Interview met expert Jan Vranken

Transcriptie

1 Interview met expert Jan Vranken Wat zijn volgens jou de belangrijkste kenmerken inzake inclusie en het bekampen van sociale uitsluiting op de Vlaamse arbeidsmarkt? De situatie in Vlaanderen kan natuurlijk niet los worden gezien van de huidige economische crisis, die in een maatschappelijke crisis lijkt te ontaarden, en van het Europese beleid. Door de toenemende en voortdurende werkloosheid staat de toekomst van een hele generatie op het spel en vormt een bedreiging voor de hele samenleving en dat op velerlei manieren. De jongere werklozen drijven als maar meer weg van de arbeidsmarkt en er zullen steeds grotere inspanningen moeten worden geleverd om ze weer binnen te halen wat, gezien de voorspelde tekorten aan arbeidskrachten een noodzaak zal zijn. Misschien nog dramatischer is, dat ze in plaats van menselijk kapitaal in te brengen een gewicht op de schouders van die samenleving dreigen te worden. De kinderen die in werkloze en arme huishoudens opgroeien, vertrekken met een grote achterstand op alle mogelijke vlakken daarover zijn ondertussen alle onderzoekers het eens: emotioneel (laag zelfbeeld), intellectueel (toenemende leerachterstanden waarvan de vroegste oorzaak ligt in de zeer gedepriveerde omgeving als kind), fysiek (hoger risico op gezondheidsproblemen), sociaal (weinig opportuniteiten om sociale netwerken te ontwikkelen) en de accumulatie daarvan maakt dat zij niet klaar zullen staan om, zelfs bij aantrekkende economie, ten volle economisch productief te zijn. Een concrete dreiging is het toenemend aantal werkende armen. We dreigen daarmee in Amerikaanse toestanden sinds kort mogen we helaas ook stellen, Duitse toestanden terecht te komen. Niet alleen is dat onrechtvaardig, dat mensen ondanks dat ze werken, toch geen behoorlijk inkomen hebben; ook dit is een bedreiging voor de sociale cohesie. Wat wanneer het geloof in het belang van arbeid verloren gaat? Dat geloof wordt nu al bedreigd door dat de grote fraudeurs die aan de basis liggen van de hedendaagse ellende, niet of ternauwernood worden gestraft terwijl werknemers machteloos moeten toezien dat hun ondernemingen worden gesloten en/of naar elders verhuizen. Hun jarenlange inspanningen heeft weinig opgebracht. In mijn inleidende paper heb ik deze thema s aangekaart, maar ik heb ook veel aandacht besteed aan de aanbeveling over actieve inclusie die de Commissie einde 2008 publiceerde en waaraan, helaas, veel te weinig aandacht is besteed. Het is een uitstekend raamwerk voor het beleid dat nu nodig is om niet verder in de crisis te verzinken, maar om aan de burgers een hoopvol perspectief te geven. Op het eerste gezicht lijkt de aanbeveling vooral gericht naar het bestrijden van de problematiek van uitsluiting, maar een grondige lectuur ervan maakt duidelijk dat het om veel meer gaat. De idee dat elke inclusie tegelijk moet gebeuren op drie sporen inkomen, arbeidsmarkt en voorzieningen staat misschien wel centraal, maar de omringende voorwaarden zoals kwaliteitseisen zijn minstens even belangrijk.

2 Heeft de future search van 15 tot 17 april interessante voorbeelden van acties in dit verband naar boven gebracht? De opzet van de future search was niet zozeer om goede praktijken met elkaar uit te wisselen, dan wel om op basis van de ervaringen in eigen land te reflecteren over zwakke en sterke punten, om opportuniteiten te identificeren en om toekomstgerichte beleidsaanbevelingen te formuleren over het bestrijden van uitsluiting van en het bevorderen van insluiting op de arbeidsmarkt. De opzet is dat deze future search moet uitmonden in een aantal Policy Briefs, die op hun beurt een voorstel aan het ESF moeten inspireren om tot beter gefocuste initiatieven (programma s, raamwerken, actieplannen) te komen. Daartoe werden en aantal experten uit verschillende landen (Italië, Finland, Noord-Ierland, Litouwen, Nederland, het V.K., Spanje en natuurlijk Vlaanderen) vanuit hun eigen inbreng (beleid, werkgevers, vakbonden, projectverantwoordelijken, vertegenwoordigers van armenorganisaties) uitgenodigd. Wel zijn een aantal elementen naar voren gebracht tijdens de eerste, meer inventariserende, sessies die tijdens de verdere gesprekken opdoken en ze hebben gestructureerd. Ik vermeld: de verschillende perspectieven op sociale economie (van coöperaties tot vrijwilligerswerk), de plaats van de informele economie en arbeidsmarkt en of die kan worden gebruikt in het kader van een beleid voor inclusie op de formele arbeidsmarkt, het concept van sociaal verantwoord ondernemerschap, de nood aan meer duurzame initiatieven, de aanbeveling over actieve inclusie van de Europese Commissie, de rol van het ESF. Welke beleidsaanbevelingen heeft de future search opgeleverd voor het ESF-programma ? Over vijf grote thema s werden voorstellen geformuleerd. De topics waren: (1) empowerment, vroegtijdig ingrijpen, geïntegreerde actie en slow sociaal werk; (2) flexibele transitie uit uitkeringen; (3) duurzaamheid van de initiatieven; (4) de inbreng van sociale criteria en (5) werkplek-leren en alternatieve leerstelsels. Niet alle voorstellen zullen de Vlaamse lezer(es) even innoverend voorkomen, maar vergeten we niet dat de deelnemers uit landen met heel verscheiden stelsels inzake arbeidsmarktbeleid en sociale bescherming komen. Voor topic 1 vonden de deelnemers aan de future search het volgende nuttig: 1. De behoeften en persoonlijke verwachtingen van mensen met een risico op armoede en economische uitsluiting moeten in een vroeg stadium worden geïdentificeerd en erkend en in de acties moet daarmee rekening worden gehouden teneinde de vermenigvuldiging van problemen te voorkomen. 2. Een klantgerichte steun en begeleiding, die de multipele en complexe behoeften erkent en de mogelijkheid inhoudt om maatgerichte acties te ondernemen over een waaier van verschillende diensten en stakeholders heen.

3 3. Organisaties uit de verschillende sectoren, werkgevers inbegrepen, zouden partnerschappen moeten ontwikkelen op lokaal vlak en hun dienstverlening coördineren. 4. Kwaliteit moet worden bevorderd via richtlijnen voor samenwerking en minimumnormen opleiding, peer support en mentoraat zijn daarvoor aangewezen wegen. Topic 2 leverde volgende voorstellen op: 1. Uitkeringstrekkers moeten flexibele mogelijkheden krijgen om vooruit te komen in de wereld van de arbeid, zonder dat ze daarvoor financieel worden gestraft. 2. Uitkeringsinstanties moeten nieuwe wegen verkennen om de overgang van uitkeringen naar werk te vergemakkelijken door betere samenwerking tussen diensten en door de instrumenten en maatregelen beter aan de behoeften van de cliënt aan te passen. 3. Dit veronderstelt dan wel dat de overheden kennis heeft over het profiel van de bevolking in armoederisico en van de uitkeringstrekkers, dat experimenten op lokaal vlak nodig zijn én dat daarbij de impact op deze groepen kan worden ingeschat (evidence-based policy-making) en dat de politiek zich engageert om de nodige diensten te financieren. Voor topic 3 kwamen volgende aanbevelingen uit de bus: 1. Een verbond van stakeholders (nationale, regionale en lokale overheden; lokale gemeenschappen; gebruikersverenigingen; sociale, gezondheids- en huisvestingsinstanties; ESF en EFRO, diensten voor arbeidsbemiddeling, werkgevers en vakbonden, onderwijs en opleidingsinstituten) moet worden opgericht om een visie op lange termijn en de daarbij horende strategie te ontwikkelen en te verspreiden. Het ESF kan daarin een belangrijke rol spelen om maatregelen, projecten en acties en een geïntegreerde benadeling te initiëren en te ontwikkelen. Daarbij moet een evenwicht tussen een benadering-van-onderop en een benadering-van-bovenaf worden nagestreefd en moet worden aanvaard dat er verschillende invalshoeken op het probleem en de oplossing ervan bestaan. 2. Assessment en evaluatie van de initiatieven moet verder worden verfijnd. 3. Het ontwikkelen van nieuwe en innovatieve maatregelen en instrumenten moet worden ondersteund met middelen van het ESF (ESF-experimenten).

4 4. Om softe resultaten te monitoren, moeten zowel kwalitatieve als kwantitatieve instrumenten worden ontwikkeld. Omdat er zo ruimte komt voor meer risicovolle projecten, worden ook sociale experimenten aangemoedigd. Rond topic 4 wordt aanbevolen: 1. Sociale criteria inbrengen en, indien nodig, versterken bij het management van de activiteiten van het ESF en bij de selectie van projecten. 2. Nationale en regionale agentschappen starten onafhankelijke instanties op om de toepassing van de sociale basiscriteria te evalueren en op te volgen. 3. Sociale criteria moeten deel uitmaken van alle openbare aanbestedingen in Europa. Aan het DG Interne Markt en Diensten moet worden voorgesteld om daarover een directieve in haar agenda op te nemen. 4. Deze sociale criteria kunnen verschillend worden ingevuld naargelang van de plaatselijke context. Ze kunnen volgende elementen bevatten: 1. Armoede bestrijden 2. Werk scheppen 3. De rechten van de werknemers respecteren 4. Sociale economie bevorderen 5. Jonge werknemers een toekomst bezorgen 6. Risicogroepen (thuislozen, ex-gedetineerden, druggebruikers, alleenstaande ouders) includeren 7. Het genderevenwicht bevorderen. Topic 5, tenslotte, leidde tot volgende aanbevelingen met als bedoeling om zo veel mogelijk mensen in staat te stellen om hun competenties en vaardigheden te ontwikkelen en vooruit te gaan in hun loopbaan: 1. Een stelsel om organisaties en bedrijven te compenseren die leerplekken voorzien voor personen met een risico op armoede of uitsluiting 2. Een model waarin een goede leeromgeving op de werkplek wordt beschreven, met onder andere volgende elementen:

5 1. Mentoraat 2. Certificatie van verworven vaardigheden en competenties 3. Een uitdagende werkomgeving