De rol van flowcytometrie in de classificatie van het myelodysplastisch syndroom
|
|
- Gustaaf Timmermans
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De rol van flowcytometrie in de classificatie van het myelodysplastisch syndroom Auteurs Trefwoorden C. Alhan, T.M. Westers, G.J. Ossenkoppele en A.A. van de Loosdrecht classificatie, diagnose, flowcytometrie, myelodysplastisch syndroom, prognose Samenvatting Het myelodysplastisch syndroom (MDS) bestaat uit een heterogene groep van klonale beenmergziekten gekenmerkt door cytopenie(ën) en in een subgroep progressie naar een acute myeloïde leukemie. De grote mate van heterogeniteit van MDS maakt de classificatie en risicostratificatie van MDS tot een uitdaging. De afgelopen jaren is uit meerdere studies gebleken dat de flowcytometrie (FCM) een bijdrage kan leveren in de verfijning van de diagnostiek en risicostratificatie van MDS. Recentelijk is de FCM opgenomen als co-criterium in een consensusrapport over MDS. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van huidige diagnostische en prognostische classificatiesystemen en de meest recente ontwikkelingen op het gebied van FCM in MDS. (Ned Tijdschr Hematol 2009;2:40-8) Inleiding Het myelodysplastisch syndroom (MDS) bestaat uit een heterogene groep van klonale beenmergziekten die wordt gekarakteriseerd door een gestoorde hematopoëse resulterend in perifere cytopenie(ën). Patiënten overlijden vaak aan de gevolgen van cytopenie(ën) of acute myeloïde leukemie (AML). De geschatte incidentie is 3,3 per toenemend op hogere leeftijd tot 50 per ,2 De incidentie lijkt toe te nemen, deels als gevolg van een betere bekendheid van het ziektebeeld en de tendens om beenmergziekten bij oudere patiënten beter in kaart te brengen. De etiologie van primaire MDS is in de meeste gevallen onbekend. Bij patiënten die (beroepsmatig) zijn blootgesteld aan benzeen, haarverf, roken en straling is een verhoogde incidentie te zien. Daarnaast kan MDS secundair voorkomen na therapie met bestraling, alkylerende middelen of topoisomerase-ii-remmers. 3,4 Een toegenomen incidentie met leeftijd en risico op MDS bij syndromen als fanconianemie en dyskeratosis congenita suggereert een stoornis in het herstel van DNAschade als onderliggend mechanisme. 5 Diagnose De gouden standaard voor het stellen van de diagnose MDS is cytomorfologie. Bijna altijd zijn er tekenen van dyserytropoëse en veelal zijn dysgranulopoëtische en dysmegakaryopoëtische kenmerken aanwezig. Het cytogenetisch onderzoek is obligaat bij het stellen van de diagnose, zeker bij minimale dysplastische afwijkingen. Bij ongeveer 50% van de MDS-patiënten worden genetische afwijkingen gevonden. Deleties van chromosomen of delen van chromosomen 5, 7, 20, Y of trisomie 8 komen het meest frequent voor doch ook vele andere, waaronder complexe karyotypes, zijn beschreven. Classificatie MDS werd morfologisch ingedeeld volgens het French American British (FAB)-classificatiesysteem. 6 Binnen de FAB-classificatie werden 5 categorieën onderscheiden: refractaire anemie (RA), RA met ringsideroblasten (RARS), refractaire anemie met 5 tot 20% blasten (RAEB), refractaire anemie in transformatie naar een AML met 21 tot 30% blasten (RAEB-t) en chronische myelomonocytaire leukemie (CMML). In de daaropvolgende WHO-classificatie van 2001 is het percentage blasten als criterium voor AML verlaagd van 30 naar 20% omdat RAEB-t een vergelijkbaar ziektebeloop heeft als AML. Daarnaast is gebleken dat de prognose van MDS slechter is indien in meerdere cellijnen dysplasie aantoonbaar is. 40
2 Tabel 1. Overzicht WHO-classificatiesysteem voor MDS 2001 en WHO WHO RA refractaire anemie RARS refractaire anemie met ringsideroblasten RCMD refractaire anemie met multilineaire dysplasie RCMD-RS refractaire anemie met multilineaire dysplasie en ringsideroblasten RAEB-1 refractaire anemie met 5-9% blasten RAEB-2 refractaire anemie met 10-19% blasten MDS-U cytopenie(ën) met unilineaire dysplasie (dysgranulopoëse of dysmegakaryopoëse) 5q - syndroom MDS met een geïsoleerde deletie van de lange arm van chromosoom 5 RCUD refractaire cytopenie(ën) met unilineaire dysplasie RA refractaire anemie RT refractaire trombopenie RN refractaire neutropenie RARS RCMD RCMD met of zonder ringsideroblasten RAEB-1 RAEB-2 MDS-U cytopenie(ën) met <10% dysplasie in 1 of meer cellijnen met een cytogenetische afwijking passend bij MDS RARS-T refractaire anemie met ringsideroblasten en trombocytose (met of zonder JAK2-mutatie) NB: in geval van een JAK2-mutatie dan indeling in de MDS/MPD-categorie MDS-geassocieerd met een geïsoleerde del(5q) ICUS (voorlopige entiteit) idiopathic cytopenia of undetermined significance aanhoudende cytopenie (>6 maanden) in 1 of meer cellijnen, voldoet niet aan minimale diagnostische criteria voor MDS, kan niet verklaard worden door een andere hematologische aandoening MDS=myelodysplastisch syndroom, MPD= myeloproliferative disease, NB=nota bene. De WHO-classificatie van 2001 maakt daarom onderscheid tussen een unilineaire dysplasie in alleen de rode cellijn (RA +/- RS), unilineaire dysplasie in alleen de granulocytaire of megakaryocytaire cellijn (MDS-U; unclassifiable ) en dysplasie in minstens 2 cellijnen (RCMD +/- RS). Daarnaast is een extra categorie gecreëerd voor patiënten met een geïsoleerde deletie van de korte arm van chromosoom 5, het zogenoemde 5q-syndroom. 7 De WHO-classificatie voor MDS is dit jaar gereviseerd (zie Tabel 1). 8 Cytomorfologie, de gouden standaard en grondslag van de FAB- en WHO-classificatie, is gebaseerd op kenmerken die niet exclusief zijn voor MDS. Vooral bij het laagrisico-mds zijn subtiele morfologische afwijkingen moeilijk te onderscheiden en worden mogelijk onvoldoende herkend. Het combineren van diagnostische methoden, zoals cytogenetisch onderzoek, heeft geleid tot een verbetering van de classificatie; toch blijft er een aanzienlijke groep over die niet te classificeren is. 9 Recentelijk zijn er minimale diagnostische criteria geformuleerd in een consensusrapport voor MDS waarin flowcytometrie (FCM) is opgenomen als co-criterium (zie Tabel 2). 10 FCM is in staat om afwijkingen te detecteren die morfologisch niet aantoonbaar zijn. Met behulp van FCM kunnen op deze manier dysplastische kenmerken in de myeloïde reeks worden gedetecteerd bij een deel van de patiënten die morfologisch alleen dyserytropoëse vertonen. 11 Dit is van 41 v o l. 6 nr n e d e r l a n d s t i j d s c h r i f t v o o r H E M a t o l o g i e
3 Tabel 2. Minimale diagnostische criteria voor MDS. 8 A-criteria: beide aanwezig constante cytopenie in een of meer lijn(en) (anemie, neutropenie en/of trombopenie) uitsluiten van andere (niet-)hematopoëtische ziekte als primaire oorzaak cytopenie/dysplasie B-criteria: minstens 1 aanwezig dyserytropoëse en/of dysgranulopoëse en/of dysmegakaryopoëse in tenminste 10% van de cellen in het BM of >15% ringsideroblasten (ijzerkleuring) 5-19% blasten in het BM karakteristieke chromosomale afwijkingen (conventionele karyotypering/fish) co-criteria: patiënten die voldoen aan A, maar niet aan B met typische klinische kenmerken (bijvoorbeeld macrocytaire transfusieafhankelijke anemie) afwijkend fenotype van erytroïde/myeloïde cellen in het BM met duidelijke aanwijzingen voor een monoklonale populatie vastgesteld met flowcytometrie duidelijke moleculaire aanwijzingen voor een monoklonale celpopulatie vastgesteld met HUMARA-assay, micro-array, of puntmutatie-analyse (bijvoorbeeld RAS-mutaties) aanhoudende en duidelijk afgenomen kolonievormende capaciteit van BM of circulerende progenitorcellen vastgesteld met CFU-assay BM=beenmerg, CFU-assay= colony forming unit assay, FISH=fluorescentie in situ hybridisatie, HUMARAassay= human androgen receptor assay. belang aangezien de aanwezigheid van multilineaire dysplasie relevant lijkt voor de prognose. Prognose De International Prognostic Scoring System (IPSS) is een systeem voor risicostratificatie van MDS-patiënten. 12 De parameters waaruit de IPSS bestaat, zijn het percentage blasten in beenmerg, de cytogenetische afwijkingen en het aantal cellijnen dat cytopenieën vertoont. Afhankelijk van de prognostische betekenis worden punten toegekend aan iedere parameter. De totale score verdeelt de patiënten in 4 risicogroepen: laag-, intermediair-i-, intermediair-ii- en hoogrisico- MDS. De kans op progressie naar AML neemt parallel aan de risicogroepen toe. Een beperking van de IPSS is dat in ongeveer 30% van de gevallen geen cytogenetisch onderzoek beschikbaar is als gevolg van het niet verkrijgen van metafasen voor karyotypering. Vervolgonderzoek met behulp van interfase fluorescentie-insitu-hybridisatie (FISH)-techniek kan uitkomst bieden om de belangrijkste chromosomale afwijkingen te detecteren. Bovendien zijn er aanwijzingen dat de door IPSS-gedefinieerde cytogenetische subgroepen opnieuw geclassificeerd dienen te worden. 13 Een andere beperking van de IPSS is dat geen rekening is gehouden met nieuw gedefinieerde prognostische parameters, zoals lactaatdehydrogenase (LDH), beenmergfibrose en transfusieafhankelijkheid De WPSS (een op de WHO gebaseerd prognostisch scoringssysteem) weegt naast de WHO-diagnose ook de transfusiebehoefte. 17,18 De definitie van transfusiebehoefte is echter subjectief. 19 Prospectieve studies zullen de rol van de WPSS moeten aantonen. Recentelijk verschenen studies wijzen op de prognostische betekenis van de aanwezigheid van blasten in perifeer bloed van MDS-patiënten. 20 De aanwezigheid van meer dan 10 blasten per μl in perifeer bloed gemeten met FCM is geassocieerd met een kortere leukemievrije overleving. De prognose van RA-patiënten waarbij blasten in het perifeer bloed aantoonbaar zijn, lijkt vergelijkbaar met die van patiënten met RAEB Bij het meten van blasten in perifeer bloed dient er echter wel rekening gehouden te worden met de aanwezigheid van een eventuele fibrotische component van het beenmerg. 22 De aanwezigheid van myelofibrose is op zich een slechte prognostische indicator en kan aanleiding geven voor het circuleren van blasten in perifeer bloed. Flowcytometrie in MDS Op dit moment heeft FCM een toepassing binnen de standaarddiagnostiek en minimale residuale ziektebepaling van onder andere AML. Er zijn een aantal 42
4 Tabel 3. Veel voorkomende flowcytometrische afwijkingen in MDS. (CD34 + ) myeloïde progenitoren absolute en relatieve toename in (CD34 + ) myeloïde progenitorcellen expressie van CD11b en/of CD15* afwezige expressie van CD13, CD33, HLA-DR expressie van lymfoïde antigenen: CD5, CD7 of CD56 zwakke CD45-expressie abnormaal hoge/zwakke CD34-intensiteit abnormaal zwakke CD38-expressie B-celprogenitoren (CD34 + /CD10 + of CD19 + ) absolute en relatieve afname (ten opzichte van alle (CD34 + ) myeloïde progenitorcellen) neutrofiele granulocyten hypogranulatie (verlaagde SSC ten opzichte van lymfocyten) abnormale verhouding tussen CD11b, CD13, CD16 en HLA-DR asynchrone expressie van antigenen afwezigheid CD13 en/of CD33 expressie van lymfoïde antigenen, overexpressie CD56 zwakke CD45-expressie afwezigheid CD10 op rijpe granulocyten monocyten abnormale verhouding tussen CD13, CD11b, HLA-DR, CD14 en CD33 afwezige expressie van CD13, CD14, CD16 en/of CD33 expressie van CD34 expressie van lymfoïde antigenen, overexpressie CD56 afwijkende expressie CD64 erytroïde voorlopers abnormale expressie CD45 expressie van CD34 abnormale expressie CD71, CD117 en/of CD235a *(immature) basofielen kunnen CD34 en CD11b co-expressie hebben. HLA-DR=humaan leukocyt antigeen-dr, SSC= side scatter. voorwaarden waaraan FCM zal moeten voldoen voordat het algemeen toegepast kan worden binnen de diagnostiek en risicostratificatie voor MDS. De gemeten parameters dienen voldoende specifiek en sensitief te zijn en de uitslag eenvoudig te interpreteren. Tevens moet het reproduceerbaar zijn bij toepassing door verschillende personen, maar ook tussen laboratoria. Binnen de werkgroep Flowcytometrie in MDS van de Nederlandse Vereniging voor Cytometrie wordt er gestreefd naar een gestandaardiseerde benadering van FCM in MDS binnen Nederland. Hiertoe is een minimaal diagnostisch panel van antistoffen vastgesteld 43 v o l. 6 nr n e d e r l a n d s t i j d s c h r i f t v o o r H E M a t o l o g i e
5 A B C Figuur 1. Voorbeelden van normale en afwijkende differentiatiepatronen van granulocyten, monocyten en expressie van lymfoïde antigenen op myeloïde blasten. De linker kolom toont analyses in normaal beenmerg; de middelste en rechter kolom zijn analyses in MDS-patiënten. De pijlen geven de richting aan van de differentiatie van onrijp naar rijp. A. De expressie van CD11b en CD13 in de myeloïde reeks is weergegeven. De donkerblauw gekleurde cellen zijn myeloblasten, lichtblauw promyelocyten, groen myelocyten, roze metamyelocyten en rood rijpe granulocyten. In de middelste figuur is sprake van overexpressie van CD11b en in de rechter figuur linksverschuiving en overexpressie van CD13. B. De expressie van HLA-DR en CD11b in de monocytaire uitrijping is weergegeven. In beide MDS-voorbeelden is sprake van een te lage HLA-DR-expressie; in de middelste is eveneens CD11b verlaagd. C. Hier is aberrante expressie van CD7 op CD34 pos myeloblasten in MDS te zien. APC= allophycocyanin, FITC= fluorescein isothiocyanate, HLA-DR=humaan leukocyt antigeen-dr, MDS=myelodysplastisch syndroom, PE= phycoerythrin. waarmee afwijkingen in de myelomonocytaire en erytroïde reeks kunnen worden geanalyseerd. Tijdens de internationale European LeukemiaNet MDS-werkgroep in maart 2008 is geprobeerd consensus te bereiken over de benadering van FCM in MDS. In de meerderheid van de tot nu toe beschreven MDS- FCM-studies ligt de nadruk op de analyse van de myelomonocytaire populatie in het beenmerg. Deze wordt onderverdeeld in blasten, uitrijpende myeloïde cellen (granulocyten) en monocytaire cellen. Elke subpopulatie wordt geïdentificeerd op basis van CD45-expressie en zijwaartse lichtverstrooiing ( side scatter ; SSC). Additionele markercombinaties worden gebruikt om subpopulaties nader te identificeren, zoals CD34 en CD117 voor myeloblasten, CD33 voor granulocyten en CD14 voor monocyten. Het is belangrijk eerst de 44
6 A B Figuur 2. Myeloblasten en progenitor-b-cellen in normaal beenmerg (A) en MDS (B). Weergegeven is de zijwaartse lichtverstrooiing ( side scatter ; SSC) en CD45-expressie van voorlopercellen. Myeloblasten hebben een hogere CD45- en SSC-expressie (rode pijlen) in vergelijking tot progenitor-b-cellen (paarse pijlen). Een afname van progenitor-b-cellen wordt gezien in MDS. MDS=myelodysplastisch syndroom, PerCP= peridinin-chlorophyll-protein complex, SSC=side scatter. expressiepatronen van normaal beenmerg te definiëren en dit als referentie te gebruiken; er zijn relatief weinig variaties in de gezonde controlegroep. De variaties zijn veelal gerelateerd aan de leeftijd, zoals een verschuiving in de grootte van verschillende subpopulaties. 23 Het is niet alleen belangrijk de afwijkingen die worden gemeten bij MDS te vergelijken met normaal beenmerg, maar ook met pathologische controles met inachtneming van de leeftijd. Afwijkingen die gevonden kunnen worden bij MDS met behulp van FCM zijn hypogranulariteit van de granulocyten waargenomen als een verlaagde SSC. Een stoornis in de uitrijping van granulocyten en monocyten uit zich in afwijkende expressiepatronen van diverse markers. Op basis van antigeenexpressie kunnen de verschillende differentiatiestadia van granulocyten onderscheiden worden. Myeloblasten zijn CD11b neg CD13 pos, promyelocyten CD11b neg-dim CD13 dim, myelocyten CD11b pos CD13 neg, metamyelocyten CD11b pos CD13 dim en segmentkernige granulocyten CD11b pos CD13 pos. Het komt ook voor dat onrijpe markers tot expressie worden gebracht op rijpe cellen en omgekeerd. Zo kan CD34 aanwezig zijn op granulocyten en CD13 en/of CD33 juist ontbreken. In Tabel 3 op pagina 43 wordt een overzicht gegeven van afwijkingen die gevonden kunnen worden bij MDS. Lymfatische markers zoals CD5, CD7, CD19 en CD56 kunnen voorkomen op myeloïde blasten, myeloïde en monocytaire cellen; expressie van CD7 is geassocieerd met een slechte prognose. 24 In Figuur 1 en 2 op pagina 44 en 45 worden een aantal voorbeelden getoond van flowcytometrische afwijkingen bij patiënten met MDS. Ook erytroïde cellen kunnen afwijkingen vertonen in markerexpressie tijdens uitrijping van erytroblast tot rijpe rode bloedcel. Onderzoek van dysplasie in de erytroïde reeks is buitengewoon lastig vanwege het gebrek aan goede markers. De markers die tot nu toe in verband zijn gebracht met dyserytropoëse zijn veelal betrokken bij het ijzermetabolisme, zoals transferrinereceptor (CD71), H-ferritine en M-ferritine. 25 De expressie van M-ferritine is gecorreleerd met de aanwezigheid van ringsideroblasten. Een afwijkend ijzermetabolisme is ook wel gebruikt als pathofysiologische verklaring voor de verhoogde gevoeligheid van apoptose in de erytroïde reeks. Dysplasie van de megakaryocytopoëse door middel van FCM is in onderzoek. Dit wordt onder andere bemoeilijkt door de lage frequentie van het aantal megakaryocyten in het beenmerg. Om flowcytometrische afwijkingen te kunnen analyseren in relatie tot gevalideerde classificerende en prognostische parameters in MDS zoals de WHO, IPSS en WPSS, worden de myelomonocytaire afwijkingen gecategoriseerd en vertaald naar een numerieke MDSflowscore volgens een flow cytometric scoring system (FCSS). 26 De FCSS is gebaseerd op myelomonocytaire afwijkingen, zoals verlaagde granulariteit, abnormale CD45-expressie, abnormale differentiatiepatronen, percentage blasten en de expressie van lymfoïde antigenen op myeloïde cellen. De afwijkingen krijgen een score toegekend waarbij onder andere de expressie van lymfoïde antigenen en een verhoogd percentage blasten extra zwaar weegt. Uit een validatiestudie komt 45 v o l. 6 nr n e d e r l a n d s t i j d s c h r i f t v o o r H E M a t o l o g i e
7 Aanwijzingen voor de praktijk 1. De WHO-2008 vormt de basis voor de huidige classificatie van myelodysplastisch syndroom (MDS) Flowcytometrie (FCM) gaat een belangrijke rol spelen bij zowel de diagnose als de risicostratificatie van MDS. Bij patiënten die niet voldoen aan de minimale diagnostische criteria voor MDS kan nauwgezet vervolgen met onder ander FCM uitkomst bieden. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat FCM in staat is laagrisico-mds-patiënten met een ongunstig klinisch beloop te onderscheiden. De bevindingen zullen worden gevalideerd in prospectieve klinische studies. naar voren dat de FCSS in staat is om leukemievrije overleving na allogene transplantatie te voorspellen onafhankelijk van de IPSS ( hazard ratio (HR) 2,08, 95% betrouwbaarheidsinterval (BI) 1,2-6,7, p=0,02). 27 Binnen de IPSS-subgroepen is de FCSS van aanvullend belang aangezien patiënten met een hoge FCSS een slechter klinisch beloop kennen dan patiënten met een lage FCSS. Een significant hogere FCSS bij diagnose werd gezien bij patiënten met een hoge transfusiebehoefte en/of progressie naar ten minste RAEB-1 binnen 18 maanden (p=0,006). 20 Opvallend was dat de aberrante aanwezigheid van een lymfatische marker op myeloblasten het merendeel van deze patiënten kon identificeren (zie Figuur 3). Er is al beschreven dat aberrante expressie van CD7 is geassocieerd met een slechte prognose. 16 Expressie van lymfatische markers op myeloblasten was aantoonbaar bij 38% van de patiënten met laagrisico-mds die minder dan 5% blasten hadden. Expressie van CD7 op myeloïde blasten was zelfs al aanwezig bij 33% van de RA +/- RS- en MDS-U-patiënten. 28 Deze data laten zien dat met behulp van FCM, patiënten kunnen worden geïdentificeerd met een ander klinisch beloop welke niet door de huidige en gevalideerde parameters worden herkend. Er zijn vele voordelen aan het gebruik van FCM in MDS; er zijn echter ook kanttekeningen te plaatsen. Het is goed te beseffen dat flowcytometrische afwijkingen niet noodzakelijkerwijs specifiek zijn voor MDS. Multilineaire dysplasie wordt bijvoorbeeld ook gezien bij een slechte voedingstoestand, vitamine- B12-deficiëntie, gebruik van cytostatica en immuunsuppressiva. Vergelijking van flowscores van gezonde donoren, pathologische controles en MDS-patiënten laat zien dat vooral de mate van afwijking van normaal belangrijk is. Bij MDS komen veelal meer afwijkingen tegelijk voor, resulterend in een hogere flowscore dan in controlegroepen. Andere valkuilen zijn dat bepaalde afwijkingen ook worden waargenomen of veroorzaakt door onjuiste behandeling van materiaal, een te late analyse (>24 uur na afname), onzuiverheid van een subpopulatie door aanwezigheid van bijvoorbeeld basofielen of plasmacellen in de blastenpopulatie en genetische polymorfismen. Daarnaast kan perifeer bloedbijmenging, afhankelijk van de hoeveelheid, invloed hebben op de differentiatiepatronen van granulocyten. Het bemoeilijkt ook het kwantificeren van blasten of relatief kleine celpopulaties in het beenmerg met behulp van FCM. MDS-flowscore n=23 8% aberrante markerexpressie n.s. (p=0,079) Conclusie De grote mate van heterogeniteit van myelodysplastisch syndroom (MDS) maakt classificatie en risicostratificatie van MDS tot een uitdaging. De rol van flowcytomep= n=20 70% aberrante markerexpressie n.s. (p=0,13) n=10 70% aberrante markerexpressie Figuur 3. De relatie tussen de MDS-flowscore, transfusiebehoefte en ziekteprogressie. Patiënten in de progressieve groep hebben een significant hogere flowscore vergeleken met patiënten in de niet-transfusie afhankelijke groep (niet-transf. afh.). Aberrante lymfoïde merkerexpressie (aberr. merker expressie) op myeloblasten wordt voornamelijk gezien bij patiënten die transfusie afhankelijk (transf. afh.) zijn dan wel progressieve ziekte (progr. ziekte) ontwikkelen. CD5-expressie (blauw), CD56- expressie (groen) en CD7-expressie (rood) op myeloblasten. RAEB-2-patiënten werden uitgesloten van deze analyse. 46
8 trie (FCM) binnen MDS zou tweeledig kunnen zijn. Enerzijds kan het ingezet worden als diagnostisch middel in gevallen waarbij door middel van cytomorfologie en cytogenetica geen definitieve diagnose verkregen kan worden. Daarnaast hebben diverse studies aangetoond dat op FCM gebaseerde bevindingen in staat zijn om onafhankelijk van klassieke prognostische scoringssystemen een voorspelling te doen over ziektebeloop en overleving. Anderzijds is er een plaats voor de FCM binnen de risicostratificatie van MDS. Prospectieve studies zijn nodig om deze methode te valideren. De opkomst van nieuwe therapievormen voor de behandeling van laag en intermediair-i risico MDS maakt het noodzakelijk deze groepen beter te identificeren. Referenties 1. Rollison DE, Howlader N, Smith MT, Strom SS, Merritt WD, Ries LA, et al. Epidemiology of myelodysplastic syndromes and chronic myeloproliferative disorders in the United States, , using data from the NAACCR and SEER programs. Blood 2008;112: Corey SJ, Minden MD, Barber DL, Kantarjian H, Wang JC, Schimmer AD. Myelodysplastic syndromes: the complexity of stem-cell diseases. Nat Rev Cancer 2007;7: Cazzola M, Malcovati L. Myelodysplastic syndromes - coping with ineffective hematopoiesis. N Engl J Med 2005;352: Steensma DP, Bennett JM. The myelodysplastic syndromes: diagnosis and treatment. Mayo Clin Proc 2006;81: Schumacher B, Garinis GA, Hoeijmakers HJ. Age to survive: DNA damage and aging. Trends in Genet 2008;24: Bennett JM, Catavsky D, Daniel MT, Flandrin G, Galton DA, Gralnick HR, et al. Proposals for the classification of the myelodysplastic syndromes. Br J Haematol 1982;51: Vardiman JW, Harris NL, Brunning RD. The World Health Organization (WHO) classification of the myeloid neoplasms. Blood 2002;100: Brunning RD, Orazi A, Germing U, LeBeau M, Porwit A, Baumann I, et al. Myelodysplastic syndromes/neoplasms. In: WHO Classification of Tumours of Haematopoietic and Lymphoid Tissues. Swerdlow SH, Campo E, Harris NL, Jaffe ES, Pileri SA, Stein H, et al., (Eds). IARC, Lyon, Stetler-Stevenson M, Arthur DC, Jabbour N, Xie XY, Molldrem J, Barrett AJ, et al. Diagnostic utility of flow cytometric immunophenotyping in myelodysplastic syndrome. Blood 2001;98: Valent P, Horny HP, Bennett JM, Fonatsch C, Germing U, Greenberg P, et al. Definitions and standards in the diagnosis and treatment of the myelodysplastic syndromes: Consensus statements and report from a working conference. Leuk Res 2007;31: Malcovati L, Della Porta MG, Lunghi M, Pascutto C, Vanelli L, Travaglino E, et al. Flow cytometry evaluation of erythroid and myeloid dysplasia in patients with myelodysplastic syndrome. Leukemia 2005;19: Greenberg P, Cox C, LeBeau MM, Fenaux P, Morel P, Sanz G, et al. International scoring system for evaluating prognosis in myelodysplastic syndromes. Blood 1997;89: Haase D, Germing U, Schanz J, Pfeilstöker M, Nösslinger T, Hildebrandt B, et al. New insights into the prognostic impact of the karyotype in MDS and correlation with subtypes: evidence from a core database of patients. Blood 2007;110: Germing U, Hildebrandt B, Pfeilstöker M, Nösslinger T, Valent P, Fonatsch C, et al. Refinement of the international prognostic scoring system (IPSS) by including LDH as an additional prognostic variable to improve risk assessment in patients with primary myelodysplastic syndromes (MDS). Leukemia 2005;19: Cassano E, Giordano M, Riccardi A, Coci A, Cazzola M. Myelodysplastic syndromes: a multiparametric study of prognostic factors and a proposed scoring system. Haematologica 1990;75: Malcovati L, Della Porta MG, Pascutto C, Invernizzi R, Boni M, Travaglino E, et al. Prognostic factors and life expectancy in myelodysplastic syndromes classified according to WHO criteria: a basis for clinical decision making. J Clin Oncol 2005;23: Malcovati L, Germing U, Kuendgen A, Della Porta MG, Pascutto C, Invernizzi R, et al. Time-dependent prognostic scoring system for predicting survival and leukemic evolution in myelodysplastic syndromes. J Clin Oncol 2007;25: Alessandrino EP, Della Porta MG, Bacigalupo A, Van Lint MT, Falda M, Onida F, et al. WHO classification and WPSS predict posttransplantation outcome in patients with myelodysplastic syndrome: a study from the Gruppo Italiano Trapianto di Midollo Osseo (GITMO). Blood 2008;112: Bowen TD, Fenaux P, Hellstrom-Lindberg E, De Witte T. Timedependent prognostic scoring system for myelodysplastic syndromes has significant limitations that may influence its reproducibility and practical application. J Clin Oncol 2008;26: Cesana C, Klersy C, Brando B, Nosari A, Scarpati B, Scampini L, et al. Prognostic value of circulating CD34+ cells in myelodysplastic syndromes. Leuk Res 2008;32: Knipp S, Strupp C, Gatterman N, Hildebrandt B, Schapira M, Giagounidis A, et al. Presence of peripheral blasts in refractory anemia and refractory cytopenie with multilineage dysplasia predicts an unfavourable outcome. Leuk Res 2008;32: Alhan C, Westers TM, Ossenkoppele GJ, Van de Loosdrecht AA. Do peripheral blasts count in myelodysplastic syndromes? Leuk Res 2009;33: Van Lochem EG, Van der Velden VH, Wind HK, Te Marvelde JG, Westerdaal NA, Van Dongen JJ. Immunophenotypic differentiation patterns of normal hematopoiesis in human bone marrow: reference patterns for age-related changes and disease-induced 47 v o l. 6 nr n e d e r l a n d s t i j d s c h r i f t v o o r H E M a t o l o g i e
9 shifts. Cytometry B Clin Cytom 2004;60: Ogata K, Nakamura K, Yokose N, Tamura H, Tachibana M, Taniguchi O, et al. Clinical significance of phenotypic features of blasts in patients with myelodysplastic syndrome. Blood 2002;100: Della Porta MG, Malcovati L, Invernizzi R, Travaglino E, Pascutto C, Maffioli M, et al. Flow cytometry evaluation of erythroid dysplasia in patients with myelodysplastic syndrome. Leukemia 2006;20: Wells DA, Benesch M, Loken MR, Vallejo C, Myerson D, Leisenring WM, et al. Myeloid and monocytic dyspoiesis as determined by flow cytometric scoring in myelodysplastic syndrome correlates with the IPSS and with outcome after hematopoietic stem cell transplantation. Blood 2003;102: Scott BL, Wells DA, Loken MR, Myerson D, Leisenring WM, Deeg HJ. Validation of a flow cytometric scoring system as a prognostic indicator for posttransplantation outcome in patients with myelodysplastic syndrome. Blood 2008;112: Van de Loosdrecht AA, Westers TM, Westra AH, Dräger AM, Van der Velden VH, Ossenkoppele GJ. Identification of distinct prognostic subgroups in low and intermediate-1 risk myelodysplastic syndromes by flow cytometry. Blood 2008;111: Ontvangen 14 oktober 2008, geaccepteerd 19 januari Correspondentieadres Mw. drs. C. Alhan, promovenda en basisarts Mw. dr. ing. T.M. Westers, onderzoeksmedewerker Dhr. prof. dr. G.J. Ossenkoppele, internist-hematoloog Dhr. dr. A.A. van de Loosdrecht, internist-hematoloog VU medisch centrum Afdeling Hematologie Postbus MB Amsterdam Tel.: adres: a.vandeloosdrecht@vumc.nl Correspondentie graag richten aan de laatste auteur. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Melden moet! Artsen en apothekers moeten ernstige bijwerkingen bij Lareb melden. Dat staat in de Geneesmiddelen wet. Alleen door kennis met elkaar te delen, krijgen we inzicht in de voor- en nadelen van een genees middel in de praktijk. Het melden van bijwerkingen kost weinig tijd! Melden kan snel via Dit kan ook rechtstreeks vanuit het elektronisch Farmaco therapeutisch Kompas. Medisch specialisten kunnen ook melden door een geanonimiseerde kopie van de ontslagbrief kosteloos naar Lareb te sturen. Meer informatie op uw melding samen omgaan met bijwerkingen 48
Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom
Workshop Flowcytometrie in MDS 5 september 2012 Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom Canan Alhan VU Medisch Centrum Cancer Center Amsterdam Klinische prognostische
Nadere informatieFlowcytometrie in MDS Marisa Westers
Flowcytometrie in MDS Marisa Westers Amsterdam Standaardisatie van flowcytometrie in MDS 2005 start werkgroep Flow in MDS binnen de Nederlandse Vereniging voor Cytometrie 8 deelnemende laboratoria VU Medisch
Nadere informatieHet myelodysplastische syndroom: diagnostiek en risicoanalyse
O V E R Z I C H T S A R T I K E L E N Het myelodysplastische syndroom: diagnostiek en risicoanalyse Auteur Trefwoorden P.W. Wijermans Myelodysplastisch syndroom, WHO-classificatie, IPPS-risicoscore. Samenvatting
Nadere informatieDiagnostische score van flowcytometrie in MDS
Diagnostische score van flowcytometrie in MDS Marisa Westers Afdeling Hematologie, VU Medisch Centrum, Amsterdam Flowcytometrie bij MDS MDS is een maligniteit diagnose MDS heeft verstrekkende en levenslange
Nadere informatieFlowcytometrische detectie van afwijkende erytroïde en myelomonocytaire cellen in MDS
Flowcytometrische detectie van afwijkende erytroïde en myelomonocytaire cellen in MDS Bijan Moshaver, Ellen Kramer; Isala klinieken Frank Preijers,Hans Veenstra; UMCN St Radboud Christa Homburg; Sanquin
Nadere informatieRichtlijn Flowcytometrie bij MDS
Richtlijn Flowcytometrie bij MDS Werkgroep Nederlandse vereniging voor Cytometrie Daniel den Hoed Kliniek, Rotterdam Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Isala klinieken, Zwolle Sanquin, Amsterdam SKION,
Nadere informatieMyelodysplastisch syndroom
Myelodysplastisch syndroom Dr. A.H.E. Herbers Hematoloog-Oncoloog 7 februari 2018 Myelodysplastisch syndroom Masterclass 7/2/18 Myelodysplastisch syndroom= MDS Opbouw presentatie: Meeste informatie is
Nadere informatieModule n : workshop BC 202. Title : Dysplasia in MDS. Molecular Biology and Cytometry Course, May , Mol
Module n : workshop BC 202 Title : Dysplasia in MDS Lecturer : Jan Philippé Molecular Biology and Cytometry Course, May 7-8 2009, Mol Myelodysplasie (MDS) Heterogene groep verworven aandoeningen van de
Nadere informatieDiagnose en classificatie van myelodysplastische syndromen volgens FAB- en WHO-classificatie in het UZ Leuven. Jan Rega 24/05/2011
Diagnose en classificatie van myelodysplastische syndromen volgens FAB- en WHO-classificatie in het UZ Leuven Jan Rega 24/05/2011 Inhoud 1. Definitie 2. Epidemiologie en etiologie 3. Kliniek 4. Diagnostiek
Nadere informatieRichtlijnen voor flowcytometrie in MDS
Richtlijnen voor flowcytometrie in MDS Marisa Westers Afdeling Hematologie, VU Medisch Centrum, Amsterdam Implementatie van MDS-FCM in NL (NVC MDS-flow-werkgroep) Discussie over te voeren strategie vanuit
Nadere informatieWorkshop Master Class: flowcytometrie in MDS
Workshop Master Class: flowcytometrie in MDS Werkgroep: Progenitoren Rik Brooimans, Andre Bijkerk, Laboratorium Medische en Tumorimmunologie, Erasmus MC Daniel den Hoed, Rotterdam André Mulder, Afdeling
Nadere informatieMyelodysplastisch syndroom
Myelodysplastisch syndroom Regionale richtlijn IKW, Versie: 1.1 Laatst gewijzigd: 11-02-2002 Methodiek: Consensus based Verantwoording: Regionale tumorwerkgroep haemato-oncologie Inhoudsopgave Algemeen...1
Nadere informatieMyelodysplasie. Ellen Kramer, Isala Zwolle 7 maart 2013
Myelodysplasie Ellen Kramer, Isala Zwolle 7 maart 2013 WHO, afgrenzing met andere beelden Kenmerken van MDS, algemeen Beenmerg cellulariteit doorgaans toegenomen, soms normocellulair, soms hypocellulair
Nadere informatieMYELODYSPLASTISCH SYNDROOM. Wat is Myelodysplastisch Syndroom (MDS)?
MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM Wat is Myelodysplastisch Syndroom (MDS)? De benaming Myelodysplastisch Syndroom (MDS), ook wel myelodysplasie genoemd, staat voor een groep van beenmergstoornissen waarbij de
Nadere informatieMyelo-Dysplastisch Syndroom
Myelo-Dysplastisch Syndroom 1938 Refractory anemia, Rhoades 1949 Chronic erythremic myelosis, Dameshek 1963 Smoldering acute leukemia, Rheingold 1973 Pre-leukemic syndrome, Saarni 1982 Myelodysplastic
Nadere informatieWHO classificatie AML RBM 15-januari 2009
WHO classificatie AML 2008 RBM 15-januari 2009 AML > 20% blasten in beenmerg of bloed uitzondering AML met t(8;21), inv(16),t(16;16) of t(15;17) Promonocyten worden bij de blasten gerekend AML with recurrent
Nadere informatieHet myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor diagnostiek 2013
1 Het myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor diagnostiek 2013 Myelodysplastic syndromes: guidelines for diagnosis 2013 A.A. van de Loosdrecht, G. Huls, P. Wijermans, B. Löwenberg, M. Jongen-Lavrencic,
Nadere informatieEpoëtine +/- hematopoëtische groeifactoren bij myelodysplastische syndromen
Epoëtine +/- hematopoëtische groeifactoren bij myelodysplastische syndromen Toelichting Mede op grond van internationale richtlijnen (Bowen et al., 2003) worden erytropoëse stimulerende groeifactoren (epoëtine-α,
Nadere informatiesamenstelling Nieuw in de loop van 2019 Rik Brooimans (ErasmusMC) Tot nu toe Christa Homburg (Sanquin) Alice Gerrits (Zwolle) Alice Gerrits (Zwolle)
samenstelling Tot nu toe Christa Homburg (Sanquin) maakt beoordeling scorelijst Alice Gerrits (Zwolle) casus leverancier Andries Bloem (UMCU) Huib Storm (Leeuwarden) Els Moreau (Roesselaere, België) Michel
Nadere informatieCAT Critically Appraised Topic. Flowcytometrische scores bij MDS: een meerwaarde zonder meerkost?
CAT Critically Appraised Topic Flowcytometrische scores bij MDS: een meerwaarde zonder meerkost? Author: Astrid Muyldermans Supervisor: Dr. J. Emmerechts Date: 30 mei 2017 CLINICAL BOTTOM LINE De diagnose
Nadere informatieWie is de expert? Immuunfenotypering van hematologische maligniteiten
Wie is de expert? Immuunfenotypering van hematologische maligniteiten Christa Homburg Sanquin Diagnostiek, hoofd laboratorium Immunocytologie Namens nomenclatuurcommissie, Leu/Ly typering, sectie IMCD
Nadere informatieMYELODYSPLASIE. Stef MEERS, MD, PhD Hematoloog Iridium Kankernetwerk Zorgprogramma Oncologie Voorkempen 1 december 2010
MYELODYSPLASIE Stef MEERS, MD, PhD Hematoloog Iridium Kankernetwerk Zorgprogramma Oncologie Voorkempen 1 december 2010 Indeling Pathogenese van MDS Classificatie / Risicostratificatie Behandeling Pathogenese
Nadere informatiehet myelodysplastisch syndroom
het myelodysplastisch syndroom Arjan A. van de Loosdrecht Department of Hematology VU University Medical Center Cancer Center Amsterdam (CCA) Amsterdam, The Netherlands Oncologie dagen 2014 Ede, Reehorst
Nadere informatieBloedwaarden. Wat zeggen ze en wat kunnen we er mee? Landelijke contactdag Stichting Hematon 11 oktober 2014. door Joost Lips
Bloedwaarden Wat zeggen ze en wat kunnen we er mee? Landelijke contactdag Stichting Hematon 11 oktober 2014 door Joost Lips Aanvraag bloedonderzoek Bloedafname Bewerking afgenomen bloed (1) Kleuren van
Nadere informatieKwaliteitscontrole binnen de moleculaire diagnostiek van hematologische maligniteiten
Radboud University Medical Centre Nijmegen Centre for Molecular Life Sciences Kwaliteitscontrole binnen de moleculaire diagnostiek van hematologische maligniteiten Bert van der Reijden, PhD Laboratorium
Nadere informatieHematologie: werken in teamverband!
Hematologie: werken in teamverband! Hematologie Zeer intense samenwerking tussen clinicus, klinisch bioloog, anatomopatholoog en cytogeneticus is cruciaal Aan hand van twee casussen willen we het zorgpad
Nadere informatieMinimale restziekte en leukemische stamceldetectie bij acute myeloïde leukemie: nieuwe aanpak van klinische besluitvorming
Minimale restziekte en leukemische stamceldetectie bij acute myeloïde leukemie: nieuwe aanpak van klinische besluitvorming Minimal residual disease and leukemic stem cell detection in acute myeloid leukemia:
Nadere informatieIs er een rol voor het gebruik van Immunoglobulinen bij CML? M. Roeven Canisius Wilhemina Ziekenhuis Nijmegen
Is er een rol voor het gebruik van Immunoglobulinen bij CML? M. Roeven Canisius Wilhemina Ziekenhuis Nijmegen Opbouw Casus Bespreking literatuur Hypothesen met betrekking tot casus Voorgeschiedenis: 1957
Nadere informatieSecundaire ijzerstapeling
Secundaire ijzerstapeling een belangrijke chronische transfusiecomplicatie Marlijn Hoeks Hematoloog io Radboudumc PhD student CCTR Sanquin Research Leiden 29-11-2017 1 Inhoud Achtergrond secundaire ijzerstapeling
Nadere informatieINFOBLAD MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM (MDS)
INFOBLAD MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM (MDS) Stichting Contactgroep Leukemie, najaar 2008 De Stichting Contactgroep Leukemie brengt (ex) leukemiepatiënten en hun naasten met lotgenoten in contact, informeert
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nieuwe vooruitzichten in de karakterisering en behandeling van acute myeloïde leukemie Nederlandse samenvatting 134 Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker, een kwaadaardige aandoening
Nadere informatieGLOBAAL RAPPORT EXTERNE KWALITEITSEVALUATIE VOOR ANALYSEN KLINISCHE BIOLOGIE BEENMERGONDERZOEK
ISSN 0778-8363 FEDERALE OVERHEIDSDIENST, VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE DIENST VOOR LABORATORIA VAN KLINISCHE BIOLOGIE COMITE VAN DESKUNDIGEN
Nadere informatieMyelofibrose, PV en ET. Harry C Schouten Department of Hematology Maastricht University Medical Center Maastricht, Netherlands
Myelofibrose, PV en ET Harry C Schouten Department of Hematology Maastricht University Medical Center Maastricht, Netherlands plt ery MSC PSC mono neutro eo baso Blympho LSC T lympho MyeloProliferatieve
Nadere informatieFEDERALE OVERHEIDSDIENST, VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE
FEDERALE OVERHEIDSDIENST, VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE DIENST VOOR LABORATORIA VAN KLINISCHE BIOLOGIE COMITE VAN DESKUNDIGEN GLOBAAL RAPPORT
Nadere informatieCAT Critically Appraised Topic. Nut van flowcytometrie bij MDS
Auteur: Steven Pauwels Supervisor: dr. J Rummens, dr. B. Maes, dr. V. Peeters Date: 21-04-2010 CLINICAL BOTTOM LINE CAT Critically Appraised Topic Nut van flowcytometrie bij MDS Niettegenstaande flowcytometrie
Nadere informatieFolliculair Lymfoom graad 3B (FL3B)
Nederlandse samenvatting Folliculair Lymfoom graad 3B (FL3B) Inleiding Een maligne lymfoom is een kwaadaardige woekering van witte bloedcellen die zich meestal manifesteert in lymfeklieren en zich verspreidt
Nadere informatieWORKSHOP ANEMIE. een Maastrichtse aanpak. Michel van Gelder internist-hematoloog
WORKSHOP ANEMIE een Maastrichtse aanpak Michel van Gelder internist-hematoloog met dan aan: Sacha Zeerleder(hematoloog, AMC) & Arno Gingele(1 e jaarsaios, MUMC) Na deze Workshop ben je ONGETWIJFELD in
Nadere informatieJuveniele myelomonocytaire leukemie. Andrica de Vries
Juveniele myelomonocytaire leukemie Andrica de Vries CMMol bij kinderen, anders dan bij volwassenen? Andrica de Vries Casus 2 jaar oud meisje Symptomen: moeheid, recidiverende infecties, bleek, hepatosplenomegalie
Nadere informatieLeukemie/Lymfoom Immunofenotypering. bespreking najaar 2018 Sectie IMCD 22 November 2018 Zwolle
Leukemie/Lymfoom Immunofenotypering bespreking najaar 2018 Sectie IMCD 22 November 2018 Zwolle Woord vooraf: 1. De minimale panels zijn leidend in de beoordeling. 2. Pre-analytische fase wordt in MUSE-rapport
Nadere informatiePresentatie Een 24-jarige vrouw presenteert zich met hypermenorrhoea, veel hematomen en bloedneuzen. Haar vorige menstruatie verliep normaal.
CASUS 2 Presentatie Een 24-jarige vrouw presenteert zich met hypermenorrhoea, veel hematomen en bloedneuzen. Haar vorige menstruatie verliep normaal. Lichamelijk onderzoek Bleek, veel hematomen, veel bloed
Nadere informatieRBM terugkommiddag Huishoudelijke mededelingen. 22 juni 2011
RBM terugkommiddag Huishoudelijke mededelingen 22 juni 2011 Huishoudelijke mededelingen Volgende terugkommiddag januari 2012, datum volgt Algemeen mailadres: RBM@erasmusmc.nl Adreswijzigingen of contactpersonen
Nadere informatieSamenvatting voor niet ingewijden
Samenvatting voor niet ingewijden Samenvatting voor niet ingewijden Hematopoïese Bloedcellen worden in het beenmerg gevormd waar de moedercellen, de zogenaamde stamcellen, zich bevinden. Deze stamcel kan
Nadere informatieAcute myeloïde leukemie. Dimitri A. Breems, MD, PhD Internist-Hematoloog Ziekenhuis Netwerk Antwerpen
Acute myeloïde leukemie Dimitri A. Breems, MD, PhD Internist-Hematoloog Ziekenhuis Netwerk Antwerpen Normale bloedcelvorming Acute myeloïde leukemie (AML) Klonale proliferatie van immature hematopoëtische
Nadere informatieHow to improve diagnostics in idiopathic cytopenia by using a targeted NGS gene panel. Yannick Wouters Promotor: Dr. Helena Devos
How to improve diagnostics in idiopathic cytopenia by using a targeted NGS gene panel Yannick Wouters Promotor: Dr. Helena Devos Myelodysplastisch syndroom (MDS) Prevalentie en definitie 75 nieuwe diagnoses
Nadere informatieBloedplaatjes of trombocyten die belangrijk zijn voor de bloedstolling.
Flowcytometrie bij PNH PNH is het gevolg van een genetische verandering in een bloedstamcel. Als gevolg hiervan ontbreken bij afstammelingen van deze cel bepaalde eiwitten. Deze eiwitten hebben gemeenschappelijk,
Nadere informatieCAR-T THERAPIE VOOR ACUTE LEUKEMIE: SUCCESSEN, UITDAGINGEN, OPEN VRAGEN
DIENST HEMATOLOGIE UZ GENT CAR-T THERAPIE VOOR ACUTE LEUKEMIE: SUCCESSEN, UITDAGINGEN, OPEN VRAGEN PENTALFA 15 NOVEMBER 2018 Prof. Dr. Tessa Kerre UZG ACUTE LEUKEMIE: ALL VS AML VS MPAL 2 ALL VS AML Hematopoëse
Nadere informatieToegespitste benadering voor de individuele patiënt met acute myeloïde leukemie
Toegespitste benadering voor de individuele patiënt met acute myeloïde leukemie 4 oktober 2018 Jurjen Versluis j.versluis.1@erasmusmc.nl Klinische Dag NVvH 04 oktober 2018 Disclosure belangen Jurjen Versluis
Nadere informatiePAROXYSMALE NACHTELIJKE HEMOGLOBINURIE
PAROXYSMALE NACHTELIJKE HEMOGLOBINURIE Henk Wind Afdeling Immunologie Erasmus MC Woerden 30-10-2008 INTRODUCTIE PNH is het gevolg van een klonale expansie van een gemuteerde hematopoëtische stamcel. Klinisch
Nadere informatieMyelodysplastic syndromes in the Netherlands: a population-based study on incidence, primary treatment and survival in the period
Het myelodysplastisch syndroom in Nederland: een population-based onderzoek naar incidentie, primaire behandeling en overleving in de periode 001-010 Myelodysplastic syndromes in the Netherlands: a population-based
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting Algemene inleiding Primair bot lymfoom is een zeldzame aandoening. Het is een extranodaal subtype van het grootcellig B non Hodgkin lymfoom, dat zich
Nadere informatieMyelodysplastisch syndroom
Inwendige geneeskunde Myelodysplastisch syndroom www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl INW022 / Myelodysplastisch syndroom / 20-07-2013 2 Myelodysplastisch
Nadere informatieHet beenmergbiopt bij myelodysplastisch syndroom: toegevoegde waarde bij het stellen van de diagnose en bepalen van de prognose
Het beenmergbiopt bij myelodysplastisch syndroom: toegevoegde waarde bij het stellen van de diagnose en bepalen van de prognose Auteurs Trefwoorden E. Verburgh, C. De Wolf-Peeters en G. Verhoef beenmergbiopt,
Nadere informatieTherapie op maat voor patiënt met Acute lymfatische Leukemie. Dr V. de Haas Kinderarts-oncoloog/hematoloog Hoofd SKION laboratorium
Therapie op maat voor patiënt met Acute lymfatische Leukemie Dr V. de Haas Kinderarts-oncoloog/hematoloog Hoofd SKION laboratorium Casus 8-jarig meisje wordt gezien door huisarts - Sinds een week bleek
Nadere informatieEen patiënte met ongebruikelijke blasten. Dr. Kirsten van Lom, afd. Hematologie Dr. King H. Lam, afd. Pathologie
Een patiënte met ongebruikelijke blasten Dr. Kirsten van Lom, afd. Hematologie Dr. King H. Lam, afd. Pathologie Patiënte, 64 jr. Uitstrijk perifeer bloed, beenmergaspiratie en beenmergbiopt bij verdenking
Nadere informatieHoofdstuk1 : Wat is myelodysplastisch syndroom? Hoofdstuk2 : Incidentie van MDS? Hoofdstuk3: Oorzaken van MDS?
inhoud Hoofdstuk1 : Wat is myelodysplastisch syndroom? Hoofdstuk2 : Incidentie van MDS? Hoofdstuk3: Oorzaken van MDS? Hoofdstuk 4 : Wat zijn de symptomen van MDS? - anemie - trombopenie - neutropenie Hoofdstuk
Nadere informatieMRD als prognostische merker in CLL
MRD als prognostische merker in CLL Jan Philippé 2011 Universitair Ziekenhuis Gent 1 Behandelingsstrategieën bij CLL Cramer & Hallek Nat Rev Clin Oncol 2010 2 2 Hoe kan men CLL opvolgen? Watch and wait
Nadere informatieDEFINITIEF GLOBAAL RAPPORT BEENMERGONDERZOEK 2013
scope EXPERTISE, DIENSTVERLENING EN KLANTENRELATIES KWALITEIT VAN MEDISCHE LABORATORIA COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE COMITE VAN EXPERTEN EXTERNE KWALITEITSEVALUATIE VOOR ANALYSEN KLINISCHE BIOLOGIE
Nadere informatieDemethylerende medicatie bij myelodysplastisch syndroom
Stand van zaken Demethylerende medicatie bij myelodysplastisch syndroom Epigenetica als target voor therapie Martijn L. Manson, Ellen J.B. Derissen, Pierre W. Wijermans, Jan H.M. Schellens en Jos H. Beijnen
Nadere informatieAcute megakaryoblasten leukemie
Acute megakaryoblasten leukemie 4 de Hematomorfologie symposium Microscopisch beenmerg onderzoek in de dagelijkse praktijk Rotterdam, 22 maart 2012 Auke Beishuizen Overzicht presentatie Inleiding Casus
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 147 148 Maligne lymfomen zijn kwaadaardige woekeringen van verschillende typen witte bloedcellen. Deze aandoeningen ontstaan meestal in lymfklieren, maar in ongeveer 40% van de
Nadere informatieQuickTime en een TIFF (LZW)-decompressor zijn vereist om deze afbeelding weer te geven. QUIZ
QUIZ Vraag 2 Meerkleurenfluorescentie: Compensatie belangrijk. Hoe ziet deze compensatie eruit? 1 A: juist B: te veel C: geen 2 A: juist B: te weinig C: geen 3 A: te veel B: geen C: juist 4 A: te weinig
Nadere informatieCasus 4: Perifeer bloed: erytroblasten: 600/100 leukocyten
22.06.2011 RBM 2011 Casus 4: Perifeer bloed: erytroblasten: 600/100 leukocyten Casus 4: Nederlands tijdschrift voor hematologie Casus 4 Hoeveel blasten in het NEC heb je nodig voor de diagnose erytroleukemie/aml-
Nadere informatieDr Pypen Yolande. Promotor: Prof. Dr. JL Rummens, Dr. V Peeters, Dr. B Maes, Dr. A Hendrickx
Dr Pypen Yolande Promotor: Prof. Dr. JL Rummens, Dr. V Peeters, Dr. B Maes, Dr. A Hendrickx Inleiding Vraagstelling en appraisel To Do s Voorbeelden Inleiding 1. Principe flowcytometrie 2. Laboratoriumdiagnostiek
Nadere informatieMinimal Residual Disease (MRD)) onderzoek. bij hematologische maligniteiten
Minimal Residual Disease (MRD)) onderzoek bij hematologische maligniteiten MRD Principe, doel en eigenschappen Technieken voor MRD analyse Klinische toepassingen Minimal Residual Disease Bij diagnose:
Nadere informatieChronische myeloproliferatieve aandoeningen
Lessenreeks Hematologie Chronische myeloproliferatieve aandoeningen Chronische myeloproliferatieve aandoeningen (1) Chronische myeloproliferatieve aandoeningen (2) - overproductie van 1 of meerdere myeloïde
Nadere informatieCAT Critically Appraised Topic
CAT Critically Appraised Topic Diagnose en classificatie van myelodysplastische syndromen volgens FABen WHO-classificatie (2001/2008) in het UZ Leuven Author: Dr. Jan Rega Supervisor: Dr. C. Brusselmans
Nadere informatieVan acute myeloïde leukemie (WHO 2001) naar myeloïde precursor neoplasieën (WHO 2008): een kritische vergelijking
Van acute myeloïde leukemie (WHO 2001) naar myeloïde precursor neoplasieën (WHO 2008): een kritische vergelijking From acute myeloid leukaemia (WHO 2001) towards myeloid precursor neoplasms (WHO 2008):
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen
Nadere informatieEen patiënt met atypische chronische myeloïde leukemie en een oncogenetische mutatie in het CSF3R-gen
CASUÏSTIEK 39 Een patiënt met atypische chronische myeloïde leukemie en een oncogenetische mutatie in het CSF3R-gen A patient with atypical chronic myeloid leukemia and an oncogenetic mutation in the CSF3R-gene
Nadere informatieK.B In werking B.S
K.B. 18.3.2011 In werking 1.5.2011 B.S. 30.3.2011 Artikel 33bis GENETISCHE ONDERZOEKEN Wijzigen Invoegen Verwijderen 1. Moleculaire Biologische testen op menselijk genetisch materiaal bij verworven aandoeningen.
Nadere informatieModerator. Speaker Drs. A.M.P. Demandt Internist-hematoloog MUMC
MYELOFIBROSE: DILEMMA VAN TRANSPLANTEREN Moderator Dr. B.J. Biemond Speaker Drs. A.M.P. Demandt Internist-hematoloog MUMC Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19745 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19745 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Faaij, Claudia Margaretha Johanna Maria Title: Cellular trafficking in haematological
Nadere informatieK.B In werking B.S
K.B. 11.9.2016 In werking 1.11.2016 B.S. 27.9.2016 Artikel 33bis GENETISCHE ONDERZOEKEN Wijzigen Invoegen Verwijderen 1. Moleculaire Biologische testen op menselijk genetisch materiaal bij verworven aandoeningen.
Nadere informatieTrombocytose. Dr. Dimitri Breems, internist-hematoloog ZNA Stuivenberg ZNA Medisch Centrum Regatta 3 juni 2014
Trombocytose Dr. Dimitri Breems, internist-hematoloog ZNA Stuivenberg ZNA Medisch Centrum Regatta 3 juni 2014 Casus 1 Vrouw, 25 jaar Laboratoriumonderzoek hemoglobine 11,2 g/dl 11,0-14,4 hematocriet 0,341
Nadere informatieVraag Acute B-cel leukemie 3. Chronisch B-cel leukemie CD19+
Vraag 11 1. Normaal 2. Acute B-cel leukemie 3. Chronisch B-cel leukemie 4. Lymfoom 5. AML 6. CML 7. T-ALL 8. T-NHL CD19+ Vraag 11 Antwoord 7 T-ALL CD10-FITC/CD20-PE heeft in beenmerg ook een stereotype
Nadere informatieDEFINITIEF GLOBAAL RAPPORT BEENMERGONDERZOEK ENQUETE 2016/1
scope EXPERTISE, DIENSTVERLENING EN KLANTENRELATIES KWALITEIT VAN MEDISCHE LABORATORIA COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE COMITE VAN EXPERTEN EXTERNE KWALITEITSEVALUATIE VOOR ANALYSEN KLINISCHE BIOLOGIE
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Hematopoiese is het proces waarbij alle cellen waaruit ons bloed bestaat worden gevormd. Het woord hematopoiese is afgeleid van de Griekse woorden haima
Nadere informatieMaligne hematologie. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014
Maligne hematologie Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Indeling Leukemie acuut AML (acute myeloïde leukemie) ALL (acute lymfoïde leukemie) chronisch CML (chronische myeloïde
Nadere informatieK.B B.S Erratum B.S In werking
K.B. 18.6.2017 B.S. 29.6.2017 + Erratum B.S. 14.7.2017 In werking 1.8.2017 Artikel 33bis GENETISCHE ONDERZOEKEN Wijzigen Invoegen Verwijderen 1. Moleculaire Biologische testen op menselijk genetisch materiaal
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In dit proefschrift worden diagnostische en therapeutische aspecten van acute leukemie bij kinderen beschreven, o.a. cyto-immunologische en farmacologische aspecten en allogene
Nadere informatieMOLECULAIRE EN CYTOGENETISCHE AFWIJKINGEN BIJ EEN THERAPIE-
MOLECULAIRE EN CYTOGENETISCHE AFWIJKINGEN BIJ EEN THERAPIE- GERELATEERDE MYELOÏDE NEOPLASIE: NUT VAN DIAGNOSTIEK? ARIANE LUYCKX CAT VOORSTELLING 27-03-2012 PROMOTOR - PROF. DR. N. BOECKX, MET DANK AAN
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18632 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18632 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Joosse, Simon Andreas Title: Prediction of "BRCAness" in breast cancer by array
Nadere informatieImmuunfenotyperingsdiagnostiek van acute leukemie met lymfatische en myeloïde kenmerken: WHO 2008
Immuunfenotyperingsdiagnostiek van acute leukemie met lymfatische en myeloïde kenmerken: WHO 2008 Auteurs M. Terwijn, W. van den Ancker, T.M. Westers, G.J. Ossenkoppele en A.A. van de Loosdrecht Trefwoorden
Nadere informatieDysplasie in AML en (cyto)genetische. afwijkingen: Chromosoom 3q26 afwijkingen en EVI1
Dysplasie in AML en (cyto)genetische afwijkingen: Chromosoom 3q26 afwijkingen en EVI1 patient 0390606 BM H11-172 8-2-2011 patient 0390606 dag 24 kuur I H11-428 4-4-2011 patient 0390606 dag 24 kuur I H11-428
Nadere informatieMyelodysplasie Patienten forum BHS. 24 Januari 2013 D.Selleslag Haematologie AZ Sint-Jan Brugge
Myelodysplasie Patienten forum BHS 24 Januari 2013 D.Selleslag Haematologie AZ Sint-Jan Brugge eosinofiel bloedplaatje neutrofiel staaf neutrofiel segment lymfocyt monocyt basofiell Normale bloedwaarden
Nadere informatieanemie 1.1 Overzicht van de anemieën 1.2 Congenitale anemieën 1.3 Verworven anemieën
I N H O U D hoofdstuk 1 anemie 13 1.1 Overzicht van de anemieën 13 1.2 Congenitale anemieën 16 1.2.1 De thalassemieën 16 1.2.2 Sikkelcelanemie 19 1.2.3 Andere hemoglobinopathieën 22 1.2.4 Aangeboren membraanafwijkingen
Nadere informatieZin of onzin van moleculaire onco-hematologie in een perifeer labo
Zin of onzin van moleculaire onco-hematologie in een perifeer labo een kwestie van service! 06 januari 2004 Pieter De Schouwer 1 periferie??? Waar is het centrum? 06 januari 2004 Pieter De Schouwer 2 Leuven?
Nadere informatieGENETISCHE ONDERZOEKEN Art. 33bis pag. 1 officieuze coördinatie
GENETISCHE ONDERZOEKEN Art. 33bis pag. 1 "Artikel 33bis. 1. Moleculaire Biologische testen op menselijk genetisch materiaal bij verworven aandoeningen." "K.B. 31.8.2009" (in werking 1.11.2009) "A." + "
Nadere informatieBlasten in perifeer bloed
Man 50 jaar Chronische lymfatische leukemie, RAI stadium 0, zonder criteria van actieve ziekte waarvoor wait and see beleid diep veneuze trombose. 2 dagen later: presentatie op SEH in verband met veel
Nadere informatieMonoklonale B-cellymfocytose: fysiologische bevinding of voorstadium van chronische lymfatische leukemie?
Stand van zaken Monoklonale B-cellymfocytose: fysiologische bevinding of voorstadium van chronische lymfatische leukemie? Roger K. Schindhelm, M. (Rien) van Marwijk Kooy, Jules L.L.M. Coenen, Peter C.
Nadere informatieKLINISCH-GENETISCHE KENMERKEN VAN PEDIATRISCHE MYELODYSPLASIE: RECENTE INZICHTEN EN HUN IMPACT OP DIAGNOSE, CLASSIFICATIE EN BEHANDELING
FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2012-2013 KLINISCH-GENETISCHE KENMERKEN VAN PEDIATRISCHE MYELODYSPLASIE: RECENTE INZICHTEN EN HUN IMPACT OP DIAGNOSE, CLASSIFICATIE EN BEHANDELING
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary)
Chapter 9 Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) 10 13 14 15 16 17 18 19 20 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 Chapter 9 122 Dutch Summary Nederlandse Samenvatting Reumatoïde artritis
Nadere informatieHET BLOEDBEELD IN HEMATOLOGISCHE MALIGNITEITEN. Heidi Castryck 12 februari 2013
HET BLOEDBEELD IN HEMATOLOGISCHE MALIGNITEITEN Heidi Castryck 12 februari 2013 Indeling Myeloproliferatieve aandoeningen Myelodysplastisch syndroom en akute myeloïde leukemie Lymfoproliferatieve aandoeningen
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum ---- ---- 29 mei 2009. Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/29056553 Dr. M.W. van der Linden (020) 797 80 07
Nederlandse Zorgautoriteit Mw. drs. C.C. van Beek MCM Postbus 3017 3502 GA Utrecht Uw brief van Uw kenmerk Datum ---- ---- 29 mei 2009 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/29056553 Dr. M.W. van
Nadere informatieHet myelodysplastisch syndroom: adviezen voor ijzerchelatie bij secundaire hemochromatose
Het myelodysplastisch syndroom: adviezen voor ijzerchelatie bij secundaire hemochromatose Myelodysplastic syndromes: guideline for the treatment of secondary hemochromatosis E.M.P. Cremers 1 *, L. de Swart
Nadere informatieSTANDAARDISATIE VAN DE PNH DIAGNOSTIEK IN NEDERLAND EN BELGIË
STANDAARDISATIE VAN DE PNH DIAGNOSTIEK IN NEDERLAND EN BELGIË SKML Kwaliteit in Harmonisatie Nijmegen 14 juni 211 Inleiding Paroxismale nachtelijke hemoglobinurie (PNH) is een zeldzame (incidentie 1/1..)
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door
Nadere informatieAfdeling II. Genetische onderzoeken. 1. Worden beschouwd als verstrekkingen waarvoor de bekwaming van de in 2 bedoelde geneesheer vereist is :
De RODE markeringen gaan in voege vanaf 01/07/2011 (blz. 4) ART. 33 Afdeling II. Genetische onderzoeken. Art. 33. 1. Worden beschouwd als verstrekkingen waarvoor de bekwaming van de in 2 bedoelde geneesheer
Nadere informatieNederlanse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 197 198 Samenvatting In het proefschrift worden diverse klinische aspecten van primaire PCI (Primaire Coronaire Interventie) voor de behandeling van een hartinfarct onderzocht.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatie