Wegen voor Water Kansen in het beneden rivierenge bied. kri. meer r. 'cle vatci 1,D,, ~~2_97_~ Directie Zuid-Holland

Transcriptie

1 1,D,, ~~2_97_~ V. 'cle vatci kri meer r Wegen voor Water Kansen in het beneden rivierenge bied Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland

2 Wegen voor Water: kansen in het benedenrivierengebied Wegen voor Water: kansen in het benedenrivierengebieii 1

3 Wegen voor Water: kansen in het benedenrivierenge bied Op 8 en 9 september 1999 vond het symposium Wegen voor Water plaats, waarin de problematiek rondom het overstromingsgevaar in het benedenrivierengebied werd besproken. Doel was om een signaal af te geven naar de bestuurlijke begeleidingsgroep Integrale Verkenning Benedenrivieren (IVB). De deelnemers waren unaniem over de noodzaak van een structurele oplossing. Zij stelden vast dat: Grootschalige oplossingen nadrukkelijk in beeld moeten blijven, in plaats van kleinschalige maatregelen met beperkte, lokale effecten. Voldoende draagvlak nodig is: informeer tijdig over de plannen en blijf vragen om reacties. Het symposium Wegen voor Water werd georganiseerd door Rijkswaterstaat, directie Zuid Holland in opdracht van de Stuurgroep IVB. Onderwerp van gesprek waren de resultaten tot dan toe van de Integrale Verkenning Benedenrivieren, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en de ministeries VROM en LNV, de provincies NoordBrabant en Zuid-Holland, diverse gemeenten, waterschappen en regionale commissies dij kve rste rki n g. De verkenning houdt zich bezig met waterstandverlagende maatregelen in het benedenrivierengebied om verdere dijkversterking waar mogelijk te voorkomen. Daartoe onderzoekt ze de kansen voor rivierverruiming langs de oevers van de Lek, Merwede, Maas en Waal, en in het Hollandsch Diep en Haringvliet. - Voorafgaand aan het symposium was van ruim 25 maatregelen, verdeeld over 9 categorieën, onderzocht in hoeverre ze een oplossing kunnen bieden voor het toekomstige hoogwaterprobleem. Met deze informatie ontspon zich tussen de deelnemers aan het symposium een informele en open discussie over de haalbaarheid ervan. De kansen van rivierverruiming in het algemeen werden eerst besproken, gevolgd door de mogelijkheden (bijvoorbeeld het soort maatregelen) voor toepassing in een deelgebied van het benedenrivierengebied. Tijdens de afsluitende plenaire sessie werden de bevindingen van de gespreksgroepen in kaart gebracht en besproken. Het symposium is daarmee een geslaagde eerste ontmoeting geworden tussen organisatoren en belanghebbenden. De resultaten van het symposium leest u terug in deze Nieuwsbrief De Stuurgroep IVB neemt deze mee bij haar afweging voor het advies dat zij op 1 maart 2000 uitbrengt aan de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, als voorzitter van de Stuurgroep Deltaplan Grote Rivieren !&i lui15t'i2 in hei hurii&'teiii uien Locatie en deelnemers Het symposium Wegen voor Water vond plaats in een markante locatie: de watertoren in l<rimpen aan de Lek. Markant omdat Krimpen aan de Lek midden in het studiegebied ligt en midden in van oudsher laaggelegen, drooggemalen polders, met hoge dijken beschermd tegen hoge waters en ijsgang. Op 8 september was het symposium in hoofdzaak bedoeld voor bestuurders van provincies, gemeenten en waterschappen. Op 9 september waren vertegenwoordigers van belangenverenigingen uitgenodigd. Zeventig personen hebben aan het symposium deelgenomen, onderverdeeld in: Bestuurders van provincies/gemeenten: 23 Bestuurders van Waterschappen: 16 Vertegenwoordigers van belangenverenigingen: 31 oo~, r. ft MV 4,0

4 Doet van het symposium Het doel van het symposium was het informeren van belanghebbenden en in discussie komen over maatregelen die een veilige toekomst van het benedenrivierengebied moeten waarborgen. Hoogwaterstanden zijn al eeuwen een probleem; het onderkennen van kansen en problemen vormde dan ook een belangrijk onderdeel. Uit de reacties van de deelnemers worden kansrijke opties verder uitgewerkt. Samengevat was de opzet van het symposium: informeren van belanghebbenden peilen van de reacties in kaart brengen van kansen en knelpunten Uit de toespraak van... Dhr. Schroten, Hoofdingenieur Directeur Rijkswaicrstaati, Directie Zuid-Holland en dhr. Schwcirz, Directeur Water Rijkswaterstaat, Directie Zuid-Holland openden het symposium op respectievelijk woensdag 8 en donderdag 9 september met een inleidende tocspmak. Hieronder een deel uit hun tekst.... Tot op heden blijven we verrast worden door het water. In de eenentwintigste eeuw garanderen eeuwenlange ervaring, toegenomen inzichten op het gebied van weer en klimaat en onze technologie geen volle honderd procent veiligheid. Hoe hoger en sterker een waterkering, hoe groter het gevoel van veiligheid. De andere kant van de medaille is echter dat als er een overstroming plaatsvindt, de gevolgen steeds desastreuzer worden. De Nederlandse regering (... ) onderschrijft dat de gevolgen van klimaatveranderingen, zeespiegelstijging en bodemdaling om een nieuw type beleid vragen. Anticiperen in plaats van reageren. Voor het waterbeheer is dit neergelegd in de regeringsbeslissing Waterkader', de vierde Nota Waterhuishouding (1999). Het 'veilige en goed bewoonbare land met gezonde en duurzame watersystemen' is het beeld dat hierin centraal staat. Verkennende studies moeten de mogelijkheden per regio in beeld brengen en de samenhang bewaken. De Integrale Verkenning Benedenrivieren kijkt vooruit, zoekt naar oplossingen en toetst die op effectiviteit, zowel inhoudelijk als bestuurlijk-juridisch en financieel. Die oplossingen gaan uit van hetgeen is vastgelegd in de vierde Nota Waterhuishouding. Het water opnieuw ruimte geven om daar nu én op de lange duur profijt van te hebben. Water heeft weer recht op ruimte. In een dichtbevolkt land als het onze vraagt dat maatwerk en goed overleg met betrokkenen en belanghebbenden. We zullen nâg flexibeler moeten omgaan met de.... ruimte in Nederland als we structureel de toenemende kans op hoogwater willen verminderen. Uiteindelijk zullen alternatieven worden gekenmerkt door een grote samenhang tussen het beleid voor water, ruimtelijke ordening en milieu. Gebiedsgericht denken zonder het totaalbeeld uit het oog te verliezen. Een gegeven is dat de rivieren meer water moeten gaan afvoeren in piektijden en dat de waterstand op zee langzaam maar zeker stijgt. Ondanks het grillige karakter van het 'weer' zijn klimaatscenario's een nuttig hulpmiddel om je voor de toekomst af te vragen of bepaalde ontwikkelingen kunnen worden opgevangen met de huidige infrastructuur aan dijken in het rivierengebied. Nâ 2015 zal de invloed vanuit zee steeds meer merkbaar worden en leiden tot een verdere verhoging van de waterstanden. Voor het handhaven van de veiligheid op langere termijn is het zaak om op een slimme manier verschillende typen van maatregelen te combineren zodat ingespeeld kan worden op de plaats en tijdstip waarop een maatregel effectief moet zijn. De eerste resultaten laten (...) zien dat reeds uitgevoerde maatregelen, meestal natuurontwikkelingsprojecten, weliswaar bijdragen aan waterstandsverlaging, maar onvoldoende. Een tweede, belangrijke conclusie is dat er niet één enkele maatregel is die voldoende waterstandverlaging biedt op alle plaatsen in het benedenrivierengebied. Wegen voor Water: kansen in het benedenrivierengebied Wcgeiz voor Water: kansen in liet beiiedenrh'ierengebie

5 Kansen en knelpunten Zijn rivierverruimende maatregelen in eerste instantie noodzakelijk uit veiligheidsoverweging, ze kunnen ool< een waardevolle samenhang vormen met bijvoorbeeld wonen, toerisme, natuurontwikkeling en industrie. Meervoudig ruimtegebruik dus. In de werksessie bogen de deelnemers zich over de vraag: welke kansen en knelpunten samengaan met rivierverruimende maatregelen? Hierbij kwamen aspecten naar voren als infrastructuur, deifstofwinning (bijvoorbeeld l<lei), drinkwatervoorziening en de combinatie van landschap en milieu. Maar ook voor de rol van water in het dagelijks leven. Water als leidraad door in te spelen op natuurlijke eigenschappen en geografische mogelijkheden waarbij kosteneffectiviteit, politiek en maatschappelijk draagvlak in samenhang met problemen elders worden gezien. ro : Psychologie van het moment De hoogwaterproblematiek is een onderwerp dat nu hoog op de maatschappelijke agenda staat. De wil om maatregelen te nemen îs er, gevoed door recente ervaringen van bijna-overstromingen. De voorkeur van de deelnemers gaat sterk uit naar duurzame, grootschalige oplossingen. Niet in de laatste plaats omdat de toepassing van verschillende, relatief kleinschalige oplossingen het gevaar van versnippering in zich draagt. Alle tel<enen wijzen erop dat de samenleving toe is aan een duurzame oplossing voor de waterproblematiek. Enkele gehoorde opmerkingen Is er wel eens gedacht aan een afvoerriool Laat de 'natte' en de 'droge' Rijkswaterstaat onder een rivier om het extra water af te voeren?' meer met elkaar samenwerken' 'Maak een betonnen geul in combinatie met Veel van de ondernemingen zijn gevestigd langs de rivieren en zijn afhankelijk van het water. debetuweroutel' Rijkswaterstaat moet het niet té gek maken'. 'Het gaat niet alleen om de problematiek in het benedenrivierengebied. Er moet op nationaal en Buitendijks kan alles. internationaal niveau wel afstemming plaatsvinden'. Binnendijks moet je niet komen'. 'Je moet het water 'parkeren'. Oplossingen moet je zoeken buiten het gebied, hoe hoger stroomopwaarts hoe beter'. 'Kijk vooruit1 Ga nu alvast aan de slag met het reserveren van ruimte om maatregelen over een paar jaar mogelijk te maken'. 'Zoek zoveel mogelijk naar win-winsituaties. Graaf vervuilde grond af ten behoeve van een nieuwe geul. Of kijk naar effectieve combinaties van water en transport'. 'Je kunt alles doen, zolang je het maar uit kunt leggen'. 'Stop met het bouwen in laaggelegen delen in de polder'. Vgcii voor %ter: konst.'n 'i hei Lck.

6 (lnter)nationale wateren Water opnieuw de ruimte geven vraagt in een dichtbevolkt land als het onze maatwerk en een goed overleg met betrokkenen en belanghebbenden In de studie IVB staat Rijkswaterstaat dan ook niet alleen, de verkenning heeft een breed bestuurlijk draagvlak. Provincies, gemeenten, waterschappen, de ministeries van VROM en [NV en de regionale commissies dijkversterking, hebben zich verenigd in de verkenning. Omdat het stroomgebied van bijvoorbeeld de Rijn en de Maas verder reikt dan de Nederlandse grenzen, moeten eventuele maatregelen in dit internationale licht worden bekeken. Daartoe zijn er inmiddels grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden opgericht. Zo bestaat er de Internationale Commissie ter bescherming van de Rijn (IRC) en zijn er voor de Moezel/Saar en de Maas soortgelijke integrale werkgroepen in het leven geroepen. Bovendien hebben de - voor de Rijn en Maas verantwoordelijke ministers van ruimtelijke ordening een transnationale werkgroep ingesteld: 'Ruimtelijke Ordening en preventieve hoogwaterbescherming Rijn/Maas'. Ook op andere politieke en maatschappelijke terreinen worden omvangrijke internationale projecten voor de hoogwaterbescherming en -preventie uitgevoerd. B iesbosch Onder het mom van stevig inzetten' gingen er aardig wat stemmen op om het totale Biesboschgebied als eerste in te zetten als duurzame oplossing. Kansrijke combinaties werden gezien met natuur en recreatie. Het parkeren van water" vormde een rode draad: oplossingen moeten buiten het gebied gezocht worden, hoe hoger stroomopwaarts, hoe beter. Deze mening vloeit voort uit de mening dat het afvlakken van de piek bovenstrooms, de problemen benedenstrooms vermindert. Idealiter wordt bovenstrooms al begonnen met het anders verdelen van het water. Per deelgebied bekeken In de werkgroepen zijn de specifieke toepassingen van de maatregelen per deelgebied besproken en bediscussieerd. Ook hebben de deelnemers nieuwe oplossingen aangedragen, die de verkenning mee kan nemen in haar advies. Bij alle discussies stond voldoende maatschappelijk draagvlak voorop. I'Vegen voor VVater: kansen in het benedenrivierengebied Wegeii voor Water: kansen in liet beiiedenri -r

7 / Alblasserwaard/Vijfheerenlanden Typen maatregelen In de Alblasserwaard/Vijfheerenlanden werd grootschalig ingezet door een groene' rivier langs de Diefdijk. Deze kan vervolgens doorgezet worden naar de Biesbosch. Volgens de deelnemers een haalbare optie in dit open gebied met voornamelijk veehouderij en lintdorpen. Daarnaast werden er innovatieve oplossingen aangedragen als het graven van een Betuwekanaal, een nieuwe Hollandsche Waterlinie (inclusief het onder water zetten van gebieden), afvoer via de Volkeraksluizen en landinwaartse dijkverlegging. De doelstelling van de Studie IVB is een toekomst zonder watervrees. Om het huidige veiligheidsniveau tot 2050 te kunnen handhaven, richt IVB zich bij haar verkenning op waterstandverlagende maatregelen die moeten worden uitgevoerd tussen nu en 2015, volgens de hoofdlijnen zoals die in de vierde Nota Waterhuishouding zijn vastgelegd. Het benedenrivierengebied staat onder invloed van een ingewikkeld samenspel van rivierafvoer en zeespiegel. Rivierwater kan tijdens het afgaand tij onbelemmerd naar zee stromen. Tijdens de vloed vormt het zeewater echter een barrière voor het afstromend rivierwater en stuwt dat tot ver landinwaarts op. De geleidelijke stijging van de zeespiegel heeft dus een extra verhogend effect op het waterpeil. De trendbreuk, aangekondigd in de vierde Nota Waterhuishouding, moet resulteren in een oplossing die een combinatie is van water vasthouden, rivierverruiming en voorzorgsmaatregelen. Land van Heusden en Altena/Hoeksche Waard In het Land van Heusden en Altena en de Hoeksche Waard zijn volgens de deelnemers niet alleen buitendijkse maatregelen haalbaar. Oplossingen als kanalisatie en meandering (smalle of brede uitvoering van een groene' rivier), het herstel van overlaatgebieden en het binnendijks conserveren en vasthouden van water werden kansrijk geacht. In totaal onderscheidt de Integrale Verkenning Benedenrivieren negen typen maatregelen die geschikt zijn om toe te passen in het benedenrivierengebied. Deze zijn onder te verdelen in trendbreuk- (vernieuwende) maatregelen zoals het herstellen van buitendijkse geulen, en traditionele (klassieke) maatregelen, zoals dijkverbetering.

8 Trendbreukmaatregelen Traditionele maatregelen 1 Herstellen van de afvoerfunctie van buitendijkse geulen Buitendijkse geulen die in het verleden zijn afgesloten van het hoofdwatersysteem door sluizen, kunnen bij hoge afvoeren opnieuw worden gebruikt. Het opnieuw graven van nevengeulen in het buitendijks gebied is een tweede mogelijkheid. 6 Aanpassen en optimaliseren van het beheer van stormvloedkeringen en sluizen Door stormvloedkeringen en sluizen bij hoge afvoeren anders te bedienen, kan de afvoer van water worden versneld. 2 Verlagen van het winterbed in de uiterwaarden en aanleg van nieuwe nevengeulen in het winterbed Winterbedverlaging zorgt er voor dat er bij hoge waterstanden meer water afgevoerd kan worden. Bovendien vergroten nieuw gegraven nevengeulen het doorstroomprofiel van het rivierbed. 7 Obstakels verwijderen Obstakels in het zomerbed of winterbed veroorzaken opstuwing van het water en vormen daardoor een hindernis. Obstakels verwijderen of doorstroombaar maken, lossen dat op. Een voorbeeld van toepassing van dit type maatregel is de verlaging of verwijdering van kribben. 3 Herstellen van de afvoerfunctie van binnendijkse geulen Geulen die in het verleden binnendijks zijn l<omen te liggen door inpoldering, kunnen opnieuw water afvoeren. Het graven van nieuwe geulen binnendijks, groene rivieren', is een optie. Om de veiligheid in het achterliggende gebied te waarborgen, dient de bestaande waterl<ering te worden verhoogd of moet een nieuwe worden aangelegd. 8 Verdiepen en verbreden van het zomerbed Bodemdaling en -verbreding is vooral in het benedenrivierengebied effectief ter vergroting van de afvoercapaciteit. Doordat de rivier het zomerbed steeds weer opvult met zand, kan het effect van zomerbedverdieping en -verbreding alleen door aanvullend periodiek baggeren in stand worden gehouden. 4 Herstellen van oorspronkelijke overlaatgebieden 9 Dijkversterking De kans op overstromingen l<an worden verkleind door het versterl<en van rivierdijken. Als gevolg van intensief ruimtegebruik of slappe dijkondergrond, wordt gezocht naar vernieuwende methoden. Overlaatgebieden zijn binnendijks gelegen gebieden die bij extreme waterafvoeren gecontroleerd volstromen. 5 Landinwaartse dijkverlegging Door dijken landinwaarts te verplaatsen ontstaat een bredere rivier. Hierdoor heeft de rivier een blijvend ruimer profiel en kan meer water afvoeren. Tijdens het symposium werd gepleit voor riviergebonden maatregelen, met name voor het herstellen van de afvoerfunctie van buitendijkse geulen (type 1) en verlaging van het winterbed in de uiterwaarden en aanleg van nevengeulen in het winterbed (type 2). Liever buitendijks dan binnendijks' was het credo op beide dagen, eventueel in combinatie met het herstel van overlaatgebieden. Niet alleen omdat binnendijkse geulen volgens enkelen technisch moeilijk realiseerbaar zijn, maar vooral ook omdat het maatschappelijk draagvlak daarvoor klein wordt geacht. Als binnendijks ingrijpen dan toch noodzakelijk is, zien de deelnemers dat graag zo uitgevoerd dat kansen ontstaan van andere manieren van gebruik van land en water. Maatregelen als obstakels verwijderen (type 7), zomerbedverdieping en -verbreding (type 8) en (innovatieve) dijkversterking (type 9) werden als minst wenselijk beoordeeld. Wegen voor Water: kansen in het benedenrivierengebied Wegen voor Water: kansen in het henedenrivierengebied

9 Kortom Geconcludeerd kan worden dat de deelnemers aan het symposium prioriteit geven aan buitendijkse maatregelen voor de oplossing van de hoogwaterproblematiek. Hun voorkeur ging verder uit naar een grootschalige aanpak, want - zo werd gesteld - kleinschalige maatregelen kosten relatief veel tijd en geld. Zij benadrukten daarbij de noodzaak van het lange termijn karakter van de maatregelen. De studie IVB zal de conclusies meenemen in haar zoektocht naar nieuwe wegen, waarlangs het water op een veilige manier naar zee kan worden afgevoerd. Dit speelt mee in haar uiteindelijke advies. De Biesbosch zal daarin een belangrijke plaats innemen. t- T& - tj.- j r..,. - 4 ' " t/t &..

10 Hoe nu verder? De bestuurlijke begeleidingsgroep heeft opdracht gegeven tot het verkennen van de mogelijkheden voor rivierverruiming in het benedenrivierengebied die ook op langere termijn, dat wil zeggen na 2015, nog effectief zijn. In hoeverre die mogelijkheden ook echt uit te voeren zijn is voor de eerste maal ter sprake gebracht op het symposium Wegen voor Water op 8 en 9 september De aanbevelingen van beide dagen worden meegenomen in de afweging van het advies dat vanuit de Integrale VerI<enning Benedenrivieren naar de staatssecretaris van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat gaat. Hoe gaat dat in z'n werk? Op 1 maart 2000 wordt het advies aan de staatssecretaris aangeboden. Voor die tijd is het afgestemd met het advies vanuit de verkenning Ruimte voor Rijntakken (RVR) die is uitgevoerd in het bovenstroomse gedeelte van de Waal en de Lek. In die studie zijn tevens de effecten op de IJssel en daarmee het Usselmeergebied meegenomen. Beide adviezen hebben een eigen l<arakter; de gebieden verschillen immers sterl<. Een l<oepelnotitie zal ingaan op de afstemming tussen de twee adviezen en ook met de Maaswerken en de strategische studie uitgevoerd in het natte hart van Nederland, het Ijsselmeer. Tussen 1 maart en 1 juni 2000 zullen de beide adviezen van commentaar worden voorzien door adviescommissie's waaronder de Commissie Waterbeheer 21e eeuw. In dezelfde periode worden belangengroeperingen geraadpleegd. Het eindadvies wordt in de zomer van 2000 voorgelegd aan de ministerraad. Daar wordt een besluit genomen of en hoe rivierverruimende maatregelen toekomstige hoogwaterproblemen kunnen oplossen. Kro n tenartike/en NRC Handelsblad Floris van Straaten 21 september 1999 Telegraaf Jan Kees Emmer 12 oktober 1999 Wegen voor Water: kansen in het benedenrivierengebied Wegen voor Water: kansen in liet benedenrivierengebied

11 I\, \ J t v / ) / 4f' 1t v ki t O -- z Integrale Verkennim, Benedenrivieren is een proje van Rijkswaterstaat in samenwerking met: Ministerie van LNV, Directie Zuidwest + Ministerie van LNV Dienst Landelijk gebied Ministerie van VROM, Inspectie Ruimtelijke ordening West Provincie Noord-Brabant Provincie Zuid-Holland Noord-Brabantse Waterschapsbond Zuid-Hollandse Waterschapsbond Vereniging van Nederlandse Riviergemeenten Gemeente Dordrecht Gemeente Werkendam Coördinatie Commissies Dijkversterking.-. Noord-Brabant en Zuid-Holland J ' -.- -_;. 4_ - ) / fl+ &+ : + SOF - + :-,+ :

12 _,_ /_ - -% t '