aan een versterkte preventieve aanpak van werkloosheid De Commissie merkt op dat de instroom in de langdurige werkloosheid nog steeds hoog is in België. Voor de jonge werkzoekenden werden wel een aantal passende maatregelen genomen (inschakelingsplan laaggeschoolde schoolverlaters, startbaanovereenkomst), maar soortgelijke initiatieven voor de volwassen werkzoekenden (+25 jaar) ontbreken vooralsnog, net als voldoende begeleidende maatregelen voor langdurig werklozen. Deze analyse vertrekt van de door Europa vooropgestelde preventieve aanpak van werkloosheid, wat inhoudt dat aan elke jonge werkzoekende (-25 jaar) een nieuwe start geboden wordt vooraleer hij instroomt in de langdurige werkloosheid (vastgelegd op 6 maanden voor jongeren). Aan volwassen werkzoekenden (+25 jaar) dient een nieuwe start te worden aangeboden in de loop van hun eerste 12 maanden werkloosheid. Op Europees niveau is afgesproken dat deze zogenaamde sluitende aanpak dient te worden gerealiseerd voor het einde van De berekening van de mate waarin de verschillende lidstaten momenteel reeds voldoen aan deze sluitende preventieve aanpak van werkloosheid is methodologisch geen sinecure. 4 De Europese Commissie baseert zich hiervoor tot nader order op gegevens van de openbare diensten voor arbeidsvoorziening van de lidstaten. Voor België worden de gegevens van de drie gewestelijke bemiddelingsdiensten samengevoegd. Uit de verdeling naar Gewest blijkt dat de hoge instroom in de langdurige werkloosheid minder een probleem vormt in het Vlaams Gewest (24% voor de jonge werkzoekenden in het Vlaams Gewest tegenover 45% gemiddeld in België, 25% voor de volwassen werkzoekenden tegenover 34% gemiddeld in België), al behoort ook deze relatief lagere score voor het Vlaams Gewest tot de hoogste in de Europese Unie. 5 Bovendien blijkt uit de vergelijking met de cijfers voor 1999 dat deze instroom in de langdurige werkloosheid daalt in Vlaanderen (van 30% naar 24% voor jongeren) maar blijft de daling voor de volwassenen beperkt (van 27% naar 25%). Het algemene niveau van de langdurige werkloosheid is OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/

4 bovendien relatief beperkt in Vlaanderen en vertoont een duidelijk dalende trend: de langdurige werkloosheidsgraad daalt in het Vlaams Gewest van 2,6% in 1999 tot 1,5% in 2000, tegenover een EU-gemiddelde van 3,7% in Deze relatief goede prestatie van de Vlaamse arbeidsmarkt verhult echter niet dat de sluitende preventieve aanpak nog niet gerealiseerd is voor werkzoekenden die langdurig werkloos worden. De Europese maatstaf hiervoor is het percentage van de werkzoekenden die instromen in de langdurige werkloosheid (na 6 maanden voor jongeren, na 12 maanden voor volwassenen) zonder dat aan hen een nieuwe start geboden werd. In het Vlaams Gewest bedraagt deze niet-naleving anno 2000 respectievelijk 36% voor jongeren en 31% voor volwassenen tegenover 42% en 36% in De inter-gewestelijke en internationale vergelijkbaarheid van deze indicator is evenwel beperkt. 7 Los van dit methodologische voorbehoud bieden deze cijfers een belangrijk referentiekader voor het Vlaams beleid om de acties naar werkzoekenden en het bereik van de trajectwerking mee op te volgen. Uit deze Vlaamse monitoring blijkt de prioritaire aandacht die in Vlaanderen besteed wordt aan de laaggeschoolde werkzoekenden, vanuit de veronderstelling van een grotere zelfredzaamheid bij hooggeschoolden. In 2000 bedraagt de niet-naleving voor laaggeschoolde jongeren 27%, tegenover 43% voor hooggeschoolden, de niet-naleving voor volwassenen bedraagt respectievelijk 29% (laaggeschoolden) en 36% (hooggeschoolden). Een bijkomende vaststelling hierbij is dat de verbetering t.o.v het sterkst doorzet bij de laaggeschoolden, in het bijzonder bij de jongeren (allicht deels als gevolg van de startbaanovereenkomst en het inschakelingsplan). Uit de analyse van het voldoeningspercentage (dit is de mate waarin met de nieuwe instroom van jonge/volwassen werkzoekenden in de loop van hun eerste 6/12 maanden werkloosheid een concreet individueel actieplan gestart werd) spreekt vooral de verdeling inclusief of exclusief vacature-verwijzingen boekdelen. Indien enkel de deelname aan één of meer modules van de trajectwerking in aanmerking genomen wordt, ligt als gevolg van de prioritaire aandacht voor laaggeschoolde werkzoekenden in de trajectwerking het voldoeningspercentage bij hen duidelijk hoger, in het bijzonder bij de jongeren (41% tegenover 12% bij hooggeschoolden), maar ook bij de volwassenen (36% tegenover 24%). Indien ook de vacature-verwijzingen door VDAB-bemiddelaars meegerekend worden, zorgt het aantrekkelijker profiel van de hooggeschoolde werkzoekenden voor een opmerkelijke inhaaloperatie en liggen de voldoeningspercentages ongeveer even hoog voor laag- en hooggeschoolden (hoger dan 50% voor jongeren én volwassenen). Uit de vergelijking tussen de Belgische Gewesten blijkt bovendien dat vooral in het Waals Gewest de niet-navolging ( geen sluitende aanpak ) veel hoger ligt voor volwassenen dan voor jonge werkzoekenden, terwijl in Vlaanderen de situatie omgekeerd is. Een verklaring voor dit verschil kan schuilen in het feit dat de trajectwerking (individueel traject op maat) in Vlaanderen is ingevoerd voor alle werkzoekenden (jongeren én volwassenen), terwijl in Wallonië omwille van de prangend hoge jeugdwerkloosheid de acties prioritair op jonge werkzoekenden gericht worden. Het gebrek aan een coherente strategie inzake levenslang leren De Europese Commissie vertrekt in haar analyse van de vaststelling dat levenslang leren in België tot de gedeelde verantwoordelijkheid van de sociale partners en de Gemeenschappen en Gewesten behoort en dat omwille van de beperkte rol van de federale overheid inzake levenslang leren er in België bijgevolg geen sprake kan zijn van een unieke beleidsvisie. Anderzijds merkt de Commissie op dat ook de Gemeenschappen nog geen duidelijke en coherente strategie terzake hebben ontwikkeld. Er is wel vooruitgang geboekt inzake de investering in vorming en opleiding, maar de impact hiervan op vlak van de gelijke toegang tot permanente vorming is vooralsnog onduidelijk. Bovendien komen volgens de Commissie de betrokken maatregelen (bv. de vooropgestelde verhoging van de investering in permanente vorming in het nieuwe Interprofessionele Akkoord) niet noodzakelijk tegemoet aan de opleidingsbehoeften van werkzoekenden en van de inactieve bevolking. De stilaan klassieke Europese kritiek over het gebrek aan een coherente strategie voor levenslang leren in België blijft dus behouden: De sociale partners en verschillende autoriteiten moeten samenwerken om een coherente strategie voor LLL te ontwikkelen. Deze aanbeveling is in zekere zin in 18 OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/2001

5 tegenspraak met het hogervermelde uitgangspunt van de analyse van de Commissie dat er omwille van de Belgische federale staatsstructuur geen sprake kan zijn van een unieke beleidsvisie. 8 Vlaanderen streeft een coherente strategie inzake levenslang leren na via het gezamenlijk actieplan Een leven lang leren in goede banen van de minister van Onderwijs en Vorming, de minister van Werkgelegenheid én de minister van Economie (goedgekeurd door de Vlaamse regering op 7 juli 2000). Met dit actieplan tracht de Vlaamse regering een beleid uit te werken waarbij de onderlinge coherentie, samenhang en goede samenwerking vooropstaan. Het actieplan reikt de bouwstenen aan voor het recht op een leven lang leren en bevat concrete actiepunten die aan dit recht gestalte geven (bv. het uitwerken van een opleidingskrediet, het uitwerken van een systeem voor elders verworven vaardigheden, enz.). Bovendien worden de werkgevers gestimuleerd om te investeren in permanente vorming, met vanaf 2002 het nieuwe instrument van de opleidingscheques: een eenvoudig systeem van vraagfinanciering voor de opleiding van werknemers en zelfstandigen, met prioritaire aandacht voor kleine ondernemingen, dat werd mogelijk gemaakt dankzij een heroriëntering van de Vlaamse expansiesteun voor meer tewerkstelling. In de bijdrage van J. Remy worden de Vlaamse prestaties inzake levenslang leren gesitueerd in Europees perspectief. Hieruit blijkt dat in Vlaanderen de deelname aan permanente vorming iets hoger ligt dan gemiddeld in België (6,9% tegenover 6,2%), maar dat de achterstand t.o.v. de Scandinavische landen en Nederland groot blijft (deelnamekans van 15% à 20%). Vlaanderen scoort ook iets lager dan het EU-gemiddelde (8,3%). Positiever is dat de deelnamekans aan opleidingen in Vlaanderen licht stijgt (deze toename is het sterkst voor de werkzoekenden); in het Waals en Brussels Gewest is de trend licht negatief. De Vlaamse sociale partners hebben in het kader van het Werkgelegenheidsakkoord het engagement aangegaan deze deelnamekans aan opleiding tegen 2010 te verhogen tot 10%. In het licht van deze kwantitatieve doelstelling en internationale vergelijking is het van belang een onderscheid te maken tussen de drie categorieën binnen de betrokken bevolking op volwassen actieve leeftijd (25 tot 64 jaar): de werkenden, werkzoekenden en inactieven. Hieruit blijkt dat in Vlaanderen de participatie aan permanente vorming van werkenden en werkzoekenden het EU-gemiddelde benadert of zelfs overstijgt (met name voor de werkzoekenden), maar dat de lage participatie van de inactieven (3% tegenover 7% gemiddeld in de EU) het globale gewogen gemiddelde van België en zeker van Vlaanderen sterk negatief beïnvloedt. De Vlaamse regering en sociale partners hebben dan ook het plan opgevat met deze verfijning rekening te houden bij de opmaak van een groeiscenario inzake levenslang leren, waarbij een bijkomende doelstelling en monitoring voor de beroepsbevolking (als de som van werkenden en werkzoekenden) voorgesteld zal worden. De permanente vorming van de niet-beroepsactieve bevolking mag hierbij geenszins verwaarloosd worden: het verkleinen van hun afstand tot de arbeidsmarkt via bijscholing kan een belangrijke bijdrage leveren aan de verdere verhoging van de globale werkzaamheidsgraad, maar het spreekt voor zich dat een aantal van deze inactieven in België en Vlaanderen definitief uit de arbeidsmarkt getreden zijn (o.m. een groot aantal 60-plussers die vervroegd zijn uitgetreden) en bijgevolg het nastreven van hun permanente vorming met het oog op de integratie op de arbeidsmarkt beleidsmatig minder prioritair is. Deze verfijning biedt bovendien de mogelijkheid het gedeelde engagement over een bijkomende opleidingsinspanning voor werknemers en werkzoekenden zuiver op te volgen. De beperkte arbeidsmarktdeelname van ouderen Eén van de meest opvallende vaststellingen op basis van de omgevings- en prestatie-indicatoren van de Europese werkgelegenheidsstrategie is de bijzonder lage participatie van ouderen. In België is anno 2000 slechts 26% van de bevolking tussen 55 en 64 jaar aan het werk, tegenover 38% als EU-gemiddelde. In tegenstelling tot een aantal andere indicatoren blijkt uit de verdeling naar Gewest dat Vlaanderen op dit vlak even zwak scoort als het Belgisch gemiddelde. De Commissie stelt vast dat België een mix van maatregelen voorstelt om de participatie van ouderen te verhogen, waarbij de nadruk ligt op maatregelen die de werknemers aanmoedigen langer aan de slag te blijven, of werkgevers aanmoedigen hen langer in dienst te houden of oudere werkzoe- OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/

6 kenden te recruteren. Een verregaande hervorming van de vervroegde pensionering en werkloosheidswetgeving is echter niet gepland. De vastgestelde toename in de werkzaamheidsgraad van ouderen (+1,7 procentpunten in 2000 tegenover +1,4 procentpunten gemiddeld in de EU) is volgens de Commissie grotendeels een gevolg van spontane trends, zoals de wijziging in de sectorale samenstelling van de werkgelegenheid en de werkloosheidsdaling. De impact van de betrokken beleidsmaatregelen dient volgens de Commissie dan ook nog te worden afgewacht. Conform de eigen bevoegdheden voert Vlaanderen inzake actief ouder worden vooral een beleid om het voor oudere werknemers aantrekkelijk te maken te blijven werken. Een belangrijk Vlaams beleidsspoor zijn de landingsbanen voor oudere werknemers. Het landingsbanenkrediet of eindeloopbaankrediet vormt één van de vijf pijlers van het hervormde stelsel van Vlaamse aanmoedigingspremies voor loopbaanonderbreking. Boven op de federale uitkering wordt voor werknemers ouder dan 50 jaar die halftijds uittreden (via loopbaanonderbreking) een forfaitaire maandelijkse premie van maximaal BEF (49,6 ) voorzien. Deze landingsbanen werden reeds geïntroduceerd voor oudere werknemers die een carrière in de social profit-sector hebben opgebouwd. Via deze landingsbanen moet burn-out voorkomen worden en hoopt men te vermijden dat werknemers hun loopbaan volledig opgeven. Daarnaast werkt de Vlaamse Regering in overleg met de Vlaamse sociale partners een nieuw actieplan uit ter bevordering van de werkgelegenheid van ouderen. Het plan voorziet in een projectsubsidie (zilverpas) van circa ( BEF) voor een 15-tal bedrijven die best practices zullen ontwikkelen m.b.t. de inschakeling van ouderen en de eindeloopbaanproblematiek. In het kader van de start- en landingsbanen wordt de peterschapsformule (oudere ervaren werknemers begeleiden jongeren) verder uitgewerkt en worden er verhoogde inspanningen geleverd voor de begeleiding van oudere werkzoekenden (o.m. van belang in het licht van het initiatief van de federale regering om de categorie uitgeschreven werklozen van ouder dan 50 jaar stapsgewijs terug te laten inschrijven als werkzoekende). Tot slot wil men verder werk maken van het herkennen, erkennen en certificeren van competenties, wat specifiek voor de groep ouderen van belang is, vermits ze een rijke ervaring bezitten, terwijl hun schoolloopbaan reeds ver achter de rug ligt. Europees cijferfetisjisme? Het proces van open coördinatie is in ruime mate gestoeld op de cijfermatige vergelijking van de situatie in en prestaties van de verschillende EU-lidstaten. Het disciplinerende effect van deze methode is onmiskenbaar. Ook al bestaat er geen direct verband met bijvoorbeeld de verdeling van de Europese fondsen of vertaalt het proces zich niet in een dwingend Europees regelgevend kader, het rapport van Europa confronteert de nationale (en regionale) regeringen jaarlijks met de belangrijkste pijnpunten in het functioneren van hun arbeidsmarkt. Ondanks de hogervermelde methodologische problemen en de vaak beperkte internationale vergelijkbaarheid is het duidelijk dat de participatie aan permanente vorming in België en Vlaanderen duidelijk achterblijft bij deze in Nederland en de Scandinavische landen en dat de participatie van ouderen in België en Vlaanderen het laagst is van alle EU-lidstaten. Het politieke succes van deze open coördinatie en benchmarking blijkt o.m. uit de navolging ervan in andere Europese beleidsdomeinen. Zo is het nieuwe Europese proces inzake de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting sterk gemodelleerd naar de Europese werkgelegenheidsstrategie; een aantal van de voorgestelde armoede-indicatoren hebben trouwens enige moeite om uit het vaarwater van de werkgelegenheidsindicatoren te blijven. Ook de discussie over de bevordering van de kwaliteit van de arbeid, het centrale thema van het Belgisch EU-voorzitterschap op vlak van werkgelegenheid, is sterk gericht op de wijze waarop deze kwaliteitsdimensie kan worden vertaald in een adequate indicatorenset, die vervolgens geïntegreerd zal worden in de Europese werkgelegenheidsstrategie vanaf de nieuwe richtsnoeren voor Bij de bespreking van het voorstel van kwaliteitsindicatoren in het Europese Werkgelegenheidscomité 10 werden de grenzen van deze werkwijze duidelijk. Een aantal lidstaten uit de vrees dat het een louter vanuit de indicatoren gedreven proces wordt, waarbij een duidelijke definitie van kwaliteit van de arbeid in feite ontbreekt. Van een aantal voorgestelde indicatoren (o.m. deze over flexibiliteit) is de relatie met kwaliteit van de arbeid 20 OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/2001

7 bovendien onduidelijk. Zo staan volgens een aantal lidstaten een hoog niveau van deeltijdarbeid en tijdelijke arbeid niet noodzakelijk gelijk aan een lage kwaliteit van de arbeid, voor zover het een vrije keuze van de werknemers is, en dezelfde rechtspositie als voor voltijdse werknemers verzekerd is. Daarnaast zal de herweging van het grote aantal voorgestelde indicatoren (meer dan 30 in totaal) tot één globale synthetische kwaliteitsindicator steeds arbitrair en dus betwistbaar zijn. Via het vastleggen van een aantal benchmarks op Europees niveau (o.m. een totale werkzaamheidsgraad van 70% tegen 2010, met als bijkomende doelstelling 60% voor vrouwen en 50% voor ouderen) tracht de Europese Commissie de lidstaten te overhalen ook op nationaal niveau kwantitatieve doelstellingen te formuleren die hierop zijn afgestemd. De Vlaamse Regering komt aan deze vraag tegemoet via de doelstelling om tegen het einde van de huidige regeerperiode (2004) een werkzaamheidsgraad van 67% te bereiken. Deze doelstelling is haalbaar indien het groeiritme van de afgelopen jaren kan worden aangehouden, het objectief van 70% zou in Vlaanderen desgevallend reeds in 2008 bereikt kunnen worden. Ook op andere beleidsdomeinen (bv. levenslang leren, voorzieningen voor kinderopvang) worden de lidstaten aangemoedigd kwantitatieve doelstellingen te formuleren. De analyse van de Europese Commissie is er o.m. op gericht na te gaan in hoeverre de lidstaten zichzelf dergelijke kwantitatieve doelstellingen opleggen. Vlaanderen krijgt in dit verband een bijzondere vermelding omwille van het engagement van de Vlaamse sociale partners inzake de participatie aan levenslang leren (10% tegen 2010) en de vooropgestelde groei in het aantal plaatsen voor kinderopvang (jaarlijks plaatsen in de periode ). De Commissie is er zich allicht van bewust dat het formuleren van een kwantitatieve doelstelling op zich vrij eenvoudig is; het opvolgen en vooral bereiken van de betrokken doelstellingen vormt doorgaans een groter probleem. Hierbij komt een belangrijk knelpunt in de methode van open coördinatie aan de oppervlakte. De Commissie merkt op dat een aantal doelstellingen uit de vorige NAP s niet of onnauwkeurig werden opgevolgd in de nieuwe NAP s voor Een aantal lidstaten waarschuwt er bovendien voor dat deze indicatorendiscussie niet mag leiden tot een beauty contest tussen de lidstaten en dat bijgevolg niet zozeer het niveau van de indicatoren vergeleken dient te worden, maar de evolutie ervan. Deze bemerking (niet verwonderlijk geformuleerd door een aantal minder goed presterende lidstaten) is zeker terecht; het is echter de vraag in hoeverre de gebruikte bron (doorgaans de Labour Force Survey van Eurostat, voor België is dit de Enquête naar de Arbeidskrachten van het NIS) geschikt is om, gelet op de geldende betrouwbaarheidsintervallen, op een betrouwbare wijze deze jaar-op-jaar-evolutie te kunnen vaststellen en in hoeverre de vastgestelde trends in verband gebracht kunnen worden met het gevoerde beleid. Een belangrijke uitdaging voor de toekomst van de Europese werkgelegenheidsstrategie bestaat dan ook in de mogelijkheid om een betrouwbare impact-evaluatie van de diverse beleidsmaatregelen in het proces te integreren, zodat de evaluatie zich niet hoeft te beperken tot een overzicht van de lidstaten die op vraag van de Commissie zichzelf kwantitatieve doelstellingen opgelegd hebben (zoals nu soms het geval is), maar ook in een evaluatie van de mate waarin het gevoerde beleid daadwerkelijk gezorgd heeft voor een vooruitgang in de betrokken beleidsdomeinen. Lieven Van Wichelen Administratie Werkgelegenheid Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Noten 1. In de richtsnoeren voor 2001 wordt in een nieuwe horizontale doelstelling aangedrongen op een versterkte samenwerking met de sociale partners op alle niveaus. Aan de regionale en lokale dimensie van het werkgelegenheidsbeleid wordt in 2001 een afzonderlijk richtsnoer besteed. 2. In 2001 is dit Vlaams Actieplan voor het eerst in brochurevorm gepubliceerd. Deze brochure is gratis verkrijgbaar bij de Administratie Werkgelegenheid (tel. 02/ ) en downloadbaar via de website Op deze website vindt u ook informatie over de Vlaamse inbreng en prioriteiten in het Belgisch EU-Voorzitterschap inzake werkgelegenheid. 3. Deze bespreking is gebaseerd op het support document (voorlopige versie van het Gezamenlijk Verslag) dat door de Europese Commissie (Directoraat-Generaal Werkgele- OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/

8 genheid) ter beschikking werd gesteld ter voorbereiding van de bespreking tijdens de bilaterale ontmoetingen met de nationale delegaties. Voor België vond deze ontmoeting plaats op 19 juni 2001, in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de Belgische federale en regionale overheden en van de sociale partners. Tijdens deze bilaterale ontmoetingen kunnen de lidstaten reageren op (de voorlopige versie van) de analyse van de Commissie en de nodige nuanceringen of relevante nieuwe beleidsinitiatieven signaleren, alvorens de definitieve versie wordt verspreid. Voor de Belgische delegatie biedt deze ontmoeting de mogelijkheid de consequenties van de (zeker voor buitenstaanders) vaak complexe federale staatsstructuur nader toe te lichten. 4. De registratie van de werkloosheidsduur in de administratieve bestanden die hiervoor gebruikt worden is niet geharmoniseerd in de verschillende lidstaten. Zo wordt tot op heden in België de teller van de werkloosheidsduur pas terug op nul gezet na een onderbreking van de werkloosheidsperiode van 3 maanden, terwijl dit naar verluid in andere lidstaten reeds na 1 maand, 1 week of zelfs 1 dag het geval zou zijn. Bijgevolg wordt de instroom in de langdurige werkloosheid allicht sterk overschat in België, net als de referentiepopulatie voor het berekenen van de niet-nalevingspercentages in het kader van de preventieve aanpak van werkloosheid (voor een uitgebreide methodologische en inhoudelijke bespreking van deze en andere indicatoren: zie brochure Vlaams Actieplan 2001, hoofdstuk 1 en bijlage 2). In de loop van 2001 is op initiatief van de Europese Commissie een steekproefenquête opgestart met als doel een betere internationale vergelijking van de preventieve en actieve aanpak van werkzoekenden mogelijk te maken. 5. Deze internationale vergelijking is evenwel onbetrouwbaar omwille van de vermelde methodologische verschillen in de registratie van de werkloosheidsduur. 6. De langdurige werkloosheidsgraad wordt gemeten door het aandeel langdurig werklozen (gemeten volgens het ILO-concept) te meten als een % van de beroepsbevolking. 7. Deze scores zijn immers sterk afhankelijk van wat verstaan wordt onder het aanbieden van een nieuwe start of het afsluiten van een individueel actieplan. Voor een uitgebreide methodologische toelichting bij deze indicatoren zie hoofdstuk 1 en bijlage 2 van de brochure over het Vlaams Actieplan Tijdens de bilaterale ontmoeting met de Europese Commissie werd de indruk bevestigd dat deze kritiek deels gestoeld is op een onvolkomen inschatting van de concrete werking van de federale staatsstructuur in België. Zo kan de beleidslijn die gevolgd wordt door de verschillende Gemeenschappen en Gewesten in België inzake onderwijs, vorming en beroepsopleiding verschillend zijn omwille van de verschillende achtergrond op sociaal-economisch en cultureel vlak, zonder dat dit voor de betrokken inwoners resulteert in een veelheid van maatregelen die met elkaar in strijd zijn (een vrees die mee aan de grondslag ligt van de kritiek van de Commissie), omdat elke inwoner onder een bepaalde Gewest- of Gemeenschapsbevoegdheid valt en bijgevolg duidelijk is welke beleidsmaatregelen voor hem/haar van toepassing zijn. 9. De Europese Commissie en de Europese lidstaten hebben duidelijk de optie genomen om geen nieuw proces inzake kwaliteit van de arbeid op te starten, maar om de kwaliteitsdimensie te integreren in de Europese werkgelegenheidsstrategie. In één of meerdere van de nieuwe richtsnoeren voor 2002 zal expliciet verwezen worden naar deze kwaliteitsdimensie. 10. Te Genval op 9 en 10 juli OVER. WERK Tijdschrift van het Steunpunt WAV 3/2001