Toegankelijk jeugdwerk voor mensen die in armoede leven

Transcriptie

1 Toegankelijk jeugdwerk voor mensen die in armoede leven 1. Inleiding Armoede is meer dan enkel een gebrek aan financiële middelen. Jan Vranken verwoordt het als volgt: Armoede is een netwerk van sociale uitsluiting dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het collectieve bestaan. Het scheidt armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen (Vranken, 2001). Armoede houdt in dat mensen tegelijk uitgesloten worden op verschillende maatschappelijke domeinen zoals huisvesting, tewerkstelling, onderwijs, gezondheidszorg, justitie en zo meer. Die domeinen zijn in belangrijke mate verbonden met elkaar. Uitsluiting in het ene domein heeft gevolgen voor het functioneren van mensen in andere domeinen. Een slechte woonst kan bijvoorbeeld gevolgen hebben voor de gezondheid van iemand, wat dan weer een invloed kan hebben op zijn schoolresultaten, hetgeen op zijn beurt uitsluiting op de arbeidsmarkt in de hand werkt. Op die manier ontstaat een zichzelf versterkende spiraal van uitsluiting. Indien we effectief iets aan generatiearmoede willen doen dan is het belangrijk dat we die uitsluiting zoveel mogelijk tegen gaan. Jeugdwerk kan beschouwd worden als een (klein) maatschappelijk domein. Ook binnen het jeugdwerk is er sprake van uitsluiting. In een onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel wordt bijvoorbeeld aangetoond dat laaggeschoolden merkelijk minder participeren aan jeugdbewegingen dan hooggeschoolden (Elchardus, Hooghe & Smits, 1999). Jeugdwerkers kunnen bijdragen tot het doorbreken van de spiraal van uitsluiting. Uiteraard is het niet de verantwoordelijkheid van het jeugdwerk om het armoedeprobleem op te lossen. De bijdrage die het jeugdwerk kan leveren is ook bescheiden maar dat laat niet weg dat ze bijzonder waardevol is. Bovendien kan het jeugdwerk op die manier het recht op cultuur, dat mensen die in armoede leven maar zelden kunnen doen gelden, mee realiseren. De onderstaande tekst is gebaseerd op interviews met ouders die aangesloten zijn bij verenigingen waar armen het woord nemen. In deze interviews gaven zij hun mening over het jeugdwerk en vertelden zij over drempels in het jeugdwerk voor mensen die in armoede leven. Eerst gaan we in op de vraag of het jeugdwerk zinvol is voor kinderen die in armoede leven en onder welke voorwaarden. Vervolgens bespreken we de verschillende drempels in het jeugdwerk en mogelijke manieren om die drempels te verlagen. 1

2 2. Is het jeugdwerk zinvol voor kinderen die in armoede leven? Ja want: - Het jeugdwerk heeft heel wat te bieden aan kinderen. Het is een leuke plek waar kinderen veilig kunnen spelen, waar ze een hele hoop leuke dingen doen en van elkaar en hun leiders kunnen leren. Het is jammer dat kinderen uit de laagste sociale klassen daar geen gebruik van kunnen maken. - Speciaal voor kinderen die in armoede leven kan het jeugdwerk veel betekenen. o Het kan de mogelijkheid bieden aan kinderen om eens zorgeloos te spelen met andere kinderen, om eens uit de problemen te zijn waar ze thuis mee geconfronteerd worden. o Kinderen die in armoede leven hebben minder mogelijkheden op het vlak van vrije tijd en ontspanning. Het jeugdwerk kan dit tekort opvangen. o Het kan één van de weinige plaatsen zijn waar kinderen zich aanvaard voelen, waar ze eens niet anders zijn dan de andere kinderen. o Het kan de mogelijkheid bieden om eens uit hun milieu te zijn en ook kinderen uit andere sociale lagen te leren kennen en er vriendschappen mee op te bouwen. Maar: Het jeugdwerk kan die betekenis hebben voor kinderen die in armoede leven maar enkel als: - Deze kinderen écht deel uitmaken van de groep en door de leiding en de andere kinderen aanvaard worden. - Kinderen die in armoede leven en hun ouders echt als gelijkwaardig behandeld worden. Dit houdt niet in dat zij gelijk behandeld worden, in tegendeel, er zal voor hen iets meer moeite gedaan moeten worden dan voor de andere ouders en kinderen. 3. Drempels in het jeugdwerk Ouders die in armoede leven worden in het jeugdwerk geconfronteerd met een hele hoop drempels. Aan de ene kant drempels die ontstaan in het jeugdwerk en aan de andere kant drempels die hun oorsprong vinden in de omstandigheden waarin mensen leven. Het jeugdwerk kan beide soorten drempels verlagen. 2

3 De bovenstaande afbeelding geeft de verschillende soorten drempels schematisch weer. De cirkels stellen het jeugdwerk voor. In volgorde van belangrijkheid zijn de volgende drempels weergegeven. Drempels die ontstaan op het niveau van de groep (leden en leiding), drempels die ontstaan door de wijze waarop het jeugdwerk georganiseerd is (organisatiestructuur) en drempels die ontstaan door de wijze waarop het jeugdwerk bekend gemaakt wordt (bekendmaking). Het figuurtje staat voor mensen die in armoede leven. Zij ervaren emotionele drempels (het hart) en situationele drempels (de cirkel waarin de figuur staat). Hieronder bespreken we alle soorten drempels afzonderlijk. Daarbij beschrijven we ook telkens mogelijkheden om die drempels te verlagen Het jeugdwerk Leden en leiding De manier waarop leden en leiding omgaan met elkaar en al dan niet open staan voor nieuwe mensen, bepaalt in grote mate de toegankelijkheid van het jeugdwerk. Toegankelijk jeugdwerk staat of valt met de groep. Het jeugdwerk is heel vaak een middenklasse bedoening. Voor ouders die in armoede leven is dat op zich al een grote drempel. Zij zijn bang dat hun kinderen en zijzelf niet op hun plaats zullen zijn in het jeugdwerk en vrezen dat ze ook hier weer uit de boot zullen vallen. Aangezien veel leden en leiding in middenklasse gezinnen geboren zijn, is het voor hen vaak moeilijk om zich in te leven in de situatie van mensen die in armoede leven. Het zijn twee andere werelden met eigen waarden en normen die soms voor beide groepen moeilijk te begrijpen zijn. De groep kan dus een drempel zijn op zich of net niet. Hoe zorg je er voor dat de groep geen drempel vormt? Het allerbelangrijkste is een open houding. Zorg er voor dat mensen zich welkom voelen. Ga er niet van uit dat ouders en kinderen de eerste stap moeten zetten maar stap zelf naar ze toe. Probeer er voor te zorgen dat ook de andere leden en leiding die open houding aannemen. Bespreek dit in de leidingsploeg en maak er duidelijke afspraken rond. Reageer altijd op negatieve uitlatingen van andere kinderen en op pestgedrag en geef zelf het goede voorbeeld. Zorg er voor dat ook kinderen die in armoede leven een plaats krijgen in de groep. Dit kan je doen door regelmatig activiteiten te organiseren waar ze goed in zijn. Ook activiteiten waarbij de nadruk ligt op samenwerken kunnen hierbij helpen. 3

4 Geef voldoende uitleg over regels, verwachtingen en gewoonten binnen je werking. Ga er niet van uit dat die zaken door iedereen gekend zijn. Op die manier vermijd je pijnlijke misverstanden. Durf ook eens een gewoonte of regel te veranderen als je merkt dat die moeilijk na te leven is voor een aantal ouders of kinderen. Verwacht niet zomaar dat alle kinderen zich aan de werking moeten aanpassen. Wees flexibel. Toegankelijkheid beperkt zich niet tot het verlenen van toegang. Het is een proces waarbij je samen werkt aan een plaats waar iedereen zich goed kan voelen Organisatiestructuur De organisatiestructuur staat voor de manier waarop de werking georganiseerd is. Hoe de werking gefinancierd wordt, waar ze gelegen is, de tijdstippen waarop activiteiten plaatsvinden en zo meer. De organisatiestructuur ligt vaak aan de basis van een hoop fysieke drempels. We zetten ze hieronder even op een rijtje: - Financiële bijdragen: Ook al is het jeugdwerk in vergelijking met andere vrijetijdsinitiatieven erg goedkoop, voor mensen die in armoede leven vormen de bijdragen die men vraagt vaak een grote drempel. Frouke Wouters (Medewerkster voor welzijnszorg/broederlijk delen regio Vlaams Brabant) rekende uit dat het jeugdwerk gemiddeld ruim 4 euro per week kost. Op jaarbasis kost het jeugdwerk 15 euro aan lidgeld, 35 euro voor wekelijkse activiteiten, 25 euro voor een weekend, 75 euro voor een kamp, 35 euro voor kledij en 25 euro eetfestijn voor ouders (Verslag van de Nitrox-studienamiddag, 2002). Voor mensen die moeten leven van een leefloon is dit erg veel. - Materiaal: Als kinderen lid willen worden van het jeugdwerk moeten hun ouders meestal investeren in een boel materiaal. Kinderen moeten een uniform dragen tijdens de wekelijkse activiteiten. Als ze op kamp gaan hebben ze een slaapzak nodig, een slaapmatje, een zaklamp, stapschoenen, regenkledij, een rugzak noem maar op. Veel zaken die mensen standaard in huis hebben (een rugzak en slaapzak bijvoorbeeld) moeten mensen die in armoede leven speciaal gaan kopen. Op die manier wordt een kamp wel erg duur. - Vervoer: Het vervoer naar activiteiten of naar de kampplaats kan ook een grote drempel vormen. Mensen die in armoede leven zijn meestal minder mobiel. Vervoer kan ook erg duur zijn. Je kind afzetten in de Ardennen kost al gauw meer dan 25 euro. Hoe zorg je er voor dat die fysieke drempels verlaagd worden? Probeer de prijs zo laag mogelijk te houden. Het is goed om met een solidariteitssysteem te werken waarbij mensen die minder geld hebben minder betalen. Dit geldt zowel voor lidgeld als voor kampgeld en voor betalende 4

5 activiteiten. Wees discreet! Ouders en kinderen hoeven niet van elkaar te weten hoeveel ze betalen. Breng mensen op een respectvolle maar duidelijke manier op de hoogte van eventuele prijsverminderingen. Dit kan je best doen tijdens een huisbezoek of op een rustige plaats waar geen andere ouders en kinderen bij zijn. Probeer zo weinig mogelijk grote bedragen te vragen aan ouders en als je dat wel doet, voorzie dan de mogelijkheid om deze in schijven te betalen. Probeer de hoeveelheid materiaal te beperken. Indien kinderen een uniform moeten dragen, probeer dan een uniformenbank op te starten met tweedehands uniformen. Voorzie zoveel mogelijk materiaal zelf. Breng bijvoorbeeld die extra slaapzak van je moeder mee en leen het slaapmatje van je zus. Breng ouders die in armoede leven steeds op de hoogte van die mogelijkheden en zoek indien mogelijk samen met hen naar oplossingen. Het vervoerprobleem kan je oplossen door contacten te leggen tussen ouders. Probeer er voor te zorgen dat kinderen mee kunnen rijden met een gezin dat bij hen in de buurt woont. Bezoekdagen op kamp zijn leuk maar zijn voor mensen die in armoede leven vaak niet haalbaar. Probeer dit dan ook te beperken Bekendmaking Veel mensen die in armoede leven hebben geen zicht op het jeugdwerkaanbod. Ze weten niet wat de verschillende mogelijkheden zijn en wat er allemaal te doen is in hun buurt. Vaak hebben ze ook niet echt een zicht op wat het jeugdwerk precies is. Wat doen kinderen in het jeugdwerk? Hoeveel zal het kosten? Wat wordt er van de ouders verwacht? Het zijn vragen die nogal eens onbeantwoord blijven. Daar zijn verschillende redenen voor. - In de eerste plaats leeft er bij mensen die in armoede leven veel minder een jeugdwerkcultuur. Ouders die zelf naar een jeugdbeweging gingen zullen hun kinderen sneller naar een jeugdbeweging sturen en weten ook sneller waar ze terecht kunnen. Veel ouders die in armoede leven gingen echter zelf nooit naar het jeugdwerk. - Mensen die in armoede leven gaan minder snel zelf op zoek naar informatie. Dat komt in de eerste plaats omdat zij niet zo goed weten waar ze de informatie kunnen vinden. Daarnaast hebben deze ouders vaak zware problemen (schulden, trauma s, deurwaarders, ). Alle energie gaat naar het oplossen van die problemen. Zoeken naar geschikt jeugdwerk is op dat moment geen prioriteit. - De kanalen die het jeugdwerk gebruikt om zich bekend te maken bereiken ouders die in armoede leven zelden. Mond-aan-mond reclame is bijvoorbeeld een belangrijk kanaal. Die reclame bereikt echter enkel mensen van hetzelfde netwerk. Mensen die in armoede leven behoren daar meestal niet toe. Folders zijn ook niet ideaal. Meestal zeggen ze weinig over wat het jeugdwerk precies is. Ze worden ook zelden gelezen. 5

6 Hoe kan je er voor zorgen dat ook mensen die in armoede leven op de hoogte zijn? gebruik de juiste kanalen. Maak het aanbod bekend bij organisaties waarmee mensen die in armoede leven in contact komen. Dat is in de eerste plaats de school. Beperk je echter niet tot het katholiek schooltje in de buurt maar durf ook eens langsgaan in de concentratieschool of in het buitengewoon onderwijs. Veel kinderen van arme ouders zitten namelijk (vreemd genoeg) in het buitengewoon onderwijs. Via het OCMW, het CAW (centrum algemeen welzijnswerk), het buurtcentrum of verenigingen waar armen het woord nemen kan je jouw werking ook bekend maken. Leg daarbij steeds duidelijk uit wat het precies inhoudt om lid te zijn van je werking, wat je er voor moet doen, wat je er voor nodig hebt en wat het zal kosten. Deze organisaties kunnen dan mensen doorverwijzen naar jouw werking. Persoonlijk contact werkt het best. Organiseer eens een reclame-rondje in de buurt. Maak bijvoorbeeld een karretje met een grote thermos koffie en koekjes en ga eens bij iedereen langs, ook bij de sociale woningen. Dat kan trouwens best gezellig zijn. Wees aanwezig in de buurt. Organiseer activiteiten op het pleintje vlakbij, spreek mensen aan laat je zien! Zorg er voor dat de mensen weten wie je bent en wat je doet Mensen die in armoede leven Hierboven bespreken we de drempels die ontstaan in het jeugdwerk zelf. Er zijn echter ook een aantal drempels die ontstaan door de omstandigheden waarin mensen moeten leven. We hebben deze drempels opgesplitst in emotionele drempels of psychische drempels en situationele drempels Emotionele drempels Mensen die in armoede leven worden dagelijks geconfronteerd met uitsluiting en onbegrip. Het zijn mensen die niet voldoen aan de algemeen aanvaarde normen van onze samenleving en daar voortdurend op afgerekend worden. Veel van hen gaan dan ook vernederd en gekwetst door het leven. Mensen die in armoede leven hebben te kampen met een laag zelfbeeld en een diep verankerd gevoel van schaamte. Dit gevoel van schaamte en vernedering kan op verschillende manieren een drempel vormen. - Doordat mensen zoveel vernederd worden, gaan ze plaatsen vermijden waar ze het risico lopen om opnieuw vernederd te worden. Ze zijn bang dat ze beoordeeld zullen worden op hun uiterlijk, hun (financiële) mogelijkheden, hun kleren, hun auto noem maar op. Dit kan er voor zorgen dat ze veel moeilijker de stap zetten naar het jeugdwerk. Zeker als de andere ouders en kinderen wel een dure auto, mooie kleren en veel geld hebben. 6

7 - Ouders die in armoede leven zijn er meestal erg bang voor dat hun kinderen gepest zullen worden. Kinderen kunnen hard zijn voor elkaar. De (helaas vaak terechte) vrees van ouders dat hun kinderen afgerekend zullen worden op hun kleren, hun situatie thuis of het materiaal dat ze meenemen op kamp kan ervoor zorgen dat ze hun kinderen liever thuis houden. - De schaamte die mensen hebben over hun situatie maakt soms dat ze geen gebruik maken van aangepaste tarieven, of er niet naar durven vragen. Het gebeurt dat ze hun kinderen gewoon thuis houden op het ogenblik dat er betalende activiteiten plaatsvinden. Hoe ga je om met die emotionele drempels? We herhalen het nog eens: ga discreet om met informatie. Heb respect en begrip voor de situatie van mensen. Grijp direct in als kinderen gepest worden. Probeer een sfeer te scheppen in je werking waarbij het samen superleuke dingen doen primeert op het ik heb een coolere T-shirt gevoel. Stel eventueel een vertrouwenspersoon aan die een brug vormt tussen de werking en één of meerdere gezinnen. Zorg ervoor dat dit iemand is met wat ervaring die oprecht geïnteresseerd is in de job van brugfiguur. Het kan echt helpen dat ouders een contactpersoon hebben en weten waar ze met hun vragen en verzuchtingen terecht kunnen Situationele drempels De omstandigheden waarin mensen moeten leven kunnen ervoor zorgen dat de drempel om deel te nemen aan het jeugdwerk hoog is. Het kan zijn dat ouders zo moegestreden zijn dat ze enkel nog thuis willen blijven, tussen hun vier veilige muren. Op zo n moment is de energie om wat dan ook te ondernemen, voor henzelf of voor hun kinderen, op. Andere voorbeelden van situationele drempels zijn ouders die scheiden of mensen die vaak verhuizen. Ook voor hen wordt het moeilijk om hun kinderen naar het jeugdwerk te (blijven) sturen. Hoe ga je om met situationele drempels? Deze drempels zijn het moeilijkst om mee om te gaan. Het beste is om zoveel mogelijk begrip te hebben voor de situatie van mensen en zo flexibel mogelijk te zijn. Ook voor dit soort drempels kan het goed zijn om een vertrouwenspersoon aan te stellen die samen met de ouders zoekt naar een oplossing. Soms is het een oplossing zijn om zelf kinderen op te halen en terug naar huis te brengen. 7

8 4. Besluit Jeugdwerk kan dus zeer zinvol zijn, ook voor kinderen die in armoede leven. Belangrijk daarbij is echter dat er voor deze kinderen, en voor hun ouders, iets meer moeite gedaan wordt dan voor andere kinderen. Als een werking deze kinderen wil bereiken zal ze zelf de stap naar hun ouders moeten zetten en er actief voor moeten zorgen dat de kinderen, en hun ouders zich welkom voelen. Een houding van openheid, respect en begrip is daarbij essentieel. De meest efficiënte actie om de drempel naar het jeugdwerk te verlagen is ervoor zorgen dat het leuk is in het jeugdwerk, ook voor kinderen die in armoede leven. 8