SECUNDAIR ONDERWIJS FUNDAMENTEEL GEDEELTE

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "SECUNDAIR ONDERWIJS FUNDAMENTEEL GEDEELTE"

Transcriptie

1 SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Mechanica-elektriciteit FUNDAMENTEEL GEDEELTE Optie(s): Industriële wetenschappen Vak(ken): AV Fysica 2 lt/w Vakkencode: WW-c Leerplannummer: 2002/100 (vervangt 2001/041) Nummer Inspectie: 2002/225//1/F/SG/1/II/ /D/

2 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 1 INHOUDSOPGAVE VISIE...2 BEGINSITUATIE...2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN Leerdoelstellingen Attitudes...3 GEMEENSCHAPPELIJKE EINDTERMEN VOOR WETENSCHAPPEN Onderzoekend leren/leren onderzoeken Wetenschap en samenleving Attitudes...5 DOELSTELLINGEN VOOR HET VAK FYSICA Basisdoelstellingen Uitbreidingsdoelstellingen Vakoverschrijdende doelstellingen: een invulling vanuit fysica...6 LEERINHOUDEN EN METHODOLOGISCHE WENKEN Leerinhouden Methodologische wenken...7 LEERPLANDOELSTELLINGEN, INHOUDEN EN WENKEN Materie, ruimte en tijd Atoom en kernmodel Elektromagnetische straling Krachten Vloeistoffen en gassen Vloeistoffen Gassen De luchtdruk Beweging en verkeer Arbeid, energie en vermogen Warmte...19 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Algemene aanbevelingen...24 Het gebruik van ICT...24 Documenten welke in het bezit moeten zijn van de lesgever...25 Documenten welke in het bezit moeten zijn van de leerling Specifieke pedagogische en didactische wenken Aan te bevelen tijdsgebruik...26 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN...27 Algemene bemerkingen Materiaal...27 Basismateriaal Specifiek materiaal per onderdeel...27 Veiligheid...28 EVALUATIE Dagelijks werk Examens...29 BIBLIOGRAFIE...31 Naslagwerken Bibliografie per onderdeel....31

3 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 2 VISIE Fysica als wetenschap. Fysica verduidelijkt de fundamentele vragen die de waarneming van de ons omringende wereld op- roept. In die zin is fysica de basis van de andere exacte wetenschappen en een bron van technologi- sche vernieuwing. Fysica als basiswetenschap zou dan ook, in principe, eerst moeten onderwezen worden om andere natuurwetenschappen en de er op steunende technologische toepassingen beter te begrijpen, zoals voor de mechanische en elektrische toepassingen. Dit is ook de stelling van de Nobelprijswinnaar fysica 1988, Leon Lederman. Fysica is in de eerste plaats een experimenteel gerichte wetenschap, gebaseerd op objectieve waar- structuren in het nemingen. Als studieobject gelden zowel de kleinste bouwstenen van de materie als de interstellaire heelal. De fysicus tracht uit waarnemingen of uit een theoretische analyse wetten af te leiden. Deze wetten worden geformuleerd in de taal van de wiskunde en zijn universeel geldig. De fysicus zoekt dus naar de manier om de natuurverschijnselen zo eenvoudig mogelijk te beschrijven aan de hand van modellen van de werkelijkheid. Waar de klassieke fysica zich vooral tot doel stelt om het gedrag van voorwerpen of deeltjes te verklaren onder invloed van diverse krachten, streeft de fysicus nu veeleer naar het vin- den van een fundamentele verklaring voor de krachtwerkingen zelf. Fysica omvat talrijke deelgebieden: optica, akoestiek, elektriciteit, magnetisme, mechanica, thermody- enz Ondanks die schijnbare verscheidenheid aan studiegebieden vertoont de fysica een onmisken- namica, atoom- en molecuulfysica, kernfysica, plasmafysica, en nog vele andere disciplines zoals astrofysica, biofysica, medische fysica, halfgeleiderfysica, geofysica, kwantumchemie, kwantumoptica, bare eenheid, die bereikt wordt door het nastreven van een zo groot mogelijke eenvoud in de formulering van alle fysische wetmatigheden. Fysica heeft een hoge graad van maturiteit bereikt, en staat mede daarom model voor de weten- blijkt ook uit de toenemende snelheid waarmee ontdekkingen van de basisfysica worden uitgewerkt tot schappelijke methode, toegepast in alle gebieden van wetenschap en technologie. Deze maturiteit moderne technologie. BEGINSITUATIE Alle leerlingen hebben een gemeenschappelijke voorkennis van de fysica uit het tweede leerjaar van de eerste graad, en zijn vertrouwd met begrippen als algemene eigenschappen van de stof, aggrega- die dan in de tweede graad tot verdere ontplooiing kunnen tietoestanden en overgangen, temperatuur en temperatuurmetingen, licht en de voortplanting van het licht, eigenschappen van licht zoals terugkaatsing en breking, vlakke spiegels en lenzen.door het invoeren van leerlingenproeven werden bij de leerlingen eveneens vaardigheden en attitudes ontwikkeld komen. Ook in de technologische opvoeding van de eerste graad, waarvoor de leerlingen de eindtermen heb- ervan, energie, elektrische schakelingen, eenheden en toepassingen van ben bereikt, kwamen reeds diverse onderwerpen van fysica aan bod zoals krachten en overbrenging elektriciteit. Deze voorkennis is voldoende om aan te sluiten bij de fysica van de tweede graad. ALGEMENE DOELSTELLINGEN. De belangrijkste algemene doelstelling van het wetenschapsonderwijs is het bevorderen van de we- tenschappelijke geletterdheid van de leerling. Deze doelstelling omvat drie componenten: - kennis van wetenschappelijke inzichten, feiten, wetten en toepassingen er van - de vaardigheid om deze inzichten in diverse contexten te herkennen en toe te passen - een attitude te ontwikkelen tegenover wetenschap die gesteund is op inzicht in haar methoden, in haar ontwikkeling en in haar zeer belangrijke maatschappelijke impact. De gemeenschappelijke doelen geformuleerd in termen van leerlingengedrag hebben betrekking op: 1. attituden die tot de persoonsvorming in het algemeen bijdragen en die karakteristiek zijn voor een wetenschappelijke houding

4 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 3 2. aspecten van wetenschap als een specifieke wijze van kennisverwerving, met name - hypothesen (theorieën, modellen, wetten) formuleren en deze empirisch verifiëren - waarnemingen ordenen en veralgemenen tot of met behulp van kwantitatieve of kwalitatieve wet- ten of theorieën - objectief informatie inwinnen, o.a. door waarneming en experimenten, en objectief communiceren 3. wetenschap als maatschappelijk fenomeen. Deze doelen moeten minstens met één voorbeeld aangetoond kunnen worden en zijn onafhankelijk van een specifieke leerinhoud. 1. Leerdoelstellingen Kennis en inzicht in wetenschap als een maatschappelijk proces zijn belangrijk voor het ontwikkelen van een evenwichtig en kritisch oordeel over wetenschap. De verschillende maatschappelijke dimen- brede vorming nagestreefd. Historische, sociale en andere aspecten fungeren hierbij als context voor sies (historisch, sociaal, economisch, cultureel, ethisch) vormen een integraal onderdeel van op wetenschappelijke geletterdheid gericht wetenschapsonderwijs. Op deze wijze wordt ook via wetenschap hedendaagse begrippen en theorieën en worden hiermee geïntegreerd. Meer specifiek heeft het fysicaonderricht haar eigen concrete doelstellingen. Het moet een bijdrage leveren tot de intellectuele vorming van de leerlingen door het aanscherpen van hun zintuiglijke waar- bij nemingen, door het oefenen van hun denkvaardigheid en door het bijbrengen van bekwaamheid in het benoemen en ordenen van het waargenomen en het geïnduceerde. De leerlingen worden begeleid het opstellen van hypothesen om te komen tot de logische deductie van natuurwetten. Dit leidt tot volgende algemene doelstellingen van het onderwijs in de fysica: 1. De leerlingen leren werken volgens een wetenschappelijke methode, uitgaande van waarneming en proefneming over hypothese en verklaring, naar het vastleggen van de natuurwetten. Dit laatste gebeurt met modelmatige representaties van de waargenomen verschijnselen. 2. De leerlingen leren dat deze modellen vaak met wiskundige formules kunnen beschreven worden en dat zij alzo tot kwantitatief uit te drukken resultaten en conclusies leiden. De leerlingen komen aldus tot een behoorlijke kennis en begrip van de meest fundamentele wetten in de fysica. 4. De leerlingen leren de interactie tussen fysica, techniek en samenleving kennen in hun historische evolutie. 5. De leerlingen leren dat modellen van de fysica evolueren zodanig dat ze een steeds preciezere beschrijving van de werkelijkheid toelaten. 6. De leerlingen leren een zekere handvaardigheid ontwikkelen bij het hanteren van elementaire meetinstrumenten en bij het uitvoeren van eenvoudige proeven. 3. De leerlingen leren deze kennis toepassen in concrete gevallen bij nieuwe situaties, hetzij bij ver- dere deductieve uitbouw van de leerstof, hetzij op technische vraagstukken en toepassingen uit onze samenleving. 7. De leerlingen leren inzicht krijgen en rekening houden met onnauwkeurigheid en precisie bij me- tingen en meetapparaten, en met de eruit volgende foutmarges in resultaten. 8. De leerlingen leren een zekere bekwaamheid aan in het opstellen van een duidelijk en logisch verantwoord rapport over proeven en metingen en van het maken van een overzichtelijke samen- vatting van een behandeld probleem. 9. De leerlingen bekomen een initiatie tot bewustwording van de maatschappelijke en morele gevol- gen van het wetenschappelijk onderzoek. 2. Attitudes Het secundair onderwijs moet in zijn ruimere opdracht ook leerlingen vormen tot volwassenen die later zowel in hun verder onderwijs als in het werkelijke leven zelfstandig kunnen denken en handelen. Daarom willen ook de lessen in de fysica, naast een geleidelijk uitgroeiende verwerving aan basisken- opwekken voor wetenschap en techniek en de rol welke ze vervullen in de nis en wetenschappelijke werkmethodes, een aantal fundamentele attitudes aanbrengen, met name: 1. Belangstelling samen-

5 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 4 leving. 2. Leergierigheid stimuleren en de drang naar inzicht bij het zoeken naar de juiste verklaring van de waargenomen verschijnselen en hun onderlinge samenhang. 3. Het kennen van de exacte betekenis van de gebruikte symboliek en de woordenschat en van de fysische inhoud van de geleidelijk optredende wiskundige formuleringen. 4. Het aanbrengen van zin voor relativering, waardoor het belangrijke van het bijkomstige kan onder- scheiden worden. Geleidelijk leren inzien dat het fysische wereldbeeld, dat door menselijke zintui- gen en menselijk verstand werd opgebouwd, niet volmaakt is en voor evolutie vatbaar is. 5. Doorzettingsvermogen aanleren bij het uitvoeren van experimenten en het oplossen van proble- men. 6. Zin voor nauwkeurigheid bijbrengen bij het uitvoeren van metingen en berekeningen. 7. Zin voor orde bijbrengen in de eigen notities, bij het uitwerken van een vraagstuk en bij het opstellen van een verslag over een uitgewerkte proef. 8. Stimuleren van zelfstandigheid door voor individuele opdrachten eerst eventueel noodzakelijke documentatie en informatiebronnen te raadplegen, vooraleer beroep te doen op medeleerlingen of de leerkracht. 9. Zin voor samenwerking aan te brengen voor opdrachten in groepsverband. 10. Objectiviteit en breeddenkendheid aanleren door bijvoorbeeld: - het leren waarderen van het werk van wetenschappers uit het verleden, maar evengoed van het werk en de ideeën van de medeleerling - een eigen mening desnoods te leren herzien tegenover nieuwe onweerlegbare feiten - een probleem te benaderen uit verschillende standpunten 11. Door kritisch te zijn, - niet alleen tegenover anderen doch ook tegenover zichzelf - tegenover allerlei vormen van informatiebronnen, - tegenover meningen en beweringen die echter op geen of onvoldoende logische staving of experimenten berusten - tegenover zijn eigen gevonden of voorgestelde oplossing - door slechts te veralgemenen op basis van voldoende observaties en experimenten. - door een geïnduceerde wet deductief te controleren. O m deze doelstellingen te verwezenlijken moeten aangepaste activiteiten worden aangeboden. Het is echter niet zo dat leerlingen een routine kunnen verwerven in het uitvoeren van echt wetenschappelijk werk indien zij enkel opdrachten krijgen waarbij alle stappen reeds vooraf en gedetailleerd werden uitgeschreven. Echt onderzoek dient te verlopen volgens een plan. Achter elk experiment dient een doelstelling te zitten. GEMEENSCHAPPELIJKE EINDTERMEN VOOR WETENSCHAPPEN. De algemene doelstellingen stemmen overeen met de eindtermen die gelden voor het geheel van de wetenschappen in de tweede graad. 1. Onderzoekend leren/leren onderzoeken Met betrekking tot een concreet wetenschappelijk of toegepast wetenschappelijk probleem, vraagstel- hierover informatie opzoeken en deze oor- ling of fenomeen kunnen de leerlingen: G1 relevante parameters of gegevens aangeven, deelkundig aanwenden. G2 een eigen hypothese (bewering, verwachting) formuleren en aangeven hoe deze kan wor- die een hypothese (bewering, verwachting) weerleggen den onderzocht. G3 voorwaarden en omstandigheden of ondersteunen, herkennen of aangeven.

6 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 5 G4 ideeën en informatie verzamelen om een hypothese (bewering, verwachting) te testen en te illustreren. G5 omstandigheden die een waargenomen effect kunnen beïnvloeden, inschatten. G6 aangeven welke factoren een rol kunnen spelen en hoe ze kunnen worden onderzocht. G7 resultaten van experimenten en waarnemingen afwegen tegenover de verwachte, rekening houdende met de omstandigheden die de resultaten kunnen beïnvloeden. G8 resultaten van experimenten en waarnemingen verantwoord en bij wijze van hypothese, veralgemenen. G9 experimenten of waarnemingen in klassituaties met situaties uit de leefwereld verbinden. G10 doelgericht, vanuit een hypothese of verwachting, waarnemen. G11 waarnemings- en andere gegevens mondeling en schriftelijk verwoorden en weergeven in tabellen, grafieken, schema s of formules. G12 alleen of in groep, een opdracht uitvoeren en er een verslag over uitbrengen. 2. Wetenschap en samenleving De leerlingen kunnen met betrekking tot vakinhouden van de vakspecifieke eindtermen G13 voorbeelden geven van mijlpalen in de historische en conceptuele ontwikkeling van de natuurwetenschappen en ze in een tijdskader plaatsen. G14 met een voorbeeld verduidelijken hoe de genese en de acceptatie van nieuwe begrippen en theorieën verlopen. G15 de wisselwerking tussen de natuurwetenschappen, de technologische ontwikkeling en de leefomstandigheden van de mens met een voorbeeld illustreren. G16 een voorbeeld geven van positieve en nadelige (neven)effecten van natuurwetenschap- gevolgen van natuurwetenschappelijke toe- pelijke toepassingen. G17 met een voorbeeld sociale en ecologische passingen illustreren. G18 met een voorbeeld illustreren dat economische en ecologische belangen de ontwikkeling van de natuurwetenschappen kunnen richten, bevorderen of vertragen. G19 met een voorbeeld de wisselwerking tussen natuurwetenschappelijke en filosofische op- behoren tot cultuur, nl. ver- vattingen over de werkelijkheid illustreren. G20 met een voorbeeld verduidelijken dat natuurwetenschappen worven opvattingen die door meerdere personen worden gedeeld en die aan anderen over- de ethische dimensie van natuurwetenschappen draagbaar zijn. G21 met een voorbeeld illustreren. 3. Attitudes De leerlingen G22 zijn gemotiveerd om een eigen mening te verwoorden. G23 houden rekening met de mening van anderen. G24 zijn bereid om resultaten van zelfstandige opdrachten objectief voor te stellen. G25 zijn bereid om samen te werken. G26 onderscheiden feiten van meningen of vermoedens. G27 beoordelen eigen werk en werk van anderen kritisch en objectief. G28 trekken conclusies die ze kunnen verantwoorden. G29 hebben aandacht voor het correct en nauwkeurig gebruik van wetenschappelijke termino- uitvoeren van een experiment. logie, symbolen,eenheden en data. G30 zijn ingesteld op het veilig en milieubewust G31 houden zich aan de instructies en voorschriften bij het uitvoeren van opdrachten. DOELSTELLINGEN VOOR HET VAK FYSICA. 1. Basisdoelstellingen. Omwille van de leesbaarheid werden leerplandoelstellingen, inhouden en methodologische wenken in afzonderlijke cellen geplaatst per hoofdstuk. Binnen deze drie cellen werd getracht de horizontale lezing zoveel mogelijk door te trekken. Daarom dient elke blok als een geheel te worden beschouwd. Contexten kunnen door de leraar gekozen worden in functie van de leerlingengroepen. De doelstellingen die aansluiten op de vakeindtermen worden aangeduid met F. De leerplandoelstel- lingen die niet met een eindterm overeenstemmen dienen ook te worden gehaald. De gemeenschap-

7 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 6 pelijke eindtermen voor wetenschappen (zie deel 3 van het vorige hoofdstuk) dienen ook integraal te worden nagestreefd. Ze werden niet nominatief opgenomen in de onderstaande tabel maar zullen een voortdurende zorg zijn. Het spreekt vanzelf dat het realiseren van deze gemeenschappelijke eindtermen voor wetenschappen in nauw overleg dient te gebeuren met alle collegae wetenschappen? 2. Uitbreidingsdoelstellingen. Deze uitbreidingsdoelstellingen (U) zijn, samen met de daarop aansluitende leerinhouden en de peda- Ze dienen dus niet noodzakelijk te worden nagestreefd maar kunnen wel aan bod komen in relatie tot gogische en didactische wenken, samengebracht in het schema. Deze doelstellingen zijn facultatief. de interesse van de leerlingen, de actualiteit, de studierichting, een project. Daarom ook zijn ze cursief voorgesteld. 3. Vakoverschrijdende doelstellingen: een invulling vanuit fysica. Daarnaast levert de leraar fysica ook zijn bijdrage tot de realisatie van de vakoverschrijdende eindtot termen (VOET). Vakoverschrijdende eindtermen zijn minimumdoelen die niet specifiek behoren een vakgebied, maar onder meer door middel van meerdere vakken of onderwijsprojecten kunnen worden gerealiseerd. Zij zijn in eerste instantie een opdracht voor het hele schoolteam. Om uit te maken hoe alle vakoverschrijdende eindtermen op schoolniveau kunnen gerealiseerd worden, zijn afspra- te ken nodig tussen de collega s van alle vakken. Het is aangewezen om deze afspraken formeel vast leggen in het schoolwerkplan. In sommige vakken kunnen bepaalde VOET uitdrukkelijker aan de orde komen dan in andere. Leer- doelstellingen en de VOET evident is. Indien de vakgroep nog andere VOET realiseerbaar acht binnen plannen kunnen dan ook verwijzingen naar VOET bevatten als de binding tussen de vakgebonden een vak, wordt dit vastgelegd in een verslag waarin zowel de visie en de planning zijn opgenomen. Heel wat VOET die behoren tot de domeinen Leren Leren en Sociale Vaardigheden zitten reeds ver- weven in de uitwerking van verschillende vakgebonden doelstellingen in dit leerplan. Door een door- gezondheidseducatie, milieueducatie, muzisch-creatieve vorming en technisch-technologische vor- ming) ook in de lessen fysica aan bod komen. dachte keuze van thema s, teksten en lesonderwerpen kunnen andere VOET (opvoeden tot burgerzin, Bij de aanvang van het schooljaar maakt de leraar een oordeelkundige keuze van de leerinhouden waarmee hij de vakgebonden en vakoverschrijdende doelstellingen wil realiseren (bij voorkeur na over- wijze verdeelt over het beschikbare aantal leg met de vakgroep) en stelt een jaar(vorderings)plan op waarin hij de leerstof op een evenwichtige lestijden.

8 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 7 LEERINHOUDEN EN METHODOLOGISCHE WENKEN 1. Leerinhouden Het realiseren van de leerplandoelstellingen is fundamenteel. De leerinhouden staan in relatie tot deze leerplandoelstellingen. Leerplandoelstellingen voorafgegaan door een U (uitbreidingsdoelstellingen) zijn facultatief. Dit geldt dus ook voor de leerinhouden. Uit de vermelde leerlingenproeven dient de leraar een selectie te maken (minimaal 4 per jaar). Leerlin- in genproeven zijn activiteiten waarbij leerlingen in kleine groepen onder begeleiding proeven uitvoeren verband met één of ander fysisch verschijnsel dat behoort tot het leerplanpakket. Deze leerlingenproe- ven zijn aangeduid met (*) en dienen dus bijkomend meegerekend worden bij de aan te bevelen lestijden voor het betrokken hoofdstuk. Het is vooral tijdens deze oefeningen dat de leraar aandacht zal besteden aan de gemeenschappelijke wetenschappelijke eindtermen. 2. Methodologische wenken De onderwerpen die betrekking hebben op fysische informatie die kan geraadpleegd worden in gedruk- werk, eventueel als klassetaak, uitgevoerd te bronnen of langs elektronische weg kan opgezocht worden kan via een project of via zelfstandig worden. De methodologische wenken geven aan op welke manier de leerplandoelen kunnen gerealiseerd wor- dieken te gebruiken in relatie tot plaatselijke mogelijkheden, samenhang andere vakken, actualiteit, den. Deze wenken zijn illustratief en niet bindend. Het staat de leraar vrij andere methodes of metho-.

9 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 8 LEERPLANDOELSTELLINGEN, INHOUDEN EN WENKEN 1. Materie, ruimte en tijd Leerplandoelstelling De leerlingen kunnen Inleiding: Wat is fysica? de hoofdgrootheden en hoofdeenheden van het SI eenhedenstelsel benoemen. omzettingen tussen verschillende eenheden van een zelfde grootheid maken. met een balans een massa bepalen met de chronometer een tijdsverloop bepalen met eenvoudige meetinstrumenten metingen uitvoeren. Leerinhouden Wetenschappelijke onderzoeksmethode - relatie ca-techniek Lengtemetingen: Van atoom tot kosmos. Lengtemeting. De eenheid van afstand: de meter. Volumemeting. Massametingen: het begrip massa. Meten met een balans. De eenheid van massa: kilogram. Tijdmetingen: de eenheid van tijd: de seconde. Correcte afkortingen in wetenschappen. Meten van het tijdsverloop met de chronometer. fysi- Leerlingenproef (*): meten van de massa en het volume van verschillende voorwerpen uit dezelfde stof en uit verschillende stoffen. Berekenen van de verhouding tussen de massa en het volume. Begrip dichtheid als verhouding tussen massa en volume: ρ = m/v. Eenheid: g/cm 3 en kg/m 3. Didactische wenken Beginsituatie van de leerlingen peilen. Motiveren. Korte herhaling: SI- eenhedenstelsel met hoofdeenheden invoeren. Microscopische en macroscopische afmetingen: atoom, planeet, sterren, melkwegstelsel. Enkele toestellen om afstanden te meten bespreken. Invoeren van een eenvoudige definitie. Volumes meten in milliliter Omzetting naar cm 3 en m 3. Er op wijzen dat massa en gewicht verschillende begrippen zijn: massa als stofeigenschap en gewicht als kracht. Demonstratie. Invoeren van een eenvoudige definitie. Voorbeelden van zeer kleine en zeer grote massa Enkele bewegingen in de ruimte die onze tijdseenheid hebben bepaald. Voorbeelden van zeer kleine en zeer grote tijdsintervallen. Wetenschappelijke nauwkeurigheid bij metingen. Leren onderzoeken: eenvoudige hypothese stellen en verifiëren. Belang van dichtheden materie in techniek Gebruik ook stoffen waarvan de dichtheid kleiner is dan deze van water (zie hydrostatica).

10 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 9 2. Atoom en kernmodel Leerplandoelstelling De leerlingen kunnen voorbeelden geven van belangrijke mijlpalen in de historische en conceptuele ontwikkeling van de fysica en ze in een tijdskader plaatsen. gebruik van modellen in de fysica illustreren 3. Elektromagnetische straling Leerplandoelstelling De leerlingen kunnen: de belangrijkste gebieden van het elektromagnetisch spectrum opnoemen de eigenschappen en effecten van elektromagnetische straling beschrijven en de bronnen aangeven. Leerinhouden Atoommodel. Ionmodel Eenvoudig model van elektronenverdeling in elektronenwolk. Vrije elektronen in metalen- isolatoren- halfgeleiders Eenvoudig bandenmodel en geleiding in vaste stoffen Halfgeleiders U Leerinhouden Elektromagnetische straling volledig elektromagnetisch spectrum aangeven waar het zichtbare gebied zich bevindt. Elektromagnetische straling: ontstaan bronnen effecten Didactische wenken Atoommodel op eenvoudige manier aanbrengen: model van Thomson en van Rutherford-Bohr. Het ion. Gebruik ICT. De verdeling van elektronen over schillen (energieniveaus) op eenvoudige manier aanbrengen.. Didactische wenken De leerlingen zullen, samen met de leerkracht, bronnen raadplegen op zoek naar gegevens over elektromagnetische straling. ICT gebruiken Begrippen golflengte en frequentie invoeren. Uit praktische voorbeelden komen tot gekende elektromagnetische stralingen (volledig overzicht), inbegrepen radiogolven, microgolven, IR, UV, γ-stralen, röntgenstralen. Elektromagnetische straling: ordening volgens energiewaarden (gevaar), beveiliging.gebruik in techniek Uitleggen dat de aanwezigheid van een middenstof niet vereist is. Zonnestraling. Vanuit het effect van zonnestralen komen tot de drie soorten straling: zichtbare, IR en UV. UV en IR bespreken als elektromagnetische straling buiten de grenzen van het zichtbare spectrum. Technische toepassingen opzoeken Röntgenstralen bespreken als elektromagnetische straling en ioniserende straling. Technische toepassingen opzoeken γ-stralen bespreken als elektromagnetische straling en ioniserende straling.

11 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) Krachten Leerplandoelstelling De leerlingen kunnen een kracht als oorzaak van vervorming en als oorzaak van verandering van de bewegingstoestand van een voorwerp in een concrete situatie herkennen. een vervorming of een verandering van bewegingstoestand toeschrijven aan de werking van een kracht. het belang van het vectoriële karakter van een kracht toelichten. Leerinhouden Definitie van een kracht door zijn statische en dynamische werking. Soorten krachten in het dagelijkse leven. Leerlingenproef (*): Experimenteel de relatie F l (of s) nagaan. Meten van krachten: - bepalen van de veerconstante - wet van Hooke - grafische voorstelling F l (of s) - gebruik van dynamometers. Eenheid van kracht: de newton (N). Derde wet van Newton : oefent een voorwerp A een kracht uit op een voorwerp B, dan oefent B gelijktijdig een evengrote maar tegengesteld gerichte kracht uit op A. Kracht als wisselwerking: actie en reactie. Vectorvoorstelling van een kracht. Zwaartekracht. Leerlingenproef (*): zwaartepuntsbepaling. Didactische wenken Aanbrengen aan de hand van praktische voorbeelden uit de leefwereld van de leerlingen. Voorbeelden: spierkracht, zwaartekracht, wrijvingskracht, windkracht, krachten in de sport, parachutespringen, opwaartse stuwkracht (alleen het bestaan ervan aantonen), lift bij vliegtuig, elektrische en magnetische kracht, werking op afstand, duwkracht, trekkracht, buiging Invoeren zonder definitie. Voorbeelden: wegschieten kogel,aan wal gaan vanuit bootje, lanceren raket, toepassingen uit ruimtevaart Uit een eenvoudige proef de begrippen actie en reactie afleiden. Voorbeelden uit de techniek Definiëren van grootte, richting, zin en aangrijpingspunt. Krachtvectoren tekenen. Schaalverdeling aanleren. Richting en zin van de zwaartekracht bespreken. Verband tussen massa en zwaartekracht: evenredigheidsfactor 9,8 N/kg (F zw = m. 9,8 N/kg). Gewicht als gevolg van zwaartekracht.

12 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 11 Leerplandoelstelling Leerinhouden Didactische wenken De leerlingen kunnen krachten volgens dezelfde werklijn samen- stellen. De leerlingen leren krachten samenstellen via experi- menten (dynamometers, touw,...) en voorbeelden (parachutist, opwaarts gooien, touwtrekken,...). Omgekeerd kan men krachten ook ontbinden Toepassingen op wrijvingskracht Voorbeelden uit het verkeer: invloed van de wind. Toepassingen. krachten met verschillende werklijn menstellen. het verband tussen kracht en druk ren bij vaste voorwerpen. sa- illustre- Leerlingenproef (*): Samenstellen van krachten volgens dezelfde werklijn en hetzelfde aangrijpingspunt met dezelfde zin en met tegengestelde zin Samenstellen van hoekmakende krachten met zelfde aangrijpingspunt. het- Leerlingenproef (*): Experimenteel afleiden dat de resultante van twee hoekmakende krachten wordt gegeven door de diagonaal van het parallellogram van de samenstellende krachten. Grafisch oplossen van oefeningen op het samenstel- len en ontbinden van hoekmakende krachten. Nor- maalkracht Het begrip druk invoeren. Eenheid: pascal. Experimenteel vaststellen dat F/A = cte. Laten inzien dat de uitwerking van een constante kracht omgekeerd evenredig is met de oppervlakte waarop ze werkt. Verband met gevolgen van verkeersongelukken aange- ven (airbag, scherpe randen,...). Invoeren als 1 N per m². Aanbrengen van afgeleide eenheden: bar, millibar.

13 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) Vloeistoffen en gassen 5.1 Vloeistoffen Leerplandoelstelling. De leerlingen kunnen eigenschappen specifiek van vloeistoffen verklaren met behulp van het reeds vroeger ingevoerde deeltjesmodel. kunnen de dichtheid van een vloeistof experimenteel bepalen. zien in dat de druk uitgeoefend op een vloeistof zich in alle richtingen voortplant met een zelfde bedrag en begrijpen dat hierdoor winst aan kracht kan worden geboekt. zien in dat kracht en druk in een vloeistof een gevolg zijn van de zwaartekracht. kunnen de grootte van de druk in een vloeistof berekenen. kunnen de ligging van de vloeistofspiegels van één of twee, niet mengbare, vloeistoffen in open verbonden vaten verklaren. Leerinhouden Bij een vloeistof in evenwicht op Aarde is het oppervlak horizontaal. Een vloeistof heeft een vast volume, is weinig samendrukbaar maar heeft geen vaste vorm. Leerlingenproef (*): Dichtheid van een vloeistof bepalen m.b.v. kleine maatcilinder (of bekerglaasje en pipet) en balans. Wet van Pascal. De druk uitgeoefend op een vloeistof plant zich in alle richtingen voort met een zelfde bedrag. Kracht en druk in een vloeistof in rust zijn een gevolg van de zwaartekracht. Hydrostatische druk: p = ρ.h.g Steeds duidelijk het onderscheid maken tussen de scalaire grootheid druk (in een punt) en de vectoriele grootheid kracht (op een oppervlak). Wanneer een bepaalde vloeistof zich in open verbonden vaten bevindt, liggen de vloeistofspiegels in een horizontaal vlak. Wanneer twee, niet mengbare vloeistoffen zich in open verbonden vaten bevinden geldt: ρ1. h 1 = ρ 2. h 2 waarbij h 1 en h 2 de hoogten van de vloeistofspiegels boven het scheidingsoppervlak voorstellen. Leerlingenproef (*): Bepalen van de dichtheid van petroleum of olie volgens de U-buis methode. Didactische wenken (Noodzakelijke voorkennis: dichtheid, kracht, druk) Eigenschappen experimenteel aantonen. Wet van Pascal experimenteel aantonen en intuïtief verklaren met behulp van het deeltjesmodel. Voornaamste toepassing: de hydraulische pers. Oplossen van eenvoudige vraagstukken. Experimenteel aantonen dat: - de druk in een vloeistof toeneemt met de diepte, - in een horizontaal vlak overal dezelfde druk heerst, - de druk op een bepaalde plaats in alle richtingen werkt en steeds even groot blijft. Hypothese door leerlingen laten opstellen Formule voor hydrostatische druk opstellen door de kracht op de bodem van een vat met verticale wanden te delen door de oppervlakte van de bodem. Oplossen van vraagstukken. Vermelden van toepassingen zoals peilglas, opening in sluisdeur, sommige waterpassen, niveau grondwater, De leerlingen zelfstandig voorbeelden uit techniek laten opzoeken met ICT Oplossen van vraagstukken.

14 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 13 Leerplandoelstelling. De leerlingen zien in dat een voorwerp ondergedompeld in een vloeistof een opwaartse stuwkracht ondervindt. kunnen de grootte van de opwaartse stuwkracht berekenen. Leerinhouden Leerlingenproef (*): Experimenteel afleiden van de wet van Archimedes. Een lichaam ondergedompeld in een vloeistof, ondervindt een opwaartse stuwkracht, gelijk aan het gewicht van de verplaatste vloeistof. F st = ρ vl.v.g Een lichaam zinkt als de zwaartekracht groter is dan de stuwkracht. Een lichaam zweeft als de zwaartekracht even groot is als de stuwkracht. Een lichaam stijgt als de zwaartekracht kleiner is dan de stuwkracht. Een lichaam drijft als de zwaartekracht gelijk wordt aan de stuwkracht. Didactische wenken - zien in dat een lichaam zal zinken als de zwaartekracht groter is dan de stuwkracht. - zien in dat een lichaam zal zweven als de zwaartekracht even groot is als de stuwkracht. - zien in dat een lichaam zal stijgen als de zwaartekracht kleiner is dan de stuwkracht. - zien in dat een lichaam zal drijven als de zwaartekracht gelijk wordt aan de stuwkracht. Voorbeeld van wetenschappelijk onderzoek door toepassing van de herontdekkingmethode. - Opzoeken van alle factoren die de stuwkracht zouden kunnen beïnvloeden. - Eliminatie van de factoren die geen invloed uitoefenen. - Invloed van de andere factoren zo precies mogelijk onderzoeken en komen tot het verband: F st = ρ vl.v.g Theoretische verklaring van de wet van Archimedes uitgaande van de hydrostatische druk. Oplossen van eenvoudige vraagstukken Steunen op de wet van Archimedes. Demonstratieproeven :Het duikertje en een ei in verschillende zoutoplossingen. Schepen, duikboten, vlot. De leerlingen zelfstandig voorbeelden uit techniek laten opzoeken met ICT Oplossen van vraagstukken.

15 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) Gassen Leerplandoelstelling. Leerinhouden Didactische wenken De leerlingen kunnen eigenschappen specifiek van gas- Eigenschappen van gassen Erop wijzen dat de druk uitgeoefend door een gas een sen verklaren met behulp van het reeds vroeger ingevoerde deeltjesmodel. gevolg is van de beweging van de moleculen in tegenstelling met de hydrostatische druk die een gevolg is van de zwaartekracht. weten hoe ze de massa en de dichtheid Leerlingenproef (*): Experimenteel de dichtheid van Gebruik maken van de vacuümpomp en de glazen balvan een gas experimenteel kunnen bepa- lucht bepalen. lon. len. zien in dat de lucht rondom hen een druk uitoefent. De lucht oefent op alle lichamen op Aarde een druk uit. Experimenteel het bestaan van de luchtdruk aantonen. Toepassingen op meteo weten dat de luchtdruk wordt gemeten met een barometer en kennen de normale waarde van de luchtdruk. De normale luchtdruk op zeeniveau bedraagt 1013 hpa. De luchtdruk wordt gemeten met een barometer. weten dat de luchtdruk afneemt met de De luchtdruk neemt af met de hoogte. Experimenteel onderzoeken en in verband brengen met hoogte. weten dat de druk van een gas kan worden gemeten met een manometer. De druk van een gas kan worden gemeten met een manometer. de afnemende dichtheid bij toenemende hoogte. Ten minste één vloeistof- en één metaalmanometer demonstreren. Belang pneumatica De leerlingen zelfstandig voorbeelden uit techniek laten opzoeken met ICT

16 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) De luchtdruk Leerplandoelstelling. De leerlingen zien in dat een voorwerp ondergedompeld in een gas een opwaartse stuwkracht ondervindt. zien in wanneer een luchtballon zal stijgen, zweven en dalen. Leerinhouden Wet van Archimedes. Een lichaam ondergedompeld in een gas, ondervindt een opwaartse stuwkracht, gelijk aan het gewicht van het verplaatste gas. Een luchtballon zal: - stijgen als de opwaartse stuwkracht groter is dan de zwaartekracht; - zweven als de opwaartse stuwkracht even groot is als de zwaartekracht; - dalen als de opwaartse stuwkracht kleiner is dan de zwaartekracht. Didactische wenken Aantonen met een baroscoop en vacuümpomp. Oplossen van vraagstukken.

17 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) Beweging en verkeer Leerplandoelstelling De leerlingen kunnen de relativiteit van rust en beweging illustreren met voorbeelden uit de eigen leefwe- reld. bij een eenparig rechtlijnige beweging tijdsduur, afgelegde weg en snelheid bere- kenen. bij snelheidsverandering van een voertuig de traagheidsaspecten verwoorden. - het onderscheid maken tussen ogenblikkelijke en gemiddelde snelheid. - het begrip versnelling als verandering van snelheid in een bepaald tijdsverloop verwoorden - verklaren waarom de remafstand bij een voertuig kwadratisch toeneemt met de beginsnelheid Leerinhouden Rust en beweging als relatieve begrippen. Leerlingenproef (*): Studie van de eenparige beweging: - experimentele studie - definitie van snelheid formule: v = s / t - eenheid van snelheid: m/s, km/h - grafische voorstelling: (s,t)-grafiek. Eerste wet van Newton (traagheidswet). Gemiddelde snelheid en ogenblikkelijke snelheid. Leerlingenproef (*): studie van de eenparig veranderlijke beweging (EVRB). Afleiden van het verband s ~ t 2 en v ~ t Definitie van het begrip versnelling a = v/ t ; eenheid: m/s 2 - verandering van snelheid door een tangentiële kracht. - toename van de snelheid door een kracht in de zin van de beweging = versnellende beweging. - afname van de snelheid door een kracht in tegengestelde zin van de beweging = vertraagde beweging. - snelheid in functie van de tijd bij een eenparig vertraagde beweging. Formules voor de EVRB. Verband tussen afgelegde weg en beginsnelheid bij 2 een vertraagde beweging: s v 0 De verticale worp. Didactische wenken Voorbeelden uit eigen leefwereld van leerlingen. Voorbeelden uit wereld van vervoer. Aanleren van vaardigheid in het meten van afstanden en tijd. Snelheid als constante verhouding tussen s en t. Omzettingen kunnen uitvoeren. Aandacht besteden aan nauwkeurig tekenen van grafieken. Proef met luchtbel of met tikker of met luchtkussenbaan. Eenvoudige vraagstukjes. Aanbrengen via experimenten. Belang van deze wet onderstrepen bij stoppen of vertrekken van voertuigen. Proef met de valgeul van Galilei of tikker of luchtkussenbaan. Historische context schetsen. Werken met concrete voorbeelden. Grafisch verwerken van de meetresultaten (mm-papier, rekenblad, computer). Vraagstukken en toepassingen. Aan de hand van een concreet voorbeeld: remafstand van een voertuig bij één welbepaalde omstandigheid (gegevens te halen uit tabellen).

18 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 17 Leerplandoelstelling De leerlingen kun- Leerinhouden Didactische wenken nen - met woorden en formules de invloed van massa en kracht op de versnelling weergeven Leerlingenproef (*): De tweede wet van Newton Verband tussen F, m en a Proef met kabelbaan of luchtkussenbaan. Experimenteel laten inzien dat een grotere kracht bij constante massa een grotere snelheidsverandering geeft. Laten inzien dat een grotere massa bij een con- stante kracht een kleinere snelheidsverandering krijgt. Vraagstukken en toepassingen. - inzien dat de botsingstijd een belangrijke invloed heeft op de grootte van de kracht. Botsingen. Krachtstoot: F. t Bewegingshoeveelheid of impuls: p=m.v F. t = (m.v) Toepassingen: autogordel, airbag, valhelm, kreukelzone. - de stopafstand van een voertuig in ver- en grootte van de kracht bij een stoot. van een gebeurtenis en het uitvoeren van een actie een andere externe factoren De stopafstand van een voertuig: zekere tijd verloopt: de reactietijd. Berekenen van de invloed van de tijdsduur op de De leerlingen laten inzien dat tussen het waarnemen band brengen met snelheid, reactietijd - reactietijd In deze reactietijd legt een bewegend voertuig een zekere afstand af: reactieafstand (eenparige beweging). - remafstand De remafstand hangt af van beginsnelheid en snel- - reactieafstand invloed van externe factoren op de remafstand heidsverandering. De remsnelheid hangt af van remkracht en massa van het voertuig. De remkracht wordt beïnvloed door de toestand van het Stopafstand = reactieafstand + remafstand. wegdek.

19 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) Arbeid, energie en vermogen Leerplandoelstelling De leerlingen kunnen: het begrip arbeid correct gebruiken en in concrete situaties omschrijven. arbeid berekenen bij een constante kracht die evenwijdig is met de verplaatsing. het begrip vermogen correct gebruiken en in concrete situaties omschrijven. 1 J = 1 N.m Het verschil inzien tussen arbeid en vermogen. Technische toepassingen laten opzoeken door leeerlin- gen het vermogen berekenen bij een geleverde arbeid. het rendement bereken De eenheid van arbeid het begrip energie correct gebruiken en in concrete situaties omschrijven. mechanische energie en andere energievormen herkennen en aangeven in concrete situaties. de potentiële en kinetische energie van een voorwerp berekenen in het zwaarteveld van de aarde. de wet van behoud van energie algemeen formuleren en illustreren met concrete voorbeelden. Het begrip arbeid Leerinhouden Het kilowattuur als eenheid van arbeid. Verband kwh J Het begrip energie. Een voorwerp bezit energie als het arbeid kan leveren. Eenheid: joule. Mechanische energie en andere energiesoorten. Formules voor de potentiële energie in het zwaarteveld van de aarde (zwaarte-energie) en de kinetische energie (bewegingsenergie) : E p = m.g.h E k = ½.m.v² Behoud van mechanische energie. Uitbreiden tot andere energievormen. Opstellen van een keten van energieomzettingen. Didactische wenken Er op wijzen dat het fysisch begrip arbeid niet altijd overeenkomt met wat we onder arbeid verstaan in de gewone omgangstaal. Symbool voor arbeid: W Arbeid verricht door een constant blijvende kracht. Formule: W = F. s Eenheid: joule Het begrip vermogen Leerlingenproef (*): Experimenteel meten van het vermogen van een persoon. Formule: P = W/ t Eenheid: watt Procentueel voorstellen Symbool voor vermogen: P 1 W = 1 J/s Belang van nuttig rendement in techniek-leerlingen zoeken toepassingen met ICT Laten inzien dat het kwh een eenheid van arbeid is: 1 kwh = J. Het verband tussen arbeid en energie uitleggen met behulp van voorbeelden uit de leefwereld van de leer- lingen. Symbool voor energie: E We voeren proefjes uit met stoompistool, zonnecel, elektrisch motortje, batterij en lampje en kunnen zo voorbeelden van potentiële en kinetische energie op- zoeken.uitbreiden naar techniek De formule voor de potentiële energie E p en kinetische energie E k afleiden. Vraagstukjes op arbeid, energie en vermogen gekozen uit voorbeelden uit technische wereld. Uitgaan van een vallende knikker. Contexten: een ritje in het pretpark, bungee jumping. Productie van elektrische energie Bezoek elektriciteits- centrale samen met vakgroep elektriciteit

20 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) Warmte Leerplandoelstelling Leerinhouden Didactische wenken Weten dat vaste stoffen, vloeistoffen en gassen uitzetten bij verwarming en inkrim- pen bij afkoeling. Praktische toepassingen van uitzetting kennen. Uitzetting van vaste stoffen, vloeistoffen en gassen kunnen verklaren m.b.v. het deeltjesmodel. De kinetische opvatting van het begrip temperatuur kunnen beschrijven. Inzien dat de temperatuur praktisch niet te meten is langs de gemiddelde kinetische energie van de moleculen. De werking van enkele thermometers ken- nen Inzien dat warmte een energievorm is. Weten dat inwendige energie de totale mechanische energie is van alle moleculen van een lichaam. Inzien dat bij warmtetoevoer de kinetische en / of de potentiële energie van de moleculen stijgt. Het onderscheid tussen merkbare en latente warmte kennen. Temperatuur Temperatuur is een maat voor de gemiddelde sche energie van de moleculen. Warmte en inwendige energie Warmte is de energie die overgaat van een lichaam met hogere temperatuur naar een lichaam met lagere temperatuur. Inwendige energie is de totale mechanische energie van alle moleculen van een lichaam. Merkbare en latente warmte. kineti- Uitzetting Vaste stoffen, vloeistoffen en gassen zetten uit bij verwarming. Ze krimpen in bij afkoeling. Wijzen op de uitzetting als macroscopisch meetbaar verschijnsel, dat lineair samenhangt met de temperatuur. Bespreking van kwik-, alcohol-, koorts- en bimetaal- thermometer. We spreken van merkbare warmte als de opgenomen warmte een temperatuursverhoging tot gevolg heeft. De inwendige kinetische energie is dan toegenomen. We spreken van latente warmte als de opgenomen warmte geen temperatuursverhoging tot gevolg. De inwendige potentiële is dan toegenomen. Illustreren met toepassingen.uit techniek

21 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 20 Leerplandoelstelling Leerinhouden Didactische wenken Inzien dat de lineaire uitzetting recht even- redig is met de beginlengte en met de temperatuurstoename, en afhankelijk is van de aard van de stof. Inzien dat de kubieke uitzetting recht even- redig is met het beginvolume en met de temperatuurstoename, en afhankelijk is van de aard van de stof. Weten wat men verstaat onder kubieke uitzettingscoëfficiënt en het symbool en de eenheid ervan kennen. Het benaderend verband tussen λ en α vraagstukken. Het verband tussen temperatuursverhoging en dichtheidsverandering kennen. Uitzetting van vaste stoffen De lineaire uitzetting (of inkrimping) van een vaste stof kan worden berekend met de formule l = λ.l. t. l : lengteverandering, λ : lineaire uitzettingscoëfficiënt, l : beginlengte, t : temperatuurverandering Leerlingenproef (*) : Bepalen van een lineaire uitzettingscoëfficiënt De kubieke uitzetting (of inkrimping) van een vaste stof kan worden berekend met de formule V = α.v. t. V : volumeverandering, α (= 3 λ ) : kubieke uitzettingscoëfficiënt, V : beginvolume, t : temperatuurverandering Als de temperatuur toeneemt wordt de dichtheid ner. kunnen bewijzen en kennen. Het verband tussen V, α, V en t ken- nen en kunnen toepassen in eenvoudige klei- Invloed van de aard van de stof experimenteel nen. Het verband tussen l, λ, l en t ken- nen en kunnen toepassen in eenvoudige vraagstukken. aanto- Erop wijzen dat het symbool t hier temperatuur voor- stelt! Eventueel kan ook het symbool T (of θ) worden ge- bruikt. Het symbool T houden we echter liever om absolute temperaturen voor te stellen. Proef van s Gravesande Eventueel de formule ρ = ρ / (1 + α. t) afleiden.

22 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 21 Leerplandoelstelling Leerinhouden Didactische wenken Inzien dat vloeistoffen meer uitzetten dan vaste stoffen en dit kunnen verklaren steu- nend op het deeltjesmodel. De formule voor het berekenen van de volumeverandering bij temperatuursverho- ging kennen. Weten dat water een afwijkend gedrag vertoont qua uitzetting t.o.v. andere vloei- stoffen. Inzien dat gassen veel meer uitzetten dan vloeistoffen en vaste stoffen bij temperatuursverhoging en dit kunnen verklaren m.b.v. het deeltjesmodel. Weten dat temperatuursverhoging van een gas onvermijdelijk ook een verandering van volume en / of druk met zich meebrengt. Het verband tussen druk en volume van een bepaalde massa gas bij constante temperatuur inzien en kunnen toepassen in eenvoudige vraagstukken. Uitzetting van vloeistoffen Vloeistoffen zetten meer uit dan vaste stoffen. Water zet onregelmatig uit. Gaswetten Druk, volume en temperatuur worden de toestandsfactoren van een gas genoemd. Leerlingenproef (*): Onderzoek van het verband tussen druk en volume van een constante massa gas bij constante tempera- tuur. De uitzetting van een vloeistof experimenteel aantonen en wijzen op de invloed van het recipiënt. Toepassingen zoeken uit techniek Experimenteel aanbrengen. Proef m.b.v. meetspuit. Dit verband grafisch kunnen voorstellen. Voor een bepaalde massa gas bij constante tempera- tuur geldt dat p.v = c te (Gaswet bij constante temperatuur.) De gaswet bij constante temperatuur wordt in een (p,v) diagram voorgesteld door een hyperbool.

23 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 22 Leerplandoelstelling Leerinhouden Didactische wenken Het verband tussen druk en temperatuur van een bepaalde massa gas bij constant volume inzien. Leerlingenproef (*): Onderzoek van het verband tussen druk en temperatuur van een constante massa gas bij constant volume. De gaswet bij constant volume wordt in een (p,t) diagram voorgesteld door een schuine rechte. Gebruik van temperatuur- en druksensor gekoppeld aan interface is hier aangewezen. Inzien dat bij het absolute nulpunt de moleculen tot absolute rust zijn gekomen. Temperaturen in C kunnen omrekenen naar absolute temperatuur. De gaswet bij constant volume kunnen uitdrukken in functie van de absolute temperatuur en deze gaswet grafisch kunnen voorstellen. Het verband tussen volume en temperatuur van een bepaalde massa gas bij constante druk inzien. Bij het absolute nulpunt (t = C ) nemen de moleculen een verwaarloosbaar volume in. De moleculen zijn tot rust gekomen. t = C wordt 0 K T (in K) vind je uit : t (in C) T (in K) noemen we absolute temperatuur. Voor een bepaalde massa gas bij constant volume geldt dat p / T = c te (Gaswet bij constant volume.) De gaswet bij constant volume wordt in een ( p,t) diagram voorgesteld door een schuine rechte door de oorsprong. De gaswet bij constante druk wordt in een (V,t) diagram voorgesteld door een schuine rechte. Leerlingenproef: Onderzoek van het verband tussen volume en temperatuur van een constante massa gas bij constante druk. Af te leiden door extrapolatie uit gaswet bij constant volume. Toepassingen zoeken van extreem lage temperaturen en gebruik in bedrijven Indien de vorige twee leerlingenproeven werden uitgevoerd is het niet nodig onderstaande leerlingenpoef uit te voeren. De algemene gaswet (zie verder) kan immers afgeleid worden uit twee gaswetten.

24 AV Fysica ( 1 ste leerjaar: 2 lestijden /week; 2 de leerjaar: 2 lestijden/ week) 23 Het verband tussen druk, volume en temperatuur van een bepaalde hoeveelheid gas kennen en kunnen toepassen in eenvoudige vraagstukken. De molaire gasconstante kunnen berekenen. Weten wat wordt bedoeld met een ideaal gas. De algemene gaswet : p.v/t = c te Toestandsvergelijking van een ideaal gas : p.v = n.r.t De molaire gasconstante R = 8,31 J.(mol.K) -1 Ideaal gas: moleculen worden beschouwd als massapunten zonder eigen volume ; cohesiekrachten tussen de moleculen zijn verwaarloosbaar ; moleculen botsen met behoud van kinetische energie Merkbare warmte bij vaste stoffen en vloeistoffen Als de kinetische energie van de moleculen toeneemt en de temperatuur dus stijgt spreken we van merkbare warmte. Oplossen van vraagstukken als toepassingen op de formules p.v/t = c te en p.v = n.r.t R berekenen Experimenteel aantonen dat Q ~ T Q ~ m Q afhankelijk is van de aard van de stof Oplossen van vraagstukken i.v.m. soortelijke warmtecapaciteit door gebruik van de formule Q = c. m. T Bepalen van de soortelijke warmtecapaciteit van een - vaste stof (bijv. loodkorrels) door de omzetting van me- chanische energie in warmte. Verwijzing naar de historische proef van Joule De begrippen warmtecapaciteit en soortelijke warmtecapaciteit kwalitatief en kwantitatief kunnen gebruiken. Weten dat mechanische energie kan worden omgezet in warmte en omgekeerd (Equivalentie van arbeid en warmte.) Inzien dat water een grote soortelijke warmtecapaciteit heeft. Warmtecapaciteit : Γ = Q / T Soortelijke warmtecapaciteit : c = Q /( m. T) Q = c. m. T Leerlingenproef (*): Bepalen van de soortelijke warmtecapaciteit van een vaste stof. Leerlingenproef (*): Bepaling van de soortelijke warmtecapaciteit van water. Bespreken van het belang van de grote waarde van c w. Invloed c w op klimaat

SECUNDAIR ONDERWIJS TSO. tweede graad. eerste en tweede leerjaar. WW-c. (Vervangt 2002/070) (Vervangt 2002/261//1/F/SG/1/II/ /V/04) Onderwijsvorm:

SECUNDAIR ONDERWIJS TSO. tweede graad. eerste en tweede leerjaar. WW-c. (Vervangt 2002/070) (Vervangt 2002/261//1/F/SG/1/II/ /V/04) Onderwijsvorm: SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Vak(ken): AV Fysica. 4/4 lt/w Vakkencode: WW-c Leerplannummer: 2004/025 (Vervangt 2002/070) Nummer inspectie:

Nadere informatie

Deel 1 : Mechanica. 2 de jaar 2 de graad (2uur) Inhoudstafel. - a -

Deel 1 : Mechanica. 2 de jaar 2 de graad (2uur) Inhoudstafel. - a - - a - Deel 1 : Mechanica Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoodstuk 3: Hoodstuk 4: Inleiding grootheden en eenheden Gebruik voorvoegsels... Wetenschappelijke notatie... Lengtematen, oppervlaktematen en inhoudsmaten...

Nadere informatie

Secundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen

Secundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen Eindtermen educatief project Korstmossen, snuffelpalen van ons milieu 2 de en 3 de graad SO Secundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen I. Gemeenschappelijke

Nadere informatie

Gelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO

Gelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO Gelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO Federatie Steinerscholen Vlaanderen v.z.w. Gitschotellei 188 2140 Borgerhout Februari 2013 Gelijkwaardig verklaarde eindtermen

Nadere informatie

EUREK(H)A! 1 Thema 1 Zintuigen A Terugkaatsing en spiegels Nieuw Bijlage 48a

EUREK(H)A! 1 Thema 1 Zintuigen A Terugkaatsing en spiegels Nieuw Bijlage 48a Inhoud EUREK(H)A! 1 2015-2016 Leerplandoelstellingen D/2015/7841/013 Opmerkingen Bijlagen voor de nieuwe doelstellingen EUREK(H)A! 1 Thema 1 Zintuigen A Terugkaatsing en spiegels Bijlage 48a A.1 Enkele

Nadere informatie

Energie, arbeid en vermogen. Het begrip arbeid op een kwalitatieve manier toelichten.

Energie, arbeid en vermogen. Het begrip arbeid op een kwalitatieve manier toelichten. Jaarplan Fysica TWEEDE GRAAD TSO INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN VVKSO BRUSSEL D/2012/7841/083 4de jaar TSO-TeWe ASO-Wet Fysica TWEEDE GRAAD ASO VVKSO BRUSSEL D/2012/7841/008 4de jaar, 1u/week JAARPLAN Vul de

Nadere informatie

verwijderen P 31 32 kleurenblindheid 3.6 Optische toestellen: bril verwijderen P 45 (3.6) - 47 A Terugkaatsing en spiegels Nieuw Bijlage 48a

verwijderen P 31 32 kleurenblindheid 3.6 Optische toestellen: bril verwijderen P 45 (3.6) - 47 A Terugkaatsing en spiegels Nieuw Bijlage 48a Inhoud EUREK(H)A! 1 2015-2016 Leerplandoelstellingen 2015/7841/017 Opmerkingen n voor de e doelstellingen EUREK(H)A! 1 Thema 1 Zintuigen 3.2 Netvlies, kegeltjes, staafjes en verwijderen P 31 32 kleurenblindheid

Nadere informatie

LEERWERKBOEK IMPULS 2. L. De Valck J.M. Gantois M. Jespers F. Peeters. Plantyn

LEERWERKBOEK IMPULS 2. L. De Valck J.M. Gantois M. Jespers F. Peeters. Plantyn LEERWERKBOEK IMPULS 2 L. De Valck J.M. Gantois M. Jespers F. Peeters 1u Plantyn Ten geleide Impuls 2 leerwerkboek 1 u is bedoeld voor het tweede jaar van de tweede graad ASO met 1 wekelijkse lestijd. Het

Nadere informatie

LEERWERKBOEK IMPULS 2. L. De Valck J.M. Gantois M. Jespers F. Peeters. Plantyn

LEERWERKBOEK IMPULS 2. L. De Valck J.M. Gantois M. Jespers F. Peeters. Plantyn LEERWERKBOEK IMPULS 2 L. De Valck J.M. Gantois M. Jespers F. Peeters 2u Plantyn Ten geleide Impuls 2 leerwerkboek 2 u is bedoeld voor het tweede jaar van de tweede graad ASO met 2 wekelijkse lestijden.

Nadere informatie

Secundair onderwijs - Tweede graad ASO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen

Secundair onderwijs - Tweede graad ASO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen Secundair onderwijs - Tweede graad ASO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen I. Gemeenschappelijke eindtermen voor wetenschappen Gemeenschappelijke eindtermen gelden voor het geheel van de wetenschappen.

Nadere informatie

Inhoud. 1 Inleiding 13. 1 energie 19

Inhoud. 1 Inleiding 13. 1 energie 19 Inhoud 1 Inleiding 13 1 onderzoeken van de natuur 13 Natuurwetenschappen 13 Onderzoeken 13 Ontwerpen 15 2 grootheden en eenheden 15 SI-stelsel 15 Voorvoegsels 15 3 meten 16 Meetinstrumenten 16 Nauwkeurigheid

Nadere informatie

Vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie

Vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie Vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie Context 4: Omgeving en duurzame ontwikkeling. De leerlingen: 1. participeren aan milieubeleid en -zorg op school; 2. herkennen

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie

Samenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie Samenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie Samenvatting door R. 2564 woorden 31 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Subdomein C1. Kracht en beweging Specificatie De kandidaat

Nadere informatie

Jaarplan. Quark 4.2. 4 Quark 4.2 Handleiding. TSO-BTW/VT TSO-TeWe. ASO-Wet

Jaarplan. Quark 4.2. 4 Quark 4.2 Handleiding. TSO-BTW/VT TSO-TeWe. ASO-Wet Jaarplan TSO-BTW/VT TSO-TeWe ASO-Wet Fysica TWEEDE GRAAD ASO VVKSO BRUSSEL D/2012/7841/009 4de jaar, 2u/week JAARPLAN Vul de donkergrijze kolommen in en je hebt een jaarplan; vul de andere ook in en je

Nadere informatie

verwijderen P 31 32 kleurenblindheid 3.6 Optische toestellen: bril verwijderen P 45(3.6) - 47 A Terugkaatsing en spiegels Nieuw Bijlage 48a

verwijderen P 31 32 kleurenblindheid 3.6 Optische toestellen: bril verwijderen P 45(3.6) - 47 A Terugkaatsing en spiegels Nieuw Bijlage 48a Inhoud EUREK(H)A! 1 2015-2016 Leerplandoelstellingen 2015/7841/016 Opmerkingen n voor de nieuwe doelstellingen EUREK(H)A! 1 Thema 1 Zintuigen 3.2 Netvlies, kegeltjes, staafjes en verwijderen P 31 32 kleurenblindheid

Nadere informatie

Q l = 23ste Vlaamse Fysica Olympiade. R s. ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) Eerste ronde - 23ste Vlaamse Fysica Olympiade 1

Q l = 23ste Vlaamse Fysica Olympiade. R s. ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) Eerste ronde - 23ste Vlaamse Fysica Olympiade 1 Eerste ronde - 3ste Vlaamse Fysica Olympiade 3ste Vlaamse Fysica Olympiade Eerste ronde. De eerste ronde van deze Vlaamse Fysica Olympiade bestaat uit 5 vragen met vier mogelijke antwoorden. Er is telkens

Nadere informatie

Ze wordt aangeduid met het woordje uitbreiding in de titelbalk. De moeilijkheidsgraad van de opgaven is aangeduid met een kleurgradatie:

Ze wordt aangeduid met het woordje uitbreiding in de titelbalk. De moeilijkheidsgraad van de opgaven is aangeduid met een kleurgradatie: Pulsar 1 leerwerkboek 2 u is bedoeld voor het eerste jaar van de tweede graad ASO met 2 lestijden fysica per week. Het is een combinatie van een leerboek met een werkboek. De leerstof wordt telkens ingeleid

Nadere informatie

Onderwijsinspectie Vlaanderen

Onderwijsinspectie Vlaanderen 1. Doel practica in ASO, KSO en TSO Onderwijsinspectie Vlaanderen Hoe is het in de praktijk gesteld met het uitvoeren van leerlingenproeven? Het empirisch karakter van het vak tot uiting brengen Leerlingen

Nadere informatie

EINDTERMEN Bosbiotoopstudie

EINDTERMEN Bosbiotoopstudie EINDTERMEN Bosbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde De mens en het landschap Het landelijk landschap 22 milieueffecten opnoemen die in verband kunnen gebracht worden

Nadere informatie

De massadichtheid, dichtheid of soortelijke massa van een stof is de massa die aanwezig is in een bepaald

De massadichtheid, dichtheid of soortelijke massa van een stof is de massa die aanwezig is in een bepaald Hieronder wordt uitgelegd wat massadichtheid betekent. De massadichtheid, dichtheid of soortelijke massa van een stof is de massa die aanwezig is in een bepaald volume. De massadichtheid is dus bijvoorbeeld

Nadere informatie

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1)

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Is de arbeid die moet verricht worden op een voorwerp om dat voorwerp over een afstand h omhoog te brengen, afhankelijk van de gevolgde weg? Kies een van

Nadere informatie

1ste ronde van de 19de Vlaamse Fysica Olympiade 1. = kx. = mgh. E k F A. l A. ρ water = 1,00.10 3 kg/m 3 ( θ = 4 C ) c water = 4,19.10 3 J/(kg.

1ste ronde van de 19de Vlaamse Fysica Olympiade 1. = kx. = mgh. E k F A. l A. ρ water = 1,00.10 3 kg/m 3 ( θ = 4 C ) c water = 4,19.10 3 J/(kg. ste ronde van de 9de Vlaamse Fysica Olympiade Formules ste onde Vlaamse Fysica Olympiade 7 9de Vlaamse Fysica Olympiade Eerste ronde De eerste ronde van deze Vlaamse Fysica Olympiade bestaat uit 5 vragen

Nadere informatie

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1)

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Is de arbeid die moet verricht worden op een voorwerp om dat voorwerp over een afstand h omhoog te brengen, afhankelijk van de gevolgde weg? Kies een van

Nadere informatie

Eerste graad A-stroom

Eerste graad A-stroom EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Vijverbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde Het natuurlijk milieu Reliëf 16* De leerlingen leren respect opbrengen voor de waarde van

Nadere informatie

Afmetingen werden vroeger vergeleken met het menselijke lichaam (el, duim, voet)

Afmetingen werden vroeger vergeleken met het menselijke lichaam (el, duim, voet) Samenvatting door een scholier 669 woorden 2 november 2003 6 117 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Hoofdstuk 1: Druk 1.1 Druk = ergens tegen duwen Verband = grootheid die met andere

Nadere informatie

Ze wordt aangeduid met het woordje uitbreiding in de titelbalk.

Ze wordt aangeduid met het woordje uitbreiding in de titelbalk. Ten geleide Ten geleide Pulsar 1 leerwerkboek 2 u is bedoeld voor het eerste jaar van de tweede graad ASO met 2 lestijden fysica per week. Het is een combinatie van een leerboek met een werkboek. De leerstof

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11699 8 juni 2012 Rectificatie Examenprogramma natuurkunde vwo van 28 april 2012, kenmerk VO2012/389632 In de regeling

Nadere informatie

Hoofdstuk 4: Arbeid en energie

Hoofdstuk 4: Arbeid en energie Hoofdstuk 4: Arbeid en energie 4.1 Energiebronnen Arbeid: W =............. Energie:............................................................................... Potentiële energie: E p =.............

Nadere informatie

Examenprogramma natuurkunde vwo

Examenprogramma natuurkunde vwo Examenprogramma natuurkunde vwo Ingangsdatum: schooljaar 2013-2014 (klas 4) Eerste examenjaar: 2016 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Een bal wegschoppen Een veer indrukken en/of uitrekken Een lat ombuigen Een wagentjes voorduwen

Een bal wegschoppen Een veer indrukken en/of uitrekken Een lat ombuigen Een wagentjes voorduwen - 31 - Krachten 1. Voorbeelden Een bal wegschoppen Een veer indrukken en/of uitrekken Een lat ombuigen Een wagentjes voorduwen 2. Definitie Krachten herken je aan hun werking, aan wat ze veranderen of

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 Vraag 4 Vraag 5

Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 Vraag 4 Vraag 5 Vraag 1 Een hoeveelheid ideaal gas is opgesloten in een vat van 1 liter bij 10 C en bij een druk van 3 bar. We vergroten het volume tot 10 liter bij 100 C. De einddruk van het gas is dan gelijk aan: a.

Nadere informatie

Exact Periode 7 Radioactiviteit Druk

Exact Periode 7 Radioactiviteit Druk Exact Periode 7 Radioactiviteit Druk Exact periode 7 Radioactiviteit Druk Exact Periode 7 2 Natuurlijke radioactiviteit Met natuurlijke radioactiviteit wordt bedoeld: radioactiviteit die niet kunstmatig

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Deel 4: Krachten. 4.1 De grootheid kracht. 4.1.1 Soorten krachten

Deel 4: Krachten. 4.1 De grootheid kracht. 4.1.1 Soorten krachten Deel 4: Krachten 4.1 De grootheid kracht 4.1.1 Soorten krachten We kennen krachten uit het dagelijks leven: vul in welke krachten werkzaam zijn: trekkracht, magneetkracht, spierkracht, veerkracht, waterkracht,

Nadere informatie

Naam (plus beschrijving) Symbool Eenheid Formules. Druk = kracht per eenheid van oppervlakte p (N/m² = ) Pa

Naam (plus beschrijving) Symbool Eenheid Formules. Druk = kracht per eenheid van oppervlakte p (N/m² = ) Pa Naam (lus beschrijving) Symbool enheid ormules MHANIA in het derde jaar Dichtheid massa er eenheid van volume ρ kg /m³ m ρ V Druk kracht er eenheid van oervlakte (N/m² ) a A Hydrostatische druk in een

Nadere informatie

toelatingsexamen-geneeskunde.be

toelatingsexamen-geneeskunde.be Fysica juli 2009 Laatste update: 31/07/2009. Vragen gebaseerd op het ingangsexamen juli 2009. Vraag 1 Een landingsbaan is 500 lang. Een vliegtuig heeft de volledige lengte van de startbaan nodig om op

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE. ASO - 2 de graad complementair gedeelte 1 Wetenschappelijk werk fysica (1 ste leerjaar 1 lestijd/week en 2 de leerjaar 1 lestijd/week).

INHOUDSOPGAVE. ASO - 2 de graad complementair gedeelte 1 Wetenschappelijk werk fysica (1 ste leerjaar 1 lestijd/week en 2 de leerjaar 1 lestijd/week). ASO - 2 de graad complementair gedeelte 1 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave...1 Visie...2 1. Fysica als wetenschap...2 2. Fysica binnen het complementair gedeelte....2 Beginsituatie...2 Algemene doelstellingen

Nadere informatie

Onderzoekend leren/leren onderzoeken DBOC,15/03/2011 1

Onderzoekend leren/leren onderzoeken DBOC,15/03/2011 1 Onderzoekend leren/leren onderzoeken DBOC,15/03/2011 1 1. Kennis maken met + gebruik maken van de natuurwetenschappelijke methode: 1. Probleem 2. Onderzoeksvraag 3. Hypothese 4. Verzamelen informatie,

Nadere informatie

AV FYSICA ASO. Economie, Grieks, Grieks-Latijn, Humane wetenschappen, Latijn. tweede graad LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. 1/1 lt/w

AV FYSICA ASO. Economie, Grieks, Grieks-Latijn, Humane wetenschappen, Latijn. tweede graad LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. 1/1 lt/w LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: AV FYSICA basisvorming 1/1 lt/w Studierichtingen: Studiegebied: Onderwijsvorm: Graad: Leerjaar: Economie, Grieks, Grieks-Latijn, Humane wetenschappen, Latijn Algemeen

Nadere informatie

Formules voor Natuurkunde Alle formules die je moet kennen voor de toets. Eventuele naam of uitleg

Formules voor Natuurkunde Alle formules die je moet kennen voor de toets. Eventuele naam of uitleg Formules voor Natuurkunde Alle formules die je moet kennen voor de toets. Formule Eventuele naam of uitleg m # = m%# Machten van eenheden: regel m # m ( = m #)( Machten van eenheden: regel 2 m # m ( =

Nadere informatie

aluminium 2,7 0, ,024 ijzer 7,9 0, ,012

aluminium 2,7 0, ,024 ijzer 7,9 0, ,012 DEZE TAAK BESTAAT UIT 36 ITEMS. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Dichtheid Soortelijke

Nadere informatie

HEREXAMEN EIND MULO tevens IIe ZITTING STAATSEXAMEN EIND MULO 2009

HEREXAMEN EIND MULO tevens IIe ZITTING STAATSEXAMEN EIND MULO 2009 MNSTERE VAN ONDERWJS EN VOLKSONTWKKELNG EXAMENBUREAU HEREXAMEN END MULO tevens e ZTTNG STAATSEXAMEN END MULO 2009 VAK : NATUURKUNDE DATUM : VRJDAG 07 AUGUSTUS 2009 TJD : 7.30 9.30 UUR DEZE TAAK BESTAAT

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Exact periode Youdenplot Krachten Druk

Exact periode Youdenplot Krachten Druk Exact periode 10.2 Youdenplot Krachten Druk Youdenplot. De Youdenplot wordt uitgelegd aan de hand van een presentatie. Exact Periode 10.2 2 Krachten. Een kracht kan een voorwerp versnellen of vervormen.

Nadere informatie

BIOTOOPSTUDIE HET BOS

BIOTOOPSTUDIE HET BOS BIOTOOPSTUDIE HET BOS DOELEN Met dit educatief pakket, ontwikkeld door de natuur- en milieueducatie dienst van de Provincie West-Vlaanderen worden belangrijke doelen en leerplandoelstellingen bereikt in

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11101 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/389632, houdende

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 t/m 3

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 t/m 3 Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 t/m 3 Samenvatting door C. 2009 woorden 16 januari 2014 7,2 6 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Hoofdstuk 1 Elektriciteit 1.1 Er bestaan twee soorten elektrische lading

Nadere informatie

Deel 5: Druk. 5.1 Het begrip druk. 5.1.1 Druk in het dagelijks leven. We kennen druk uit het dagelijks leven:... ... ...

Deel 5: Druk. 5.1 Het begrip druk. 5.1.1 Druk in het dagelijks leven. We kennen druk uit het dagelijks leven:... ... ... Deel 5: Druk 5.1 Het begrip druk 5.1.1 Druk in het dagelijks leven We kennen druk uit het dagelijks leven:............................................................. Deel 5: Druk 5-1 5.1.2 Proef a) Werkwijze:

Nadere informatie

2.1 Bepaling van een eenparige rechtlijnige beweging...39

2.1 Bepaling van een eenparige rechtlijnige beweging...39 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 KINEMATICA...17 1 Inleidende begrippen...19 1.1 Rust en beweging van een punt...19 1.1.1 Toestand van beweging...19 1.1.2 Toestand van rust...20 1.1.3 Positie van een punt...20

Nadere informatie

Samenvatting snelheden en 6.1 6.3

Samenvatting snelheden en 6.1 6.3 Samenvatting snelheden en 6.1 6.3 Boekje snelheden en bewegen Een beweging kan je op verschillende manieren vastleggen: Fotograferen met tussenpozen, elke foto is een gedeelte van een beweging Stroboscopische

Nadere informatie

ALGEMEEN 1. De luchtdruk op aarde is ongeveer gelijk aan. A 1mbar. B 1 N/m 2. C 13,6 cm kwikdruk. D 100 kpa.

ALGEMEEN 1. De luchtdruk op aarde is ongeveer gelijk aan. A 1mbar. B 1 N/m 2. C 13,6 cm kwikdruk. D 100 kpa. LGEMEEN 1 De luchtdruk op aarde is ongeveer gelijk aan 1mbar. B 1 N/m 2. C 13,6 cm kwikdruk. D 100 kpa. 5 Van een bi-metaal maakt men een thermometer door het aan de ene kant vast te klemmen en aan de

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11101 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/389632, houdende

Nadere informatie

Unificatie. Zwakke Kracht. electro-zwakke kracht. Electriciteit. Maxwell theorie. Magnetisme. Optica. Sterke Kracht. Speciale Relativiteitstheorie

Unificatie. Zwakke Kracht. electro-zwakke kracht. Electriciteit. Maxwell theorie. Magnetisme. Optica. Sterke Kracht. Speciale Relativiteitstheorie Electriciteit Magnetisme Unificatie Maxwell theorie Zwakke Kracht electro-zwakke kracht Optica Statistische Mechanica Speciale Relativiteitstheorie quantumveldentheorie Sterke Kracht Klassieke Mechanica

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Kracht

Samenvatting Natuurkunde Kracht Samenvatting Natuurkunde Kracht Samenvatting door een scholier 1634 woorden 16 oktober 2003 5,7 135 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Samenvatting Practicum 48 Kracht: Heeft een grootte en een richting.

Nadere informatie

STUDIEGEBIED CHEMIE (tso)

STUDIEGEBIED CHEMIE (tso) (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen Derde graad Techniek-wetenschappen Studierichting Techniek-wetenschappen de graad Een woordje uitleg over de studierichting... Logisch denken Laboratoriumwerk

Nadere informatie

Examenprogramma natuurkunde havo

Examenprogramma natuurkunde havo Bijlage 1 Examenprogramma natuurkunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden

Nadere informatie

Uit de definitie van arbeid volgt dat de eenheid van arbeid newton * meter is, afgekort [W] = Nm.

Uit de definitie van arbeid volgt dat de eenheid van arbeid newton * meter is, afgekort [W] = Nm. Samenvatting door C. 1902 woorden 28 februari 2013 5,7 13 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Systematische natuurkunde Het verrichten van arbeid Als je fietst verbruik je energie. Dit voel je na het

Nadere informatie

NASK1 - SAMENVATTING KRACHTEN en BEWEGING. Snelheid. De snelheid kun je uitrekenen door de afstand te delen door de tijd.

NASK1 - SAMENVATTING KRACHTEN en BEWEGING. Snelheid. De snelheid kun je uitrekenen door de afstand te delen door de tijd. NASK1 - SAMENVATTING KRACHTEN en BEWEGING Snelheid De snelheid kun je uitrekenen door de afstand te delen door de tijd. Stel dat je een uur lang 40 km/h rijdt. Je gemiddelde snelheid in dat uur is dan

Nadere informatie

Peiling natuurwetenschappen eerste graad A-stroom. Voorstelling resultaten Werkseminarie 17 november 2016

Peiling natuurwetenschappen eerste graad A-stroom. Voorstelling resultaten Werkseminarie 17 november 2016 Peiling natuurwetenschappen eerste graad A-stroom Voorstelling resultaten Werkseminarie 17 november 2016 Overzicht De peiling natuurwetenschappen Resultaten van de peiling o Behalen eindtermen o Samenhang

Nadere informatie

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte. 1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand

Nadere informatie

Samenvatting door Flore colnelis 714 woorden 11 november keer beoordeeld. Natuurkunde. Fysica examen 1. Si-eenhedenstelsel

Samenvatting door Flore colnelis 714 woorden 11 november keer beoordeeld. Natuurkunde. Fysica examen 1. Si-eenhedenstelsel Samenvatting door Flore colnelis 714 woorden 11 november 2016 1 2 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Fysica examen 1 Si-eenhedenstelsel Grootheden en eenheden Een grootheid is iets wat je kunt meten Een eenheid

Nadere informatie

EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum. A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010

EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum. A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010 EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum Derde graad LO A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010 Lichamelijke opvoeding Motorische competenties 1.1 De motorische basisbewegingen

Nadere informatie

Q l = 24ste Vlaamse Fysica Olympiade. R s. ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) Eerste ronde - 24ste Vlaamse Fysica Olympiade 1

Q l = 24ste Vlaamse Fysica Olympiade. R s. ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) Eerste ronde - 24ste Vlaamse Fysica Olympiade 1 Eerste ronde - 4ste Vlaamse Fysica Olympiade 4ste Vlaamse Fysica Olympiade Eerste ronde. De eerste ronde van deze Vlaamse Fysica Olympiade bestaat uit 5 vragen met vier mogelijke antwoorden. Er is telkens

Nadere informatie

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS 1 24 APRIL 2013 11:00 12:45 uur MECHANICA 1 Blok en veer. (5 punten) Een blok van 3,0 kg glijdt over een wrijvingsloos tafelblad met een snelheid van 8,0 m/s

Nadere informatie

WISKUNDIGE TAALVAARDIGHEDEN

WISKUNDIGE TAALVAARDIGHEDEN WISKUNDIGE TLVRDIGHEDEN Derde graad 1 Het begrijpen van wiskundige uitdrukkingen in eenvoudige situaties (zowel mondeling als 1V4 2V3 3V3 (a-b-c) schriftelijk) 2 het begrijpen van figuren, tekeningen,

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: HYDROSTATICA

Hoofdstuk 2: HYDROSTATICA ysica hoofdstuk : Hydrostatica e jaar e graad (uur) - 95 - Hoofdstuk : HYDROSTTIC. Inleiding: Bouw van een stof.. ggregatietoestanden De zuivere stoffen die we kennen kunnen in drie verschijningsvormen

Nadere informatie

Nieuwe leerplandoelstellingen voor Opmerkingen. Inhoud leerwerkboeken

Nieuwe leerplandoelstellingen voor Opmerkingen. Inhoud leerwerkboeken Inhoud leerwerkboeken e leerplandoelstellingen voor 2015-2016 D/2015/7841/015 EUREKA!1A Thema 1 Zintuigen 1 Inleiding 1.1 Prikkel, reactie en zintuig B52 Uit waarnemingen afleiden of illustreren dat spierbewegingen

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Beweging in beeld. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal

Hoofdstuk 1 Beweging in beeld. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal Hoofdstuk 1 Beweging in beeld Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 1.1 Beweging vastleggen Het verschil tussen afstand en verplaatsing De verplaatsing (x) is de netto verplaatsing en de

Nadere informatie

V A D E M E C U M M E C H A N I C A. 2 e 3 e graad. Willy Cochet Pagina 1

V A D E M E C U M M E C H A N I C A. 2 e 3 e graad. Willy Cochet Pagina 1 V A D E M E C U M M E C H A N I C A e 3 e graad Willy Cochet Pagina 1 Vooraf 1. Dit is een basiswerk waarbij de vakleerkracht eventuele aanpassingen kan doen voor zijn specifieke studierichting : vectoren

Nadere informatie

Hoofdstuk 6: Veiligheid in het verkeer

Hoofdstuk 6: Veiligheid in het verkeer Hoofdstuk 6: Veiligheid in het verkeer NaSk I Vmbo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 6: Veiligheid in het verkeer NaSk I 1. Stoffen en materialen 2. Elektrische energie 3. Verbranden en verwarmen 4. Geluid

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige

Nadere informatie

Eindtermen Natuurwetenschappen. Voor de eerste graad van het secundair onderwijs.

Eindtermen Natuurwetenschappen. Voor de eerste graad van het secundair onderwijs. Voor de eerste graad van het secundair onderwijs. 11 januari 2010 MOTIVERING VOOR HET INDIENEN VAN VERVANGENDE EINDTERMEN NATUURWETENSCHAPPEN Een belangrijk onderscheid tussen de door de Vlaamse regering

Nadere informatie

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45 TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS 1 17 APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45 Enige constanten en dergelijke MECHANICA 1 Twee prisma`s. (4 punten) Twee gelijkvormige prisma s met een hoek α van 30 hebben

Nadere informatie

Studiegebied. (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen. Derde graad...

Studiegebied. (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen. Derde graad... Studiegebied (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen Derde graad... Techniek-wetenschappen STUDIEGEBIED CHEMIE Studierichting Techniek-wetenschappen de graad Een woordje uitleg over de studierichting...

Nadere informatie

LANDSEXAMEN HAVO

LANDSEXAMEN HAVO Examenprogramma NATUURKUNDE H.A.V.O. LANDSEXAMEN HAVO 2017-2018 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting

Nadere informatie

Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2)

Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2) Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2) Snelheid en gemiddelde snelheid Met de grootheid snelheid geef je aan welke afstand een voorwerp in een bepaalde tijd aflegt. Over een langere periode is de snelheid

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 8, Bewegen in functies

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 8, Bewegen in functies Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 8, Bewegen in functies Samenvatting door een scholier 1016 woorden 19 januari 2003 5,6 80 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Samenvatting hoofdstuk

Nadere informatie

Naam van de kracht: Uitleg: Afkorting: Spierkracht De kracht die wordt uitgeoefend door spieren van de mens. F spier

Naam van de kracht: Uitleg: Afkorting: Spierkracht De kracht die wordt uitgeoefend door spieren van de mens. F spier Samenvatting door F. 823 woorden 3 maart 2015 7,4 32 keer beoordeeld Vak NaSk Sport, kracht en beweging 1 Naam van de kracht: Uitleg: Afkorting: Spierkracht De kracht die wordt uitgeoefend door spieren

Nadere informatie

Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs

Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Naam Eeckhout Andreas Cluster Bio Fys Aa Ch Groep 2 OSO 2 Academiejaar 2005/2006 Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Kattenberg

Nadere informatie

Peiling natuurwetenschappen eerste graad A-stroom. dr. Daniël Van Nijlen Colloquium 16 juni 2016

Peiling natuurwetenschappen eerste graad A-stroom. dr. Daniël Van Nijlen Colloquium 16 juni 2016 Peiling natuurwetenschappen eerste graad A-stroom dr. Daniël Van Nijlen Colloquium 16 juni 2016 Overzicht De peiling natuurwetenschappen Beschrijving van de steekproef Resultaten van de peiling o Behalen

Nadere informatie

UNIFORM EINDEXAMEN MULO tevens TOELATINGSEXAMEN VWO/HAVO/NATIN 2009

UNIFORM EINDEXAMEN MULO tevens TOELATINGSEXAMEN VWO/HAVO/NATIN 2009 MINISTERIE N ONDERWIJS EN OLKSONTWIKKELING EXMENBUREU UNIFORM EINDEXMEN MULO tevens TOELTINGSEXMEN WO/HO/NTIN 2009 K : NTUURKUNDE DTUM : MNDG 06 JULI 2009 TIJD : 09.45 11.25 UUR (Mulo III kandidaten) 09.45

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materialen

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materialen Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materi Samenvatting door een scholier 1210 woorden 6 april 2015 6,9 35 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Hoofdstuk 3: Materi Eigenschappen van moleculen: -Ze verschillen

Nadere informatie

Veerkracht. Leerplandoelen. Belangrijke formule: Wet van Hooke:

Veerkracht. Leerplandoelen. Belangrijke formule: Wet van Hooke: Veerkracht Leerplandoelen FYSICA TWEEDE GRAAD ASO WETENSCHAPPEN LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL D/2012/7841/009 5.1.3 Kracht B26 Een kracht meten door gebruik te maken van een dynamometer. B27

Nadere informatie

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)? Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept

Nadere informatie

kleuteronderwijs lager onderwijs secundair onderwijs 1 ste graad A- stroom en B-stroom eindtermen en en ontwikkelingsdoelen techniek

kleuteronderwijs lager onderwijs secundair onderwijs 1 ste graad A- stroom en B-stroom eindtermen en en ontwikkelingsdoelen techniek 1 kleuteronderwijs lager onderwijs secundair onderwijs 1 ste graad A- stroom en B-stroom eindtermen en ontwikkelingsdoelen techniek 2 Ontwikkelingsdoelen techniek Kleuteronderwijs De kleuters kunnen 2.1

Nadere informatie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren

Nadere informatie

Hoofdstuk 3. en energieomzetting

Hoofdstuk 3. en energieomzetting Hoofdstuk 3 Energie en energieomzetting branders luchttoevoer brandstoftoevoer koelwater condensator stoomturbine generator transformator regelkamer stoom water ketel branders 1 Energiesoort Omschrijving

Nadere informatie

formules havo natuurkunde

formules havo natuurkunde Subdomein B1: lektriciteit De kandidaat kan toepassingen van het gebruik van elektriciteit beschrijven, de bijbehorende schakelingen en de onderdelen daarvan analyseren en de volgende formules toepassen:

Nadere informatie

INHOUD. Terreinstudie. Thema 1. 1 Levensgemeenschappen 10. 2 Abiotische en biotische factoren 13. 3 Biotoop - habitat - niche 16.

INHOUD. Terreinstudie. Thema 1. 1 Levensgemeenschappen 10. 2 Abiotische en biotische factoren 13. 3 Biotoop - habitat - niche 16. INHOUD Thema 1 Terreinstudie 1 Levensgemeenschappen 10 1.1 De waterkant 10 1.2 De ondiepe waterzone 12 1.3 De zone met open water 12 2 Abiotische en biotische factoren 13 2.1 Een waterige omgeving 14 3

Nadere informatie

ELEKTROMAGNETISCHE STRALING

ELEKTROMAGNETISCHE STRALING ELEKTRODYNAMICA 1. INLEIDING... 3 2. SPANNING... 5 3. DE STROOMSTERKTE... 6 4. DE WEERSTAND... 7 5. STROOMSCHEMA'S... 8 6. WEERSTANDEN SCHAKELEN...11 7. ENERGIE EN VERMOGEN... 13 7.1. ENERGIE EN JOULE-EFFECT...13

Nadere informatie

Vlaamse Fysica Olympiade Eerste ronde

Vlaamse Fysica Olympiade Eerste ronde Vlaamse Olympiades voor Natuurwetenschappen KU Leuven Departement Chemie Celestijnenlaan 00F bus 404 300 Heverlee Tel.: 06-3 74 7 E-mail: ino@vonw.be www.vonw.be Vlaamse Fysica Olympiade 06-07 Eerste ronde

Nadere informatie

Eindtermen Techniek De leerlingen onderzoeken waarneembare eigenschappen van courante materialen en grondstoffen i.f.v. een technisch proces.

Eindtermen Techniek De leerlingen onderzoeken waarneembare eigenschappen van courante materialen en grondstoffen i.f.v. een technisch proces. Eindtermen Techniek Inzicht ontwikkelen in technische systemen en processen en hun relatie tot verschillende technologische domeinen en tot andere domeinen (wetenschappen, wiskunde ). 6.35 De leerlingen

Nadere informatie

Climate Clash. eindtermen

Climate Clash. eindtermen Climate Clash eindtermen 1 1. vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de Climate Clash Tweede en derde graad Context 1: Lichamelijke gezondheid en veiligheid. De leerlingen: 5. maken

Nadere informatie

Bereken de luchtdruk in bar op 3000 m hoogte in de Franse Alpen. De soortelijke massa van lucht is 1,2 kg/m³. De druk op zeeniveau bedraagt 1 bar.

Bereken de luchtdruk in bar op 3000 m hoogte in de Franse Alpen. De soortelijke massa van lucht is 1,2 kg/m³. De druk op zeeniveau bedraagt 1 bar. 7. Gaswetten Opgave 1 Opgave 2 Opgave 3 Opgave 4 Opgave 5 Opgave 6 Opgave 7 Bereken de luchtdruk in bar op 3000 m hoogte in de Franse Alpen. De soortelijke massa van lucht is 1,2 kg/m³. De druk op zeeniveau

Nadere informatie

Gemeenschappelijk gedeelte

Gemeenschappelijk gedeelte Gemeenschappelijk gedeelte Godsdienst 2 Nederlands 5* Frans 4* Wiskunde 4* Aardrijkskunde 2 Biologie 2 Geschiedenis 1 Technologische opvoeding 2 Lichamelijke opvoeding en sport 2 Muzikale opvoeding 1 Plastische

Nadere informatie

XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS

XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS 22 juli 1999 70 --- 13 de internationale olympiade Opgave 1. Absorptie van straling door een gas Een cilindervormig vat, met de as vertikaal,

Nadere informatie