Eindrapportage Zelfmanagement en Depressie Anno november Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement (LAZ)
|
|
- Hidde Simons
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Eindrapportage - november Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement (LAZ)
2 Inhoudsopgave Inleiding... 1 Hoofdstuk 1 Werkgroep Depressie... 2 Hoofdstuk 2. Zelfmanagement Begrippenkader Generiek Model Zelfmanagement Zelfzorg, zelfhulp en zelfmanagement Visie op zelfmanagement bij depressie Depressie en zorgstandaarden... 9 Hoofdstuk 3 Reeds ontwikkelde zelfmanagementinterventies bij depressie Hoofdstuk 4. Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Hoofdstuk 5. Voorstellen voor vervolgacties Hoofdstuk 6. Bevorderende en belemmerende factoren Bijlage 1: Rehabilitatie en herstel Bijlage 2: Overzicht beschikbare goede voorbeelden zelfmanagement Depressie... 26
3 INLEIDING De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), zeven categorale patiëntenorganisaties en het CBO hebben een actiegericht programma ontwikkeld, dat zelfmanagement van chronisch zieken stimuleert. Het programma loopt van september 2008 tot en met februari 2012 en sluit nauw aan bij de visie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) over de programmatische aanpak van het beleid voor chronisch zieken (Kamerbrief Zeker van zorg, nu en straks, 13 juni 2008). De NPCF en categorale patiëntenorganisaties treden op als inhoudelijke opdrachtgever, het CBO als coördinator en uitvoerder. Het Ministerie van VWS is financier van het programma. Het Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement beoogt een beweging op gang te brengen, waarin mensen werken aan het verbeteren, het vernieuwen en uitrollen van mogelijkheden van zelfmanagement. Het uiteindelijke doel is dat chronisch zieken hun ziekte zo goed mogelijk kunnen inpassen in hun leven. Dat vraagt niet alleen om het versterken van patiënten, maar ook het ondersteunen van zorgprofessionals (attitude, kennis en vaardigheden). Ook is een solide basis voor zorgstructuren en kennisnetwerken wenselijk. Het streven is met dit programma bestaande ontwikkelingen te bundelen, deze te versnellen, nieuwe ontwikkelingen te initiëren en dit alles te bestendigen. Het Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement richt zich op het bevorderen van zelfmanagement van alle chronisch zieken. Om dit te concretiseren en nader in te vullen, wordt in dit programma in eerste instantie gewerkt met een aantal chronische aandoeningen, namelijk diabetes, depressie, COPD, hartfalen, reuma, spierziekten en oncologische aandoeningen. De kennis, ervaringen, producten en adviezen die dit programma oplevert, zijn bedoeld voor alle chronisch zieken. In de periode november 2009 tot juni 2010 werkten zeven ziektespecifieke werkgroepen aan het in kaart brengen van de stand van zaken met betrekking tot zelfmanagement binnen elk ziektebeeld. Zij brachten onder andere in kaart welke aspecten van belang zijn bij zelfmanagement voor de betreffende aandoening, welke interventies er al zijn ontwikkeld om zelfmanagement te stimuleren en wat er nodig is om zelfmanagement meer op de kaart te krijgen. Deze eindrapportage beschrijft de activiteiten van de werkgroep Depressie. Het rapport is bedoeld voor alle geïnteresseerden die zich bezighouden met zelfmanagement bij depressie. Na deze inleiding vindt u in hoofdstuk 1 de samenstelling en taakopdracht van de werkgroep zelfmanagement depressie. Hoofdstuk 2 beschrijft de introductie en de context van het thema zelfmanagement. Vervolgens wordt dit toegesneden op zelfmanagement bij depressie. In hoofdstuk 3 wordt de huidige stand van zaken met betrekking tot zelfmanagement bij depressie beschreven. Hoofdstuk 4 beschrijft welke interventies nodig zijn en hoofdstuk 5 voorstellen voor vervolgacties om de interventies daadwerkelijk te implementeren. In hoofdstuk 6 wordt vastgesteld welke ziekteoverstijgende belemmerende en bevorderende factoren een rol spelen. Het rapport sluit af met een literatuurverantwoording van de voorgestelde interventies. Wij wensen u veel leesplezier! November
4 HOOFDSTUK 1. WERKGROEP DEPRESSIE Het Landelijk Platform GGZ (LPGGz) en het CBO ondersteunen de werkgroep Depressie en coördineren de activiteiten. De werkgroep Zelfmanagement bij depressie is samengesteld uit pioniers die kennis en ervaring hebben op het gebied van zelfmanagement en depressie en het thema verder op de kaart willen zetten. Er is gekozen voor een samenstelling van cliënten(vertegenwoordigers), zorgverleners en onderzoekers. De werkgroep bestaat uit de volgende personen: - Astrid van Bruggen, psychologe, Zorgbelang Zuid-Holland, afdeling Basisberaad - Gerdien Franx, Programmahoofd Zorginnovatie, Trimbos-instituut - René Kragten, vertegenwoordiger Landelijk Platform GGz (LPGGz) & Depressie Vereniging - Harrie van Haaster, onderzoeker, Instituut voor Gebruikers Participatie en Beleid (IGPB) - Josine van Hamersveld, vertegenwoordiger cliëntenperspectief & Angst, Dwang en Fobie (ADF) stichting - Geert Horringa, vertegenwoordiger cliëntenperspectief & Depressie Vereniging - Jan Spijker, psychiater, de Gelderse Roos & senior onderzoeker Trimbos-instituut - Jan Verheijen, vertegenwoordiger cliëntenperspectief & Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen - Sonja Visser, directeur, Zelfregiecentrum De adviseurs vanuit het CBO die de werkgroep - samen met René Kragten (LPGGz) - ondersteunen en coördineren zijn: - Hanke Timmermans, senior adviseur Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO - Elise Posma, adviseur Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO De werkgroep Zelfmanagement bij depressie heeft zich in 5 bijeenkomsten bezig gehouden met onderstaande activiteiten (Plan van aanpak juli 2009): 1. De stand van zaken met betrekking tot zelfmanagement rondom depressie in kaart brengen; 2. Inzicht bieden in de gewenste situatie rond zelfmanagement binnen depressie; 3. Inzichtelijk maken wat er nodig is om zelfmanagement meer op de kaart te krijgen; 4. Zelfmanagement agenderen bij stakeholders van depressie; 5. Adviezen formuleren over doorontwikkeling van zelfmanagement binnen depressie; 6. Feedback geven op het Generieke Model Zelfmanagement en voorbeelden van zelfmanagement(ondersteuning) in kaart brengen; 7. Adviseren over de vertaling van het begrip zelfmanagement naar de zorgstandaard (indien van toepassing) In het volgende hoofdstuk leest u de visie van de werkgroep op zelfmanagement bij depressie zoals deze in de werkgroepbijeenkomsten tot stand is gekomen. November
5 HOOFDSTUK 2. ZELFMANAGEMENT 2.1 Begrippenkader Zelfmanagement is een onderwerp dat toenemend in de belangstelling staat. Zelfmanagement stelt chronisch zieken in staat om de gevolgen van de ziekte te beheersen, de ziekte in te passen in het leven en daarmee de ervaren kwaliteit van leven te verhogen. Een aantal ontwikkelingen binnen en buiten de gezondheidszorg kunnen worden beschouwd als aanleidingen voor de opkomst van zelfmanagement. Zo wordt de komende jaren een snelle toename verwacht van het aantal chronisch zieke patiënten. Deze toename is het gevolg van drie factoren. Allereerst speelt de vergrijzing een grote rol. De stijgende levensverwachting leidt er ook toe dat meer mensen meerdere chronische ziekten tegelijk hebben (co- of multi-morbiditeit). De tweede factor is de medische vooruitgang. Die heeft ervoor gezorgd dat ziekten zoals kanker en hartfalen steeds beter behandelbaar en beheersbaar worden. De derde oorzaak is de negatieve trend in leefstijl zoals te weinig bewegen en te veel en ongezonde voeding. Het gevolg is een toenemende zorgvraag terwijl tegelijkertijd sprake is van een afnemend zorgaanbod. Tegelijkertijd bieden ontwikkelingen zoals een pro-actiever burgerschap, technologische vooruitgang (ICT, infrastructuur, microchips, etc.) en het toegenomen scholingsniveau van de bevolking, kansen om mensen tot veel meer zelfmanagement in staat te stellen dan tot op heden gebeurt. Een belangrijk aspect daarbij is dat de moderne mens streeft naar zelfontplooiing en de vrijheid om zijn leven te leiden conform persoonlijke principes en overtuigingen. Hij beschikt zelf over zijn leven en maakt zijn eigen keuzes. Dat blijft ook zo als in dat leven zich een (chronische) aandoening voordoet. De chronisch ziek geworden mens staat als persoon voor de opgave opnieuw vorm te geven aan dit streven in een leven dat fundamenteel is veranderd. In het Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement wordt zelfmanagement omschreven als het vermogen van chronisch zieken om zelf te kunnen kiezen in hoeverre men de regie over het leven in eigen hand wil houden en mede richting wil geven aan hoe beschikbare zorg wordt ingezet, om een zo optimaal mogelijke kwaliteit van leven te bereiken of te behouden. De volgende definitie voor zelfmanagement gehanteerd: Zelfmanagement is het zodanig omgaan met de chronische aandoening (symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties en bijbehorende aanpassingen in leefstijl) dat de aandoening optimaal wordt ingepast in het leven. (NPCF Visiedocument) 2.2 Generiek Model Zelfmanagement Binnen het Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement is een generiek model ontwikkeld waarin de verschillende aangrijpingspunten met betrekking tot zelfmanagement staan beschreven. Het Generiek Model is een denkmodel bedoeld om vanuit diverse invalshoeken invulling te kunnen geven aan het begrip zelfmanagement. Het model maakt zichtbaar welke elementen aandacht nodig hebben bij het vormgeven van zelfmanagement. Het bestaat uit een figuur en toelichtende tekst (zie ook de Kort & Krachtig, mei 2010). Het voorliggende model is een gebruiksversie, gebaseerd op literatuuronderzoek, bestaande ervaringen en voorbeelden en feedback vanuit de ziektespecifieke werkgroepen. November
6 Kern (de witte binnencirkel): Centraal in zelfmanagement staat de mens met een chronische aandoening (en directe omgeving) die gezamenlijk met de zorgverlener (en collega-zorgverleners) vaststelt wat hij zelf kan en wil doen. De kern van het model is de interactie tussen de chronisch zieke mens en de zorgverlener, om individueel en op maat invulling te geven aan zelfmanagement. Zij zoeken gezamenlijk naar de balans tussen enerzijds de eisen die de aandoening stelt (belasting) en anderzijds de hoeveelheid eigen verantwoordelijkheid die de chronisch zieke wil en kan nemen (belastbaarheid). Het vinden van deze balans is een continu en dynamisch proces dat moet leiden tot het optimaliseren van de kwaliteit van leven. De gezamenlijke zoektocht vraagt van de partners goede communicatie en wederzijds vertrouwen en respect. De eerste ring (lichtgeel van kleur): In de eerste ring om de kern van het model staan competenties die afzonderlijk en in combinatie met elkaar een belangrijke rol spelen bij het inpassen van de ziekte in het leven van de chronisch zieke mens. Het betreft zowel competenties die chronisch zieken nodig hebben voor zelfmanagement als competenties die zorgverleners nodig hebben om November
7 zelfmanagement bij hun patiënten te ondersteunen. Ze zijn ingedeeld in drie competentiegebieden. Voor de chronisch zieke zijn dat ziektespecifieke kennis en vaardigheden, vertrouwen in eigen kunnen en het vermogen tot zelfontplooiing. Voor de zorgverlener zijn dat het vermogen tot kennisoverdracht, vaardigheden als coach en als wegwijzer naar voorzieningen. Binnen elk van de competentiegebieden zijn een groot aantal deelcompetenties te onderscheiden. De tweede ring (lichtgroen van kleur): Er zijn diverse gebieden waarop mensen met een chronische aandoening de regie kunnen nemen. Optimaal zelfmanagement kan bereikt worden door aandacht te besteden aan deze gebieden. Echter niet iedere chronisch zieke zal in staat zijn op alle aandachtsgebieden de regie (weer) te nemen of heeft daar de behoefte toe. Soms zal het een bewuste keuze zijn slechts over enkele aandachtsgebieden de regie weer te pakken. Afhankelijk van de kenmerken van de individuele patiënt én de specifieke eisen die de chronische ziekte stelt, wordt meer of minder accent gelegd op een aandachtsgebied. Voor het bevorderen van zelfmanagement is het van belang dat er interventies beschikbaar zijn op alle aandachtsgebieden, waardoor de aansluiting met de chronisch zieke gemaakt kàn worden. De aandachtsgebieden en een korte toelichting wat er onder wordt verstaan volgt hieronder: Eigen aandeel in de zorg: - Stappen ondernemen om zo gezond mogelijk te leven/blijven - Zelf ziekteverloop, klachten en verschijnselen monitoren - Zelf een deel van het behandelplan (individueel zorgplan) uitvoeren - Op basis van veranderende klachten of verschijnselen het behandelplan aanpassen conform gemaakte afspraken - Een gezonde leefstijl nastreven Leven met de ziekte: - De regie nemen over eigen leven en gezondheid - De balans bewaren tussen fysieke belasting en belastbaarheid - De balans bewaren tussen emotionele belasting en belastbaarheid - Zelfredzaamheid t.a.v. persoonlijke verzorging, huishouden; wonen - Relaties en seksualiteit - Tijdsbesteding (werk/school/opleiding; vrije tijd en recreatie) - Praktische gevolgen van de aandoening voor het dagelijks leven Ervaringskennis: - Kennis hebben van de aandoening, de daarvoor beschikbare behandeling(en) en eventuele hulpmiddelen - Samenhang zien tussen de aandoening en de ervaren symptomen/gevolgen - In staat zijn te beoordelen of er sprake is van adequaat managen/controleren van de aandoening en de symptomen/gevolgen - In staat zijn met de aandoening om te gaan en tijdig te reageren op veranderingen in symptomen en gezondheidsproblemen November
8 Relatie met zorgverleners: - samen met de zorgverlener bepalen op welke manier invulling wordt gegeven aan de gedeelde verantwoordelijkheid voor welzijn en welbevinden van de chronisch zieke; oa. door het samen vaststellen van (gezondheids- of behandel)doelen en het gezamenlijk nemen van besluiten - screenen, monitoren en behandelen is een gedeelde verantwoordelijkheid van zorgverlener en chronisch zieke - Gelijkwaardig partnerschap tussen zorgverlener en chronisch zieke Organiseren zorg- en hulpbronnen: - In staat zijn de aanbieders van zorg te detecteren die van belang zijn om de noodzakelijke zorg te verkrijgen/ inzicht hebben in de diverse vormen van ondersteuning - In staat zijn de eigen belangen te vertegenwoordigen/uit te spreken - In staat zijn de noodzakelijke zorg en hulp te verwerven Buitenring (groen van kleur): De buitenste cirkel betreft de omgevingsfactoren en randvoorwaarden die invloed kunnen uitoefenen op de invulling en mate van zelfmanagement. Om te zorgen dat het voor zowel de zorgverlener als de chronisch zieke mogelijk is om de regie zoveel mogelijk bij de chronisch zieke zelf te leggen is het noodzakelijk om aan een aantal randvoorwaarden te voldoen en rekening te houden met bepaalde omgevingsfactoren. Het creëren van randvoorwaarden kan tevens een extra stimulans betekenen om aan zelfmanagement te werken. De aandachtsgebieden van het Generiek Model zijn in dit rapport gebruikt als raamwerk voor het indelen van de geïnventariseerde zelfmanagementinterventies (hoofdstuk 3). 2.3 Zelfzorg, zelfhulp en zelfmanagement Binnen de GGZ zijn zelfzorg en zelfhulp veel gehanteerde begrippen, nu komt daar het begrip zelfmanagement bij. Om die reden vindt de werkgroep het van belang aan te geven wat onder deze begrippen door hen wordt verstaan. Zelfzorg definieert de werkgroep als: de acties van mensen om zichzelf, hun kinderen en families gezond te houden, zowel fysiek als mentaal, om tegemoet te komen aan sociale en psychologische behoeften, om ongelukken of ziek worden te voorkomen, om kleine kwalen te verhelpen en zorg te dragen voor een goede conditie op de lange termijn en om gezondheid en welbevinden te waarborgen na een acute ziekte of na ontslag uit een ziekenhuis (Engelse Department of Health). Zelfhulp is een verbijzondering van zelfzorg, waarbij met ondersteuning en aanmoediging door anderen dan zorgverleners acties gericht op behoud van gezondheid worden ondernomen. Zelfhulp en zelfzorg horen bij elkaar/liggen in elkaars verlengde. November
9 Voor zelfmanagement sluit de werkgroep aan bij de definitie van het Chronic Care Model: Zelfmanagement is het individuele vermogen om goed om te gaan met symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties van de chronische aandoening, en de bijbehorende aanpassingen in leefstijl. Zelfmanagement is effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun gezondheidstoestand te monitoren en de cognitieve, gedragsmatige en emotionele reacties te vertonen die bijdragen aan een bevredigende kwaliteit van leven. De werkgroep vindt deze definitie bruikbaar voor alle mensen met depressieve klachten ongeacht of deze eenmalig of chronisch zijn. 2.4 Visie op zelfmanagement bij depressie In het kader van het zelfmanagementprogramma gaat het bij depressie om mensen met unipolaire depressieve klachten. Hierbij kan het gaan om mensen met beginnende klachten, mensen met een lichte, matige of ernstige depressie en mensen met een langdurende depressie. Bij een ernstige depressie kunnen mensen volledig beheerst worden door depressieve gevoelens, bij een lichte of matige depressie ervaren mensen vooral een vermindering van functioneren op alle levensgebieden. Verder bestaat bij mensen die voor het eerst een depressieve episode meemaken het risico dat de aandoening chronisch wordt, dat wil zeggen dat men te maken krijgt met langdurige of terugkerende depressieve klachten. Binnen de werkgroep Zelfmanagement bij depressie is allereerst stilgestaan bij de betekenis van zelfmanagement voor mensen met depressie. In de visie van de werkgroep ligt de essentie van zelfmanagement in het begrip eigen regie. Zelfmanagement betekent dat mensen met depressie zelf de regie in handen (leren) nemen en zelf het stuur in handen houden in overleg met degene die hen daarbij helpt. Vanwege de aard van depressie als aandoening plaatst de werkgroep hierbij de volgende opmerkingen. Het zelf in het begrip zelfmanagement gaat over je identiteit: wie je bent, hoe je in het leven staat, hoe je met anderen omgaat etc. En het gaat over baas zijn over je eigen tijd, je daginvulling. In de GGZ is identiteit jarenlang onderbelicht geweest, dus het gaat erom mensen weer in contact te brengen met zichzelf. Het management in het begrip zelfmanagement gaat deels over jezelf goed genoeg vinden, jezelf accepteren: op een manier die bij je past, en recht doet aan je eigenheid met als resultaat dat je het gevoel hebt dat je zelf aan het stuur van je leven zit. Tenslotte ervaren mensen met depressieve klachten vaak stigmatisering en een gebrek aan acceptatie. Met enkele gerichte aanpassingen in de omgeving, bijvoorbeeld wat betreft werktijden, kunnen mensen met depressieve klachten volwaardig mee doen in de samenleving. Helaas is de samenleving, bijvoorbeeld onderwijs of arbeidsmarkt hierop (nog) niet goed ingericht. Zelfmanagement, vooral binnen de aandachtsgebieden leven met de ziekte en organiseren zorg en hulpbronnen heeft dus ook betrekking op het veranderen van de samenleving richting inclusiviteit. November
10 Competenties van mensen met depressie Belangrijk is dat mensen met depressie beschikken over de juiste kennis en vaardigheden om met de klachten om te gaan. Kennis over het ziektebeeld, over wat wel werkt en wat niet, maar ook weten wat je moet doen en de opgedane kennis toepassen en zo weer zelf kunnen sturen. Dit ligt heel dicht bij de doelen die in de behandeling van depressie worden gesteld. De werkgroep vindt het van belang dat onderscheid wordt gemaakt tussen gangbare behandeldoelen en zelfmanagement. Zelfmanagement is in de ogen van de werkgroep niet synoniem met weer grip krijgen op je eigen leven. Dit is een therapeutisch doel. Zelfmanagement is ook niet synoniem met behandeling op afstand, zoals online behandeling of E-Health. Dilemma s rond zelfmanagement bij depressie Zelfmanagement bij depressie kan zowel de cliënt als de zorgverlener voor dilemma s stellen. Bij depressie kan zelfmanagement paradoxaal zijn. Enerzijds omdat depressieve episodes juist gekenmerkt worden door het ervaren van machteloosheid, minder vertrouwen in eigen kunnen en minder interactie met anderen. Zelf in actie komen en de regie nemen is dan een grote opgave. Anderzijds omdat zelf regie nemen kan betekenen, dat iemand besluit dat de beste actie is om even niets te doen, ook al klinkt dat tegenstrijdig. Zelfmanagement betekent dan zelf kunnen aangeven: wat ik nu nodig heb, is rust en dan met toestemming even niets hoeven doen. Verder bestaat bij depressie het risico dat zelfmanagement verward wordt met een activerende behandelaanpak of dat zelfmanagement de behandelnorm wordt. De professional stimuleert de cliënt en moedigt hem aan tot activiteiten om zichzelf beter te maken (sporten, probleemoplossende aanpak etc.). Als onder de noemer van zelfmanagement door een hulpverlener bij de cliënt activeringsstrategieën worden ingezet of als bij de cliënt kleine dingen niet lukken, kan deze een gevoel van mislukken of schuldgevoel krijgen. Cliënten hebben dus assertiviteit nodig om de grens aan te geven. Juist dit is lastig bij mensen met een depressie. Door zelfmanagement kunnen verantwoordelijkheden aan beide kanten (zowel cliënt als hulpverlener) verschuiven. Zelfmanagement betekent echter niet dat de cliënt de volledige verantwoordelijkheid krijgt voor de behandeling en het eigen herstel. Zelfmanagement legt de prioriteit bij wat de cliënt zelf wil en kan. Cliënten hebben altijd de mogelijkheid om te zeggen: dat zie ik mezelf niet doen. Herstelfasen als denkkader Bij het formuleren van de visie op zelfmanagement is het denken over rehabilitatie en herstel (recovery) bij mensen met ernstige psychische klachten behulpzaam geweest. Dit geldt vooral voor de indeling in herstelfasen. Deze indeling staat uitgebreider beschreven in bijlage 1 en wordt hieronder kort samengevat. Bij ernstige psychische klachten worden 4 fasen van herstel onderscheiden. In de eerste fase wordt iemand volledig beheerst door de ziekte. Deze fase wordt gekenmerkt door grote verwarring en psychische nood, gevoelens van machteloosheid, verlies van eigenwaarde en verlies van contact met de omgeving. In de tweede fase komt men in het verweer tegen de November
11 ziekte en gaat op zoek naar strategieën om de gevolgen te verminderen. In de derde fase leert men de eigen sterktes en zwaktes kennen, herstelt het contact met anderen en het vertrouwen in eigen kunnen. In de vierde fase heeft men de levensrollen weer opgepakt en heeft de ziekte een (ondergeschikte) plaats in het leven gekregen. Mensen met ernstige psychische klachten gaan over het algemeen door deze fasen heen, maar niet per se in chronologische volgorde. Personen kunnen ook terug gaan naar een vorige fase (bijvoorbeeld van fase 3 naar 2) of een fase overslaan. De ene persoon glijdt er makkelijker doorheen dan de andere. Bij mensen met lichte/matige depressie treedt het volkomen beheerst worden door de ziekte niet op, maar is er wel sprake van lijdensdruk en beperking in het functioneren op alle levensgebieden. 2.5 Depressie en zorgstandaarden Het coördinatie platform Zorgstandaarden definieert in het rapport over het model voor zorgstandaarden bij chronische ziekten een Zorgstandaard als volgt: Een zorgstandaard geeft vanuit het patiëntenperspectief een op actuele en zo mogelijk wetenschappelijk onderbouwde inzichten gebaseerde functionele beschrijving van de multidisciplinair georganiseerde individuele preventie en zorg, ook inhoudende de ondersteuning bij zelfmanagement, voor een bepaalde chronische ziekte gedurende het complete zorgcontinuüm, alsmede een beschrijving van de organisatie van de betreffende preventie en zorg en de relevante kwaliteitsindicatoren. Zorgstandaarden hebben betrekking op mensen met een chronische aandoening of een verhoogd risico daarop. Voor hen geldt dat zij na het stellen van de diagnose hun verdere leven met hun aandoening worden geconfronteerd en daarmee moeten leren omgaan. De voornaamste functie van een zorgstandaard is dan ook om richting te geven aan de wijze waarop de zorgvraag van mensen met een chronische aandoening of een verhoogd risico daarop wordt beantwoord (uiteraard in samenhang met de klinische behandelrichtlijnen), zodanig dat zij hun leven met een chronische aandoening als volwaardig burger kunnen inrichten met alle maatschappelijke behoeften, verplichtingen en mogelijkheden. Zo is de functie van de zorgstandaard het bevorderen van de kwaliteit van de zorg voor mensen met een chronische aandoening met het doel hun kwaliteit van leven te verbeteren en indien mogelijk ook hun levensverwachting. Uitgangspunt is dat de patiënt als volwaardig partner met eigen verantwoordelijkheid in het zorgproces optreedt. Voor meer informatie hierover wordt verwezen naar het coördinatie platform zorgstandaarden en naar het rapport over het model voor zorgstandaarden bij chronische ziekten 1. Huidige stand van zaken bij depressie: Vanaf september 2009 zijn een landelijke Werk- en Expertgroep gestart met de beschrijving van de Zorgstandaard Depressie. Deze groepen hebben eind december 2009 een eerste tekst voor de Zorgstandaard opgeleverd. Deze basistekst is vervolgens voorgelegd aan het 1 Rapport over het model voor zorgstandaarden bij chronische ziekten Coördinatieplatform Zorgstandaarden ZonMw programma Diseasemanagement chronische ziekten. Coördinatieplatform Zorgstandaarden, 2010) November
12 veld middels een digitale veldraadpleging onder zorgprofessionals en zorggebruikers. De Zorgstandaard Depressie is in het najaar van 2010 in concept klaar. In de Zorgstandaard zijn teksten opgenomen vanuit cliëntperspectief, die deels te maken hebben met een perspectief op zelfmanagement bij depressie. Voorts is het de bedoeling de resultaten van de werkgroep zelfmanagement depressie CBO een plaats te geven in de zorgstandaard depressie. Het idee is ook om een digitale cliëntenversie van de Zorgstandaard te ontwikkelen. Het streven is een werkgroep samen te stellen die de inhoud van de cliëntenversie ontwikkeld. Zelfmanagement wordt in de cliëntenversie van de Zorgstandaard verwerkt. Leden uit de werkgroep Zelfmanagement worden uitgenodigd te participeren in de werkgroep voor de ontwikkeling van een cliëntenversie Zorgstandaard Depressie. November
13 HOOFDSTUK 3. REEDS ONTWIKKELDE ZELFMANAGEMENTINTERVENTIES BIJ DEPRESSIE De werkgroep is gestart met het kijken naar de groep van mensen met ervaring met depressies en heeft in kaart gebracht wat er voorhanden is op het gebied van zelfmanagement voor deze groep. De werkgroep heeft bestaande interventies verzameld gericht op het bevorderen van zelfmanagement van mensen met depressie. Vervolgens heeft de werkgroep de gevonden goede voorbeelden besproken en ingedeeld naar de aandachtsgebieden van zelfmanagement uit het Generiek Model. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen zelfmanagement (ZM) en zelfmanagementondersteuning (ZMO). Onder zelfmanagement staan voorbeelden en activiteiten van de cliënt gericht op het goed omgaan met de chronische aandoening (symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties en bijbehorende aanpassingen in leefstijl). Onder zelfmanagementondersteuning staan voorbeelden en activiteiten (meestal voor en door anderen) die cliënten ondersteunen in zelfmanagement. Generieke interventies (gericht op (ernstige) psychische problemen, wel geschikt maar niet specifiek voor depressie) zijn als aparte categorie ingedeeld. De indeling van de gevonden goede voorbeelden staat in de tabel op de volgende pagina. De tabel geeft de (voorlopige) inventarisatie van de werkgroepleden weer van wat er tot op heden al is ontwikkeld op het gebied van zelfmanagement(ondersteuning) bij depressie, maar ook welke witte vlekken er nog zijn: zelfmanagementgebieden waarin nog niet veel is ontwikkeld. De inventarisatie is een momentopname en pretendeert niet volledig en/of uitputtend te zijn. In het overzicht in bijlage 2 staan de interventies uit de tabel kort omschreven. Het overzicht is geordend naar de aandachtsgebieden uit het Generiek Model en beschrijft per interventie naam, aard, doelstelling en doelgroep (incl. fase) alsmede de eventuele beschikbaarheid van (effect)onderzoek. November
14 Overzicht geïnventariseerde interventies voor mensen met depressieve klachten (witte vlekkenanalyse) Aandachtsgebieden Zelfmanagement (uit: Generiek Model) Interventies specifiek gericht op mensen met depressieve klachten Ervaringskennis ZM Hulplijn(en) depressie Zelfzorgboek Depressie Depression fact sheet* Overcome Depression* ZMO Eigen aandeel in zorg ZM Groepscursussen:Grip op je dip, In de put, uit de put, Lichte dagen, donkere dagen Internetcursussen: Kleur je leven, Moodlifter, Psyfit Groepscursussen: De verhalen die we leven, Op zoek naar zin Leefstijlprogramma s Self Management Depression Tools (TAGHC)* Self Action Plan (Champsonline)* ZMO Keuzehulp Depressie Interventies algemeen gericht op mensen met psychische klachten Hulplijnen psychische problemen Hulplijnen suïcide Naar een ander plan Terugvalplan of signaleringsplan Leven met de ziekte ZM Herstellen doe je zelf Leefplan Wat wil ik met mijn leven ZMO Rehabilitatie door zelfmanagement voor cliënten met chronische angst en/of depressie Illness Management and Recovery Program Herstelondersteunende zorg Organisatie zorg en hulpbronnen ZM Crisiskaart en crisiskaart online ZMO Eigenwijzer.nl Relatie met zorgverleners Alle aandachtsgebieden ZMO Zelfhulp bij depressieve klachten Lotgenotencontact * Buitenlandse voorbeelden Niet opgenomen zijn voorbeelden van algemeen zelfmanagement voor mensen met chronische aandoeningen: Patients like me.com* en van algemene zelfmanagementondersteuning: Chronic Disease Self Management program (Kate Lorig)* / Beyond Good Intentions, Geen Woorden Maar Daden (Julius Centrum Utrecht) November
15 HOOFDSTUK 4. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN In dit hoofdstuk staan de conclusies en aanbevelingen geformuleerd op basis van de visievorming op zelfmanagement en de inventarisatie van de zelfmanagementinterventies door de werkgroepleden in de voorgaande hoofdstukken. 4.1 Conclusies Er zijn weinig voorbeelden gevonden van depressiespecifieke interventies De meeste gevonden goede voorbeelden zijn algemeen en bedoeld voor mensen met psychische problemen. Beschikbare zelfmanagementinstrumenten, zoals de crisiskaart, Herstellen doe je zelf, Herstelondersteunende zorg, Leefplan Wat wil ik met mijn leven en lotgenotencontact zijn echter wel geschikt en worden ook wel toegepast bij mensen met depressieve klachten. Er is weinig ontwikkeld specifiek voor mensen met langdurende (ernstige) depressieve klachten. Depressiespecifieke interventies zijn vooral geschikt voor mensen met lichte depressieve klachten. Bijna al deze voorbeelden vallen binnen het aandachtsgebied Eigen aandeel in de zorg. Het gaat om interventies zoals Kleur je leven, Grip op je dip, In de put, uit de put, Psyfit, etc. Dit zijn cursussen en programma s (al dan niet online) die tot doel hebben depressieve klachten te verhelpen of te verminderen en daarmee een ernstige/langdurende depressie te voorkomen Gevonden goede voorbeelden liggen grotendeels in de aandachtsgebieden Eigen aandeel in de zorg en Leven met de ziekte Het valt op dat in het aandachtsgebied Ervaringskennis weinig interventies beschikbaar zijn. Afgezien van (telefonische) hulplijnen wordt ervaringskennis kennelijk nog weinig benut. Er zijn wel enkele voorbeelden gevonden die in het buitenland worden ingezet, zoals Overcome Depression. De plaats die ervaringskennis inneemt in de zorgcontext is niet duidelijk. Het versterken van ervaringskennis krijgt wel aandacht binnen de zorg denk aan psycho-educatie maar het toegankelijk maken van ervaringskennis voor cliënten is kennelijk (nog) geen gemeengoed. Dit geldt zowel specifiek voor mensen met depressie als algemeen gericht op mensen met psychische klachten. Verder valt op dat het aandachtsgebied Relatie met zorgverleners leeg is. Er zijn geen voorbeelden gevonden die zich expliciet richten op de relatie tussen professional en cliënt, hoewel methodieken op het gebied van zorgplannen en de Keuzehulp Depressie daar wel aan raken. De vraag is echter op welke manier zorgplannen worden ingezet in de behandelingsrelatie. Zelfmanagement stelt hoge eisen aan de bejegening en aan de kwaliteit van de dialoog. Open en heldere communicatie is de basis om een gelijkwaardige vertrouwensrelatie op te bouwen Zelfmanagementinstrumenten zijn alleen toegankelijk binnen een zorgcontext Over het algemeen worden de interventies toegepast in een zorgcontext, waarvoor cliënten voor gebruik moeten inschrijven. Ze zijn dus meestal niet publiek (en anoniem) toegankelijk, November
16 maar mensen moeten zich hiervoor inschrijven (en al dan niet betalen). Dit kan drempelverhogend werken. 4.2 Aanbevelingen De werkgroep heeft aanbevelingen geformuleerd om zelfmanagement van mensen met een depressie te stimuleren. De werkgroep sluit zich aan bij de visie dat voor het bevorderen van zelfmanagement een beweging nodig is die vanuit het Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement verder ontwikkeld en verspreid moeten worden. Wat betreft zelfmanagement bij depressie legt de werkgroep prioriteit bij het versterken van de cliënt. De werkgroep onderscheidt drie elementen om zelfmanagement van mensen met depressie te bevorderen die extra aandacht verdienen: Het ondersteunen van de cliënt om zelf meer regie te kunnen nemen Een specifiek vraagstuk voor zelfmanagement bij depressie is in hoeverre competenties voor eigen regie verder ontwikkeld en/of versterkt kunnen worden bij mensen met een depressieve episode. Kenmerkend bij depressie is dat mensen meestal weinig zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde hebben. Het versterken van het vertrouwen in eigen kunnen vraagt dus extra inspanning van zowel zorgverlener als cliënt. Aanmoedigen is geen effectieve strategie, bevestigen wat iemand al wel kan wél. Voor mensen die voor het eerst een episode meemaken, is het gebruik van ervaringen van lotgenoten zinvol. Gestructureerd lotgenotencontact kan hieraan een positieve bijdrage leveren. Het versterken en veranderen van de relatie tussen cliënt en professional Zelfmanagement sluit aan bij proces van individualisering en heeft wortels in de cliëntenbeweging. Het begint bij de werkelijkheid van de mens met depressie. Het individuele verhaal horen is essentieel. Als professional naast de cliënt gaan staan: kijken wat cliënt zelf kan en wil doen. En de ervaringskennis van zowel cliënt als professional benutten. Cliënten nemen beslissingen op grond van levenservaring, ervaringskennis etc. Dat kan conflicteren met de medische gezagsbron. Omdat het medische model vaak nog overheerst in de zorg, vraagt zelfmanagement een aanzienlijke omslag. Cliënt brengt kennis van zichzelf in. De professional brengt vervolgens kennis in over wat er aan de hand zou kunnen zijn. De vervolgvraag is dan: wat gaan we doen, wat gaan we verkennen? De cliënt moet ook mogen kiezen voor minder professionele zorg, meer eigen oplossingen of voor andere zorg, bijvoorbeeld complementaire zorg. Het gezamenlijk komen tot beslissingen is de kern van zelfmanagement. Het toerusten van de professional om de cliënt te ondersteunen. Zorgverleners die mensen met depressie begeleiden hebben twee verschillende rollen. Bij lichte/matige depressie heeft de hulpverlener de rol van coach: hij staat naast de cliënt om tips te geven, maar de cliënt kan zelf ook actie ondernemen om te herstellen. Bij ernstige depressie, vooral in eerste fase waarbij de cliënt beheerst wordt door de ziekte, hebben de hulpverleners meer de rol van arts: zij bieden primaire behandeling gericht op het verminderen van de klachten, bij voorbeeld met behulp van medicatie. November
17 Het is de kunst voor zorgverleners om adequaat te kunnen schakelen tussen beide rollen. Wanneer is begeleiding en gezamenlijke besluitvorming gepast? En wanneer ligt de nadruk bij het verminderen van lijdensdruk en het voorkómen van verergering van klachten en symptomen, bij voorbeeld in geval van suïcidale gedachten. De aanbevelingen liggen in het verlengde van de eerder genoemde conclusies en hebben betrekking op bovengenoemde elementen Cliënt ondersteunen om meer regie te kunnen nemen A. Versterken en benutten van ervaringskennis middels psycho-educatie voor cliënten Psycho-educatie is een kans om zelfmanagement te bevorderen. Psycho-educatie heeft tot doel mensen te informeren over hun ziekte en de vaardigheden te leren om met de ziekte om te gaan. Het aanbod aan psycho-educatie op het gebied van depressie is momenteel heel wisselend. De werkgroep is van mening dat het cliëntenperspectief nog beter kan worden meegenomen bij psycho-educatie. De werkgroep adviseert ervaringsdeskundigen in te zetten bij het opzetten van kwalitatief goede psychoeducatie, naar voorbeeld van mensen met een bipolaire stoornis (waar goede ervaringen mee zijn). Mogelijk dat een combinatie met rehabilitatie en herstellen doe je zelf zinvol is. Elementen van de educatie zijn: psychofarmaca, symptomen, enzovoorts. In de visie van de werkgroep zou het positief zijn als cliëntenorganisaties kunnen mee ontwikkelen en zelf psycho-educatie gaan aanbieden. Randvoorwaarden: vergoeding door WMO of zorgverzekeraar, beschikbaarheid van cursusgevers/ervaringsdeskundigen. Mensen die de cursus gevolgd hebben, kunnen vervolgens zelf cursus(bege)leider worden. De specifieke eisen en vaardigheden dienen nauwkeurig beschreven te worden en aangereikt in de vorm van training of opleiding. B. Het samenbrengen van het huidige aanbod van zelfmanagementinstrumenten. De interventies die op dit moment al beschikbaar zijn (zie overzicht) op een aantrekkelijke manier samenbrengen, omdat deze interventies de mensen nu nog niet optimaal bereiken. Bijvoorbeeld via een kanaal voor cliënten á la Google of Wikipedia. Iemand zoekt wat voor hem/haar belangrijk is, naar eigen behoeften. Hierin krijgen mensen een persoonlijk domein dat naar behoefte gevuld kan worden met zaken als crisiskaart, terugvalplan, individueel zorgplan, eigen werkboek of logboek. Een dergelijke website kan bijvoorbeeld door de Depressie Vereniging worden ontwikkeld. C. Interventies of tools ontwikkelen en/of beschikbaar stellen voor mensen met langdurende depressieve klachten. Voor deze groep zijn er weinig tot geen interventies beschikbaar die zelfmanagementactiviteiten ondersteunen. Hierbij is het van belang om gebruik te maken van de beschikbare ervaringskennis (bijvoorbeeld vanuit de herstelbenadering). Het advies is bovendien om interventies of tools publiek toegankelijk te maken, buiten de zorgcontext. De werkgroep stelt vast dat er behoefte is aan derden die de cliënt ondersteunen bij het beheer van hulpmiddelen als de cliënt daar (tijdelijk) geen aandacht of energie voor heeft. Dit kunnen familieleden of anderen in de direct omgeving van de cliënt zijn, maar ook bijvoorbeeld een praktijkondersteuner of de cliëntenvereniging. November
18 - Een mogelijkheid is de genoemde buitenlandse voorbeelden, zoals Overcome Depression en de Depression factsheets, te vertalen naar de Nederlandse context en voor een breed publiek toegankelijk te maken. - Een persoonlijk gezondheidsportal in combinatie met een digitale community ontwikkelen waar feitelijke informatie - gelinkt aan het EPD en behandelplan - maar ook ervaringen en ideeën met lotgenoten uitgewisseld kunnen worden. Binnen de community kunnen mensen informatie en ervaringen met zorgverleners uitwisselen en vragen aan hen voorleggen. - Een voorbeeld van een dergelijke community is Patientslikeme.com. Dit platform draagt bij aan het vergoten en verdiepen van ervaringskennis en het versterken van de positie van cliënten in de gezondheidsmarkt. - Bovenstaande applicaties kunnen toegankelijk gemaakt worden door ze te verbinden aan de website van een cliëntenvereniging of onder een neutrale webpagina, waarvan een cliëntenvereniging de redactie voert. D. Het benutten van de context buiten de zorg. Zelfmanagement maakt deel uit van de gewone dagelijkse bezigheden, zoals eten, bewegen, algemene informatie (kranten), gebruik van agenda, onderwijs. De zogenaamde herstelagenda is een voorbeeld van een initiatief dat inspeelt op de dagelijkse context (agenda) van mensen. In het door Harrie van Haaster ontwikkelde concept van een herstelagenda worden de volgende 6 elementen bij elkaar gebracht: a) time management instrumenten, b) zelfzorg en zelfmanagementinstrumenten, c) gezondheidsinformatie en zorginformatie, d) persoonlijke dossiers, e) persoonlijke sociale kaart c.q. netwerk, f) (e-)communicatiemiddelen, en g) ondersteuningstool voor beslissingen over de eigen behandeling. Een herstelagenda kan worden gerealiseerd in een papieren vorm (losbladig systeem) of digitaal. Het is een instrument waarin de voorgaande adviezen A t/m C bijeengebracht worden in de omgeving van een agenda c.q. organiser. E. Integrale aanpak om cliëntondersteuning te realiseren De werkgroep is voorstander van een integrale aanpak met steun van onder meer de nieuwe Depressie Vereniging, de HEE-groep, het Landelijk Platform GGz en andere belangrijke partijen. Deze cliëntenorganisaties zouden een belangrijke rol kunnen spelen in het realiseren van een goede toegang tot gebundelde informatie. Bovendien kunnen ervaringsdeskundige medewerkers in de GGz een belangrijk rol spelen bij de ondersteuning van zelfmanagement en zelfregie. De werkgroep adviseert dat in de specialistische behandelcentra van de GGz instellingen in elk team minstens twee ervaringsdeskundigen gaan werken. Deze ervaringsdeskundigen worden specifiek opgeleid en zijn bekend met alle beschikbare zelfmanagementinstrumenten en - hulpmiddelen, zowel categoraal als generiek. De financiering van een dergelijke integrale aanpak kan via bijvoorbeeld zorgverzekeraars worden geregeld. De werkgroep adviseert een ontwikkeltraject te starten waarbij deze integratie wordt gerealiseerd met alle betreffende stakeholders. November
19 4.1.5 Het versterken van de relatie tussen cliënt en professional Het bevorderen van eigen regie via gezamenlijke besluitvorming. Het gezamenlijk komen tot beslissingen is een belangrijk element van zelfmanagement. Het advies is om gezamenlijke besluitvorming te stimuleren, bijvoorbeeld door het aanbieden van trainingen Shared decision making. Beslissingen die gezamenlijk worden genomen over de behandelingen kunnen worden vastgelegd in het behandelplan en/of individueel zorgplan. Cliënten hebben toegang tot dit plan, waarin zij zelf hun eigen doelen en acties beschrijven en samen met hun zorgverleners uitwerken. Door bijvoorbeeld gebruik te maken van moderne ICT toepassingen kunnen behandelplan en/of individueel zorgplan onderdeel uitmaken van het EPD, met een specifieke cliëntenportal voor uitwisselen van informatie tussen zorgverlener en cliënt en ad hoc consultatie indien noodzakelijk of gewenst (zie Aanbeveling 4.1.4C) Het toerusten van de professional om de cliënt te kunnen ondersteunen A. Het trainen van behandelaren om de cliënt te ondersteunen en zijn eigen kracht te bevorderen (empowerment). Visievorming op herstel en empowerment en algemene principes bij het ondersteunen van zelfmanagement van cliënten verdient een stevige plaats in de opleiding van zorgprofessionals en in bij- en nascholingscursussen. Om zelfmanagement bij cliënten te stimuleren is het nodig dat professionals zowel op het niveau van vaardigheden als op het overtuigingsniveau de kans krijgen zich hier in te ontwikkelen. Aandachtspunten hierbij zijn: het informeren van cliënten, aanpak en timing, het verschil tussen informeren, educatie en adviseren, bejegening, vraagverheldering, de dialoog, de (eigen)wijsheid van cliënten en het vertrouwen in het zelfherstellend vermogen van mensen. De werkgroep adviseert daarbij gebruik te maken van beschikbare ervaringsdeskundigheid. Regionaal bestaan er al groepen ervaringsdeskundigen die professionals trainen in bejegening. Ook zijn er instellingen waar alle nieuwe medewerkers een training volgen bij de cliënten van de herstelwerkgroep en/of medewerkers, als hun cliënt dit vraagt, samen met de cliënt een training volgen over het onderwerp bejegening/ dialoog. Het Zelfregiecentrum heeft een training ontwikkeld waarin deze vaardigheden en overtuiging bij elkaar worden gebracht. Er is hier geen sprake van een behandelcontext. De werkwijze binnen het Zelfregiecentrum, die ook in de training terugkomt, heeft de volgende kenmerken: kwaliteitgericht waarnemen, het persoonlijk perspectief van cliënten achterhalen (onderdelen van motivational interviewing) en ervaringskennis herkennen. B. Het vergroten van kennis van behandelaren over zelfmanagementinstrumenten Een behandelaar heeft een centrale rol in het ondersteunen van zelfmanagement. Het is belangrijk dat de behandelaar weet hoe cliënten ondersteund kunnen worden en cliënten de weg kan wijzen. Met actuele kennis over beschikbare zelfmanagementinstrumenten kunnen zorgverleners cliënten wijzen op deze hulpmiddelen. Hieronder valt ook het informeren over mogelijkheden voor cliënten om (ervarings)kennis te delen. Veel huidige instrumenten passen vooral in de context van hulpverlening/zorg. Professionals dragen zo bij aan de implementatie van zelfmanagementinstrumenten. November
20 4.1.7 Het onderzoeken van gebruik en effectiviteit van zelfmanagementinstrumenten De werkgroep benadrukt het belang van onderzoek naar de werkzaamheid en effectiviteit van zelfmanagementinstrumenten. Specifiek voor de groep van mensen met depressie is onderzoek gewenst naar wat mensen zelf doen op het gebied van zelfmanagement, wat écht belangrijk is als het gaat om herstel, het voorkomen van terugval of het voorkomen van afglijden naar zwaardere vormen van depressie. Een goede kans zijn proefimplementaties van nieuw te ontwikkelen instrumenten en / of bewerkingen van buitenlandse voorbeelden van zelfmanagementinstrumenten met begeleidend onderzoek. November
21 HOOFDSTUK 5. VOORSTELLEN VOOR VERVOLGACTIES De werkgroep heeft naar aanleiding van de conclusies en aanbevelingen verschillende vervolgacties benoemd. In dit hoofdstuk worden deze acties toegelicht. 1. Concept Patient1 verder uitwerken Patient1 is een ICT-tool voor patiënten en bevat ziektespecifieke content. Op dit moment is het concept uitgewerkt en in de praktijk gebracht voor mensen met diabetes en mensen met COPD. De inhoud is gebaseerd op de Zorgstandaard. De zorgstandaard Depressie verschijnt in 2010 en zal voorzien worden van een patiëntenversie. Deze kan de basis zijn voor het vullen van de ICT tool. Daarmee is de tool Patient1 Depressie ook een nieuwe, interessante optie voor implementatie van de zorgstandaard. Vervolgstappen: LPGGz (René Kragten) (Wim Brunenberg; René Kragten is om advies gevraagd vanuit de Depressie Vereniging) en Trimbos-instituut (Gerdien Franx) hebben contact met Patient1. Inmiddels is een concept bedacht voor depressie en angst. Aanvraag voor proefimplementatie is ingediend bij een fonds. Deze aanvraag afwachten en dan vervolgstappen concretiseren. 2. Patientslikeme.com in Nederland starten Cliënten wisselen onderling ervaringen uit via digitaal dossier en platform. Er zijn partijen geïnteresseerd om dit initiatief te starten in Nederland, zoals TNO. Vervolgstappen: Contacten leggen met geïnteresseerde partijen in Nederland Vervolgens gezamenlijk bepalen of het concept wordt opgepakt voor depressie. Echter, de vraag is of het lonend is om het specifiek te richten op depressie. Het concept is te groot (ook qua kosten) om alleen gericht te zijn op depressie. Bovendien is de doelgroep mensen met depressie niet de eenvoudigste doelgroep als het gaat om toepassingen zoals Patientslikeme.com. 3. Training voor professionals ontwikkelen Zoals benoemd bij de aanbeveling, vindt de werkgroep het wenselijk om training te ontwikkelen voor het toerusten van professionals. Cliënten (ervaringsdeskundigen) trainen professionals. Zowel Sonja Visser als Astrid van Bruggen uit de werkgroep Zelfmanagement hebben ervaring in het ontwikkelen en geven van trainingen. Training Cliënten Trainen Hulpverleners is een bestaand en gangbaar concept dat met niet teveel moeite (lees middelen) aangepast kan worden in dit kader. Bijvoorbeeld: training geschikt maken voor huisartsen + accrediteren. November
22 4. Training voor cliënten (door)ontwikkelen Competenties van cliënten versterken middels lotgenotencontact en/of psycho-educatie voor cliënten. Inmiddels heeft de Depressie Vereniging een concept uitgedacht voor een vorm van psycho-educatie op het gebied van depressie vanuit cliëntenperspectief (naast het professioneel perspectief ). 5. Samenvatting over zelfmanagement Tenslotte is de werkgroep van mening dat het effectief zou zijn wanneer er een beknopte tekst (samenvatting) komt over zelfmanagement met tips voor cliënten en hulpverleners. Deze tekst kan aangeboden worden aan NedKAD, Depressievereniging, Trimbos en andere belangrijke instanties met het verzoek dit op te nemen in producten zoals zorgstandaarden, richtlijnen etc. Ook kan gedacht worden aan een goed leesbaar stuk over zelfmanagement voor mensen met depressie en wat het kan betekenen in het leven. November
23 HOOFDSTUK 6. BEVORDERENDE EN BELEMMERENDE FACTOREN De werkgroep heeft de volgende belemmerende en bevorderende factoren genoemd voor het stimuleren van zelfmanagement bij mensen met een depressie. Deze factoren kunnen helpen om een visie te vormen op wat er nodig is om zelfmanagement bij depressie steviger neer te zetten. Belemmerende factoren: Een behandeling van de depressieve klachten die niet tijdig op gang komt, niet passend is en/of niet adequaat Stigma en schaamte rondom depressie als aandoening Contact tussen cliënt en professional dat niet goed verloopt; bijvoorbeeld een gebrek aan stimulans om zelf de regie te nemen. Bevorderende factoren: Als cliënten sterk in de schoenen staan met gevoel van eigenwaarde en bewust van eigen kwaliteiten. Kennis, informatie, positieve ervaringen ook van anderen met eigen regie, vaardigheden om terugval te voorkomen en met de gevolgen van de aandoening om te gaan en een zinvolle dagbesteding dragen allemaal bij aan een versterkt vertrouwen in eigen kunnen. Het inzicht dat je zelf de beste kans op herstel bent en de wens om zelf aan het stuur te zitten zijn vaak het omslagpunt in een geschiedenis van langdurende depressie. Sociale steun hebben en gebruiken, want isolement maakt kwetsbaar. Er dient minimaal 1 vertrouwenspersoon te zijn met wie de cliënt vertrouwelijk contact heeft (kan ook een hulpverlener zijn). Kennis, tips en tricks over wat je als cliënt zelf kunt doen om afglijden naar steeds diepere depressie te voorkomen. Minder bereikbare groepen De werkgroep heeft ook een aantal groepen van personen benoemd waarvoor zelfmanagement moeilijker is en/of die minder goed bereikbaar zijn voor zelfmanagement. Voor deze doelgroepen vraagt het inzetten van zelfmanagement een speciale strategie. Binnen het Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement wordt vanaf het najaar van 2010 ook ingezet op zelfmanagement voor deze zogenoemde moeilijk bereikbare groepen. De groepen die de werkgroep heeft benoemd, die specifiek betrekking hebben op depressie zijn: mensen die zich in een zware/ernstige depressieve episode bevinden mensen met een laag sociaal/economische status, met name mensen die zich in een perspectiefloze situatie bevinden (armoede etc) personen die verbaal minder begaafd zijn anderstaligen en mensen uit andere culturen (i.v.m. mogelijk taboe op depressie als aandoening) November
Workshop Zelfmanagement
Workshop Zelfmanagement Maaike van der Linden, ervaringsdeskundige Josine van Hamersveld, ADF Stichting, Werkgroep Zelfmanagement Depressie Hanke Timmermans, Kwaliteitsinstituut CBO, Zelfmanagementprogramma
Nadere informatieZelfmanagement Programma NPCF - CBO 2008-2012
Zelfmanagement Programma NPCF - CBO 2008-2012 Jeroen Havers CBO j.havers@cbo.nl Zelfmanagement Programma NPCF CBO Financiering: VWS Opdrachtgevers: NPCF & patiëntenorganisaties Uitvoering: CBO, looptijd
Nadere informatieZelfmanagement RGF Midden Oost Brabant 19 mei 2011. Hanke Timmermans Consultant CBO, h.timmermans@cbo.nl
Zelfmanagement RGF Midden Oost Brabant 19 mei 2011 Hanke Timmermans Consultant CBO, h.timmermans@cbo.nl Agenda Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement Zelfmanagement = Ondersteuning van zelfmanagement
Nadere informatieEigen regie in de palliatieve fase
Verwante begrippen Eigen regie in de palliatieve fase zelfmanagement Hanke Timmermans Opdracht film ZM Er volgt zo meteen een korte film van ca. 6 minuten, waarin zes mensen met een chronische ziekte aan
Nadere informatieLandelijke dag VMDB 18 maart Ontwikkelen en implementeren van Zorgstandaarden
Landelijke dag VMDB 18 maart 2017 Ontwikkelen en implementeren van Zorgstandaarden Bestuurlijk akkoord Netwerk Kwaliteitsontwikkeling Het Netwerk Het netwerk is een samenwerkingsverband waarin partijen
Nadere informatie3 FASEN MODEL. Inhoud: - Introductie - Fase 1 - Fase 2 - Fase 3 - Verbeteren Zelfmanagement
3 FASEN MODEL Inhoud: - Introductie - Fase 1 - Fase 2 - Fase 3 - Verbeteren Zelfmanagement INTRODUCTIE Het aanmoedigen van chronisch zieke patiënten door zorgverleners in het nemen van dagelijkse beslissingen,
Nadere informatieZelfmanagement, gedeelde zorg of ontzorgen. Congres Chronische zorg Jacques Loomans (ZB NH) Jeanny Engels (Vilans) 29 juni 2012
Zelfmanagement, gedeelde zorg of ontzorgen. Congres Chronische zorg Jacques Loomans (ZB NH) Jeanny Engels (Vilans) 29 juni 2012 Programma Inleiding Inleefoefening zelfmanagement met nabespreking Rol patiëntenverenigingen
Nadere informatieDoorsudderen of klaarstomen?
Workshop Doorsudderen of klaarstomen? Zelfmanagementondersteuning in de opleiding tot zorgverlener (ontwerpsessie) 2-5-2012 Doorsudderen of klaarstomen? 1 Doel workshop Ingrediënten verzamelen om de opleiding
Nadere informatieZelfmanagement: Van model naar praktijk
Zelfmanagement: Van model naar praktijk Jos van Erp Psycholoog/Programmacoördinator Hart voor Mensen Nederlandse Hartstichting j.v.erp@hartstiching.nl www.hartvoormensen.nl Indeling 1. Ingrediënten 2.
Nadere informatieOrganisatiescan persoonsgerichte zorg
Organisatiescan persoonsgerichte zorg Doel organisatiescan: bijdragen aan implementatie (-bereidheid) van persoonsgerichte zorg en gezamenlijke besluitvorming in de organisatie. Insteek is op organisatieniveau.
Nadere informatieKWALITEITSONTWIKKELING GGZ
KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Kwalitatief goede zorg tegen aanvaardbare kosten Door Sebastiaan Baan Korte uitleg animatie: https://youtu.be/dl6n5hix2d Y 2 NETWERK KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Landelijk Platform
Nadere informatieZelfmanagement voor iedereen haalbaar?
Zelfmanagement voor iedereen haalbaar? dr. Monique Heijmans NIVEL Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg 29 juni academische werkplaats Context Groeiende zorgvraag door toename chronische
Nadere informatieHoe kies ik een zelfzorgtool die bij mij past?
Hoe kies ik een zelfzorgtool die bij mij past? Een bijdrage van de werkgroep tooling, gebaseerd op de kennis, ervaring en feedback opgedaan tijdens de werkzaamheden van september 2013 t/m december 2014,
Nadere informatieAardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans!
Aardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans! Eric Koster Clustercoördinator chronische ziekten en screeningen, directie Publieke Gezondheid Lid kernteam Inhoud 1. Aanleiding 2. Aanpak
Nadere informatieHet Individueel Zorgplan
Het Individueel Zorgplan Bedreiging of Gezamenlijke Kans? Hans in t Veen, longarts STZ Expertise Centrum Astma & COPD h.intveen@sfg.nl Wat is een IZP? Het IZP is de dynamische set van afspraken van de
Nadere informatieOnderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos
Bijlage 2 Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos A1 Uitbrengen jaarkrant A2 Advertentie huis aan huis bladen A3 Consultatie B1 Brochures
Nadere informatieZelfmanagement. bij zeldzame aandoeningen. juni 2012. Generiek zorgthema ten behoeve van zorgstandaarden voor zeldzame aandoeningen
bij zeldzame aandoeningen juni 2012 Generiek zorgthema ten behoeve van zorgstandaarden voor zeldzame aandoeningen Auteur: Drs. A.E.R.M. Speijer, VSOP Accordering door: Drs. J. Havers Senior Adviseur Landelijk
Nadere informatieBelangrijke woorden Herstel Centraal
Belangrijke woorden Herstel Centraal Herstel Gezondheid Hoop Spreken we dezelfde taal? Talenten Dromen Zingeving Empowerment Herstelondersteuning Samen keuzes maken Eigen regie Ontwikkeling Netwerk Vrije
Nadere informatieNationale en klinische ontwikkelingen in de psycho-oncologie; kunnen we online?
Nationale en klinische ontwikkelingen in de psycho-oncologie; kunnen we online? Mecheline van der Linden Afdeling medische oncologie VU medisch centrum 2011 1 Kanker: incidentie en prevalentie Incidentie:
Nadere informatieZorginnovatie bij CZ
Zorginnovatie bij CZ Het zorglandschap verandert snel, innovatie is nodig CZ groep wil de zorg nu en op lange termijn breed toegankelijk, goed en betaalbaar houden. Wij voelen een grote verantwoordelijkheid
Nadere informatie- kiezen voor het gebruik van goede digitale informatiesystemen in de zorgpraktijk.
SAMENVATTING Het aantal mensen met een chronische aandoening neemt toe. Chronische aandoeningen leiden tot (ervaren) ongezondheid, tot beperkingen en vermindering van participatie in arbeid en in andere
Nadere informatieComplexiteit vraagt maatwerk. Henk Mathijssen 12 oktober 2017
Complexiteit vraagt maatwerk Henk Mathijssen 12 oktober 2017 Welkom Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-NC-SA Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-SA Arnoud
Nadere informatiePlatform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION
Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION Leven met epilepsie: Zelfmanagement Loes Leenen, MANP PhD trainee zelfmanagement Inleiding Achtergrond Zelfmanagement Zelfmanagement & Kwaliteit van leven
Nadere informatieZelfmanagement en eigen regie bij borstkanker
Zelfmanagement en eigen regie bij borstkanker AnneLoes van Staa PhD RN MD a.van.staa@hr.nl Mariëtte Bergmans (BVN) 1 wie staat hier? AnneLoes van Staa PhD RN MD a.van.staa@hr.nl 1 Definitie zelfmanagement
Nadere informatietoolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte
toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte Over deze toolkit Welkom in het huis van persoonsgerichte zorg! Zoals je ziet is het huis nog in
Nadere informatiewerken aan Zelfmanagement en passende zorg
werken aan Zelfmanagement en passende zorg Inleiding De ggz is steeds meer gericht op herstel, het vergroten van de zelfredzaamheid en zo veel mogelijk deelnemen aan de maatschappij van cliënten. Wilt
Nadere informatieTraining & themabijeenkomsten 2018
Training & themabijeenkomsten 2018 voor mantelzorgers en vrijwilligers Inhoudsopgave 3 4 7 9 11 11 Trainingen en themabijeenkomsten - Het hoe en waarom Trainingen voor mantelzorgers Trainingen voor vrijwilligers
Nadere informatieAan de slag met ondersteunen van zelfmanagement en eigen regie
Aan de slag met ondersteunen van zelfmanagement en eigen regie Workshop: Zoek het uit! Praktijk en wetenschap dichter bij elkaar 31-01-2019, Nieuwegein Dr. AnneLoes van Staa & Lausanne Mies Hogeschool
Nadere informatieDe kunst van elkaar begrijpen
De kunst van elkaar begrijpen Omgaan met beperkte gezondheidsvaardigheden in de dagelijkse praktijk Congres De patiënt aan het roer in de zorg!? Utrecht, 12 april 2019 2 Zorg op maat; beter aansluiten
Nadere informatieZelfmanagement en eigen regie van de oncologische patiënt. 33 e Oncologiedagen Workshop 18 november 2014 AnneLoes van Staa PhD RN MD a.van.staa@hr.
Zelfmanagement en eigen regie van de oncologische patiënt 33 e Oncologiedagen Workshop 18 november 2014 AnneLoes van Staa PhD RN MD a.van.staa@hr.nl wie staat hier? 33 e Oncologiedagen Workshop 18 november
Nadere informatieKwaliteit van GGz specifieke zorgstandaarden en modules
VOOR WIE IS DEZE CRITERIAWAAIER? - Deze criteriawaaier is opgesteld voor cliënten- en familievertegenwoordigers in de GGz. Kwaliteit van GGz specifieke zorgstandaarden en modules Vanuit een cliënten- en
Nadere informatieZorgstandaarden en ketenzorg : integrale zorg voor chronisch zieken
Zorgstandaarden en ketenzorg : integrale zorg voor chronisch zieken Masterclass Eerstelijns Bestuurders 15 oktober 2010, Tulip Inn, Amersfoort Reinout van Schilfgaarde Kenmerken zorgstandaard Ziekte met
Nadere informatieCliëntenparticipatie bij het ontwikkelen van kwaliteitsinstrumenten in de zorg
Cliëntenparticipatie in de zorg VOLLEDIGE Definitiekaart VOLLEDIGE Argumentenkaart VOLLEDIGE Optiekaart Definitiekaart Cliëntenparticipatie Wat is in de zorg en wat zijn de doelen hiervan? Deze kaart biedt
Nadere informatieFactsheet Ontwikkeling generiek Individueel Zorgplan
Factsheet Ontwikkeling generiek Individueel Zorgplan Deze factsheet informeert u over de ontwikkeling van een Referentiemodel Individueel Zorgplan In de praktijk bestaan veel modellen individuele zorgplannen
Nadere informatieOndersteunen eigen regie van de zorgvrager
Ondersteunen eigen regie van de zorgvrager Tot stand gekomen in samenwerking met Jeroen Havers (CBO), Angela de Rooij- Peek (DVN) en Dennis van de Rijt en mede gebaseerd op workshop tijdens de kennissessie
Nadere informatieSAMENVATTING BOUWSTENEN ZELFMANAGEMENT EN PASSENDE ZORG
SAMENVATTING ZELFMANAGEMENT EN PASSENDE ZORG INLEIDING ZELFMANAGEMENT EN PASSENDE ZORG In samenwerking met de deelnemers van het De Bouwstenen zijn opgebouwd uit thema s die Bestuurlijk Akkoord GGZ zijn
Nadere informatieNIVEL Panels. Gezondheidszorgonderzoek. vanuit het perspectief van. de Nederlander. Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg
NIVEL Panels Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg Gezondheidszorgonderzoek vanuit het perspectief van de Nederlander nivel panels Het Nivel onderzoekt met behulp van een aantal panels
Nadere informatieLentecongres Vlaamse vereniging voor Psychiatrie
Lentecongres Vlaamse vereniging voor Psychiatrie Henk Mathijssen 17 maart 2017 Voorstellen Diagnose bipolair 2 in 2014 Actief als vrijwilliger bij de VMDB Meegewerkt aan de zorgstandaard bipolaire stoornissen
Nadere informatieVisie Ehealth Longfonds
Visie Ehealth Longfonds Dit document beschrijft de visie en standpuntbepaling van het Longfonds in relatie tot E-health. En is de basis voor de ontwikkelde checklist voor toetsing van E-health initiatieven
Nadere informatieEigen Regie Maakt Zorg Beter
Eigen Regie Maakt Zorg Beter 31 maart 2011 Siska de Rijke Beleidsmedewerker Zorg CG-Raad Termen Zelfmanagement Eigen regie Eigen verantwoordelijkheid Deelnemer in plaats van afnemer Verbindende schakel
Nadere informatieInformatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater
Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop
Nadere informatieZorgstandaard. Problematisch Alcoholgebruik & Alcoholverslaving
Zorgstandaard Problematisch Alcoholgebruik & Alcoholverslaving WORKSHOP - inleiding, dr. Peter Greeven, klinisch-psycholoog, lid werkgroep Zorgstandaarden, bestuurslid NIP - vervolg, Marcella Mulder, teamleider
Nadere informatieZELFMANAGEMENT. Ramon Daniëls Hogeschool Zuyd. Jaarcongres Ergotherapie 24 november 2011
ZELFMANAGEMENT Ramon Daniëls Hogeschool Zuyd Jaarcongres Ergotherapie 24 november 2011 Er is iets gaande! Er is iets gaande! Google combinatie zelfmanagement en zorg: 106.000 hits Er is iets gaande! LandelijkActieprogrammaZelfmanagement
Nadere informatieSamenhang Zelfzorg Ondersteund, Persoonsgerichte Zorg en Positieve Gezondheid NvL, 2019
Samenhang Zelfzorg Ondersteund, Persoonsgerichte Zorg en Positieve Gezondheid NvL, 2019 Waarom dit document? Positieve Gezondheid, persoonsgerichte zorg en ondersteunde zelfzorg zijn initiatieven die vanuit
Nadere informatieZorgstandaard. Aanpassingsstoornis incl. overspanning en burn-out. San Oeij, bedrijfsarts Arnhem, 8 juni 2017
Zorgstandaard Aanpassingsstoornis incl. overspanning en burn-out San Oeij, bedrijfsarts Arnhem, 8 juni 2017 Zorgstandaard aanpassingsstoornis (inclusief overspanning & burn-out) Martijn Sijbom, huisarts
Nadere informatieZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG COMPETENTIES BIJ (STUDENT)VERPLEEGKUNDIGEN
ZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG COMPETENTIES BIJ (STUDENT)VERPLEEGKUNDIGEN Veerle Duprez Prof. dr. Ann Van Hecke AANLEIDING Beroeps- & opleidingsprofiel Mensen met chronische aandoening
Nadere informatieOrganisatiekracht. Mentale veerkracht. Teamkracht. Werkkracht. Menskracht MEER VEERKRACHT, MEER ENERGIE, BETERE PRESTATIES
Mentale veerkracht MEER VEERKRACHT, MEER ENERGIE, BETERE PRESTATIES In de (top)sport is het een vast gegeven; wil je succesvol zijn als sporter dan investeer je in techniek en conditie, maar ook in mentale
Nadere informatieEen hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren
Een hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren Aart Schene Hoogleraar Psychiatrie Radboud umc, Nijmegen Artikelen Neurowetenschappen - 1973-2012 - 2010 2000 1990 Translational Research Basic Animal Research
Nadere informatieZelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen
Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Een speciale uitdaging voor het huisartsenteam en het steunnetwerk Dr. Jany Rademakers, NIVEL Drs. Jeanny
Nadere informatieOmgaan met stemmen horen. Sigrid van Deudekom en Jeanne Derks
Omgaan met stemmen horen Sigrid van Deudekom en Jeanne Derks Hoort stemmen horen bij de Psychiatrie? Ja? Nee? JA Want: Het betreffen vocale, audiatieve hallucinaties. 85 % van de Mensen met een dissociatieve
Nadere informatieTerugkomdag Richtlijnontwikkeling
Terugkomdag Richtlijnontwikkeling Martine Versluijs, PGOsupport Ilse Raats, CBO 5 maart 2015 Programma 10.00 Afgeleide producten van richtlijnen Patiëntenversies Keuzehulpen en gedeelde besluitvorming
Nadere informatieJe steunsysteem is overal om je heen.
Je steunsysteem is overal om je heen. Kwartiermaken in de wijken in Oss en in de regio. Burgerkracht en Presentie Definitie kwartiermaken: Kwartiermaken gaat over het bevorderen van het maatschappelijk
Nadere informatieHet project in fasen. Waarom dit project? Gebiedsgerichte Zorg. Resultaten fase 1 en 2. Dit Zorgbelang Fryslân project wil:
Waarom dit project? Dit Zorgbelang Fryslân project wil: Gebiedsgerichte Zorg Klaas de Jong & Trees Flapper Burgers meelaten denken in een pracht gebied met veel veranderingen (krimp, belangen e.d.) Hun
Nadere informatieMEE op Weg. IJsseloevers
IJsseloevers MEE op Weg Vanuit haar droom van een inclusieve samenleving en missie MEE maakt meedoen mogelijk heeft MEE IJsseloevers het initiatief genomen tot het project MEE op Weg. MEE op Weg Vanuit
Nadere informatieWorkshop -onderzoek. Zelfmanagementondersteuning vraagt om een recept op maat. Daphne Jansen & Lieke van Houtum NIVEL 24-04-2012
Workshop -onderzoek Zelfmanagementondersteuning vraagt om een recept op maat Daphne Jansen & Lieke van Houtum NIVEL 24-04-2012 Centrale vragen Workshop: Hoe kunnen hulpbehoeften van mensen met een chronische
Nadere informatieOncologische zorg op maat twee aanpakken
Health Monitor Oncologische zorg op maat twee aanpakken Sjaak Bloem en AnneLoes van Staa 06-02-2019 overzicht Presentatie Health Monitor en Zelfmanagement Web Workshop 2 x 2 parallelle sessies 2 methoden
Nadere informatieIRB in de Sociale Verslavingszorg. Eerste ervaringen. Cees Witsenburg
IRB in de Sociale Verslavingszorg. Eerste ervaringen. Cees Witsenburg 1 Uit de missie van Brijder: De wensen en mogelijkheden van onze patiënten, hun omgeving en onze expertise vormen de bouwstenen van
Nadere informatieNaar een nieuw concept van Gezondheid
Kwaliteitsinstituut 7 mei 2013 Naar een nieuw concept van Gezondheid Daniëlle Branje MSc. & Machteld Huber, arts Louis Bolk Instituut, Driebergen www.louisbolk.nl Louis Bolk Instituut Sinds 1976 Onderzoek
Nadere informatieFunctioneringsgerichte Herstelondersteuning
Functioneringsgerichte Herstelondersteuning bij stagnatie of terugval bij het eigen herstel Paul Andreoli & Benno Wiegers Phrenos Rehabilitatiecongres 21 mei 2015 Wat kan een functioneringsgerichte kijkwijze
Nadere informatieMethodieken cliëntenparticipatie
Methodieken cliëntenparticipatie Cliëntenparticipatie Uw cliënten al in een vroeg stadium betrekken bij het ontwikkelen en verbeteren van uw zorgbeleid, zorgt ervoor dat uw beleid goed is afgestemd op
Nadere informatieZelfmanagement ondersteuningsbehoeften. Bij mensen met EPA. Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016
Zelfmanagement ondersteuningsbehoeften Bij mensen met EPA Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016 Zelfmanagement ondersteuning behoeften & EPA Introductie Methode Bevindingen Discussie
Nadere informatieOp weg naar eenheid van taal Een handreiking voor een eenduidig begrippenkader voor zelfmanagement bij chronische aandoeningen
Op weg naar eenheid van taal Een handreiking voor een eenduidig begrippenkader voor zelfmanagement bij chronische aandoeningen Zelfzorg Ondersteund November 2016 Voorwoord Het invoeren van nieuwe concepten
Nadere informatieExpertisecentrum Begeleid Leren. Succesvol studeren met steun voor (jong)volwassenen met een psychiatrische aandoening
Expertisecentrum Begeleid Leren Succesvol studeren met steun voor (jong)volwassenen met een psychiatrische aandoening Expertisecentrum Begeleid Leren Ê Succesvol studeren met steun voor (jong)volwassenen
Nadere informatieWat is Positieve gezondheid en wat kan het voor ouderen betekenen?
Beter Oud Worden in Amsterdam - 31 maart 2015 Wat is Positieve gezondheid en wat kan het voor ouderen betekenen? Dr. Machteld Huber, arts, senior-onderzoeker Louis Bolk Instituut, Driebergen www.louisbolk.nl
Nadere informatieLokaal gezondheidsbeleid 2016-2020. Workshop 18 februari 2016
Lokaal gezondheidsbeleid 2016-2020 Workshop 18 februari 2016 Programma 9.30 uur Welkom Toelichting VTV 2014 en Kamerbrief VWS landelijk gezondheidsbeleid Concept Positieve Gezondheid Wat is integraal gezondheidsbeleid?
Nadere informatiePARTNERS IN ZORG. Familiebeleid GGZ Rivierduinen Informatie voor familieleden, naasten en cliënten. rivierduinen.nl
PARTNERS IN ZORG Familiebeleid GGZ Rivierduinen Informatie voor familieleden, naasten en cliënten Contactgegevens voor familieleden Uw familielid of naaste is in behandeling op locatie: Afdeling: Uw contactpersoon
Nadere informatiePlan herinrichting Platform Vitale Vaten, vastgesteld op 14 april 2011
Plan herinrichting Platform Vitale Vaten, vastgesteld op 14 april 2011 Patiënten en zorgverleners willen bereiken dat in Nederland de kwaliteit van de zorg aan mensen met hart- en vaatziekten verbetert
Nadere informatieMethoden om zorgverleners te ondersteunen bij gedragsverandering. Corrine Brinkman, Beatrijs vd Poel - NDF Stephan Hermsen - Vilans
Methoden om zorgverleners te ondersteunen bij gedragsverandering Corrine Brinkman, Beatrijs vd Poel - NDF Stephan Hermsen - Vilans Inhoud Workshop Inleiding met aandacht voor: Visie op rol zorgverlener
Nadere informatieZELFMANAGEMENT IN DE ZORGSTANDAARDEN
ZELFMANAGEMENT IN DE ZORGSTANDAARDEN Sanne Niemer Anne-Margreet Strijbis Corrine Brinkman Emiel Rolink Helene Voogdt (PON) (Platform Vitale Vaten) (NDF) (LAN) (LAZ/CBO/CPZ) PROGRAMMA 1. QUIZ: wat is een
Nadere informatieAchmea: Gebruik declaratie data ter verbetering van de zorg
Achmea: Gebruik declaratie data ter verbetering van de zorg 7 februari 2013 Koen Harms Jan van Es instituut Leergang populatie management 1 Verbeteren door inzicht Achmea praktijk status Verbeteren via
Nadere informatieTraining & themabijeenkomsten 2017
Training & themabijeenkomsten 2017 voor mantelzorgers en vrijwilligers Inhoudsopgave 3 4 7 10 11 Trainingen en themabijeenkomsten voor uw ontwikkeling Trainingen voor mantelzorgers Trainingen voor vrijwilligers
Nadere informatieZelfzorg & zelfdiagnose. Dianne Prinsen Programmaleider ehealth& zelfmanagement
1 Zelfzorg & zelfdiagnose Dianne Prinsen Programmaleider ehealth& zelfmanagement 2 3 Zorgt Zelfdiagnose en Zelfzorg voor eigen regie van de patiënt? Zelfzorg & zelfdiagnose kan tot (meer) eigen regie leiden
Nadere informatieVerschil richtlijn en zorgstandaard. Anja Stevens, psychiater Refereermiddag SCBS, 22 juni 2017
Verschil richtlijn en zorgstandaard Anja Stevens, psychiater Refereermiddag SCBS, 22 juni 2017 Hoe begon het? In 2012 bestuurlijk akkoord tussen overheid, zorgaanbieders, beroepsverenigingen, zorgverzekeraars
Nadere informatieVAN ZORG NAAR PREVENTIE
VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg
Nadere informatieHart voor je patiënt, goed in je vak, trots op je werk
Visie Verpleging & Verzorging VUmc 2015 Preventie Zorg plannen Pro-actief State-of-the-art zorg Samen Zorg uitvoeren Gezamenlijk verant wo or de lijk Screening & diagnostiek Efficiënt Zinvolle ontmoeting
Nadere informatieBEGRIPPEN EN DEFINITIES ZORGSTANDAARDEN
BEGRIPPEN EN DEFINITIES ZORGSTANDAARDEN Werkgroep Begrippen en definities zorgstandaarden Januari 2010 1 Begrippen en definities zorgstandaarden Samenstelling werkgroep Begrippen en definities zorgstandaarden
Nadere informatieCongres kwaliteit en bekostiging langdurige zorg
Congres kwaliteit en bekostiging langdurige zorg 15 maart 2018 Elsbeth de Ruijter Generieke module EPA Verschillen? Ambulant Financiering GGz overwegend ZVW Geen verantwoordingsinstrument Meer specifieke
Nadere informatieDeclaratievoorschrift multidisciplinaire zorgverlening chronische aandoeningen (DM type 2 1, CVR 2, COPD 3 )
REGELING CV/NR-100.106.2 Declaratievoorschrift multidisciplinaire zorgverlening chronische aandoeningen (DM type 2 1, CVR 2, COPD 3 ) Gelet op artikel 37 van de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg),
Nadere informatieDisclosure belangen sprekers
Disclosure belangen sprekers (potentiële) Belangenverstrengeling geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven n.v.t. Centrale zorgverlener Welke rol kan zij spelen? dr. ir. Helene Voogdt
Nadere informatieherstelgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat
hgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht benaderen visie op de cliënt inleiding1.5 1 > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht
Nadere informatieNAH & Ervaringsdeskundigheid. Kick-off Hersenletselcentra Eindhoven 3 juli 2014
NAH & Ervaringsdeskundigheid Kick-off Hersenletselcentra Eindhoven 3 juli 2014 Korte introductie Drs. C.G.M. (Riny) Pepels NAH Ervaringsdeskundige en vrijwilliger ZBB Lid Stuurgroep Ervaringsdeskundigheid
Nadere informatiePsychosociale oncologische zorg. Afstemming en communicatie tussen eerste- en tweedelijn
Psychosociale oncologische zorg Afstemming en communicatie tussen eerste- en tweedelijn Psychosociale oncologische zorg binnen het st. Anna Ziekenhuis en de eerste lijn Input huidig procesverloop: Doorlopen
Nadere informatieVan wens naar werkelijkheid. Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018
Van wens naar werkelijkheid Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018 Is onze wens/droom/ambitie al werkelijkheid? 2 Nieuwe rollen NIEUWE AMBITIES Advanced practitioner Verpleegkundig specialist Master
Nadere informatieDrie soorten kennis. Inleiding. De rol van de ervaringsdeskundige. Overzicht. Wetenschappelijke kennis. Professionele kennis.
De rol van de ervaringsdeskundige Overzicht Inleiding ervaringsdeskundigheid Relatie met herstel EDNAH ErvaringsDeskundigheid Niet-Aangeboren Hersenletsel Groningen 2 februari 2017 Scholing Implementatie
Nadere informatieRegionale visie op welzijn. Brabant Noordoost-oost
Regionale visie op welzijn Brabant Noordoost-oost Inleiding Als gemeenten willen we samen met burgers, organisaties en instellingen inspelen op de wensen en behoeften van de steeds veranderende samenleving.
Nadere informatieAdvies. Advies over en ondersteuning bij het (initieel) inrichten/optimaliseren van de structuur van de(it Service Management)organisatie
DIENST Advies over en ondersteuning bij het (initieel) inrichten/optimaliseren van de structuur van de(it Service Management)organisatie Advies over en ondersteuning bij het initieel inrichten/optimaliseren
Nadere informatieOrganisatie van de palliatieve zorg: zorgmodule, zorgpaden en gedeelde besluitvorming Masterclass Palliatieve Zorg. Kees Ahaus.
Organisatie van de palliatieve zorg: zorgmodule, zorgpaden en gedeelde besluitvorming Masterclass Palliatieve Zorg Kees Ahaus 9 september 2014 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg Goed en duur: toegankelijk,
Nadere informatieDeclaratievoorschrift multidisciplinaire zorgverlening chronische aandoeningen (DM type 2 1, CVR 2 )
REGELING CV/NR-100.106 Declaratievoorschrift multidisciplinaire zorgverlening chronische aandoeningen (DM type 2 1, CVR 2 ) Gelet op artikel 37 van de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg), heeft de
Nadere informatieOndersteuning bij implementatie zelfmanagement
Ondersteuning bij implementatie zelfmanagement Implementatie ondersteunde zelfzorg opschalen Chronische zieke mensen helpen aan hun eigen gezondheid te werken, ondersteund door de zorgverlener, ehealth,
Nadere informatieSpecial Cursusaanbod Bureau Herstel. Bureau Herstel organiseert.
Nummer 2, jaargang 4, juli 2015 Special Cursusaanbod Bureau Herstel Beste lezer.. Voor je ligt de Herstel nieuwsbrief. Deze keer met als onderwerp het cursusaanbod van Bureau Herstel. Cursusaanbod voor
Nadere informatieOverzicht van apps voor het PGD
van apps voor het PGD November 2014 1. Inleiding Om een PGD te gaan gebruiken, moet het genoeg waarde hebben voor de gebruiker. Een PGD krijgt toevoegde waarde als het de gebruiker meer oplevert dan het
Nadere informatiePraktijkvoorbeeld van regionale samenwerking tussen gemeente en GGZ Janneke Oude Alink gemeente Apeldoorn/regio Stedendriehoek en Noordwest Veluwe
Praktijkvoorbeeld van regionale samenwerking tussen gemeente en GGZ Janneke Oude Alink gemeente Apeldoorn/regio Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Introductie Arbeidsparticipatie mensen met psychische
Nadere informatiePositieve gezondheid en het gemeentegesprek
Positieve gezondheid en het gemeentegesprek Toelichting op ontwikkelde materialen en resultaten van de pilot in het kader van de ZONMW kennisvoucher Positieve gezondheid in de praktijk Projectnummer 50-53100-98-084
Nadere informatieVoeding en zelfmanagement
Voeding en zelfmanagement Tips &Tricks voor de verpleegkundige Nicolien van Rooij oncologieverpleegkundige / trainer / care consulent Noord Holland Isabelle Royer oncologieverpleegkundige / care consulent
Nadere informatieVerklarende woordenlijst
Verklarende woordenlijst bij toetsingskader voor instellingen waar mensen verblijven die niet thuis kunnen wonen Utrecht, maart 2017 Behandeling Handelingen en interventies van medische, gedragswetenschappelijke
Nadere informatieShared Decision Making met ROM: Het gezamenlijke proces van cliënt en behandelaar. Tim Kreuger, Margot Metz
Shared Decision Making met ROM: Het gezamenlijke proces van cliënt en behandelaar Tim Kreuger, Margot Metz Inhoud Shared Decision Making (SDM): wat is het? Samenhang SDM & herstelvisie. Meerwaarde en mate
Nadere informatieNotitie. GGZ Rivierduinen. GGZ Rivierduinen Samen kiezen voor kwaliteit Zorgvisie 2015
Notitie GGZ Rivierduinen GGZ Rivierduinen Zorgvisie 2015 Blad 1 Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Missie... 2 3. Visie... 2 3.1. Herstel als leidend principe... 2 3.2. Passende Zorg... 3 3.3 Hoge professionele
Nadere informatieOnafhankelijke cliëntondersteuning vanuit cliëntenperspectief. De stand van zaken medio 2015
Onafhankelijke cliëntondersteuning vanuit cliëntenperspectief De stand van zaken medio 2015 AVI-toolkit 22 April 2015 Inhoudsopgave Onafhankelijke cliëntondersteuning... 3 1. Het belang van onafhankelijke
Nadere informatieHerstelondersteunend behandelen. Door Jos Dröes, psychiater np Stichting Rehabilitatie 92 Utrecht
Herstelondersteunend behandelen Door Jos Dröes, psychiater np Stichting Rehabilitatie 92 Utrecht Wat is herstel? Herstel is opkrabbelen na of bij ziekte Herstel is een proces van de cliënt Herstel is niet
Nadere informatieLumina Life voor duurzame gezondheid en vitaliteit van mens en organisatie
Lumina Life voor duurzame gezondheid en vitaliteit van mens en organisatie Lumina Life is een uniek instrument dat medewerkers in de zakelijke markt helpt om duurzaam gezond en vitaal te kunnen blijven
Nadere informatie