IVN-Nationaal Park Weerribben-Wieden H. de Cranestraat 9

Transcriptie

1 Reader Groene voorlichters Nationaal Park Weerribben-Wieden 2017

2 Colofon: Teksten en foto s: Druk en afwerking: (tenzij anders vermeld) Warenhuis Kuinre IVN-Nationaal Park Weerribben-Wieden H. de Cranestraat 9 i.s.m KK Kuinre - Staatsbosbeheer De Weerribben Tel Natuurmonumenten De Wieden - JeugdNatuurClub De Weerribben - JeugdNatuurClub De Wieden - IVN afdeling NW Overijssel - Waterschap Drents Overijsselse Delta - Life & Nature centrum De Rietnymf - NAMO beeldbank: Foto s titelblad o JeugdNatuurClub De Wieden maakt natuursudoku s o Jeugdbegeleiders gaan Op vogelreis o Ondernemerssafari voor Gastheren- en vrouwen Nationaal Park Weerribben-Wieden Samenstelling: Nel v.d. Laan Thea Peters Rob Pieters IVN-Nationaal Park Weerribben-Wieden - juni

3 Inhoudsopgave Reader 2017 pag. Inleiding 3 1. Nationaal Park Weerribben-Wieden 1.1. Stichting Weerribben-Wieden Communicatie en educatie Terugblik en afscheid Jaarverslag 2016 Werkgroep communicatie en educatie Weerribben-Wieden Week Groene voorlichters Contactbijeenkomsten Contactbijeenkomst 23 mei JeugdNatuurActief en Onderwijs Junior Rangers Nationaal Park Weerribben-Wieden JeugdNatuurClub De Weerribben JeugdNatuurClub De Wieden Buitenlessen in de natuur Gastheerschap in Nationaal Park Weerribben-Wieden Netwerkbijeenkomst Terreinbeheerders 2.1. De Weerribben Staatsbosbeheer Buitencentrum De Weerribben Weerribben Weetjes De Wieden Natuurmonumenten Bezoekerscentrum De Wieden-Jaarverslag Natuurvisie De Wieden ( ) Natuurnieuws uit De Wieden Andere organisaties 3.1. IVN afdeling Noordwest Overijssel Jaarverslag 2016 secretariaat Jaarverslag 2016 coördinatoren Life & Nature centrum De Rietnymf Stichting Otteropvang Provincie Overijssel PAS in Weerribben en Wieden

4 Inleiding Weerribben-Wieden is een gebied dat volop in beweging is. Het is een komen en gaan van planten, dieren en mensen. Elk jaar begroeten we de nieuwkomers, zijn we nieuwsgierig naar nieuwe ontwikkelingen en zetten ook zelf een en ander in gang. Wat goed en belangrijk is blijven we doen. Wat beter kan passen we aan of doen we niet meer is daarmee een jaar als alle andere, maar toch ook een keerpunt. Na een periode van overleg, terugkoppeling en besluitvorming gaat het Nationaal Park de volgende fase in: het Nationaal Park nieuwe stijl wordt een realiteit. Er is dus veel in beweging en aan verandering onderhevig. Maar gelukkig blijven ook nog een aantal dingen gelijk: zo zijn nog steeds honderden mensen - vrijwillig of professioneel met hart en ziel werkzaam in het gebied en komen elk jaar duizenden kinderen en volwassenen voor een topbeleving naar Weerribben en Wieden. Met z n allen stellen we alles in het werk om het Nationaal Park goed te beheren, behouden, ontwikkelen en het (be)leefbaar te houden, voor een ieder die wil genieten van het grootste -door mensenhanden gemaakte- laagveengebied van Noordwest Europa! Reader 2017 voor de groene voorlichters In Nationaal Park Weerribben-Wieden is een groeiende groep mensen actief als groene voorlichter. Dit zijn de vrijwilligers en medewerkers die aan het publiek informatie geven over wat er te beleven is in het gebied. In de reader 2017 vinden zij informatie over wat speelt in het Nationaal Park. Een kleuren versie van de reader is beschikbaar als pdf op de website van het Nationaal Park. Zowel Natuurmonumenten De Wieden als Staatsbosbeheer De Weerribben hebben weer veel informatie voor deze reader aangeleverd. Hiernaast zijn er ook andere organisaties die een bijdrage hebben geleverd aan deze reader. Iedereen danken we hartelijk voor de geleverde informatie. Een extra woord van dank gaat uit naar Rob Pieters, die ook dit jaar alle informatie heeft samengevoegd tot een leesbaar geheel. Op de hoogte blijven Wie op de hoogte wil blijven van actuele ontwikkelingen en gebeurtenissen in Nationaal Park Weerribben-Wieden, kan op diverse manieren geïnformeerd worden. Internetsites, digitale nieuwsbrieven, facebook en twitter worden door alle organisaties actief ingezet om eenieder op de hoogte te houden. Kijk op onderstaande websites voor informatie over de toegang tot al die media. Nationaal Park Weerribben-Wieden Staatsbosbeheer Natuurmonumenten De Wieden IVN afdeling NW Overijssel Alle Nationale Parken in Nederland Nationale Parken Nieuwe Stijl IVN landelijk Natuur en Milieu Overijssel Federatie van alle Europese nationale parken Weerribben-Wieden Marketing We wensen u veel leesplezier en veel succes met uw activiteiten in Noordwest Overijssel. Thea Peters en Nel v.d. Laan, IVN Nationaal Park Weerribben-Wieden - 3 -

5 1. Nationaal Park Weerribben-Wieden 1.1. Stichting Weerribben-Wieden Achtergrond Eind 2014 heeft de gemeente Steenwijkerland het initiatief genomen om een transitieproces in gang te zetten. Het doel was een nieuw perspectief te creëren voor het Nationaal Park Weerribben- Wieden. Om deze transitie tot stand te brengen heeft de gemeente acht andere kernpartners betrokken bij dit proces. Deze andere acht kernpartners zijn: LTO Noord, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Plaatselijke Belangen in de Wieden en Weerribben, het Ondernemersplatform, Koninklijke Horeca Nederland en KOPTOP. Eindadvies De kernpartners hebben eind februari samen een eindadvies ingediend voor een zelfstandige stichting Weerribben-Wieden. Vervolgens heeft de gemeenteraad op 11 april met het eindadvies ingestemd. Het kader is dus geschetst. Momenteel wordt gericht op de invulling ervan. Stichting in oprichting De eerste stap om het kader in te vullen is een bestuur oprichten. Elke kernpartner vaardigt hierbij een bestuurslid af uit hun midden. Het doel is om 1 juli een afvaardiging te hebben van elke partij. Hiermee is een belangrijke stap gezet om de stichting op te richten. Taken en activiteiten In het eindadvies zijn een aantal taken en activiteiten van de stichting beschreven. Centraal staan educatie en ambassadeurschap, merkontwikkeling en marketing, toegangspoorten, nulmeting en monitoring en governance. Werkgroepen zijn op de achtergrond druk bezig met het ontwikkelen van bovenstaande taken en activiteiten. Hieronder volgt een kort overzicht. - Educatie en ambassadeurschap De taken en activiteiten zijn nu vooral gericht op het voortzetten van de huidige communicatie en educatie. In de toekomst vindt een integratie plaats in de communicatie van Marketing-Oost en het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Op het gebied van educatie is het doel een bredere doelgroep te bereiken dan de bestaande. - Merkontwikkeling en marketing De werkgroep is in de afrondende fase voor het kiezen van een merk en huisstijl. Om draagvlak te creëren is voor de zomer een bijeenkomst met inwoners en ondernemers. Zij kiezen welke van de twee overgebleven merken en huisstijlen de voorkeur heeft. - Toegangspoorten Eind 2017 staat de eerste fysieke poort. Op dit moment vindt de ontwikkeling van de toegangspoorten plaats. Verder is de werkgroep in gesprek met potentiële locaties over de invulling van deze poorten. - Nulmeting en monitoring Het bewonersonderzoek, de customer journey en de economische waarde zijn allemaal afgerond. De resultaten hiervan kunt u vinden in het eindadvies. Het doel is om in 2018/2019 een herhaalonderzoek uit te voeren om te kijken of er een trend is of niet

6 - Governance Dit betreft het zo snel mogelijk oprichten van de stichting. Zoals eerder gezegd is de streefdatum 1 juli. Meer informatie Op de website van het Nationaal Park Weerribben-Wieden ( vindt u meer informatie over de stichting Weerribben-Wieden. Als u nog vragen heeft kunt u contact opnemen met het programmasecretariaat (louise.miggels@steenwijkerland.nl). Louise Miggels Programmasecretaris Nationaal Park nieuwe stijl - 5 -

7 1.2. Communicatie en educatie Terugblik en afscheid Het is een kleine 30 jaar geleden dat Erica Zwanenburg begon als vrijwilliger bij Staatsbosbeheer. Nog voor Nationaal Park De Weerribben een feit was, zette Erica zich in voor de haar zo dierbare Weerribben. Op 30 maart 2017 is van dit icoon afscheid genomen. Erica stond aan de wieg van het Nationaal Park en heeft heel wat sporen daarin achtergelaten. Wat er zoal komt kijken bij het verwerven van draagvlak weet zij als geen ander. Vanaf 1995 was ze op freelance basis werkzaam als boswachter/voorlichter van Staatsbosbeheer en veel op het NAC in Ossenzijl te vinden. In maart 1998 begon ze bij het IVN als medewerker voorlichting en educatie in het Nationaal Park De Weerribben. Verschillende projecten die in die beginjaren zijn opgestart, draaien nu nog. Zo werd begonnen met het uitnodigen van groene voorlichters, destijds een groep van zo n 50 personen en ondertussen uitgegroeid tot meer dan 200 en nog groeiend. Met het ontwikkelen van de Watersafari, voor scholen uit de gemeenten IJsselham en Brederwiede, was het eerste gezamenlijke lesprogramma van Staatsbosbeheer/Nationaal Park De Weerribben en Natuurmonumenten/De Wieden een feit. Nog steeds is dit één van de populairste programma s van het Scholenproject. Erica stond aan de wieg van de Junior Rangers. Erica blijft als IVN medewerker betrokken bij de Junior Rangers, maar heeft haar andere werkzaamheden voor IVN Overijssel neergelegd. We zullen haar fijne persoonlijkheid en grote kennis en deskundigheid vreselijk missen. Als inwoner en vrijwilliger zullen we elkaar gelukkig nog blijven ontmoeten. Dank je Erica, voor al wat je hebt gedaan. Heel toepasselijk is je oude werkkamer in Ossenzijl omgedoopt tot ericamer en zijn daar alle materialen van het scholenproject ondergebracht

8 Jaarverslag 2016 Werkgroep communicatie en educatie IVN is in het Nationaal Park Weerribben-Wieden een belangrijke trekker voor de communicatie- en educatieactiviteiten die omschreven zijn in het (jaar)plan. De werkgroep wordt gevormd door diverse organisaties die samen actief zijn in en rondom het Nationaal Park. In de werkgroep communicatie en educatie worden de plannen doorgesproken, taken verdeeld en werkafspraken gemaakt. Een impressie van de educatie activiteiten én de communicatie momenten zijn beide in beeld gebracht in het fotojaarverslag 2016: zie In 2016 heeft de werkgroep zich gericht op twee opdrachten : - de uitvoering van het basispakket communicatie en educatie en - draagvlak versterken voor het Nationaal Park nieuwe stijl. Hieronder volgt een overzicht op hoofdlijnen uit het jaarverslag. Uitvoering basispakket: Pijler Jeugd en jongeren (schools en buitenschools) Nationaal Park breed wordt veel gedaan aan het betrekken van jeugd en jongeren bij de natuur van hun eigen woonomgeving: - Nationaal Park Scholenproject (in schoolverband) - JeugdNatuurClub De Weerribben (in vrije tijd) - JeugdNatuurClub De Wieden (in vrije tijd) - Junior Rangers Nationaal Park Weerribben-Wieden (in vrije tijd). Pijler Vrijwilligers Veel is mogelijk dankzij een enthousiaste groep vrijwilligers die samen met de betaalde krachten zich inzetten. Samen vormen zij de Groene voorlichters van Weerribben-Wieden. Twee keer per jaar wordt deze groep uitgenodigd voor een contactbijeenkomst. In 2016 was dat op 24 mei en op 2 oktober. Daarnaast was er voor de schoolbegeleiders een scholing voor het nieuwe programma Op vogelreis. Voor hen wordt jaarlijks de Reader uitgegeven, die in een oplage van 200 wordt gedrukt en als pdf beschikbaar is. Pijler Ondernemers De achtste cursus Gastheerschap Nationaal Park Weerribben-Wieden is in het voorjaar gegeven en zat met 26 deelnemers vol. De terugkombijeenkomst voor de bestaande gastheren was in de vorm van een Ondernemerssafari door De Wieden. Diverse gastheren hebben een plek gekregen achterop de vernieuwde gebiedskaart. Daarnaast zijn ze betrokken bij de Weerribben-Wieden Week

9 Pijler Algemene communicatie Nationaal Park (bewoners en breed publiek) Website, facebook, twitter, folders, gebiedskaart, DVD, vlaggen, banieren, bebording enzovoorts geactualiseerde folders/brochures per jaar, dvd s, kaarten,.. In 2016 is de gebiedskaart vernieuwd. Draagvlak versterken: Weerribben-Wieden Week Van 21 t/m 29 mei 2016 vond de eerste Weerribben- Wieden Week plaats. Voor verschillende doelgroepen waren er activiteiten in het Nationaal Park, vaak voor een gereduceerd tarief. Naast de losse opstap activiteiten, werden er natuurfotografie workshops gegeven voor de leerlingen van De Buuzekaemp en voor die van de Burgemeester de Ruijterschool en werd de contactbijeenkomst van de groene voorlichters in deze week gehouden. Overige activiteiten een paar voorbeelden Juni: slootjesdagen van IVN Noordwest-Overijssel Juli: Weerribben-trail in/van Staatsbosbeheer De Weerribben September: eendenkooi excursie, een speciale tocht voor inwoners van gemeente Steenwijkerland naar de Grote Otterskooi - 8 -

10 Oktober: onderwaterfotograaf Willem Kolvoort gaf een lezing in zowel Buitencentrum De Weerribben als in Bezoekerscentrum De Wieden November: cursus Kent u Weerribben-Wieden, dit in samenwerking met de Volksuniversiteit. Maar ook is er door iedereen tussendoor hard getrokken aan de verkiezing van het Mooiste Natuurgebied. Het werd de 6 e plaats. Thea Peters Senior projectleider Nationale Parken IVN-coördinator C&E Nationaal Park Weerribben-Wieden - 9 -

11 Weerribben-Wieden Week 2017 Van zaterdag 15 april tot en met zondag 23 april 2017 vond de tweede editie plaats van de Weerribben-Wieden Week. Het was een week boordevol activiteiten voor en door bewoners in en om Nationaal Park Weerribben-Wieden. Er werd voortgebouwd op de eerste editie met zowel nieuwe activiteiten als de succesnummers van vorig jaar. Bijzonder was toch wel de nominatie voor een dagje uit met de Groene Wensboot. Het was niet eenvoudig een keuze te maken uit de inzendingen. Er was één winnaar, maar ook andere nominaties zijn beloond. De natuurfotografie-estafette was wederom een succes en beslist iets om erin te houden. Nieuw was ook Nostalgisch Weerribben-Wieden, een dag terug in de tijd. Via het Mantelzorgnetwerk Steenwijkerland, werd de uitnodiging voor deze dag verspreid: Speciaal voor de oudere inwoners van gemeente Steenwijkerland is er op vrijdag 21 april een bijzondere dagtocht. Bent u opgegroeid in Weerribben-Wieden of heeft u er gewerkt en zou u er graag nog een keer heen willen, dan bent u van harte welkom. Nationaal Park Weerribben-Wieden nodigt u samen met een persoonlijk begeleider uit voor deze gratis dag. We horen graag uw verhalen over vroeger, hoe het leven van toen was, wat u er zoal heeft meegemaakt en natuurlijk zijn we nieuwsgierig naar het kattenkwaad dat u er heeft uitgehaald. Door al dit soort mooie herinneringen met elkaar te delen, wordt het een fantastische dag voor ons allemaal. Het programma: uur bus vanuit Steenwijk (het parkeerterrein achter Station Steenwijk, vrij parkeren) uur vaartocht met een boot van De Rietstulp vanuit Giethoorn uur boerenlunch bij Grandcafé Fanfare in Giethoorn uur bustocht door Weerribben-Wieden uur terug in Steenwijk Naast een grote groep ouderen, een paar jongere begeleiders, reisleiders Thea Peters en Nel van der Laan ging Marleen Schepers mee, een ervaren interviewster die tijdens de dag allerlei verhalen heeft genoteerd. Varend door Giethoorn werden vele herinneringen gedeeld. Vanuit de bus werden de grutto s bij De Bramen bewonderd, terwijl in de bus de weidevogelzang te horen was (op cd). Uitkijkend over de Noordoostpolder werd door menigeen de Zuiderzee ballade meegezongen. Hieronder wat herinneringen die werden gedeeld en genoteerd door Marleen Schepers

12 Herinneringen, tijdens een nostalgisch dagje Weerribben-Wieden, vrijdag 21 april 2017 Wie delen hun herinneringen? Senioren die hebben gewoond in Giethoorn (Zuid, Midden en Noord), Ossenzijl, Scheerwolde, Wetering en Wanneperveen. Gemiddelde leeftijd is tachtig; de oudste deelnemer is 93 jaar. Enkele echtparen van in de 70, wat vriendinnengroepjes en wat 80plus-moeders met hun dochter. Wetering De vader van mevrouw Ennink-Schelhaas (Wetering, 1924) uit Wetering was molenbouwer, hij bouwde naast watermolens bootjes en werkte in de turfwinning. Hij verrichtte allerlei werkzaamheden op land of water, al naar gelang het seizoen en het aanbod, net zoals de meeste bewoners van het gebied deden. Turfsteker was een algemeen beroep voor de mannen in de regio. De kleine blokjes baggerturf gingen lang mee in de kachel; langer dan de langwerpige turf uit het hoogveen. Een uitdrukking aan de eettafel was: Moet je een turf? ofwel: ellebogen van tafel! Zwemmen leerden de kinderen niet in Wetering. Het devies was: uit het water blijven! Maar echt wegblijven van het water was natuurlijk niet mogelijk als je in dit gebied woonde. Een broertje van vier jaar viel in de sloot en overleed aan een longontsteking. Wanneer kinderen in de Weerribben wel het water in mochten, leerden zij zwemmen door hun oudere broers of zusters na te doen. Ze hielden zich dan drijvende aan een bos riet die zij bij elkaar gebonden hadden. Als achttienjarige fotografeerde zij haar vader, moeder en broers die aan het turfsteken waren. Een uniek beeld uit 1942, dat te zien is in het Stadsmuseum (van Steenwijk?) en dat werd nageschilderd door Harm Prinsen. In Wetering liep nog geen weg achter de huizen langs; er was een pad voorlangs aan het water. Je stak over naar de andere kant van de Wetering met de boot of via een van de vlonders die er dreven. Scheerwolde (mevrouw Boot-de Jager, Hilversum) Was je in de jaren vijftig van de vorige eeuw import, dan was dat bijvoorbeeld omdat je als ingenieur meewerkte aan de aanleg van de Noordoostpolder. Ook veel mannen uit de regio werkten hieraan mee. Een gezin dat in de jaren vijftig in het dorp Scheerwolde woonde, was als enige in het bezit van een telefoon. De dorpelingen waren welkom om er gebruik van te maken, tegen vergoeding. Maar als de rekening werd opgemaakt, gaven ze vaak niet thuis. De telefoniste zorgde destijds voor de oplossing en bood aan bij te houden wie belde en waar de telefoongesprekken naartoe gingen. Een eerste beladministratie... Deze telefoniste, die zorgde voor het doorverbinden naar het juiste nummer, deed haar werk vanuit een brugwachtershuisje in Wetering, en was dus tevens burgwachter

13 Giethoorn In 1956 ging hr Vierhoven als jongen van 16 in zijn zomervakantie met de punter t Wiede op, als eerste varende ijsverkoper van Giethoorn. In een topweek verdiende hij wel 300 gulden! Het was wel opletten, want de zeilers kwamen soms keihard op zijn bootje aangeracet. Hij maakte de ijsjes ter plekke klaar, maar wanneer een rondvaartboot langszij kwam dan was hij zo slim om alleen de chocolade-ijsjes aan te bieden. Die waren verpakt en kon hij zo overgooien. Voor gezinnen verdeelde hij vaak een pak vanille-ijs in vieren; praktisch voor de ijsverkoper en het gezin was voordelig uit. Als de ijsverkoper dorst had, dronk hij water uit het meer dat kraakhelder was dankzij de mosbollen die er in dreven. Het transportbedrijf van hr. Vierhoven (Giethoorn-Noord, 1940) bezorgde van 1960 tot 1985 voedsel en goederen in Giethoorn. Dat ging dan van de vrachtauto op de boot, of op koude winterdagen op de slee, richting de Coöperatie (nu de Oude Aarde) waar de goederen werden afgeleverd. Ook werden boodschappen thuis afgeleverd of kon er verhuisd worden. Was het ijs niet sterk genoeg voor de slee, dan ging alles met de transportfiets. Hij verzorgde ook het vervoer van varkens naar de markt in Steenwijk. Soms kwamen er echter meer varkens weer terug naar Giethoorn dan er weggevoerd waren: de onverkochte plus de nieuw aangekochte! Zijn moeder was de uitbaatster van café Martha in Giethoorn-Noord, een plek waar in de jaren zeventig bekende import-gietersen als Rijk de Gooijer en Andrea Domburg graag kwamen. (Moeder was de tweede vrouw van zijn vader, zijn eerste vrouw was de oorspronkelijk eigenaresse van het café. ( 66. Het bekende "bruine café" van Martha Vierhoven was al voor de Eerste Wereldoorlog bekend als café "Onder de Linden". Jan Wuite zwaaide hier de scepter. Zijn zoon Hendrik had in de jaren twintig een fietsenhandel in een gebouwtje tegenover het café. Later volgde hij zijn vader als herbergier op. Caféhouders beleefden vroeger wel eens gekke dingen met de jeugd. Zo hadden in de tijd van Jan Wuite enige baldadige jongens de voordeur van het café gelicht en in het tegenover gelegen trekgat gegooid. Toen de politie tegen sluitingstijd van het café aan Jan Wuite vroeg of hij de zaak maar wilde sluiten, antwoordde Wuite: "Man, oe za'k nou sluut'n, as de deure in 't trekgat lig? " Dit laatste verhaal vertelde Vierhoven ook. Mijnheer Petter (zwager Vierhoven) (Giethoorn-Zuid, 1946) viste als jongen graag aan de Cornelisgracht. Of ze gingen paling steken, maar dan zonder steek, ze maakten namelijk een constructie met lange lijnen om een ijsstokje en aas aan een haakje. De volgende dag kwamen ze kijken of ze beet hadden. Verder gingen ze snoeken, maar dat was illegaal, dus uitkijken dat je niet gesnapt werd. Wel toegestaan was eenden vangen. Als de wilde eenden bij elkaar kwamen in een ven langs de gracht verscholen ze zich tussen het riet en wierpen een hengel uit met brood. Als een eend toehapte, haalden zij het beest binnen en draaiden hem de nek om. Ze bezorgden de eend bij moeder en zo hadden ze s avonds weer eens een maaltje vlees op tafel. Mevrouw de Vries had een zaak in Steenwijk en een stacaravan in Giethoorn, aan het Bovenwijde. Haar dochter vertelt dat haar ouders het harde werken konden volhouden dankzij hun wekelijkse verblijf in Giethoorn, vaste prik vanaf zaterdag na sluitingstijd tot en met de maandagmiddag

14 Deze dochter werkte begin jaren tachtig in de bediening bij café de Fanfare, de meisjes moesten de gasten in klederdracht en op klompen bedienen. Overigens heette het café aan de Binnengracht café Waaier voordat het werd vernoemd naar de populaire film van Bert Haanstra uit Foto: lunch bij het tegenwoordige Fanfare. Wanneperveen, Beulaker Mijnheer Doze vertelt het volgende verhaal: In de huisjes sliep men in de bedstee. Onder de bedstee was een ruimte die wel gebruikt werd als varkenskot. Op de vraag stinkt het niet? Was het antwoord Nee hoor, ik was me elke week. Een sterk verhaal of echt waar? De vader van dhr. Vierhoven was zandschepper, zandboer, op de Beulaker. Met de punter werd het zand opgehaald, waarbij het altijd spannend was of men heelhuids aankwam. Er moest zoveel mogelijk zand mee aan boord, zonder dat de golfslag op de Beulake de boot tot zinken bracht. Het fijne witte zand werd verkocht als schuurmiddel, om de stoep mee te schrobben of de cafévloer mee te bestrooien. Ook werd in veel boerenhuishoudens de vloer van de voorkamer, de mooie kamer van de boerderij, op zaterdagmiddag wel bestrooid met zandfiguren, zodat de vloer er voor de zondag extra fraai uitzag. Mevr. Rumpt kreeg in Blankenham zwemles in de kolk van 22 meter diep. Een eng idee, voor een meisje van een jaar of zes dat moet leren zwemmen. Misschien hadden ze haar dit beter niet kunnen vertellen. Marleen Schepers,

15 1.3. Groene voorlichters contactbijeenkomsten contactbijeenkomsten 2016 Op de contactbijeenkomst van 24 mei 2016 werd aangesloten bij het thema van de Europese Dag van het Nationaal Park: A Taste of Nature. We namen een kijkje bij de buren ten noorden van Weerribben-Wieden. Aan de Friese kant van de Linde waren we welkom bij Nijelinde, een B&B met vergaderfaciliteiten aan de Lindedijk 7, 8481 KH Nijetrijne. Tijdens de smaakvolle biologische maaltijd werd door de aanwezigen volop genetwerkt. Vervolgens werd een bezoek gebracht aan de vogelkijkhut van Staatsbosbeheer, die hier vlakbij ligt. Weer terug in de boerderij, werden de aanwezigen bijgepraat over de ontwikkelingen in Weeribben en Wieden. Vanuit de terrein beherende organisaties gaven Jeroen Bredenbeek en Broer Blauwbroek informatie over de stand van zaken met betrekking tot flora en fauna en de diverse projecten die spelen: beheerplan Natura 2000, btw rietsnijders, SNL, uitvoeringsprogramma PAS, Noordmanen, EcoWaterLiner, strandje Blauwe Handse weg en meer. Thea Peters vertoonde het jaarverslag 2016 van de werkgroep communicatie en educatie van het nationaal park. Hans Schiphorst van gemeente Steenwijkerland gaf uitleg over het transitieproces waar het nationaal park in zit. Op de contactbijeenkomst van 2 november 2016 waren 45 personen aanwezig in de Strandhoeve. Centraal stond een lezing van Jeroen Bredenbeek over het pas uitgekomen boek Vogels van het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Obe Brandsma, Ronald Messemaker en Jeroen Bredenbeek zijn de auteurs van dit boek. In dit boek zijn gegevens vanaf 1930 bijeengebracht. Het boek is dusdanig ingedeeld dat het toegankelijk is voor een breed publiek. Jeroen nam de aanwezigen in zijn presentatie mee door het boek, daarbij stilstaand bij een aantal soorten. Een paar leuke weetjes: - de algemeenste broedvogel is de fitis met zo n paar - de meest algemene moerasvogel is de rietzanger met paar. Deze soort zit in riet dat aan de droge kant is. De karekiet komt in lagere aantallen voor, omdat die het liever wat natter heeft. - de moerasbossen van de Weerribben zijn ontstaan door verbossing van rietland (verwaarlozing van), in de Wieden zijn meer elzenbroekbossen vanuit natuurlijke verlanding en zijn veel rijker. - dodaars, goorde fuut vind je in nieuwe wateren, waar geen roofvissen zitten - de kuifeend neemt enorm toe. Dit is een landelijke trend. - de tafeleend neemt af, ook dit is een landelijke trend. - van de watersnip zit 25% van de Nederlandse populatie in Weerribben-Wieden, 350 par. De watersnip trekt zich niets aan van vossen omdat ie op z n schutkleur vertrouwt

16 Naast bovengenoemde presentatie, werd er informatie gegeven over ontwikkelingen in het gebied. Een paar punten daaruit waren: - De Twitterhut is aangepast zodat deze ook toegankelijk is met een rolstoel. Bij de twitterhut is ook een informatiepaneel over de oeverzwaluw geplaatst (ivn afdeling). - Veel essen zijn getroffen door essentaksterfte ( veroorzaakt door een uit Azië afkomstige schimmel). Veel bomen moeten gekapt, ook oude exemplaren bijvoorbeeld in de Kloosterkooi. Ook in de Grote Otterskooi is dit het geval. - Bij Staatsbosbeheer is Tim Boerrigter van Weerd begonnen als boswachter beheer. Frankwin Scheve is nu teamleider in BE Vechtdat/IJsselvallei. - Landelijk heeft Natuurmonumenten besloten te stoppen met de palingvangst in Nederland. In de Wieden zijn nog vier beroepsvissers actief. Met hen is NM in gesprek. De éénmalige contracten (van ca. 6 jaar looptijd) kunnen nog worden uitgediend, maar hierna is de palingvangst definief ten einde in De Wieden. Erg voor de visserij, maar de slechte toestand van de paling maakt drastische maatregelen onvermijdelijk. Hans Schiphorst van de gemeente Steenwijlkerland vertelde over de stand m.b.t. Nationaal Park nieuwe stijl. Junior Ranger Merijn Kuiper vertelde over de rol van jongeren in Europarc: een verenigd Europa die voor natuur staat. Wanneer je ouder dan 18 wordt en toch graag actief wilt blijven binnen jouw National Park of misschien zelfs daar buiten, dan kun je deelnemen aan het Youth+ programma Contactbijeenkomst 23 mei 2017 Na de pannenkoekenmaaltijd bij de Witte Hoeve, gingen de aanwezigen aan boord van de nieuwe electrische rondvaartboot van Gastheer Koppers. Tijdens de rondvaart gaf Regina Brouns, boswachter communicatie van Beheereenheid De Wieden, uitleg over de nieuwe natuurvisie (zie elders in deze reader). Aansluitend bij het thema van de Europese dag van het nationaal park, stond een lezing over klimaatverandering door Harm Piek op het programma. Centrale vraag in het verhaal van Harm was hoe kunnen natuurorganisaties beleid voeren rekening houdend met de praktijk van klimaatverandering? Klimaatverandering is een ingewikkeld verhaal. Het gaat om mondiale processen. Om daar zicht op te krijgen is niet eenvoudig. Er zijn verschillende scenario s mogelijk. Op dit moment is voor Nederland nu al een temeratuurstijging van 0,7 C (per 0 jaar) vastgesteld. De neerslag is al toegenomen van 792 mm naar meer dan 1055 mm per jaar (in 1998). De mate van een veranderde neerslag in zomer en winter en veranderde verdamping hangt af van het scenario. Extremere buien en droogte en extreme temperatuur wisselingen vinden nu al plaats

17 In Weerribben-Wieden heeft een sterkere verdamping en grotere droogte effekt op de kragge. Wat effekt heeft op een soort als de watersnip bijvoorbeeld, die wil graag natte rietlanden. In het algemeen zijn de belangrijkste effecten van de klimaatverandering: - verlies biotopen zoals de Waddenzee permanent onder water - verlies noordelijke soorten - vestiging nieuwe soorten - optreden nieuwe plaagsoorten en ziekten toename ziekte van Lyme is klimaateffekt - verschuiving ecologische relaties andere waterbalans in kraggen, waardoor eerder verzuring en trilveenvegetatie verdwijnt; maar ook mis-matching - toename biomassa-productie verruiging doordat het groeiseizoen langer is - meer en vaker inundatie in rivieren en beken verdrinken van dieren, afname bodemfauna - toename hydrodynamiek en morfodynamiek sterke peilverschillen, erosie\sedimentatie - toename zomerverdamping, met als gevolg: - verdroging/meer watersupletie\inlaten IJsselmeerwater - meer grondwaterdynamiek - verstoring gradienten in moerassen\kraggen - verzilting (polders)

18 Wat betekent dit specifiek voor laagveengebieden? Verdroging leidt tot mineralisatie, er komt meer voeding beschikbaar. Dit is zichtbaar aan de toename van soorten als haarmos en bramen. Het kalkrijke boezemwater komt niet ver genoeg meer in het perceel, waardoor verzuring optreedt (veenmos). Verschuiving van areaalgrenzen van soorten is niet zo opvallend als je niet op de grens zit. Maar zelfs in een klein land als Nederland, is dit toch te merken. Zuidelijke soorten vestigen zich, vooral de mobiele Europese soorten als vuurlibel, boomkrekel, wespspin, cetti s zanger, koninginnenpage. Maar ook soorten van buiten-europa kunnen zich handhaven: halsbandparkiet, veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje, Chileense flamingo. Noordelijke soorten dreigen we te verliezen: veenbesblauwtje, zilveren maan, kwabaal en spiering(voortplantingsprobleem), heikikker, nonnetje. Ziekten die we voorheen niet kenden duiken op zoals malaria of Lyme, maar ook plaagsoorten zoals de eikenprocessierups, Japanse duizendknoop of reuzenbalsemien. Bij planten kan klimaatverandering leiden tot een veranderde concurrentie. Doordat het riet in het voorjaar sneller groeit, drukt het kleine valeriaan weg (lichtconcurrentie). De prooi en predatorrelatie verandert bij sommige soorten. Zo schakelt het baardmannetje van zaadeter in de winter over naar insecteneter in de zomer. Deze omschakeling kan niet teruggedraaid, dus als na een (korte) warme periode vroeg in het voorjaar de omschakeling in gang is gezet, dreigt honger als in een koude periode daarna het aantal insecten klein blijft. Een koolmees past zich snel aan, de baardman dus niet

19 Wat moet je hiermee als Natuurbeheerder? A. Herijken beheerdoelen: natuur\beheertypen, toets soorten B. Meer inspelen op verschuiven arealen: Nederland als doorgangsland. Blijf niet hangen in oh wat jammer, wees proactief C. Internationaliseren natuurbeleid: doelen op Europees schaalniveau formuleren. Zo was vroeger een lepelaar hier bijzonder, nu zitten ze al in Polen, Engeland. D. Ontwikkeling risicomijdend beheer, safety first policy : geen gekke dingen doen, niet experimenteren E. Prioriteren: Natuur in gebieden\regio s waar die het meest duurzaam is. Wat doe je waar. Maak keuzes op landelijke schaal. F. Minder single aim beheer binnen een gebied G. Meer ontwikkelingsgericht beheer ( adaptive management ) Wat zijn gevolgen voor het terreinbeheer: Er is de afgelopen jaren al beleid gerealiseerd. Zo wordt in de bovenloop van de Wapserveense Aa water vastgehouden. Er zijn gebieden gemaakt voor waterberging, denk aan de Auken, polder Giethoorn, polder Wetering. Neem maatregelen die als doel hebben te vernatten en te verschralen. Bestrijdt verzuring door te bekalken en bevloeien. Verbeter de hydrologische ontsluiting door greppels en sloten te graven of goed open te houden. Intensiveer maai- en graasbeheer om zo vroegere en hogere gewasproductie tegen te gaan. Wellicht kan de maaidatum vervroegd worden, maar houd rekening met weidevogeljongen. Misschien kan je vaker en meer plaggen of strooisel verwijderen en nieuwe petgaten graven. Zorg voor optimale plekken voor bedreigde soorten, bestrijdt plaagsoorten, ga over tot herintroductie en voer soortgericht beheer (maar wees reëel). Wat kan eraan gedaan worden? Iedereen kan er iets aan bijdragen, op allerlei niveaus. Belangrijk is in ieder geval de bewustwording en het niet ontkennen van klimaatverandering. De politiek speelt ook een belangrijke rol, afspraken moeten zo snel mogelijk nagekomen: Internationale afspraken Parijs snel nakomen! (max. 1,5 graden warmer) Terug dringen CO2- uitstoot met 9% in 2030 Adaptief natuurbeheer voeren Inspelen op veranderingen\meebewegen Beheer aanpassen Klimaatbuffers inrichten (bijv. Polder Giethoorn) Harm Piek sluit af met het beantwoorden van vragen. Thea Peters bedankt Harm en de andere sprekers namens de aanwezigen en wenst iedereen wel thuis. Verslagen door: Nel van der Laan

20 1.4 Jeugd NatuurActief en onderwijs Junior Rangers Weerribben-Wieden Junior Rangers zijn jongeren die in de omgeving van het Nationaal Park Weerribben-Wieden wonen en die graag actief bezig zijn in hun achtertuin, het Nationaal Park. Zij komen maandelijks een zaterdagochtend bij elkaar en voor én door hen worden leuke activiteiten georganiseerd in de natuur van Weerribben en Wieden, zoals: mee met de boswachter of een natuurgids, aan het werk in de natuur, deelnemen of assisteren bij evenementen bij bezoekerscentra, padden overzetten, kanoën in het moeras, internationale uitwisselingen, kampen en dergelijke. Jongeren, die naar het voortgezet onderwijs gaan of al langer daar op zitten, kunnen bij de Junior Rangers van het Nationaal Park terecht. Junior Rangers Nederland is een jongerenprogramma van IVN Nederland. Samen de natuur beleven Dat is de insteek van de Junior Rangers, jongeren met een passie voor natuur. Het gaat om de beleving van de natuur en het leren van de omgeving. Het programma is niet gericht op het uit het hoofd leren van bijvoorbeeld plantensoorten. Beleving en samen plezier hebben in de natuur staat voorop. Ook wordt er aandacht besteed aan hoe je met de natuur moet om gaan en wat je moet doen om het te behouden. Een deel van de activiteiten bestaat uit het werken in de natuur. Europa en dichtbij Het programma sluit aan op het Junior Ranger project van Europarc. Dit is een samenwerkingsverband van alle nationale parken in Europa. Voor Nederland zijn de Junior Rangers van Nationaal Park Weerribben-Wieden de eerste die dit programma zijn gaan volgen. Junior Rangers Nederland is een jongerenprogramma van IVN en heeft actieve groepen in Weerribben-Wieden, Drents-Friese Wold, Lauwersmeer, Dwingelderveld, Groote Peel, Meinweg, Aruba en Bonaire. In totaal zijn er nu 38 gecertificeerde Junior Rangers in Nationaal Park Weerribben- Wieden in de leeftijd van 12 tot 20 jaar. Activiteiten Voor de Junior Rangers wordt één maal per maand een activiteit georganiseerd door de vaste begeleiders, maar ook door de oudere Junior Rangers zelf. Hierbij worden de activiteiten door de jongeren met assistentie van de vaste begeleiders voorbereid én uitgevoerd. Hiernaast helpen de jongeren ook met diverse evenementen, zowel op het gebied van voorlichting en monitoring als bij natuurbeheer in en rondom het Nationaal Park Weerribben-Wieden. In 2017 hebben verschillende

21 oudere Junior Rangers tevens geholpen bij de inrichting van hun nieuwe Junior Ranger-honk bij de werkschuur van Staatsbosbeheer in Kalenberg. Hier zijn nu alle materialen van de Junior Rangers opgeslagen en er starten regelmatig activiteiten hier vandaan het gebied in. Maandelijkse activiteiten In september 2016 gingen de jongeren met kompas op expeditie in het Woldlakebos, vervolgens kwam er in oktober een spinnenspecialist op bezoek. Na een interessante inleiding over spinnen gingen ze op spinnenjacht. In november werden de handen uit de mouwen gestoken in De Weerribben tijdens de Natuurwerkdag. Hierbij werden ook Tv-opnames gemaakt waarbij de Junior Rangers mooi in beeld kwamen. In januari begon het jaar met een speciale ouderochtend, na een kort overzicht aan de ouders én de jongeren over de activiteiten die ze in 2016 hadden gedaan verdiepten ze zich onder leiding van een deskundige in de Veldhulpverlening. Samen met de ouders leerden de jongeren hoe je je moet redden in het moeras. In februari was het thema uilen, waarbij o.a. een kijkje in een kerkuilenkast werd genomen en uiteraard werden er braakballen uitgeplozen. In maart kwamen de Junior Rangers van Nationaal Park Dwingelderveld op bezoek. Samen trokken de jongeren onder leiding van één van de oudere Junior Rangers het rietland in en verzetten ze veel werk in het riet, maar was het ook chillen op het varende ponton wanneer ze zich verplaatsten naar een ander werkgebied. Zelfs een vuurkorf met daarboven warme chocolademelk ontbrak niet. April had het thema waterplanten. Eén van de andere oudere Junior Rangers had dit thema goed uitgewerkt met o.a. een speurtocht naar waterplanten. In mei kwamen de Junior Rangers van Nationaal Park Drents-Friese Wold op bezoek. Samen gingen ze in De Weerribben op zoek naar sporen van de grote vuurvlinder. In mei had weer één van de oudere Junior Rangers een leuk programma uitgewerkt en konden de jongeren in het Woldlakebos op zoek naar libellen. Tevens was er de mogelijkheid voor jongeren om kennis te maken met de Junior Rangers, zodat belangstellenden met ingang van het nieuwe seizoen als aspirant Junior Ranger mee kunnen gaan draaien. Junior Rangers komen naar je toe Bij een aantal evenementen bij zowel het bezoekerscentrum De Weerribben in Ossenzijl als bij het bezoekerscentrum De Wieden in St. Jansklooster hebben verschillende Junior Rangers het afgelopen seizoen geholpen. Het accent van de inzet voor de jongste Junior Rangers was het beleven van het evenement. De oudere Junior Rangers hielpen daadwerkelijk bij de uitvoering van verschillende onderdelen, zoals broodjes bakken, creatief bezig zijn met natuurlijke materialen, begeleiden van spelonderdelen of georganiseerde activiteiten. Ze hebben tevens ook een bijdrage geleverd bij de werving van Junior Rangers in Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug

22 Afsluitend kamp In de zomer 2016 is het afsluitend kamp van de Junior Rangers georganiseerd in de kampeerboerderij van Staatsbosbeheer in Ossenzijl. Het kamp is van vrijdagavond t/m zondagmiddag. De vrijdagavond begon met een avondvaartocht. Op de zaterdag ochtend werd er geholpen bij de organisatie van de Trailrun in De Weerribben. Dit was een nieuw evenement waarbij veel hardlopers dwars door het moeras zich een weg moesten zoeken. De Junior Rangers hielpen hen daarbij. s Middags stond in het teken van het werken in de Kloosterkooi. Hier moest een vangpijp worden afgebroken, waarbij het een uitdaging was om dit voor elkaar te krijgen. Maar met veel creatief denken en improviseren met de beschikbare materialen lukte dit goed. De laatste dag stond in het teken van recreatief ontspannen. Al kanoënd verkenden ze de omgeving van Kalenberg. Het kamp werd in aanwezigheid van de ouders afgesloten met presentaties over het afgelopen seizoen en de certificering van drie Aspiranten tot Junior Ranger. Uitwisselingen en Internationale bijeenkomsten In de zomer van 2016 zijn verschillende Junior Rangers naar diverse kampen in Europa geweest. In juli was er een internationaal uitwisselingskamp van Junior Rangers uit Nederland met Junior Ranger groepen uit Duitsland. Dit kamp werd in Nationaal Park Drents- Friese Wold georganiseerd door Junior Ranger Nederland met hulp van Youth+ (oudere Junior Rangers 18+). Met dik 30 personen was dit een erg geslaagd vijf daags kamp, waarbij een delegatie van 9 personen uit Weerribben-Wieden kwamen. In juli was er ook het Internationaal Europarc Junior Rangers kamp. Dit jaar was het georganiseerd in Letland. Naar dit 7 daags kamp ging een delegatie van 3 deelnemers (18+) uit Weerribben-Wieden, die zich met name hebben gericht op de mogelijkheden van de oudere Junior Rangers (18+) in Europa

23 In april 2017 zijn de Junior Rangers van Nationaal Park Lauwersmeer een dag op bezoek geweest. Een delegatie van 5 personen uit Weerribben-Wieden ontving de groep van 17 personen uit het Lauwersmeer. Na een vaartocht door het moeras met de boswachter, kraggespringen, bezoek aan de Twitterhut en de Kloosterkooi werd deze gezellige dag beëindigd bij het Junior Ranger- honk in Kalenberg, waar de jongeren uit Weerribben-Wieden vol trots hun nieuwe onderkomen lieten zien aan de gasten. Meer informatie over Junior Rangers in Nationaal Park Weerribben-Wieden is te vinden op de website: of Facebook: JuniorRangersNederland. Erica Zwanenburg Coördinator JuniorRangers Nationaal Park Weerribben-Wieden IVN Overijssel - Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid

24 JeugdNatuurClub De Weerribben Algemeen JeugdNatuurClub De Weerribben (JNC) functioneert als een zelfstandige werkgroep van IVN afdeling Noordwest Overijssel. De JNC bestaat inmiddels ruim 12 jaar. We bieden diverse natuurervaringen aan kinderen in de basisschoolleeftijd. Elk jaar zijn er negen clubmiddagen in de maanden september tot en met mei. Meestal hebben we per jaar één avondprogramma, dat in de plaats komt van een clubmiddag. Om de twee jaar is er een extra activiteit, namelijk het padden overzetten. Begeleiding De JNC wordt geleid door vrijwillige gidsen. Deze gidsen vormen een hecht team dat gezamenlijk de thema s bedenkt en verzorgt. Momenteel bestaat het team uit nog 3 enthousiaste vrouwen, nu Erica Zwanenburg in mei 2016 afgezwaaid is. We merken dat een team van 3 een krappe bemensing is, als het gaat om extra activiteiten zoals het maken van een jaarverslag en een clubblad. Bovendien is in het recente verleden gebleken dat er zo maar iets kan gebeuren (ziekte, beenbreuk, mantelzorg), waardoor het aantal begeleiders ineens gehalveerd is. Daarom zijn we op zoek naar nieuwe vrijwilligers die affiniteit hebben met kinderen en graag met hen de natuur in trekken om deze te beleven. Dat we daar nog niet heel hard aan getrokken hebben dit seizoen heeft te maken met de lage opkomst van kinderen (13) de eerste keren in seizoen De begeleiding vindt dat we toch een minimum aantal van kinderen maandelijks moeten kunnen verblijden met onze activiteiten. Dit omdat we er veel tijd en energie in steken. Programma : Onder tropische weersomstandigheden startte 14 september de opening van seizoen van de JeugdNatuurClub De Weerribben met een NK voor de jeugd in de basisschoolleeftijd. Het NatuurKampioenschap bestond uit verschillende onderdelen. Ieder onderdeel werd gekenmerkt door een dier. De kinderen kropen als het ware in de huid van het dier en leerden zo over de gewoonten ervan en over de manier van voortbewegen. Zo waren de kinderen takkelingen die zich zijwaarts over een evenwichtsbalk verplaatsten, sprongen ze als kikkers rond met hun tas vol eieren naar de vijver en kropen als mollen op de tast langs een touw met natte attributen. Nadat de kinderen alle onderdelen hadden gedaan werd de middag afgesloten met een verfrissend ijsje

25 Woensdagmiddag 12 oktober waren we te gast in het Luttelgeestbos nabij Kuinre. Nadat iedereen gearriveerd was, zijn we gestart met een renspel met vragen over de paddenstoel. Na deze "warming-up" bestudeerden de kinderen met behulp van een werkblad, spiegeltjes, een centimeter en een loep in kleine groepjes 3 eetbare paddenstoelen. De paddenstoelen werden ook onderzocht op geur, kleur en smaak. Na dit onderzoek trokken we gezamenlijk het bos in op zoek naar wilde paddenstoelen, waarbij extra werd gelet op de onderkant van de hoed. Door gebruik te maken van spiegeltjes ontdekten we dat er paddenstoelen waren met plaatjes en buisjes. Maar dat er toch ook een aantal paddenstoelen zeer glad waren aan de onderkant. Al struinend kwamen we alle stadia tegen van sporen, schimmeldraden, zwamvlokken tot de paddenstoel. Aan het eind van de middag trokken we samen de conclusie dat er in het bos erg veel paddenstoelen stonden met plaatjes, maar dat niet alle paddenstoelen een steel, hoed en plaatjes hebben. Alle speurders werden deze middag beloond met een IVN button en een paddenstoelenzoekkaart. Zij zijn nu allemaal paddenstoelenexpert!!!! Zo de wind waait De dag voor 16 november was het druilerig en windstil weer. Gelukkig veranderde er veel in een paar uur. Deze clubmiddag hadden we voldoende wind om de Spinnenkopmolen te laten draaien en ook de tjasker draaide en nog wel zonder borden. Jullie mochten molenaar Anton Blankvoort helpen de molen te kruien, goed op de wind te zetten. En een aantal van jullie hebben geprobeerd om het doek van De Wicher achter de klam te werpen, dat viel nog niet mee. We hebben gezien dat molens niet alleen zijn om meel te malen, maar dat je er ook droge voeten door kunt houden, of werden ze juist nat? Gelukkig kreeg niemand een klap van de molenwiek Voor een filmpje van deze tjasker kijk je op onze facebookpagina. Woensdag 14 december hadden we het over uilen en gingen we ook braakballen pluizen. 18 januari: Winterse middag Op woensdagmiddag 18 januari kwamen 22 kinderen bijeen in het Buitencentrum van Staatsbosbeheer te Ossenzijl voor een middag winter in de natuur! Omdat het er buiten sprookjesachtig uitzag door de ruige rijp, maakte de groep een wandeling over een gedeelte van het natuurpad, waarbij het ontstaan van de rijp en het zoeken naar sporen centraal stond. Al speurend door de sneeuw ontdekten we sporen van reeën, mensen en honden. Langs de waterkant zagen we in het ijs, gele vlekken, al pratende dacht de groep dat het misschien wel urine zou kunnen zijn van een dier. Op het ijs lag een dun laagje sneeuw waar verschillende vogelpoot afdrukken in te zien waren van zowel grote als kleine vogels. Via een korte wildwissel liep de groep een ribbe op, waar we zowel reeën als konijnen uitwerpselen tegenkwamen. Door deze twee eens nader te bekijken ontdekten we dat de konijnen keutels rond waren en de keutels van de ree een mooi puntje hadden

26 Terug aan de Hogeweg zagen we honderden ganzen welke op zoek waren naar voedsel in de weilanden. Een bijzonder moment aan het eind van de wandeling was de verschijning van een roodborstje. Terwijl de kinderen muisstil stonden, hipte het vogeltje om ze heen. Terug in het Buitencentrum mochten de kinderen allemaal iets maken voor de vogels buiten, waarbij ze konden kiezen uit; het maken van een vogelhuisje, vetbol of smulslinger. 15 februari: Naar de knoppen Op 15 februari kwamen wij met 21 kinderen en 3 begeleidsters samen bij de ingang van het Klimbos te Paasloo. Na een korte kennismaking, waarbij wij een aantal nieuwe kinderen mochten verwelkomen, zijn we gestart met het thema van deze middag: knoppen en andere kenmerken om bomen en struiken in de winter te kunnen herkennen. We begonnen met een soort levend memory spel, waarbij alle kinderen een tak kregen, welke ze goed moesten bestuderen. De kenmerken van deze tak kwamen overeen met een ander uitgedeelde tak. Deze duo's zochten elkaar op. Dat leek een gemakkelijke opdracht, maar al gauw merkten we dat een aantal kenmerken redelijk specifiek waren. Bijvoorbeeld; hoe staan de naalden aan de tak, in duo of solo? En hoe staan de knoppen aan de tak? Nadat iedereen zijn of haar duo had gevonden en de belangrijkste kenmerken waren benoemd, werden een aantal toch wel nieuwsgierig naar de inhoud van de knoppen. Want wat groeit er nou eigenlijk uit een knop en hoe ziet deze er aan de binnenkant uit? Voorzichtig werden enkele knoppen open gesneden en bekeken. Nu iedereen wist waar ze op moesten letten bij het herkennen van knoppen aan takken stonden de kinderen voor een nieuwe uitdaging! Met een soort plaatjes bingokaart en stickers zochten de kinderen naar verschillende takken, bomen en knoppen. Het werd een flinke speurtocht, maar uiteindelijk had iedereen de "bingokaart" vol. 15 maart: Zintuigen Deze middag hebben de kinderen opdrachten gedaan waarmee ze hun zintuigen konden testen/ scherpen. Zo was er een stiltemoment om te luisteren naar alle omgevingsgeluid. Een soort Lottospel waarbij dezelfde dingen uit de natuur moesten worden gehaald, een geurproef, een smaakproef, een voelproef en een stuk op je blote voeten lopen. We hadden er heerlijk weer bij. 12 april: Kunst en Natuur Op deze winderige woensdagmiddag doken we wat dieper het bos in om meer beschut de natuur in te zetten voor de Kunst. Iedereen maakte met de verftubes van de natuur een mooie aquarel. Helaas kon door de sterke wind de expositie niet doorgaan. Vervolgens zochten de kinderen theater attributen bij elkaar die ze nodig zouden hebben tijdens het natuurtheater. Daar aangekomen vertelde Len het verhaal en werden de attributen ingezet om de bezoekers de voorstelling te laten beleven. Nadat de tweede groep het tweede bedrijf had ervaren, hebben de kinderen naar de eieren van vreemde vogels gespeurd. Nog even werd geposeerd met de kunstwerken, daarna ging iedereen naar huis

27 17 mei: Insectenhotel bouwen De laatste keer van dit seizoen bouwen we een insectenhotel bij Ecologisch boerende Heerlijkheid De Hare. Deels bemensen we de thema s zelf en deels zullen we externen benaderen om een beleving te maken van een thema. Verder sluiten de begeleiders het seizoen altijd af met een gezellig samenzijn. De begeleidsters van de JeugdNatuurClub De Weerribben zijn als afsluiting van het seizoen op fietsexcursie geweest bij het Dwingelderveld. We ontmoetten elkaar in Theehuis Anserdennen. Daarna stapten we op de fiets voor een rondje op en om het Dwingelderveld. Natuurlijk bezochten we ook het vernieuwde Bezoekerscentrum De Benderse. Onderweg keken we nog bij een vogelkijkwand en we sloten smakelijk af met lekker eten bij Luning in Ruinen. Wieke Nieland JeugdNatuurClub De Weerribben IVN afdeling Noordwest Overijssel Zie ook :

28 1.4.3 JeugdNatuurClub De Wieden Met grote tevredenheid kijkt JeugdNatuurClub De Wieden terug op het net afgesloten seizoen Zowel de begeleiders als de clubleden hebben genoten van elkaar en van de leuke activiteiten die er op het programma stonden. Eind juni komt de organisatie weer bij elkaar in vergadering om te evalueren en het programma voor het nieuwe clubseizoen in te vullen. De activiteiten van seizoen De 38 clubleden waren verdeeld over drie groepen: Oranjetipjes, Kiekendieven en Zeearenden. September: Expeditie laarzenpad We starten de eerste clubmiddag met een (hernieuwde) onderlinge kennismaking. Op het laarzenpad ontdekken we wie van jullie er leider, deskundige, slim, handig, durfal, krachtpatser, (on)voorzichtig of helper is. Oktober: Grote Otterskooi en jungle De Grote Otterskooi is een eendenkooi. Hier werden vroegen eenden gevangen om opgegeten te worden. In een eendenkooi is altijd veel te doen. Daar gaan we mee helpen en we gaan het jungle pad lopen. Zeearenden: Sterrenavond Met nieuwe maan is het s avonds goed donker. Een sterrendeskundige vertelt eerst binnen over sterren. Daarna gaan we een uurtje varen op de Beulakerwijde. November: Help egels de winter door Je hebt vast wel een s een egel gezien, maar weet je verder ook wat over egels? Vanmiddag komt de beheerder van de Egelopvang in IJhorst over egels vertellen. Wie weet brengen ze wel een egeltje mee die nu in hun opvang zit. Maar we gaan niet alleen luisteren! Je gaat ook de egels helpen door een egelvoederhuisje te maken

29 Januari: Alle botten verzamelen! Als kleine jongen begon Jan Wermink al met het verzamelen van botten die hij in de natuur vond. Nu hij groot is, is hij een heuse schedelspecialist die heel veel weet over botten en schedels. Hij neemt wat van z n verzameling mee naar de clubmiddag en vertelt erover. Maar we gaan ook naar buiten, dus zorg voor een warme jas en stevige schoenen! Februari: Staphorsterbos & heide Staatbosbeheer is gek op bomen, maar niet op elke plek. Dus wel in het bos, niet op de heide. Vanmiddag gaan we met bomen aan de slag. Doe je laarzen aan en kleren die tegen een stootje kunnen! Maart: Laarzenpad Zou het laarzenpad zijn naam waarmaken? Doe voor de zekerheid je laarzen toch maar aan. Onderweg doen we allemaal speuropdrachten. Wie hoort de wulp roepen of zie je hazen in het land? April: Kikkers en padden (Oranjetipjes en Kiekendieven) Het is voorjaar! Kikkers en padden gaan op zoek naar een geschikte plek om te paren en hun eieren af te zetten. We gaan helpen deze dieren veilig naar de overkant van de weg te brengen. April: Grote Otterskooi (Zeearenden) Er is al een paar maanden niemand meer op het junglepad in de Grote Otterskooi geweest. De hoogste tijd dus om het pad op te zoeken en het begaanbaar te maken. Wie weet doet de kooi zijn naam eer aan en komen we er ottersporen tegen

30 Mei: seizoen afsluiting: Met je JeugdNatuurClub vrienden en vriendinnen ga je op vossenjacht. De vossen hebben iets te maken met wat we dit seizoen zoal hebben gedaan. Lukt het je groepje om op tijd alle vossen te vinden en de opdrachten goed uit te voeren? Op de vraag wat vond je het minst leuk en wat het leukst? kon geen antwoord worden gegeven, want alles was leuk! Een bijzonder tintje met een lintje Het JNC clubseizoen kreeg een bijzonder tintje doordat Janny Nijmeijer verrast werd met een Koninklijke onderscheiding. Voor haar enorme inzet als vrijwilliger, waaronder haar inzet voor onze JNC, werd ze beloond. Nel van der Laan Medewerkster communicatie en educatie Nationaal Park Weerribben-Wieden

31 1.4.4 Buitenlessen in de natuur Nationaal Park Weerribben-Wieden, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten vinden het belangrijk dat kinderen in de natuur komen. Er is daarom voor alle leeftijdsgroepen wel een passend programma. De programma's kunnen op twee locaties worden gedaan: Buitencentrum De Weerribben te Ossenzijl en Bezoekerscentrum De Wieden te St. Jansklooster. Het educatieve onderwijs ondersteunende- aanbod is samengebracht onder het Nationaal Park Scholenproject. Daarnaast is er ook een op natuurbeleving gericht aanbod (denk aan schoolreisjes), die scholen via de bezoekerscentra kunnen aanvragen. Scholen kunnen ook bij de IVN afdeling terecht voor een natuurprogramma. Deelname In 2016 hebben 37 (combinatie)groepen van 19 basisscholen uit de gemeente Steenwijkerland aan het Nationaal Park Scholenproject meegedaan. We werden verrast door het aantal groepen dat zich inschreef op Woordvoerders van de Eendenkooi : vijf groepen hebben hieraan deelgenomen. In totaal hebben in leerlingen uit de eigen gemeente een educatief programma van het Nationaal Park Scholenproject gedaan. Daarnaast hebben vele schoolgroepen van buiten de gemeente een natuuractiviteit in het Nationaal Park gedaan. Daarmee komt het totaal op 1200 leerlingen afkomstig van zowel basis- als voortgezet onderwijs. Het bereik is echter veel groter omdat de schoolgroep per vier leerlingen een ouder-begeleider meeneemt. Dikwijls leidt dit tot een herhalingsbezoek in gezinsverband. Blijven vernieuwen In 2016 is voor groep 5/6 een nieuw programma aangeboden: Op vogelreis. Dit programma is door de leerkrachten die eraan hebben deelgenomen zeer goed ontvangen. Tot nu toe was er voor deze leeftijdsgroep de Watersafari. Met dit programma is het Scholenproject ooit van start gegaan. In 2016 is de Watersafari niet aangeboden om zo meer deelname aan Op vogelreis te kunnen genereren. Dat is redelijk gelukt, maar het aantal boekingen van groep 5/6 was toch wel lager dan in andere jaren. De Watersafari, met het waterbeestjes vangen en varen met de excursieboot, is toch nog steeds een succesnummer. In 2017 zijn daarom beide programma s weer aangeboden. We willen daarmee bereiken dat deze leeftijdsgroep elk jaar gaat deelnemen: het ene jaar met Op vogelreis en het jaar daarop met de Watersafari. Het lijkt erop dat dit inderdaad ook gebeurt

32 Tot nu toe is er jaarlijks een programma van het Nationaal Park Scholenproject geëvalueerd of een nieuw programma geïntroduceerd. In 2017 is dit niet gebeurd, maar in plaats daarvan is er geïnvesteerd in het bouwen van een nieuw digitaal boekingssysteem, waardoor we weer digitaal helemaal bij de tijd zijn. Vanaf nu is het boekingssysteem voor alle scholen beschikbaar: de programma s van het Scholenproject zijn nu ook te boeken voor scholen van buiten de gemeente Steenwijkerland en ook het schoolaanbod dat daarnaast beschikbaar is kan zo geboekt worden. De komende jaren gaan we het systeem verder uitbouwen met nieuwe programma s, zoals schoolreisjesaanbod en wie weet wat meer. Het digitale boekingssysteem staat op: Via deze link kom je op onderstaande startpagina van het boekingssysteem. Relatie versterken De uitkomsten van de telefonische enquête van vorig jaar hebben we aangegrepen om een aantal verbeteringen in gang te zetten. Het afgelopen jaar is onder andere tijd geïnvesteerd in het opbouwen van een betere relatie met de scholen en een meer persoonlijk contact met de leerkrachten. Het effect is duidelijk merkbaar, want het aantal telefoontjes en s van leerkrachten met vragen is behoorlijk toegenomen. We proberen zo meer dienstbaar te zijn en beter mee te bewegen met ontwikkelingen in het onderwijsveld waar leerkrachten mee te maken hebben. Zo bouwen we aan een goede relatie en aan draagvlak voor ons prachtige Nationaal Park! Nel van der Laan Medewerkster communicatie en educatie Nationaal Park Weerribben-Wieden

33 1.5. Gastheerschap in Nationaal Park Weerribben-Wieden Gastheren van Nationaal Park Weerribben-Wieden Recreatieondernemers zijn dé schakel tussen de natuur en haar bezoekers. Daarom leiden wij horeca- en recreatieondernemers op tot Gastheren van Nationaal Park Weerribben-Wieden. Als gastheer vertellen zij recreanten alles over de mooiste natuurplekjes en de cultuurhistorie van het gebied. Zodoende beleven gasten de omgeving optimaal en verrijkt het hun verblijf of bezoek aan ons gebied. Dit zorgt voor een unieke ervaring bij gasten, versterkt het imago van het gebied, stimuleert draagvlak voor het behoud van het landschap en draagt bij aan de profilering van de onderneming. De cursus De IVN-cursus Gastheer van het Landschap bestaat uit 4 bijeenkomsten waarbij de ondernemer informatie krijgt over de bijzondere waarde van De Wieden en De Weerribben en de naaste omgeving. Naast een aantal basisonderdelen wordt aandacht besteed aan de ontstaansgeschiedenis, cultuurhistorie, toeristische recreatieve mogelijkheden en typische flora en fauna van het gebied. Na afloop ontvangen de deelnemers een gevelbordje en certificaat van Gastheer van het Landschap en worden ze opgenomen in de database van alle gastheren van Weerribben-Wieden én vormen zij samen met de andere bijna door IVN opgeleide Gastheren/-vrouwen in Nederland een breed lands dekkend netwerk. Netwerkbijeenkomsten Tijdens de cursus krijgen ondernemers de kans om met de andere deelnemers een netwerk op te bouwen. Een unieke mogelijkheid om samen te werken en bijvoorbeeld arrangementen samen te stellen. Jaarlijks worden twee contactbijeenkomsten georganiseerd rondom actuele thema s. Op 8 februari vond de eerste netwerkbijeenkomst van 2017 plaats bij restaurant t Binnenhof in Paasloo. Na het laatste nieuws over de ontwikkelingen rondom het Nationaal Park Nieuwe Stijl vanuit het kernteam praatte Joost Augusteijn van de Positioneerders de aanwezigen bij over Het verhaal van de regio. Ook landelijk wordt de beweging gemaakt om vanuit de Nationale Parken het verhaal van de regio te vertellen, met het Nationaal Park als een natuurlijk onderdeel van de regio. Dus de directe omgeving van het Nationaal Park, de stadjes en de dorpen, de geschiedenis van het gebied, de totstandkoming van het natuurlandschap, en natuurlijk de prachtige flora en fauna. Het hele gebied van Weerribben-Wieden. U bent naast gastheer van Nationaal Park Weerribben-Wieden natuurlijk ook gastheer van de regio. De ondernemers konden zich goed vinden in het verhaal van de regio, alleen waren het niet eens met het voornemen om de otter als symbool uit het logo van het gebied weg te laten. In de loop van 2017 zal het nieuwe logo en de huisstijl van Nationaal Park

34 Weerribben-Wieden en de wijde omgeving bekend worden gemaakt ná consultatie van de stakeholders in ons gebied. De druk bezochte bijeenkomst werd afgesloten met een bezoek aan Klimbos Paasloo ( vanaf de grond..) en een gezamenlijke lunch. De volgende netwerkbijeenkomst van 2017 zal plaatsvinden op 3 oktober. Nieuwe cursus De inmiddels- negende editie van de cursus gastheerschap zal starten in het najaar van De deelnemers aan deze cursus zullen de eerste gastheren en vrouwen worden van het Nationaal Park nieuwe stijl! Thea Peters Senior projectleider Nationale Parken IVN-coördinator C&E Nationaal Park Weerribben-Wieden

35 2. Terreinbeheerders 2.1. De Weerribben- Staatsbosbeheer Buitencentrum De Weerribben We hebben het afgelopen jaar ruim bezoekers gehad. Het aantal bezoekers is redelijk constant. Er zijn een paar personele veranderingen in het buitencentrum: Ben Schrijver is per 1 april a.s. niet meer in dienst bij SBB. Er zal op korte termijn geen nieuwe beheerder komen. Tevens is per 1 maart dit jaar Martine van de Ende niet meer werkzaam bij ons. Zij is boswachter ecologie geworden in de Weerribben. Daar tegenover zijn er 2 nieuwe krachten bij ons gekomen: Henriette van Luik en Lia van Remmerden. Henriette zal naast de winkel ook het aanspreekpunt zijn voor het scholenproject en daarnaast zal zij de B&B gaan beheren. Lia zal zich bezig houden met Facebook, onze website en met de groepsexcursies. Bert Vaartjes is aanspreekpunt voor het winkelbeheer en Alice Freriks voor Marketing en PR. Dat is de heel globale verdeling. Het activiteitenprogramma voor 2017 is dit jaar gevuld met de vaste vaartochten met de boswachter, de bezoeken aan de eendenkooi, diverse kinderactiviteiten, het buitenfestival, de bushcraft en de wandelingen op de Woldberg. Nieuw zijn dit jaar erbij gekomen: de avondvaartochten, een vleermuisexcursie en een diersporenexcursie. Dit jaar hebben 33 scholen zich aangemeld voor het scholenproject waar we heel blij mee zijn. De vrijwilligers zijn deze winter weer trouw doorgegaan met het onderhouden van het Buitencentrum en de natuur in ons gebied. Zij zijn tevens bezig met een opknapbeurt voor het zintuigenpad. Ook hebben zij deze winter een groot insectenhotel gebouwd aan het begin van het terrein. Nu maar hopen dat er veel insecten op af komen. Alice Freriks Buitencentrum De Weerribben Staatsbosbeheer

36 Weerribben weetjes Ook dit jaar zijn weer de watervogels bijna iedere maand geteld. Sinds jaren kon er een maand niet geteld worden vanwege vorst, met zelfs (onbetrouwbaar) schaatsijs! Dit leverde het volgende beeld op van de meeste getelde soorten: Aalscholver: Dodaars: 5-10 Grote Zilverreiger: 4-9 Krakeend: Wintertaling:270 Wilde Eend: Pijlstraat 4-5 Slobeend: Tafeleend: Kuifeend: Nonnetje: 8-42 Bruine Kiekendief:1 Zeearend: 0-1 Meerkoet: De hoogste aantallen werden geteld in oktober- november, behalve de nonnetjes, die werden in de laatste maanden het meest geteld. De zeearend werd ook een paar maal tijdens de wintertelling waargenomen, niet vreemd met een broedpaar net buiten het NP dat al een paar jaar jongen groot brengt. Het gaat meestal om jonge vogels, maar soms ook een adulte die even een rondje Weerribben doet. Afgelopen winter heeft een jong mannetje bruine kiekendief overwinterd in de Weerribben, iets wat je alleen in zachte winters ziet. Andere bijzondere wintergasten: Regelmatig werd er een mannetje witoogeend waargenomen in Wetering Oost, een zeldzaam duikeendje uit zuidoost Europa. De eerste klapekster werd op waargenomen en de laatste op Er waren 18 waarnemingen. Het aantal was niet anders dan andere jaren, ongeveer 4 winterterritoria. Er werden maar 10 winterwaarnemingen van blauwe kiekendieven gedaan, het lijkt er op dat deze wintergast afneemt. Waarschijnlijk. komt dit vooral door het afnemen van de Nederlandse broedpopulatie. Er werden 27 maal een ijsvogel waargenomen, de broedpopulatie schijnt nu iets minder te zijn, waarschijnlijk door de ijsperiode in februari

37 De raaf is landelijk bezig met een opmars, dat is ook in de Weerribben te merken, afgelopen winter werd 3 maal een of meerdere raven waargenomen, vooral rond het Woldlakerbos. En ook in het voorjaar nog af en toe aanwezig. Het zal niet lang meer duren of het eerste paartje gaat broeden in het NP. Een heel andere wintergast was een wasbeerhond die af en toe zijn gezicht liet zien op een cameraval aan de Hogeweg. Alterra heeft geprobeerd het dier te vangen om het daarna te zenderen. Er namelijk niet veel bekend over de wasbeerhond in Nederland. Het lukte niet om het waargenomen dier te vangen, maar het onderzoek gaat door. Mochten jullie dus ergens iets vernemen over wasbeerhonden graag een berichtje. Afgelopen winter zijn er ook twee dassen verdronken in het kanaal Steenwijk Ossenzijl. De dassenpopulatie rond Steenwijk neemt flink toe, en ook in Zuidwest Friesland zit in menig bosje een burcht. Het gevolg is dat ze op zoek gaan naar nieuw leefgebied en komen dan in het kanaal terecht. Vooral in de winter kan dit fataal aflopen als de beesten onderkoeld raken. Het NP is geen geschikt leeggebied, veel te nat, de das kan hier geen hol graven. Ook te weinig regenwormen in die zure rietlanden.. Met de otter gaat het goed, ondanks de verkeersslachtoffers in het gebied. Op basis van DNA uit de uitwerpselen van otters leven er zo n dieren in het gebied. Er zijn nog een paar knelpunten die opgelost moeten worden, de inlaten bij de waterbergingen en de Lage Weg zijn nog grote knelpunten. Het waterschap is aan het kijken of bij de stuwen een voorziening kan worden gemaakt dat de otters niet meer de weg over hoeven. In de lage weg wordt ingezet op een faunavoorziening onder weg door, als de nieuwe verbinding Weerribben Rottiger Meente wordt aangelegd. Het voorjaar is inmiddels vol op aan de gang, het moeras is weer helemaal tot leven gekomen. Een grove schatting van wat leuke soorten in de Weerribben: Roerdomp: 11 territoria, Bruine Kiekendief: 9 paar Zwarte Sterns 30 paar Geoorde Fuut: 35 paar Kokmeeuwen: 325 paar Aalscholver: 26 paar Purperreiger: min 5 paar Grote karekiet: 1mn bij Nederland Baardmannetje: paar De broedvogelkarteringen lopen nog, in het najaar horen jullie de totaalscore. Nu ook worden er weer leuke vogelsoorten waargenomen, de meeste waarnemingen worden gedaan in Wetering Oost, zoals Chileense Flamingo, met kleuringen. Deze vogel is afkomstig van de kolonie in het Zwillbrockerven, net over de grens bij Duitsland. Hier broeden allerlei soorten ontsnapte flamingo s door elkaar, het kan dus ook nog best een kruising zijn. Andere leuke soorten waren Koereiger, kleine zilverreiger, heilige ibis(vanuit De Wieden), wilde zwaan, kraanvogel, reuzenstern (nieuw voor De Weerribben), Hop, Roodpootvalk en Witwangstern

38 Dit jaar wordt er door een leerlinge van Staatsbosbeheer een beheerplan voor de zomermaai percelen van Staatsbosbeheer gemaakt. We gaan proberen om op nog meer plekken rekening te houden met de grote vuurvlinder door het sparen van plekken met veel zuring en nectarplanten. Door het opstarten van dit onderzoek zijn er nu op veel plekken rupsen gevonden, het ziet er dus op het eerste gezicht goed uit voor de grote vuurvlinder.. Als de verbinding tussen De Wieden en De Weerribben straks verbeterd is, fladdert onze NP trots ook weer rond Dwarsgracht. We hopen in 2018 te beginnen met de inrichting van de Noord Manen. Jeroen Bredenbeek Staatsbosbeheer

39 2.2. De Wieden-Natuurmonumenten Bezoekerscentrum De Wieden - Jaarverslag 2016 Inleiding In dit jaarverslag een kort overzicht van de activiteiten bij bezoekerscentrum De Wieden 1. Bezoekerscentrum De Wieden: Ongeveer bezoekers het centrum hebben bezocht. Met een koud voorjaar, een late mooie zomer en warm najaar. Het aantal bezoekers en belangstellenden voor de vaartochten was meer t.o.v. voorgaande jaren. Vaartochten Het aantal groepsboekingen is licht gestegen in Dit waren er 98 tegen 96 in In het algemeen wachten mensen vaak het weer af en boeken steeds meer op het laatste moment via de website. Deelname voor Vaartocht De Wieden nam toe, een mooie kennismaking met natuurgebied De Wieden. Ook varen naar de eendenkooi, Dwarsgracht en Belt-Schutsloot liepen goed. Totaal 6104 personen hebben in 2016 meegevaren. Vanuit Natuurmonumenten hebben de leden die 25 jaar lid waren in september een brief ontvangen waarbij men gratis een vaartocht werd aangeboden, en daar is flink gebruik van gemaakt in oktober. De actie loopt nog door in 2017! De EcoWaterLiner In De Wieden varen vanaf mei t/m september de EcoWaterLiners van het bezoekerscentrum naar Giethoorn en Blokzijl en vv

40 Dankzij vrijwillige schippers en inzet vanaf de balie is het varen met deze boten kostendekkend geweest in 2016 ( totaal 2750 meevarenden) en gaan De EcoWaterliners in 2017 weer varen. We promoten dit volop vooral de combi van fietst- of wandeltocht met een vaartocht op de fluisterstille watertaxi EcoWaterLiner. Op de EcoWaterLiners kunnen nl ook fietsen mee. Zelfs ook rolstoelen maar dan blijft men op het dek, wil men naar binnen dan moet men een paar traptreden nemen. Je ervaart zo het geweldig afwisselende gebied op twee totaal verschillende manieren. Of Kijk op en download de hele route Voor vaartijden en prijzen van de Watertaxi, de EcoWaterLiner klik op Wiedenacademie eind 2016 is wederom gestart met 4 bijeenkomsten van de Wieden academie voor de vrijwilligers die met publiek te maken hebben. Per keer komen zo n 50 deelnemers. Volwassen activiteiten Dit jaar zijn 40 keer natuurgidsen ingezet bij verschillende activiteiten; vakantieactiviteiten in schoolvakanties, diverse wandelexcursies, uitkijkpunt vlonderpad / Auken, lezingen, openstellingen aalscholverkolonie, rondleiding eendenkooi, Toppers: excursies vanaf werkschuur Reeënweg, dit gebied is normaal niet toegankelijk voor publiek. Uitschieter blijft een natuurgids bij het uitkijkpunt aan het vlonderpad tijdens de broedperiode van de zwarte sterns, een toegevoegde waarde voor de bezoeker. Elke zaterdag is de toren geopend en kan het publiek de toren beklimmen. In 2016 waren dat er Ook op doordeweekse dagen is op verzoek de toren geopend

41 Jeugd en gezinsactiviteiten: Elke schoolvakantie zijn er activiteiten georganiseerd voor gezinnen. Deze activiteiten liepen erg goed, De volgende activiteiten: verhuur schepnetjes (vanaf mei t/m september), braakballen pluizen en vogelsnacks maken, nacht van de nacht en kanotochten voor gezinnen. Nacht van de Nacht: zo n 50 (twee volle boten) Enkele bijzonderheden: Schoolbezoek Het overgrote deel van de basisscholen die bij het bezoekerscentrum een activiteit doet, komt uit de nabije omgeving. Daarvan komt een groot deel uit de gemeente Steenwijkerland. Zij deden een programma van het Nationaal Park Scholenproject. In 2016 hebben 20 klassen van basisscholen uit de gemeente Steenwijkerland met 430 leerlingen deelgenomen aan het project bij Bezoekerscentrum De Wieden. Daarnaast kwamen 18 andere scholen met in totaal 582 leerlingen een activiteit doen bij het bezoekerscentrum. CSG Eekeringe kwam weer met een grote groep leerlingen voor het handelingsgedeelte van hun biologie examen. Scholengemeenschap Reggesteyn uit Nijverdal kwam met leerlingen voor het laarzenpad en een excursie. Ook deden 35 leerlingen van VO Fr Groene Welle 2 dagen beheerwerkzaamheden rondom het vlonderpad. School Dingstede uit Meppel is een trouwe partner als het gaat om Maatschappelijk Stages in De Wieden. 6 Klassen kwamen in september hooien met in totaal zo n leerlingen

42 JeugdNatuurClub De Wieden Deze natuurclub heeft dankzij een goede p.r. en een geslaagde open middag veel nieuwe leden erbij. Daardoor zijn er nu weer drie groepen: Oranjetipjes, Kiekendieven en Zeearenden. Jaarverslag Nationaal Park Weerribben-Wieden Een van de medewerkers van Natuurmonumenten, Nel van der Laan, is sinds 2007 gedetacheerd bij Nationaal Park Weerribben-Wieden (50% functie). In 2016 heeft de medewerker gewerkt aan diverse projecten die vanuit het nationaal park geïnitieerd worden. 2. Vrijwilligers In 2016 hebben 72 vrijwilligers zich 9100 uren ingezet voor het Nationaal Park

43 3. Werken aan vergroting van de zichtbaarheid van Natuurmonumenten, ledenwerving en - binding Weblogs, facebook, kranten Weblogs Wieden lopen goed, facebook van 5000 ( ) naar ongeveer 7000 volgers en Twitter ook via Rosalie, Ronald M en Mathiska. (totaal meer dan volgers op Twitter in De Wieden) Goed en mooi beeldmateriaal is hierbij van groot belang. Vanuit het bezoekerscentrum zijn er 80 activiteitenberichten naar de regionale pers gestuurd, verder staan we op verschillende regionale websites en Uit gidsen. In 2016 hebben we ervoor gezorgd dat er elke maand een activiteitenoverzicht buiten bij het Bezoekerscentrum hing en op 36 locaties in de omgeving. Bezoekers konden zo, ook buiten openingstijden, in 1 oogopslag zien wat er te doen was. In de wintermaanden bieden we een 2- of 3 maandelijks overzicht, aangezien wij dan minder activiteiten hebben. In de zomermaanden sturen wij de activiteitenoverzichten tevens naar lokale ondernemers, zoals campings, restaurants en VVV-agentschappen. In juli en augustus beleven wij de WiedenWaterWeken, hier geven we extra publiciteit aan: door een wervende poster naar zo veel mogelijk bedrijven en ondernemers in de omgeving. Bernadette Haverkort Beheerder Bezoekerscentrum De Wieden

44 Natuurvisie De Wieden ( ) In de Wieden gaan mens en natuur al eeuwen samen. De Wieden is geen natuurgebied pur sang, het is een oud cultuurlandschap waarbij een gevarieerde en rijke natuur hoort. We zijn trots op ons mooie gebied en trots op die rijke flora en fauna. De Natuurvisie de Wieden beschrijft de ontstaansgeschiedenis van het gebied en de betekenis voor natuur, landschap, cultuurhistorie en beleving. Maar bovenal geeft de visie ons toekomstbeeld voor de Wieden en het beheer dat daarvoor nodig is. We maakten de visie niet in ons eentje. Met een klankbordgroep stelden we een verlanglijst voor de toekomst op en in vervolgbijeenkomsten hebben we die wensen uitgewerkt. We organiseerden werksessies met onze medewerkers en vrijwilligers en tijdens 5 vaartochten hebben we onze leden geraadpleegd. We gaan door met het beleid dat met de vorige Natuurvisie de Groene Groeibriljant in gang is gezet. We gaan daarbij wel een inhaalslag maken met het graven van nieuwe trekgaten. En we zijn ons meer bewust van de waarden van landschap en cultuurhistorie. Bovendien willen we onze omgeving nadrukkelijker betrekken bij ons beheer en ons beleid. Ons gebied is fantastisch, we dragen onze trots en fascinatie vanuit ons hart uit!

45 Heden De Wieden ligt in de gemeenten Steenwijkerland en Zwartewaterland in de Kop van Overijssel. In ruim 80 jaar heeft Natuurmonumenten hier ca ha natuurgebied in eigendom verworven. Samen met de Weerribben vormt De Wieden Nationaal Park Weerribben-Wieden. Dit is met zijn bijna ha het grootste aaneengesloten laagveenmoeras van Europa. De Wieden is een van de belangrijkste terreinen van Natuurmonumenten. De rijkdom aan flora en fauna is ongekend, reden waarom het gebied het Europees Diploma voor Excellent Natuurbeheer heeft. De meest exclusieve natuur is gebonden aan kraggebodems. Minder zeldzaam, maar bijzonder rijk aan planten, insecten en vlinders zijn de bloemrijke hooilanden. Het gebied kent verder een enorme rijkdom aan vogels met onder andere grote kolonies van zwarte stern, lepelaar, purperreiger en aalscholver. Er zijn potentiële natuurverbindingen in alle richtingen: Het Meppelerdiep, het dal van de Steenwijker Aa en het dal van de Linde zijn hiervoor goede aangrijpingspunten. Rondom het gebied liggen karakteristieke dorpen als Giethoorn, Wanneperveen, Belt- Schutsloot, Sint-Jansklooster en Dwarsgracht en steden als Blokzijl en Steenwijk. Nationaal Park Weerribben- Wieden trekt jaarlijks zo n 2 miljoen bezoekers. Ruim daarvan doen ons Bezoekerscentrum te Sint Jansklooster aan en doen mee met door Natuurmonumenten georganiseerde activiteiten. Verleden Het laagveenmoeras is ontstaan na de laatste ijstijd. Tussen de jaren 1000 en 1200 werden de eerste akkers ontgonnen. Deze eerste middeleeuwse ontginningen zijn nog goed te zien bij Muggenbeet, de Barsbeker Binnenpolder en het Kiersche Wijde. Rond de jaren 1200 ontstond het turfwinningslandschap met het kenmerkende patroon van trekgaten (ook wel petgaten genoemd) en legakkers. De legakkers braken door bij een grote stormvloed in 1776 en zo ontstonden de grote Wijden waaraan het gebied zijn naam te danken heeft: Na de turfwinning gingen de meeste bewoners over op veehouderij, rietteelt en visserij. Daardoor ontstond er een karakteristiek, kleinschalig landschap. Pas vanaf 1900 deed het rietsnijden voor de riethandel zijn intrede als nieuwe bedrijfstak. Vanaf de jaren 50 werden ruilverkavelingen uitgevoerd. In 1953 kreeg Belt-Schutsloot in dat kader zijn eerste ontsluitingsweg

46 Toekomst Met ons enthousiasme en onze fascinatie voor alle moois in de Wieden hebben we bij jong en oud de liefde voor natuur overgedragen. Door ons luisterend op te stellen kennen we de wensen en motieven van onze omgeving. Ons streefbeeld voor de lange termijn is een natuurgebied dat in evenwicht is wat betreft waterkwaliteit, waterkwantiteit en hydrologie. Alle successiestadia zijn aanwezig, waaronder overgangs- en trilvenen, vochtige heidenenveenbossen. Er is een goede verdeling van deze terreintypen over het gebied en er is een grote rijkdom aan bijbehorende soorten. De gestage verlanding van open water via drijftillen naar rietland, trilveen en bos is een belangrijke motor voor de natuur. We willen dat alle fasen van de verlanding aanwezig zijn in een duurzame verhouding, en ruimtelijk verspreid in een kleinschalig mozaïek. Daarvoor moeten we jaarrond intensief beheren: het maaien van de rietlanden, hooilanden, overjarig riet en trilvenen, het open houden van sloten en het verwijderen van bosopslag. Daarnaast zorgen we voor verjonging van die verlanding. Dat doen we door bos te verwijderen en op die plek nieuwe trekgaten te maken of drijftillen vrij van bomen en bos te maken. Op die manier blijft de cirkel van water naar land en van land naar water rond. In het landschap is op veel plaatsen de ontginningsgeschiedenis zichtbaar. Daar zijn we zuinig op, en we zullen dat hier en daar in het landschap laten zien. Het landschap is adembenemend, met zijn weidse vergezichten, overgangen van hoog naar laag, open en besloten. We houden daar rekening mee bij het beheer en bij nieuwe inrichtingsprojecten. Als goede buur zoeken we de samenwerking met onze omgeving. We gaan het contact aan met open mind, zijn bereid om te luisteren, zoeken de verbinding. We staan open voor bewonersinitiatieven om met ons mee te beheren, zoals bv de Stichting Naobers van Zudert en Stichting Jonen Natuurlijk. We betrekken de omgeving bij ons werk en bij de keuzes die we maken. We stellen ons daarbij op als

47 goede buur en betrekken de lokale bevolking waar mogelijk bij de uitvoering. Samen met onze omgeving geven we een stem aan de natuur. Het strandje Blauwe Hand is in 2014 in gebruik als zandstrand waar kinderen fijn kunnen spelen met zand en water en er is een exclusief paviljoen. Het strand is openbaar toegankelijk en zeer gewild in zomer en winter bij zwemmers, surfers, waterskiërs en schaatsers. Dit is de plek voor fun. Andere delen van het gebied zijn daardoor rustig. Speerpunten Beweging - De Wieden is een onlosmakelijk onderdeel van haar omgeving: de gemeenten Steenwijkerland, Meppel, Zwartewaterland en Zwolle. We zijn permanent in dialoog met alle betrokken partijen en zoeken de samenwerking vanuit onze passie voor de natuur - We communiceren met gebiedsgroepen over thema s die spelen in De Wieden. - We betrekken onze omgeving bij beleid en beheer - We staan open voor natuur-initiatieven van derden Externe ontwikkelingen - Verbinding Weerribben Wieden is versterkt, - Verbindingen met omringende natuurgebieden zijn versterkt - De Wieden is robuuster - Waterkwaliteit is verbeterd door de-fosfatering Landschap en cultuurhistorie: - De geschiedenis van het landschap is zichtbaar en beleefbaar. - Cultuurhistorische waarden wegen mee in het beheer. - Het Verdronken dorp Beulake is icoon van De Wieden. Natuurkwaliteit: - Interne verbindingen is verbeterd - Er is in ha trilveen met kenmerkende flora (schorpioenmos en ronde zegge) - Blauwgrasland is in oppervlakte verdubbeld - Natte schraallanden zijn in kwaliteit verbeterd - Populatie grote vuurvlinder is teruggekeerd - Populatie zilveren maan en aardbeivlinder zijn behouden en versterkt - Er zijn geen soorten verdwenen - Alle fasen van verlanding zijn aanwezig, daarvoor wordt een inhaalslag in het omzetten van bos en ruig rietland naar open water gemaakt van 270 ha in de komende 18 jaar in een gemiddeld tempo van 15 ha per jaar. - De grote karekiet is terug in het Vollenhovermeer Beleving - Er is ruim aanbod om te genieten van de natuur, te spelen, te ontdekken, te verwonderen - Op enkele locaties is kwetsbare natuur beleefbaar, met creatieve, innovatieve middelen. - In ons aanbod van natuurbelevingsactiviteiten spelen we in op actualiteit, exclusiviteit en kwaliteit. Vrijwilligers - Er is een grote actieve groep van vrijwilligers - Naast vaste vrijwilligersgroepen is er een pool vrijwilligers voor eenmalige acties - De vrijwilligers zijn in grote mate zelfsturend - Er is regelmatig overdracht van professionele kennis aan vrijwilligers en uitwisseling van kennis en ervaring tussen de vrijwilligers(groepen) onderling

48 Beheer verschillende terreintypen Het beheer is gericht op behoud en versterking van onze natuurdoelen. In onze 6-jarige cyclus van Kwaliteitstoetsen bewaken we of we met het beheer op de goede weg zitten. We doen die toetsen themagewijs: voor hooilanden, open water, moeras, bos, eendenkooien en landschap. Onderstaand beschrijven we de ambities per terreintype. Weidevogelgebieden Ambitie is toename van vochtige weidevogelgraslanden met 100 ha. Kruiden- en faunarijke graslanden Het streven is om dit terreintype met 140 ha te laten afnemen en te ontwikkelen naar blauwgrasland en naar paapjesland op de overgangen tussen kraggengebied en hogere gronden. Natte schraallanden We spannen ons in om het areaal natte schraallanden/blauwgraslanden uit te breiden met 110 ha. Hiervoor is een intensief verschralingsbeheer nodig. Rietland, veenmosrietland, trilveen en overjarig riet. In de planperiode blijft het areaal rietland min of meer gelijk. De vegetatie zal zich als gevolg van successie en beheer voor 250 ha ontwikkelen naar veenmosrietland. Overjarig riet en moeras neemt toe met 270 ha. De ambitie is dat het areaal trilveen toeneemt met 85 ha. Voor moerasheide bekijken we of de kern in de Bollenmaat verder kan uitgroeien. Voor behoud van de kwaliteit van trilveen, veenmosrietlanden, moerasheide en moerasbos is toevoer van oppervlaktewater nodig. We hebben in beeld gebracht voor welke veenmosrietlanden de urgentie het hoogst is. Hier wordt de komende jaren begreppeld. Overjarig riet ontwikkelt zich vooral in de nieuwe natuurgebieden als Beulakerpolder en langs de oevers van grote plassen zoals Giethoornse Meer, Achterweiden en Zuideindiger Wijde. Er wordt alleen gemaaid als dat nodig is om de verbossing tegen te gaan. In enkele nieuw te ontwikkelen gebieden is een dynamisch waterpeil gewenst. Bloemrijke hooilanden Ambitie is uitbreiding van het areaal met 160 ha

49 Bossen De oppervlakte bos neemt op termijn af met 200 ha. Dit zijn de locaties waar de nieuwe trekgaten komen. Op de kaart staat 500 ha bos met de status blijvend bos. Dit ligt rondom oude boskernen van de eendenkooien Grote Otterskooi, Bakkerskooi en Klaverskooi. En in een ruimere omgeving daaromheen zoeken we naar geschikte plekken voor ontwikkeling van hoogveenbos Eendenkooien Het beheer van de eendenkooien is intensief. Een enthousiaste groep vrijwilligers voert dit uit. Het betreft het in goede staat houden van schermen, vangpijpen en plas, en maaiwerk. De Kierschewijdekooi wordt door Natuurmonumenten beheerd als vangkooi waarbij het merendeel van de gevangen eenden wordt geringd voor onderzoek. Kranswierwater en zoete plas Het areaal kranswierwater neemt als gevolg van verbeterde waterkwaliteit toe met 450 ha. Het areaal zoete plas neemt daardoor en door verlanding af, maar neemt toe door nieuwe trekgaten. Faunabeheer Natuurmonumenten huldigt het principe Neen, tenzij waar het faunabeheer betreft. Alleen ingrijpen in de populatie als dat nodig is om schade te voorkomen. Vlinders De Wieden is voor drie soorten vlinders van nationaal belang: de grote vuurvlinder, de zilveren maan en de aardbeivlinder. Zilveren maan Zie voor meer informatie:

50 Natuurweetjes uit De Wieden Kleine verbeteringen voor strandje langs de Belterwijde Natuurmonumenten heeft enkele kleine aanpassingen doorgevoerd aan het strandje langs de Belterwijde. Die vergroten het strandplezier tijdens de huidige warme periode. Er is onder meer een speelveldje en een poedelplek aangelegd. Het surfstrandje tussen Beukers en de Blauwe Hand is al decennialang populair bij mensen die verkoeling zoeken. Natuurmonumenten nam het beheer enkele jaren terug over van de provincie Overijssel. Samen met de omgeving is een grootschalig verbeterprogramma opgesteld. Onder andere is het voornemen om een zandstrand te maken en een strandpaviljoen te bouwen. De benodigde financiën voor deze investering zijn nog niet rond. De locatie is wel opgenomen als toegangspoort tot het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Vooruitlopend op deze grote investering heeft Natuurmonumenten nu dus kleine verbeteringen doorgevoerd. Het rechterdeel van de locatie is vooral bedoeld voor watersporters, terwijl zwemmers zijn aangewezen op de linkerkant. Dit zwemgedeelte heeft een vlakke zandbodem, zwemtrappen en is afgebakend met drijflijnen. Aan deze kant van het strand is de toegang tot het water nu aangepast. Er is een poedelplek met zand eromheen gerealiseerd. Op het midden van het strandje is een zandveldje gemaakt voor badminton of volleybal. Gebleven is het mooie uitzicht over de Belterwijde met in de verte de watertoren van Sint Jansklooster. Vogels Aalscholvertelling is op 406 broedparen uitgekomen (dit is inclusief de kolonie in De Auken. BMP tellingen zijn in volle gang. Kolonie De Auken aantallen nog niet bekend maar aalscholver, heilige ibis, grote zilverreiger, blauwe reiger, purperreiger en lepelaar zijn in kolonie aanwezig. In mei werd ook een foeragerende koereiger waargenomen. Hopelijk duikt deze ook weer in de kolonie op net als vorig jaar. Grote karekiet; In de Schinkellanden is een zingende grote karekiet ontdekt, na jaren is deze zeldzame rietvogel weer in De Wieden opgedoken. Nu maar duimen dat een vrouwtje er in trapt. Zeearenden worden steeds vaker boven De Wieden waargenomen. De jongen van het Vogeleiland zijn nu vrij groot en moeten flink gevoed worden. De ouders maken dan grotere uitstappen om voedsel te zoeken. Er werd zelfs een volwassen zeearend tijdens een avondronde BMP ontdekt om 21:45 uur die in een rechte lijn via Beltschutsloot naar het vogeleiland vloog. Het aantal bruine kiekendieven dat territoriaal gedrag vertoond is meer dan vorig jaar. Aantallen zijn nog niet beschikbaar. Ook het aantal roerdompen ziet er hoopvol uit met vele roepende exemplaren

51 Op doortrek werden dit jaar veel doortrekkende rode wouwen waargenomen in april-mei (5 stuks) Eind mei verblijft er nog steeds een exemplaar rond de Schinkellanden. Spannend! In de Beulakerpolder werd een zwarte wouw ontdekt. Deze is toch zeldzamer op doortrek dan zijn rode neef. In mei werd De Weerribben en De Wieden kleurrijk opgeluisterd door een Chileense flamingo. Eerst dook de geringde vogel op in Wetering Oost, daarna op eiland Kerkhof in de Beulakerwijde. Vogel is afkomstig van de gemengde kolonie flamingo s in het Zwillbrockervenn (D). Een sperwernest met eieren houdt de gemoederen al een tijdje bezig omdat het laarzenpad daardoor langer dicht is, dit is het eerst gedocumenteerde nest met eieren van de soort in De Wieden. Vleermuistelling Elk jaar rond deze tijd houdt Natuurmonumenten een vleermuizentelling in een bunker van Vitens in Sint Jansklooster. Boswachter Ronald Messemaker nam maar liefst 85 vleermuizen waar tijdens hun winterslaap. Dat is veel meer dan voorgaande jaren. Het aantal overwinterende vleermuizen neemt toe op Hoge Land van Vollenhove, dat is goed nieuws. Je ziet hier duidelijk een stijgende lijn in overwinterende vleermuizen, vertelt Messemaker enthousiast. Dit jaar kwam de teller op vierenzestig franjestaarten, negentien watervleermuizen, een ruige dwergvleermuis en een meervleermuis. Over die laatste was hij zeer verrast omdat de meervleermuis op de lijst staat van zwaar beschermde soorten. Het Hoge Land van Vollenhove is aantrekkelijk voor vleermuizen door aanwezigheid van bos, houtwallen, landgoed de Oldenhof en het moerasgebied De Wieden. Vitens bouwde in 1998 speciaal voor de vleermuizen deze bunker. In 2004 is Messemaker begonnen met de jaarlijkse vleermuizentelling. De bunker is een ideale locatie om hun winterslaap te houden. Ze verstoppen zich in de kieren en spleten. Een constante temperatuur, weinig tocht, weinig licht en rust, dat is wat ze nodig hebben, vertelt Messemaker. Hij hoeft dit keer geen waadpak aan, want door de nachtvorst ligt er geen water in de bunker. De telling is belangrijk om te weten hoe het gaat met de vleermuizen. Zo ontstaat er een beeld van de aantallen en soorten die voorkomen in het gebied. Tot op heden zijn 5 soorten gedetermineerd. In de zomer zijn er weer vleermuizenexcursies met de boot. Rond die tijd vind je hierover meer op: Vleermuistabel met aantallen 2017 Ronald Messemaker en Regina Brouns Natuurmonumenten

52 3. Andere organisaties 3.1. IVN Noordwest-Overijssel Jaarverslag 2016 van het secretariaat van IVN Noordwest Overijssel Op 9 januari zijn we dit jaar samen met de KNNV begonnen met de inmiddels traditie geworden Nieuwjaarswandeling met aansluitend een gezellig samenzijn met koffie en een eenvoudige lunch in het Tuks Theehuis. De organisatie was dit jaar in handen van het IVN. De Algemene Ledenvergadering op 14 maart in Hoogthij te Steenwijkerwold werd bezocht door 17 leden, incl. het bestuur. De geringe opkomst was waarschijnlijk te wijten aan het plotselinge afzeggen wegens familieomstandigheden van de inleider Jos Hooijmeijer die zou spreken over Weidevogelbeheer en dan meer speciaal over de Grutto. Rian Cardol, secretaris van het IVN Landelijk vonden we gelukkig bereid als gastspreker iets te vertellen over de organisatie IVN. Op 31 december 2016 hadden we 80 leden, 25 huisgenootleden en 5 donateurs. Het bestuur vergaderde dit jaar 10 keer en 2 keer was er een gezamenlijke vergadering met de KNNV. Daarnaast was er een bestuur-afvaardiging aanwezig bij de District ledenvergadering in Nijverdal en de Landelijke IVN vergadering in Utrecht. Onze voorzitter heeft o.m. deelgenomen aan Gebiedsbijeenkomsten over de toekomst van het N.P. Ook was zij aanwezig bij een gesprek over meer samenwerking tussen Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en IVN. Daarnaast had zij zitting in de werkgroep educatie en communicatie van het N.P. 12 juni werd in samenwerking met de KNNV meegedaan aan de Landelijke Slootjesdag. Deze middag werden 60 deelnemers geteld. De op 1 oktober gehouden leden dag in Bodelake/Giethoorn werd zeer gewaardeerd. Er waren 14 deelnemers. Het blad Koppel en heeft een nieuwe redactie gekregen wordt per januari 2017 ook door een andere drukker verzorgd. De jaarverslagen 2016 van alle werkgroepen zijn 30 januari j.l. besproken tijdens de coördinatoren vergadering. De volledige verslagen staan op onze website Enkele zaken uit deze verslagen: Onze website is geheel vernieuwd en is nu aangepast aan de Landelijke verenigings-site. De PR en Communicatie was in 2016 vooral gericht op publiciteit rond de samen met de KNNV georganiseerde Natuurexcursies in de media van Noordwest Overijssel, Zuidwest Drenthe en Zuidoost Flevoland. Maar ook daarbuiten waaronder heel Noord Nederland, Flevoland en de rest van

53 Overijssel, huis-aan huis bladen, kabelkranten, regionale en lokale omroepen enz. Totaal zijn er 43 publicaties (vorig jaar 36), al dan niet voorzien van foto s, aangeleverd en geplaatst. Ook onze Facebook pagina scoort goed met 240 volgers. De Werkgroep Natuurgidsen hebben 28 excursies verzorgd over Vogels, Vleermuizen, (2 avonden) Sterrenkijken, Laarzenpad, Libellen, Paddenstoelen, Fietstocht en een Herfstwandeling door de Weerribben enz. Alle activiteiten samen trokken 279 personen en dat is een behoorlijke daling t.o.v toen 359 deelnemers geteld werden en dat ondanks het feit dat in 2016 meer excursies zijn aangeboden. Vanwege grote belangstelling komt er komend jaar wellicht nog een libellen determinatie avond, een natuurfotografiewandeling en nogmaals een sterrenkijkavond. Het team van de nieuwe werkgroep Uurtje Natuurtje en begeleiders van de BSO (Buitenschoolse Opvang) nemen kinderen na schooltijd voor anderhalf uur mee naar buiten om speels bezig te zijn in de Natuur. In 2016 zijn er 8 middagen verzorgd met een totaal bereik van 80 tot 100 kinderen. Het gaat om scholen in Oldemarkt, Blokzijl, Genemuiden, Tuk en Steenwijkerwold. Het ging met de Natuurkoffer voor Ouderen in 2016 weer wat beter dan in Ouderen zijn steeds enthousiast over deze presentaties. Totaal zijn er 24 bijeenkomsten geweest. De nieuwe Boerderij koffer wordt vanaf nu ook aangeboden. Adrie Janne en Gijs Westerneng hebben per november 2016 de redactie van Koppel overgedragen aan Greet Sanderse, Rolf Kranenburg en Emile de Leeuw. Tevens is het drukken van dit gezamenlijke tijdschrift van KNNV en IVN overgegaan naar drukkerij Bijzonder Druk te Steenwijk. Het eerstkomende nummer verschijnt in januari De Vogelgroep is gegroeid naar 25 leden en de bijeenkomsten worden zoals steeds met heel veel enthousiasme bezocht. De door deze werkgroep verzorgde vogel-excursies gingen o.a. naar Texel, Grote- en Kleine Veentjes in De Pol, Fochtelooerveen en de Pier van IJmuiden. Daarnaast waren er 5 algemene excursies (2x Gaasterland en 2x Lauwersmeer en 1x Ramswoerthe). De gaten van de oever-zwaluwwand zijn weer gereinigd en werd hier een informatiebord geplaatst over de oeverzwaluw en wat het IVN daarvoor op deze plaats doet. Sietske Snoeijer heeft samen met de vogelgroep ter nagedachtenis van haar man Jaap het Bankje van Jaap laten plaatsen in het Woldlake Bos. De Jeugd Natuur Club Deze zelfstandige werkgroep bestaat inmiddels ruim 12 jaar. Afgelopen jaar waren er 8 clubmiddagen en 1 avondprogramma. De leiding bestaat nu nog uit 3 enthousiaste vrouwen. Dit is een te krappe bezetting maar omdat het aantal JNC leden teruggelopen is naar 13 was het te doen. Het doel is echter minimaal kinderen een activiteit te kunnen aanbieden, maar dan wel met een uitgebreider team van (vrijwillige) begeleiders. Het programma voor de eerst helft van 2017 is inmiddels ingevuld. Speerpunten voor De eerste 3 maanden zullen bij wijze van proef ook de lezingen van de KNNV door PR & Communicatie worden gecommuniceerd, zoals dit nu ook al van toepassing is op de excursies. Bekeken zal worden of hieruit meer deelnemers te halen zijn. Excursies misschien anders aanbieden, door naar de mensen toe te gaan b.v. campings, zomermarkten, festivals enz. Instellen van de Commissie Toekomstvisie over hoe wij de toekomst van IVN Noordwest Overijssel zien

54 Jaarverslagen IVN coördinatoren Websitebeheer 2016 Na de eerste wijziging in 2012 is er in 2016 een complete vernieuwing van de website van de IVNafdeling NWO in overeenstemming met de landelijke vereniging IVN doorgevoerd. Doordat de nieuwe software nog niet helemaal was uitontwikkeld waren er veel problemen bij het omzetten van de oude naar de nieuwe website, en het toevoegen van nieuwe informatie. Steeds bleek dat bepaalde functies zijn verdwenen of niet werkten zoals het behoort. Onlangs (half oktober) is de nieuwste versie van de software geïnstalleerd; nu werkt het wel iets beter, al blijft er nog wel het een en ander te wensen over. Maar dat schijnt volgend jaar aangepakt te worden. De vormgeving van de nieuwe website is vooral visueel georiënteerd. Daarbij worden grote foto's gebruikt die voor een groot deel worden afgedekt door de eroverheen geprojecteerde tekst. Dat is vaak nadelig voor de foto en voor de tekst. Ik heb vooral eigen foto's gebruikt en die vaak aangevuld met witte of gekleurde zij- en ondervlakken op plaatsen waar tekst overheen valt. Naar mijn idee hebben daardoor de foto's aan zeggingskracht gewonnen. In 2016 is de informatie op de website aan de actualiteit aangepast. Dat betekent vooral toevoegen van excursies en andere activiteiten, en aanvullen of wijzigen van informatie. Het aanleveren van informatie gaat goed: elke 3 maanden is er een overzicht van activiteiten; dat wordt gecontroleerd en ingevoerd in de website. eventueel uitgebreid aan de hand van de agenda in Koppel. Er zijn geen kosten verbonden aan het beheer van de website De webbeheerder hoopt van harte dat de nieuwe software van IVN-landelijk in 2017 nog beter gaat functioneren. Het is nu tijd om de ANBI-informatie waar nodig te vernieuwen De actie om Koppel om te zetten van pdf naar een echt digitaal tijdschrift blijft op het programma staan, ook bij Emile de Leeuw, webbeheerder van KNNV-NWH. Steenwijk, 3 november 2016 Louis Volkers beheerder IVN-NWO-website PR & COMMUNICATIE IN 2016 ALGEMEEN De PR & Communicatie was ook in 2016 vooral gericht op de publiciteit rond de door IVN Noordwest- Overijssel in samenwerking met KNNV De Noordwesthoek georganiseerde natuurexcursies. Het was voor het tweede achtereenvolgende jaar dat alle natuurexcursies van beide voornoemde organisaties via Het PR-kanaal van IVN werden gecommuniceerd. Omdat dit vorig jaar (2015) nog niet bij alle excursies het geval was en in 2016 wel leidde dit opnieuw tot een verhoging van het aantal verzonden persberichten en het aantal geposte publicaties op de social media. MEDIA (in- en extern) Voor de externe communicatie werd media-aandacht gegenereerd in met name Noordwest- Overijssel, Zuidwest-Drenthe en Zuidoost-Friesland, zijnde het werkgebied van de afdeling. Maar ook daarbuiten werden de media benaderd, waaronder heel Noord-Nederland, Flevoland en de rest van de provincie Overijssel. Onder media worden alle externe communicatiedragers verstaan, zoals dagbladen, kranten die drie keer per week verschijnen, wekelijkse huis-aan-huisbladen, kabelkranten, regionale en lokale omroepen, activiteitenagenda s, relevante websites en andere

55 nieuws verspreidende organisaties. Bij de nieuwsvoorziening gaan de sociale media een steeds belangrijker rol spelen. IVN Noordwest-Overijssel heeft sinds september 2014 een Facebookpagina, waarvan het aantal likes op dit moment (20 november 2016) ruim 240 bedraagt, wat ten opzichte van vergelijkbare organisaties een goede score is. Het aantal likes is in het afgelopen jaar met 100 gestegen. Verder vervult ook de website een belangrijke functie bij de externe communicatie. Als interne communicatie-instrumenten fungeren het ledenblad Koppel en de Facebookpagina en eigen website, die wat dit betreft een dubbelrol vervullen, alsmede de direct-mail via het secretariaat van de afdeling. JEUGDNATUURCLUB In 2016 zijn nagenoeg geen activiteiten ontwikkeld voor Jeugdnatuurclub De Weerribben. De reden hiervan is mede gelegen in het feit dat de JNC een eigen Facebookpagina heeft en hiervan gebruik maakt voor de nieuwsvoorziening ten behoeve van de jeugd. Wel is ten behoeve van de JNC bij de start van het nieuwe seizoen een persbericht verspreid en ook worden berichten die op de Facebookpagina van de JNC verschijnen regelmatig gedeeld door de pagina van IVN Noordwest- Overijssel, waardoor het bereik sterk wordt vergroot. EXCURSIES Voor het bekend maken van de excursies werden in (vorig jaar 36) persberichten, al dan niet voorzien van foto s, verzonden. De stijging van het aantal persberichten is een gevolg van het reeds gememoreerde feit dat in 2016 alle excursies van zowel IVN als KNNV werden gecommuniceerd. De verzending van de persberichten vond uitsluitend per mail plaats. PR & Communicatie beschikt in het eerder genoemde verspreidingsgebied over circa 85 media-adressen. Meer nog dan vorig jaar hebben de media de persberichten geheel of gedeeltelijk geplaatst. Soms leidde een persbericht tot aanvullende vragen en een aantal keren tot een interview (onder andere radio). De excursies werden ook gecommuniceerd op de website, op Facebook en via de interne kanalen naar de leden (Koppel en direct-mail via het secretariaat). De indruk bestaat dat ook dit jaar weer de publiciteit heeft geleid tot een zekere verhoging van het aantal deelnemers aan de excursies. FACEBOOK Via dit medium worden ook tal van natuurweetjes van zeer uiteenlopende aard, vaak afkomstig van andere organisaties, verspreid/gedeeld. Dit gebeurt vrijwel dagelijks en betreft vele honderden publicaties per jaar. Door dit medium actief in te zetten wordt mede getracht zoveel mogelijk likes te genereren en daarmee de naamsbekendheid van IVN Noordwest-Overijssel te vergroten. OVERIGE ACTIVITEITEN In 2016 werden enkele persberichten en Facebookpublicaties verspreid over een determinatiecursus in Steenwijkerwold, het landelijke evenement slootjesdag, de uit drie wandelingen bestaande fotografieworkshop en de adoptie (voorjaarsklaar maken) van een Zwaluwwand in Wetering door de vogelgroep van IVN. Dit laatste leidde zelfs tot voorpaginanieuws. Verder werden enkele publicaties verzorgd voor onder andere Koppel over een paar ledenactiviteiten/excursies en werd een begin gemaakt met de driemaandelijkse bestuursrubriek. Ook werd dit jaar meegewerkt aan een presentatie in het buitencentrum van Staatsbosbeheer in Ossenzijl over IVN Noordwest-Overijssel. AFSPRAKEN EN CONCLUSIES De deelname aan de georganiseerde excursies was redelijk goed, maar kan natuurlijk altijd beter. Door het samenvoegen van de IVN- en KNNV-excursies is een grotere spreiding in onderwerpen ontstaan, wat mogelijk kan leiden tot een stijging van het aantal deelnemers. Het in 2015 gevormde communicatiegroepje (redactie Koppel, webmaster en PR) met het doel de diverse ervaringen tenminste één keer per jaar met elkaar uit te wisselen en nieuwe mogelijkheden

56 te bespreken, is in 2016 niet bijeen geweest. Reden: de aangekondigde beëindiging van de redactie van Koppel (inmiddels opgevolgd door een nieuwe redactie). Wel heeft er in voorkomende gevallen telefonisch overleg plaatsgevonden met zowel de redactie van Koppel als met de webbeheerder. Het overleg zal in 2017 opnieuw worden opgepakt. Gekeken is naar de mogelijkheid om naast Facebook ook Twitter in te zetten in de communicatiemix. Gezien echter de snelheid, het vluchtige karakter en de beperkte informatiemogelijkheid van dit medium, is in overleg met het bestuur besloten hiermee vooralsnog niet te starten. Samen met het bestuur is de invoering van een digitale nieuwsbrief overwogen. Gezien de huidige communicatiemiddelen (Media, Koppel, Facebook, website en direct-mail), is de conclusie getrokken dat een dergelijke nieuwsbrief voorlopig een brug te ver is en momenteel geen meerwaarde oplevert. JAARPLAN 2017 De mediataken van PR & Communicatie zullen op de gebruikelijke wijze worden uitgevoerd om zodoende maximale aandacht te vragen voor de activiteiten van IVN Noordwest-Overijssel en nu dus ook VOOR DIE VAN KNNV De Noordwesthoek. Met ingang van 2017 zullen door PR & Communicatie van IVN ook de lezingen van KNNV worden gecommuniceerd. Dit zal leiden tot een nog groter aantal persberichten en publicaties in de social media. Afgesproken is dat de eerste drie maanden van 2017 als proefperiode zullen worden aangemerkt om na te gaan of een en ander qua beschikbare tijd in te passen is in het huidige takenpakket. De lezingen zullen als een gezamenlijke activiteit van KNNV en IVN worden gecommuniceerd zoals ook al geruime tijd het geval is met de excursies. Desgewenst kan PR & Communicatie assistentie verlenen bij de productie van flyers en andere informatiedragers (kosten voor rekening opdrachtgevers). Voor het huidige takenpakket van PR & Communicatie is vooralsnog geen budget vereist. Incidentele uitzonderingen hierop zullen in overleg met het bestuur/penningmeester worden afgestemd. Nijeveen, 20 november 2016 Jan Feenstra, PR coördinator Van de website van IVN Noordwest Overijssel: nieuwsberichten

57 3.2. Life & Nature centrum De Rietnymf Otteropvang bij Life & Nature centrum De Rietnymf. In 2014 is de Stichting Otteropvang De RietNymf opgericht. Op het terrein van Life & Nature centrum De Rietnymf is een professionele opvang gerealiseerd, waar sinds 25 mei 2015 verweesde en/of gewonde otters worden opgevangen. BELEIDSPLAN Stichting Otteropvang de Rietnymf DOELSTELLING De doelstelling van de Stichting is het opvangen en na verzorging weer in de vrije natuur loslaten van verweesde en gewonde otters. Met de nog kleine otter populatie in Nederland is het opvangen voor het voortbestaan van de Nederlandse otter populatie van groot belang. Dat er een grote noodzaak is voor opvang van otters mag blijken uit het groeiend aantal verweesde ottertjes dat de afgelopen jaren sinds de herintroductie van de otter in Nederland is gevonden. Het beleid is er op gericht de otters goed op te vangen in het nieuwe opvang verblijf van de Stichting aan de Grindweg 103 te Munnekeburen Friesland. Nadat de verweesde ottertjes voldoende zijn opgegroeid of gewonde otters voldoende zijn hersteld, worden zij voorbereid op een succesvolle terugkeer naar het wild. Hiervoor is het van belang dat de dieren schuw blijven en goed in staat zijn hun eigen voedsel te kunnen vangen. Voor jong gevonden, verweesde otters geldt o.h.a. een verblijf van minimaal 1 jaar in het centrum alvorens zij vrijgelaten worden. WERKZAAMHEDEN De Stichting heeft een team van dierverzorgers, die zorgen voor een adequate verzorging. De Stichting heeft geen betaalde medewerkers en werkt alleen met ervaren c.q. goed opgeleide vrijwilligers. Nieuwe vrijwilligers doorlopen eerst een goede training en worden de eerste tijd intensief begeleid. Er is eerder reeds veel ervaring opgedaan met het verzorgen van verweesde en gewonde otters. Er zijn 2 dierenartsen betrokken bij de opvang. De dagelijkse werkzaamheden betreffen: 2x Voederen van de otters met vis, eendagskuikens, vlees en/of rodi worst met vitamines. Bij nog jongere, verweesde otters: het

58 bereiden en geven van een speciale melkformule; Visuele gezondheidscheck van de aanwezige dieren / bijhouden in logboek; Schoonmaken en controleren van hokken, bassins, filters en omheining; Voorraadbeheer/bestellen voedsel; Incidentele werkzaamheden betreffen: I.s.m. dierenarts behandelen van verwondingen of andere ziektes. Het zoeken naar verweesde otters na het vinden van dode, lacterende otter wijfjes; Het vangen en bergen van gewonde of zieke otters. Het loslaten van volwassen, verweesde of van ziekte of verwonding genezen otters. FINANCIËN EN ACTIVITEITEN De bouw van de Otteropvang kon bekostigd worden uit subsidies, donaties en giften. De exploitatie wordt volledig bekostigd uit fondswerving acties, giften en donaties. Er is een groeiend donateurenbestand. Er is geen winststreven. Het centrum zal volledig zelfvoorzienend zijn. Er zal geen gebruik gemaakt worden van leningen. Er zal ook geen vermogen opgebouwd worden. De financiën worden beheerd door de penningmeester van de Stichting. Hij houdt tevens op vrijwillige basis de boekhouding bij. In de praktijk komt het er op neer dat de geworven fondsen alleen besteed worden aan de opvang, verzorging en het weer vrijlaten van de otters. In 2015 zijn de fondsen geheel gebruikt voor de bouw van het opvangcentrum en de logistieke en operationele voorbereiding van de opvang. Wel zijn alle voorbereidingen daarvoor volledig afgerond. Verweesde of gewonde otters kunnen per direct adequaat opgevangen worden. In 2015 zijn er geen verweesde of gewonde otters aangeleverd. In 2016 zijn er twee otters opgenomen in de opvang. In 2017 is in februari een derde otter opgenomen. In de opvang. Op het moment van schrijven hebben we 3 otters in de opvang. Twee otters komen uit het gebied Weerribben-Wieden. Otter Huib en Otter Albien. Albien is een vrouwtjesotter die na een intensieve zoekactie gevonden werd door een rietteler in Giethoorn. Aanleiding voor de zoektocht was de vondst van een dood vrouwtjes otter die lacterend was. Otter Huib, een mannetjesotter was verstoten door de moeder. Een vrijwilliger van de otteropvang heeft een nacht gewaakt om er zeker van te zijn dat de moeder het jong niet alsnog kwam ophalen. Deze twee otters hebben we bij elkaar kunnen plaatsen en zullen eind mei terug worden geplaatst in een gebied waar ze een bijdrage kunnen leveren aan een gezonde otterpopulatie. Otter Abby is een vrouwtjesotter die in Lauwersoog onder een steiger gevonden is. Opmerkzame bewoners van een schip attendeerden ons op de otter en na observatie is besloten de otter op te nemen in de opvang. Het dier was verzwakt en was al een poos alleen. Otter Abby is geadopteerd door It Fryske Gea. Het bedrijf Marine Harvest in Lemmer voorziet de opvang van vis. Voor zoetwatervis en vlees is de opvang afhankelijk van donateurs en giften

59 Huib krijgt de fles Stichting Het bestuur van de Stichting Otteropvang de RietNymf wordt gevormd door Auke Kuiper (voorzitter), Leo Koot (penningmeester) en Addy de Jongh (secretaris). Auke Kuiper, 24 mei 2017 Stichting Otteropvang de Rietnymf

60 3.3. Provincie Overijssel PAS in Weerribben en Wieden De Natura 2000-gebieden De Wieden en De Weerribben liggen in de gemeenten Steenwijkerland en Zwartewaterland en bestaan uit een uitgestrekt laagveenmoeras met meren en kanalen met daartussen natte graslanden, natte heiden, trilvenen, galigaanmoerassen, petgaten, rietland en moerasbos. De Wieden en Weerribben is een restant van het veengebied dat zich ooit van Zwolle tot ver in Fryslân uitstrekte. De opgave In dit gebied ligt de opgave om het leefgebied voor verschillende broedvogels, zoals de Roerdomp, de Purperreiger en de Bruine Kiekendief, te vergroten om deze vogels te behouden. Verder moeten de Grote Vuurvlinder (een ondersoort die uniek is in de wereld!) en enkele andere insecten behouden blijven en in aantal uitbreiden. Verbindingszones met voldoende sloten, moeras en specifieke planten voor rupsen en vlinders moeten zorgen dat populaties met elkaar worden verbonden. Verder is het de bedoeling om opnieuw petgaten te graven, waardoor de verschillende stadia van verlanding van het laagveen in het landschap worden behouden. Hiervoor wordt het cyclisch beheer weer ingevoerd op grote schaal en voorkomen we dat De Wieden en De Weerribben veranderen in alleen maar moerasbos. Ook herstellen we nat overjarig riet en behouden en versterken we de blauwgraslanden met aangepast beheer en lokaal bevloeien. Natura 2000 beheerplan De Wieden en Weerribben Het Natura 2000 beheerplan is zowel door Gedeputeerde Staten (GS) Overijssel als GS Flevoland definitief vastgesteld. Het beheerplan (pdf, 13 MB) en de Nota van Antwoord (pdf, 1 MB) zijn op 29 mei 2017 gepubliceerd in het Provinciaal Blad en in de Staatscourant. De beroepstermijn start op 30 mei 2017 en loopt tot en met 10 juli Gedurende deze termijn liggen het beheerplan en de Nota van Antwoord ter inzage op het provinciehuis in Zwolle en in Lelystad. U kunt zich tijdens reguliere openingstijden melden bij de receptie. Start planuitwerking De vaststelling van het beheerplan is het startmoment van de projectgroep Wieden en Weerribben om aan de slag te gaan met de planuitwerking. Voor de meeste deelgebieden worden de maatregelen uit het beheerplan verder uitgewerkt in een inrichtingsplan. Tegelijk worden waar nodig een milieueffectrapportage en provinciaal inpassingsplan opgesteld. In 2017 organiseren we per deelgebied een informatiebijeenkomst. Kijk op de pagina van uw deelgebied voor meer informatie. Wat is er mogelijk? Als gronden door de herstelmaatregelen Natura 2000 minder of soms zelfs ongeschikt worden voor bijvoorbeeld de landbouw, stellen we grondeigenaren en -gebruikers schadeloos voor de eventuele schade aan grond én gebouwen. Deze schadeloosstelling is maatwerk en dus voor iedereen anders. Zo is het soms mogelijk om de gronden zelf in te richten met natuur en te beheren volgens de natuurdoelen. Ook kunnen gronden worden geruild of verkocht

61 Lees meer over de schadeloosstelling Natura 2000/PAS. Vertrouwenspersoon: onafhankelijk en vertrouwelijk Henk Boxum is vertrouwenspersoon voor grondeigenaren of langjarige pachters in De Wieden en Weerribben. Voor grondeigenaren en -gebruikers binnen de begrenzing van het Natura 2000-gebied of het uitwerkingsgebied, kunnen de maatregelen gevolgen hebben. We begrijpen dat dit ingrijpend is en ingewikkeld. Daarom is er een vertrouwenspersoon aangesteld: Henk Boxum. Tijdens keukentafelgesprekken legt de vertrouwenspersoon uit wat de Ontwikkelopgave Natura 2000 voor u betekent. Ook denkt hij met u mee over de (on)mogelijkheden van bijvoorbeeld landbouwkundig gebruik in deze deelgebieden en kan hij u in contact brengen met de juiste contactpersonen en instanties. De gesprekken zijn vertrouwelijk. Dat wil zeggen, dat wat u vertelt, niet wordt gedeeld met anderen, tenzij u dat wilt. Henk Boxum bezoekt in de periode mei tot september 2017 de grondeigenaren en langjarige pachters uit de deelgebieden Noordmanen, Muggenbeet, Duinweg Leeuwte en de Verbinding Wieden-Vollenhovermeer. In de periode die volgt bezoekt hij waar nodig ook grondeigenaren en - gebruikers in andere deelgebieden. Bent u grondeigenaar/langjarige pachter in één van de andere deelgebieden en wilt u Henk Boxum nu al spreken? Neem contact op via boxum005@gmail.com of voor een afspraak