Op weg naar besluitvorming over de implementatie van bevolkingsonderzoek naar darmkanker

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Op weg naar besluitvorming over de implementatie van bevolkingsonderzoek naar darmkanker"

Transcriptie

1 BIJLAGE 1 Op weg naar besluitvorming over de implementatie van bevolkingsonderzoek naar darmkanker Over de wenselijkheid van bevolkingsonderzoek naar darmkanker zijn verschillende rapporten en adviezen verschenen. Deze geven mij aanleiding om een standpunt hierover te bepalen. Achtereenvolgens komen in deze notitie aan de orde: een overzicht van de verschenen rapporten de omvang van het probleem onderzoeksmethoden naar darmkanker internationale ontwikkelingen ontwikkelingen in de praktijk de weg naar definitieve besluitvorming een stappenplan. 1. Aanleiding In 2001 publiceerde de Gezondheidsraad het Signalement bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker. Het bevat een gedegen overzicht over de mogelijkheden en onmogelijkheden van deze vorm van screening. De conclusie van de Raad was destijds: De introductie van een landelijk bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker verdient serieuze overweging maar roept nog veel vragen op. Deze betreffen onder meer de screeningsstrategie en de benodigde capaciteit aan mensen en middelen. Eerst dienen deze vragen beantwoord te worden, deels via empirisch en modelmatig onderzoek. De uitkomsten daarvan zijn van groot belang voor een betrouwbare schatting van de te verwachten kosten en effecten van een bevolkingsonderzoek. Imiddels zijn meer rapporten in Nederland over dit onderwerp verschenen. In 2003 verscheen het rapport Screening op colorectaal kanker in Nederland: tijd om te starten van een landelijke projectgroep genaamd Cocast. In 2004 verscheen het rapport Vroege opsporing van dikkedarmkanker. Minder sterfte door bevolkingsonderzoek van de Signaleringscommissie kanker van KWF Kankerbestrijding. In februari 2005 heeft ZonMw de resultaten van een Consensus Development Meeting over bevolkingsonderzoek naar darmkanker gepubliceerd in het Report on the Dutch consensus development meeting for implementation and further development of population screening for colorectal cancer based on FOBT. De opstellers van dit rapport geven aan dat er consensus is bij cruciale partijen over de invoering van een bevolkingsonderzoek binnen 2-3 jaar. In een brief van ZonMw van 17 februari 2005 waarin mij het rapport wordt aangeboden, wordt aan de minister van VWS gevraagd een uitspraak te doen over de invoering. In april 2005 heeft de Gezondheidsraad een advies uitgebracht op grond van de WBO over een vergunningsaanvraag van het Academisch ziekenhuis Maastricht, en in november over een vergunningsaanvraag voor proefonderzoek in Amsterdam en Nijmegen. Voordat de commissie het Maastrichtse project toetst aan de wettelijke eisen, geeft zij eerst een actualisering van het signalement van De Raad komt nu tot de conclusie dat screenen met FOBT een gunstige kosteneffectiviteitverhouding heeft, maar dat een eerlijke vergelijking met andere strategieën voor screening op darmkanker nog niet goed mogelijk

2 is. De Gezondheidsraad wijst er op dat een andere methode, sigmoïdoscopie, wellicht beter scoort, zowel wat betreft detectie van tumoren, als op het punt van kosteneffectiviteit. Op grond van modelstudies kan de Raad geen uitspraak doen over de beste screeningsstrategie. De Raad adviseert dan ook nader onderzoek naar de deelnamegraad, de kosten en de risico s van endoscopisch screenen. 2. Omvang van het probleem Na borstkanker is darmkanker de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland. Enkele cijfers over darmkanker Nieuwe patiënten geregistreerd totaal mannen vrouwe n totaal mannen vrouwe n Sterftegevallen Ca. driekwart van de mensen die aan darmkanker overlijden, is 75 jaar of ouder (met het zwaartepunt bij de groep boven de 85 (CBS, Doodsoorzaakstatistiek, cijfers voor 2002). Omdat het voorkomen van darmkanker toeneemt met de leeftijd heeft vergrijzing en groei van de bevolking een groot effect. Op grond van alleen demografische ontwikkeling is de verwachting dat het absolute aantal nieuwe patiënten met darmkanker in de periode zal toenemen met 44.6% (RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid). De incidentie van darmkanker in Nederland is hoog, vergeleken met de incidentie in andere Europese landen. Vooral onder Nederlandse vrouwen komt darmkanker vaker voor dan onder andere Europese vrouwen. De sterfte aan darmkanker ligt in Nederland iets hoger dan in de EU gemiddeld. Het wordt steeds duidelijker dat de belangrijkste risicofactoren voor het krijgen van deze ziekte voor de meeste mensen de ongezonde westerse leefgewoonten zijn, zoals weinig lichaamsbeweging, roken, ongezonde eetwijzen en (althans bij mannen) overgewicht. 3. Onderzoeksmethoden naar darmkanker Er zijn ruwweg vier hoofdgroepen van onderzoek naar darmkanker: 1 IKC-kankerregistratie

3 1. Screenen van ontlasting op sporen bloed, de zogeheten FOBT-screening. FOBT is de enige aangetoond kosteneffectieve methode. De test heeft echter een matige tot slechte gevoeligheid voor darmkanker (65%). Bovendien heeft de test een hoog aantal foutpositieve uitkomsten (ongeveer de helft) en kent de test een hoog aantal fout-negatieve uitlagen. 2. Endoscopisch screenen (met sigmoïdoscopie of colonoscopie). Hierbij wordt een scoop fysiek in de darmen gebracht om te zoeken naar tumoren of poliepen (die in een later stadium kunnen uitgroeien tot tumoren). Bij sigmoïdoscopie wordt alleen het laatste deel van de dikke darm (60 cm) bekeken. Colonoscopie geldt als de gouden standaard. Deze test is zeer specifiek (weinig fout positief) en doelmatig (weinig fout negatief). Deze vorm van screening betekent meteen effectieve preventie: poliepen kunnen worden verwijderd, tumoren worden vroegtijdig gesignaleerd zodat een operatie nog effectief is (dwz dat er nog geen uitzaaiingen elders in het lichaam zijn). Deze methode gaat echter met extra risico s gepaard, zoals een (kleine kans op) bloeding of perforatie van de darmwand. Bovendien is het onderzoek behoorlijk belastend voor de betrokkene. 3. Beeldvormend onderzoek zonder invasieve ingrepen, bijvoorbeeld door contrastvloeistof in combinatie met röntgenologisch onderzoek, virtuele colonoscopie. Deze technieken zijn nog onvoldoende ontwikkeld voor grootschalig gebruik. 4. Bloedtesten op DNA of eiwitten die kunnen wijzen op darmkanker. Deze technieken zijn ook nog weinig ontwikkeld en kostbaar. Voor de grootschalige praktijk van bevolkingsonderzoek zijn deze nog niet bruikbaar. Consensus Development Meeting Het ontbreken van een heldere en gezamenlijke koers voor onderzoek naar preventie van darmkanker was voor ZonMw aanleiding om in 2005 samen met KWF Kankerbestrijding een Consensus Development Meeting te organiseren. In deze meeting heeft een toetsing plaatsgevonden aan criteria die voor het invoeren van bevolkingsonderzoek van belang zijn (criteria van Wilson en Jungner, aangevuld met enkele additionele WHO-criteria en criteria ten aanzien van ethische en praktische aspecten). In het verslag van de bijeenkomst wordt geconcludeerd dat aan alle criteria wordt voldaan dan wel binnen 2-3 jaar kan worden voldaan. FOBT wordt als een bruikbare en acceptabele methode gezien voor bevolkingsonderzoek. Aangezien de FOBT alleen een kansbepalende test is, zal bij een uitslag verhoogde kans vervolgdiagnostiek met colonoscopie noodzakelijk zijn. Bij een verwachte opkomst van ca. 50 procent bij een FOB-test om de twee jaar voor mensen tussen 50 en 75 jaar worden jaarlijks 1 miljoen mensen gescreend. Daarvan krijgen naar schatting mensen als uitslag verhoogde kans. De aldus gevonden gevallen moeten dan een colonoscopie ondergaan. Hierbij wordt bij mensen een darmtumor gevonden, bij een poliep. Door middel van een dergelijke tweejaarlijkse screening kan de sterfte aan darmkanker met 15 tot 20% worden verminderd (Wet bevolkingsonderzoek; vormen van screening op darmkanker, Gezondheidsraad, april 2005). Dat zijn 660 tot 860 sterfgevallen per jaar. Er zijn slechts enkele langlopende onderzoeken gedaan (bijvoorbeeld in de VS), waarbij de uitkomsten kunnen variëren tot een factor vier (Gezondheidsraadsignalement over

4 darmkankerscreening, 2001). Afhankelijk van het vóórkomen van darmkanker in een populatie moeten 700 tot 2800 mensen tien jaar deelnemen aan FOBT-screening om één sterfgeval te voorkomen (Bevolkingsonderzoek naar darmkanker, signalement van de Gezondheidsraad, 2001). Wat precies de sterftewinst is, en in het verlengde daarvan de besparingen, kan op dit moment dus alleen met grote marges worden ingeschat. 4. Internationale ontwikkelingen Internationaal worden voor darmkankerscreening verschillende oplossingen gekozen. Engeland start in april 2006 een nationaal programma, waarbij uiteindelijk alle mensen in de leeftijd van jaar elke twee jaar een FOB-test krijgen aangeboden (in totaal ca. twee miljoen). Overigens wordt in Engeland nog een vergelijkend onderzoek gedaan naar de resultaten van sigmoïdoscopie versus geen screening. Er is voorafgaand aan de beslissing om darmkankerscreening breed te gaan invoeren, een trial uitgevoerd onder ca. een half miljoen mensen. Screeningskandidaten werden daarbij benaderd via de eigen huisarts; de deelname was (daardoor) vrij hoog: 60 % leverde de test in. Besloten is nu echter om de bovengenoemde jaarlijkse twee miljoen landelijke kandidaten per post een screeningskit toe te sturen, die dan weer geretourneerd moet worden aan een laboratorium. Uit de trial, waarvan de resultaten in 2003 zijn neergelegd in een gedetailleerd Final Report, komen gegevens die ook voor Nederland van veel belang zijn. Zo blijkt dat als bij een positieve uitslag van de FOB-test (dus verhoogde kans op darmkanker) de opkomst voor de vervolgens noodzakelijke diagnostiek met colonoscopie bij een aantal groepen lager te zijn dan gemiddeld. Zo meldde slechts de helft van het aantal mensen met een Aziatische achtergrond zich voor de noodzakelijke colonoscopie. De effectiviteit van de screening is dan vanzelfsprekend fors lager. In Frankrijk is, onder leiding van president Chirac, in 2003 een interministeriële actie tegen kanker ingezet. Volgens een update uit april 2005 is wat betreft darmkankerscreening besloten versneld in te zetten op de al lopende pilots. In 22 departementen wordt de bevolking in de leeftijd van jaar tweejaarlijks benaderd voor een screeningstest met FOBT. Bedoeling is dit tot het hele land uit te breiden. In Frankrijk werkt men (nog steeds) samen met de huisartsen. Het is bekend dat de opkomst voor screening bij huisartsen (aanzienlijk) beter is dan wanneer men benaderd wordt via een instituut. Duitsland heeft voor een andere, individuele, opzet gekozen. Men kan, vanaf de leeftijd van 50 jaar, tweejaarlijks op eigen initiatief een FOBT laten doen, of men kan kiezen om op 56-jarige leeftijd een colonoscopie te laten verrichten, die op 66-jarige leeftijd nog een keer herhaald kan worden. Dit is opgenomen in het verzekerd pakket. Een groepsgerichte aanpak vindt alleen plaats via sommige bedrijven, die hun werknemers stimuleren van deze mogelijkheid gebruik te maken. De landelijke deelname is vooral voor de colonoscopie nog erg laag. In de VS wordt eenzelfde vorm van individuele screening eveneens door de meeste verzekeraars vergoed. Ook in Zwitserland ziet men bewust af van bevolkingsonderzoek; daar kan men via een internettest zelf schatten of men (door levensstijl, door specifieke klachten) wellicht een verhoogd risico op darmkanker heeft. 5. Ontwikkelingen in de praktijk

5 Niet alleen zijn er verschillende rapporten met aanbevelingen zijn verschenen. Ook in de praktijk zijn er verschillende initiatieven voor onderzoek genomen. Door het UMC Sint-Radboud in Nijmegen en het AMC in Amsterdam zijn voorbereidingen getroffen voor een implementatieonderzoek naar darmkankerscreening met FOBT. De primaire doelstelling van het onderzoek betreft het evalueren van het deelnamepercentage in een op FOBT gebaseerd screeningsprogramma, waarbij verschillende FOB-testen worden gebruikt. Het UMC Rotterdam is voornemens een onderzoek te starten naar de gezondheidseffecten, kosten en kosteneffectiviteit per gewonnen levensjaar bij darmkankerscreening met verschillende FOBT s. Ook de verschillen (vanuit kosteneffectiviteit gezien) in leeftijdsgrenzen en screeningsinterval bij gebruik van verschillende FOBT s worden onderzocht. In het onderzoek wordt gebruik gemaakt van de gegevens uit het Amsterdam-Nijmegen onderzoek. Door het Academisch ziekenhuis Maastricht vindt onderzoek plaats naar alternatieven voor FOBT. De resultaten en kosten van screenen met colonoscopie worden vergeleken met screenen met sigmoïdoscopie of FOBT. Ook het effect van eenmalige colonoscopische screening op het aantal ziekte- en sterfgevallen aan darmkanker op langere termijn wordt onderzocht. Tenslotte wordt nagegaan of er screeningstests ontwikkeld kunnen worden die zich richten op DNA of eiwitten in bloed of ontlasting. Het Erasmus MC wil in mei 2006 starten met een onderzoek. Men wil (aanvullende) informatie leveren over de twee FOBT s die ook gebruikt worden in Amsterdam en Nijmegen. Hierdoor komt er meer informatie beschikbaar over de opkomst, uitvoerbaarheid, kosteneffectiviteit en acceptatie van de twee tests, uitgevoerd in een andere setting. Tevens wil men de opkomst, uitvoerbaarheid, kosteneffectiviteit en acceptatie met betrekking tot sigmoïdoscopie screening onderzoeken en vergelijken met FOBT. Ook wordt de benodigde capaciteit voor colonoscopie bij een positieve FOBT of sigmoïdoscopie onderzocht. 6. Op weg naar besluitvorming over bevolkingsonderzoek darmkanker Het consensusrapport van ZonMw is een belangrijke stap in de ontwikkeling van bevolkingsonderzoek naar darmkanker in Nederland. Op basis van dit rapport kan echter geen definitieve besluitvorming over de invoering van een bevolkingsonderzoek plaatsvinden. Een goede afweging van gezondheidswinst en risico s die samenhangen met een dergelijk bevolkingsonderzoek kan nog niet gemaakt worden. Daarvoor zijn er nog te veel vragen en onzekerheden. Door middel van onderzoek moet daar duidelijkheid over worden verkregen. Overigens wordt in het consensusrapport ook aangegeven dat er nog een aantal vragen beantwoord moet worden.

6 Voor mij zijn deze vragen dermate essentieel, dat definitieve besluitvorming nog niet mogelijk is. Ik voel me hierin gesteund door de twee bovengenoemde rapporten van de Gezondheidsraad. Wel acht ik het van belang om een koers aan te geven om zodoende richting te geven aan noodzakelijk onderzoek voor de uiteindelijke besluitvorming over de implementatie van bevolkingsonderzoek naar darmkanker. In het geval de nadere studies tijdige en eenduidige aanwijzingen geven in de goede richting kan deze koers over enkele jaren ook praktijk worden. Waaruit bestaat deze koers? Screenen op basis van ontlastingsmonsters (FOBT) In het consensusdocument wordt FOBT als gewenste screeningsmethodiek voor in ieder geval de komende 10 jaar gezien. De Gezondheidsraad komt in het advies over de Maastrichtse pilot tot de conclusie dat er wat betreft FOBT op grond van de huidige wetenschappelijke kennis geen eerlijke vergelijking met andere strategieën voor screening op darmkanker mogelijk is. De Raad kan op dit moment geen uitspraak doen over de beste screeningsstrategie. Om richting te geven aan noodzakelijk onderzoek is een koers noodzakelijk. Dit betekent niet dat ik nu al kies voor een bevolkingsonderzoek met een bepaalde testmethode, maar wel, dat bij het nu nog noodzakelijke aanvullend onderzoek er rekening mee moet worden gehouden wat op korte termijn de meest levensvatbare testmethode is. Uit het oogpunt van relatieve eenvoud en de in andere landen aangetoonde kosteneffectiviteit is dat de FOBT. Colonoscopie is als screeningsmethode voor bevolkingsonderzoek niet haalbaar. Deze methode gaat met extra risico s gepaard gaan, zoals een (kleine kans op) bloeding of perforatie van de darmwand. Bovendien is het onderzoek behoorlijk belastend voor de betrokkene. Ook ontstaan er belangrijke capaciteitsproblemen en is het (nu nog) arbeidsintensief en duur. Gezien de beperkingen die FOBT kent is het van belang dat de komende jaren onderzoek wordt gedaan naar het verbeteren van op ontlastingsmonsters gebaseerde screening (naar DNA-tests en tests op eiwitten). Deze keuze betekent niet dat ik onderzoek naar andere screeningsmethoden niet gewenst acht. Volgens de Gezondheidsraad is sigmoïdoscopie - onderzoek van het einde van de dikke darm - mogelijk een betere en wellicht ook meer kosteneffectieve methode. De aanwezigheid van poliepen in dit deel van de darm kan wijzen op tumoren elders in de darm Nader onderzoek zal dit moeten aantonen (zie Wet bevolkingsonderzoek: vormen van screening op darmkanker, Gezondheidsraad, april 2005). Het Erasmus MC is voornemens hiernaar onderzoek te verrichten. Voor de langere termijn is eveneens onderzoek naar beeldvormende technieken (o.m. CT colonografie) gewenst. Doelgroep

7 Een besluit over de doelgroep is op dit moment niet mogelijk. In het consensusrapport wordt de leeftijdscategorie jaar voorgesteld. Wel wordt nog nader onderzoek voorgesteld met betrekking tot deelname van de leeftijd van jaar. Uit onderzoek blijkt dat mensen jonger dan 55 jaar en mensen boven de 70 veel minder vaak mee doen met screening dan mensen tussen de 55 en 70 jaar. Uit Engels onderzoek blijkt bovendien dat deelname vanuit allochtone bevolkingsgroepen lager is. Nader onderzoek in de Nederlandse context is noodzakelijk. In de onder paragraaf 4 genoemde onderzoeken wordt de leeftijdscategorie jaar en van jaar meegenomen. Ook de deelname van allochtonen wordt onderzocht. Tenslotte is voor besluitvorming inzicht in de overwegingen van andere landen gewenst. In Engeland bijvoorbeeld is dit voorjaar bekend gemaakt dat mensen van jaar landelijk gescreend gaan worden op darmkanker. Frankrijk heeft eenzelfde intentie bekend gemaakt. In Finland is gekozen voor landelijke screening voor dezelfde leeftijdscategorie. Vervolgonderzoek en behandeling Voor ik een definitief besluit over de invoering van een bevolkingsonderzoek naar darmkanker kan nemen, moet volstrekt duidelijk zijn wat de gevolgen zijn voor de capaciteit en kwaliteit van vervolgonderzoek, i.c. colonoscopie, en zo nodig - daarop volgende behandeling. De capaciteit en kwaliteit van het vervolgonderzoek en behandeling moeten voldoende zijn om de mensen die bij de screening positief scoren, te accommoderen náást de bestaande zorg. In ieder geval mag de invoering van screening de toegankelijkheid van de reguliere zorg niet belemmeren. Dit geldt zowel voor de zorg aan personen met een verhoogd risico op darmkanker als voor de zorg aan personen met een verdenking op darmkanker. Ook postcode-ongelijkheid acht ik bij invoering van bevolkingsonderzoek niet gewenst. Dus niet op grond van capaciteitsproblemen in sommige regio's wel beginnen en in andere niet. Het is dan beter om, gebaseerd op wetenschappelijke argumenten, te beginnen met de meest "dringende" leeftijdscategorie en het bevolkingsonderzoek van daaruit uit te breiden. De genoemde onderzoeken leveren hiervoor informatie op. Behalve capaciteit, vraagt ook de kwaliteit aandacht. Bij colonoscopie is er kans op complicaties tijdens of na het onderzoek, zoals een bloeding of perforatie van de darmwand. Deze complicaties doen zich vooral voor na het verwijderen van poliepen. Een belangrijke vraag is daarom of het bij een meer grootschalig vervolgonderzoek door colonoscopie verantwoord is de praktijk te handhaven om alle afwijkingen te verwijderen of weefsel af te nemen voor onderzoek. Kosteneffectiviteit Uitspraken over kosteneffectiviteit voor Nederland zijn uitsluitend gebaseerd op onderzoek en modelstudies in andere landen. Daaruit blijkt dat een FOBT-screening kosteneffectief is. De kosten bedragen 2500 tot 4000 per gewonnen levensjaar(wet bevolkingsonderzoek: vormen van screening op darmkanker, Gezondheidsraad, april 2005). Specifiek Nederlandse informatie over kosteneffectiviteit ontbreekt.

8 Bij het Erasmus MC vindt daarvoor onderzoek plaats. Voor een definitieve besluitvorming zijn de uitkomsten van dit onderzoek absoluut noodzakelijk. Informatie en communicatie Goede voorlichting is een conditio sine qua non voor een bevolkingsonderzoek. Veel van de ethische discussies gaan over een eerlijke afweging van belangen van burgers, waarbij ook het recht om niet te weten een rol speelt. Alleen met goede voorlichting kunnen burgers die afweging en daarna een keuze maken. Hiervoor moet vanaf het begin grote aandacht zijn. Onderzoek naar de effectiviteit van informatie en instrumenten (o.m. decision aid voor het internet) om mensen daadwerkelijk in staat stellen een onafhankelijke keuze te maken is noodzakelijk. Tenslotte zijn studies noodzakelijk naar kennis en kennisoverdracht over (het voorkomen van) darmkanker bij het brede publiek en professionals. Organisatie Onderwerpen die in ieder geval nader onderzoek behoeven, zijn: - Rol van de huisarts, de integrale kankercentra en de GGD s. In het Amsterdam-Nijmegen onderzoek is gekozen voor oproep vanuit de integrale kankercentra. In het Verenigd Koninkrijk hebben in de pilots de huisartsen een rol gespeeld; bij de plannen voor invoering van landelijke screening gaat men uit van aparte centra. Uit onderzoek blijkt dat als huisartsen zelf de FOBT-screening aanbieden, de deelnamegraad kan oplopen van 60% naar 90% (Wet bevolkingsonderzoek: vormen van screening op darmkanker, Gezondheidsraad, april 2005). Uit een peiling najaar 2004 blijkt echter slechts 51% van de huisartsen voor darmkankerscreening te zijn en slechts 30% zou zich persoonlijk laten screenen (Medisch Contact 9 september 2005). - Gespecialiseerde centra voor vervolgonderzoek In het consensusrapport wordt voorgesteld om het vervolgonderzoek in geval van een positieve FOBT-uitkomst in gespecialiseerde colonoscopie centra te laten plaatsvinden. Door het vervolgonderzoek te plaatsen binnen de bestuurlijke (en financiële) context van het bevolkingsonderzoek kan een meer centrale sturing (o.m. door aanbesteding, tenderen, kwaliteitscontrole en benchmarking) plaatsvinden op capaciteit en kwaliteit. Voor besluitvorming is nader onderzoek naar dit voorstel gewenst. In de circulaire Overgang programmatische preventie van AWBZ naar begrotingsfinanciering heb ik aangegeven dat de landelijke verantwoordelijkheid voor bevolkingsonderzoek en de daarmee samenhangende centrale aansturing en coördinatie plaatsvindt vanuit het Rijk i.c. het RIVM. Dit betekent dat ik aan het RIVM opdracht zal geven de organisatorische aspecten rond een bevolkingsonderzoek naar darmkanker te onderzoeken.

9 Daarbij dient ook betrokken te worden mijn voornemen om in plaats van voor elk onderzoek een aparte organisatie te creëren de uitvoering van reeds lopende en nieuwe bevolkingsonderzoeken te integreren in robuuste en toekomstbestendige organisaties. Ik denk daarbij een bovenregionale organisaties in 5 regio s of werkgebieden. 7. Budget Gezien de vele onzekerheden die hiervoor zijn benoemd is een exacte berekening van het vereiste budget voor de uitvoering van het bevolkingsonderzoek thans nog niet mogelijk. Wel kan een indicatie gegeven worden. Daarbij wordt uitgegaan van een landelijk bevolkingsonderzoek, gebruikmakend van FOBT, waarbij personen van 55 tot 74 jaar twee jaarlijks worden gescreend, met een opkomstpercentage van 50%. De kosten bedragen dan tussen de 13 en 15 mln. per jaar. Bij een jaarlijkse deelname van 1 mln. mensen zullen ongeveer mensen een verhoogd risico hebben. Deze moeten dan een vervolgonderzoek (colonoscopie) ondergaan. De kosten hiervan bedragen ongeveer 8 mln. per jaar. De totale kosten zijn dan tussen de 21 en 23 mln. (peil 2005). Daarbij komen dan de kosten van eventuele operaties, nazorg, landelijk referentiecentrum, opleidingen en trainingen, zodat de kosten uiteindelijk ongeveer 30 mln. op jaarbasis zullen bedragen. Op basis van gegevens uit de onder 5 genoemde onderzoeken kan een meer exacte berekening van de budgettaire consequenties gemaakt worden. 8. Stappenplan In het voorgaande heb ik de inhoudelijke koers aangegeven om tot uiteindelijke besluitvorming over bevolkingsonderzoek naar darmkanker te komen. In de bijlage treft u een stappenplan aan met termijnen en een rolverdeling voor andere betrokken partijen. Bij de activiteiten van ZonMw en RIVM zullen relevante veldpartijen betrokken worden. Aangezien elke vervolgstap afhankelijk is van de resultaten en termijnen in de daaraan voorafgaande stap(pen) zijn de genoemde termijnen slechts indicatief. Indien alle nu voorziene onderzoeken en opdrachten op tijd en in gunstige zin worden afgerond en de financiële middelen voor invoering te zijner tijd beschikbaar komen in de Rijksbegroting, verwacht ik op zijn vroegst per 2010 een landelijk bevolkingsonderzoek naar darmkanker gefaseerd te kunnen laten starten. De definitieve besluitvorming over invoering neemt, zoals uit bovenstaande blijkt, nog enige tijd in beslag. In die tussenperiode zal er door beroepsgroepen en zorginstituten hierop geanticipeerd worden. Een toename van opportunistische screeningen en mogelijk ongewenste organisatorische ontwikkelingen kunnen het gevolg zijn. Om dit zoveel mogelijk te voorkomen zal ik met beroepsgroepen en zorgverzekeraars hierover overleggen.

Kosteneffectiviteit colonscreening

Kosteneffectiviteit colonscreening Kosteneffectiviteit colonscreening 19 januari 2016 Arjan de Kwant (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Samenvatting. Advies. Darmkanker is een belangrijk gezondheidsprobleem

Samenvatting. Advies. Darmkanker is een belangrijk gezondheidsprobleem Samenvatting Advies De commissie constateert dat er voldoende bewijs is om te beginnen met bevolkingsonderzoek naar darmkanker. De meest geëigende screeningsmethode is een immunochemische Fecaal Occult

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek naar dikke darmkanker: September 2013? Prof. dr. J.B.M.J. Jansen

Bevolkingsonderzoek naar dikke darmkanker: September 2013? Prof. dr. J.B.M.J. Jansen Bevolkingsonderzoek naar dikke darmkanker: September 2013? Prof. dr. J.B.M.J. Jansen INTRODUCTIE 2003: EU adviseert lidstaten te gaan screenen op dikkedarmkanker. 2005: Consensus meeting in Zwolle. Criteria

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Kanker van de dikkedarm en endeldarm (darmkanker of colorectaal carcinoom) is een zeer belangrijke doodsoorzaak in de westerse wereld. Jaarlijks worden in Nederland meer dan 12.000

Nadere informatie

Reeks 12: De eeuwige mens

Reeks 12: De eeuwige mens Reeks 12: De eeuwige mens Hoe proberen we darmkanker in de toekomst te voorkómen Rogier de Ridder MDL-arts, MUMC+ r.de.ridder@mumc.nl Introductie 1. Waarom bevolking onderzoek naar darmkanker 2. Hoe ontstaat

Nadere informatie

Voor het eerst is er een vaccin dat baarmoederhalskanker kan voorkomen

Voor het eerst is er een vaccin dat baarmoederhalskanker kan voorkomen Samenvatting Voor het eerst is er een vaccin dat baarmoederhalskanker kan voorkomen In Nederland bestaat al decennia een succesvol programma voor bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Daarmee

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Bevolkingsonderzoek darmkanker Dokter op Dinsdag Bevolkingsonderzoek darmkanker Dr. Anneke De Schryver, MDL arts 25 maart 2014 Het slijmvlies van de dikke darm Het ontstaan van poliepen Poliepen + Goedaardig + Maar: kunnen kwaadaardig

Nadere informatie

Darmkankeronderzoek vanaf 2014 bij 1,9 miljoen Vlamingen

Darmkankeronderzoek vanaf 2014 bij 1,9 miljoen Vlamingen Kabinet Jo Vandeurzen Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 3 februari 2012 Darmkankeronderzoek vanaf 2014 bij 1,9 miljoen Vlamingen Stoelgangtest kan op termijn 400 kankerdoden per jaar

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2005 2006 22 894 Preventiebeleid voor de volksgezondheid Nr. 106 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 10 augustus 2006 In de vaste commissie

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 22 894 Preventiebeleid voor de volksgezondheid Nr. 261 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede

Nadere informatie

Samenvatting Inleiding In veel landen is dikke-darmkanker een belangrijk volksgezondheidsprobleem; zo werden in 1997 ongeveer 8.500 nieuwe gevallen van dikke-darmkanker geconstateerd in Nederland en meer

Nadere informatie

Informatie. 3 e screeningsronde. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. FOBT, 3e ronde

Informatie. 3 e screeningsronde. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. FOBT, 3e ronde Informatie 3 e screeningsronde Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond FOBT, 3e ronde Inhoudsopgave Darmkanker 3 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker 5 Het ontlastingsonderzoek

Nadere informatie

Informatie. herhalingsonderzoek. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. FOBT - Groep D 2 e ronde

Informatie. herhalingsonderzoek. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. FOBT - Groep D 2 e ronde Informatie herhalingsonderzoek Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond FOBT - Groep D 2 e ronde Inhoudsopgave Darmkanker 3 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker

Nadere informatie

Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. Informatie FOBT - 1

Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. Informatie FOBT - 1 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond 8 Informatie FOBT - 1 Inhoudsopgave Darmkanker 3 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker 4 Het ontlastingsonderzoek 6 Vervolgonderzoek:

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 16 februari 2010 Betreft Standpunt darmkankerscreening

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 16 februari 2010 Betreft Standpunt darmkankerscreening > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Bevolkingsonderzoek darmkanker Bevolkingsonderzoek darmkanker 2018 Waarom deze folder? In deze folder vindt u informatie over het bevolkingsonderzoek darmkanker. De folder is bedoeld om u informatie te geven over het onderzoek, zodat

Nadere informatie

Samenvatting. Huidig programma en criteria voor screening

Samenvatting. Huidig programma en criteria voor screening Samenvatting Technologische ontwikkelingen maken het in toenemende mate mogelijk om al vroeg in de zwangerschap eventuele afwijkingen bij de foetus op te sporen. Ook zijn nieuwe testen beschikbaar die

Nadere informatie

Onderzoek naar gezondheidsvaardigheden in psychosociale oncologie

Onderzoek naar gezondheidsvaardigheden in psychosociale oncologie Onderzoek naar gezondheidsvaardigheden in psychosociale oncologie Dr Mirjam Fransen Amsterdam UMC, Universiteit van Amsterdam Afdeling Sociale Geneeskunde, locatie AMC Deze presentatie 1. Waarom onderzoek

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoeken. baarmoederhalskanker, borstkanker en darmkanker naar kanker

Bevolkingsonderzoeken. baarmoederhalskanker, borstkanker en darmkanker naar kanker Bevolkingsonderzoeken baarmoederhalskanker, borstkanker en darmkanker naar kanker In deze algemene folder leest u over de bevolkings onderzoeken baarmoederhalskanker, borstkanker en darmkanker. Wat is

Nadere informatie

Informatiefolder Een proefbevolkingsonderzoek naar darmkanker

Informatiefolder Een proefbevolkingsonderzoek naar darmkanker Verstuur uw test niet op vrijdag na 17.00 uur, zaterdag, zondag of een feestdag!! Informatiefolder Een proefbevolkingsonderzoek naar darmkanker Proefbevolkingsonderzoek darmkanker Colofon Deze brochure

Nadere informatie

Informatie. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. FOBT - vervolg 1 jr.

Informatie. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. FOBT - vervolg 1 jr. 280311 IKR Infoboekje FBT - 2e ronde 06-03-2008 11:41 Pagina 1 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond 8 Informatie FOBT - vervolg 1 jr. 280311 IKR Infoboekje FBT - 2e

Nadere informatie

Darmkanker screening zin of onzin? Lisette Saveur, Verpleegkundig specialist MDL-oncologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam

Darmkanker screening zin of onzin? Lisette Saveur, Verpleegkundig specialist MDL-oncologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Darmkanker screening zin of onzin? Lisette Saveur, Verpleegkundig specialist MDL-oncologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Agenda Colorectaal carcinoom algemeen Voortraject darmkanker screening Bevolkingsonderzoek

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Bevolkingsonderzoek darmkanker Bevolkingsonderzoek darmkanker 2014 Bevolkingsonderzoek darmkanker In deze folder leest u meer over het bevolkingsonderzoek darmkanker en wat dit voor u kan betekenen. Waarom een bevolkingsonderzoek? Darmkanker

Nadere informatie

Samenvatting. Nut van borstkankerscreening

Samenvatting. Nut van borstkankerscreening Samenvatting Tussen 1989 en 1998 werd in Nederland een landelijk bevolkingsonderzoek ingevoerd om borstkanker in een vroeg stadium op te sporen. Wanneer via screening de diagnose vroeger wordt gesteld,

Nadere informatie

DE SCREENING OP DOWN, EDWARDS EN PATAUSYNDROOM EN DE 20 WEKENECHO PUBLIEKSMONITOR 2017

DE SCREENING OP DOWN, EDWARDS EN PATAUSYNDROOM EN DE 20 WEKENECHO PUBLIEKSMONITOR 2017 DE SCREENING OP DOWN, EDWARDS EN PATAUSYNDROOM EN DE 20 WEKENECHO PUBLIEKSMONITOR 2017 SAMENVATTING In 2017 is 86,5 van de 173.244 zwangerschappen gecounseld voor prenatale screening. Bijna alle counselingsgesprekken

Nadere informatie

DEF IKR Boekje B :35 Pagina 1. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond.

DEF IKR Boekje B :35 Pagina 1. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. 260749 DEF IKR Boekje B 01-11-2006 15:35 Pagina 1 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond 8 Informatie FOBT 260749 DEF IKR Boekje B 01-11-2006 15:35 Pagina 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

De kosteneffectiviteit van de bevolkingsonderzoeken in Vlaanderen. Baarmoederhalskanker, Borstkanker en Dikkedarmkanker

De kosteneffectiviteit van de bevolkingsonderzoeken in Vlaanderen. Baarmoederhalskanker, Borstkanker en Dikkedarmkanker De kosteneffectiviteit van de bevolkingsonderzoeken in Vlaanderen. Baarmoederhalskanker, Borstkanker en Dikkedarmkanker Maaike Fobelets Lore Pil Koen Putman Lieven Annemans 5 oktober 2015 1 Algemene principes

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Bevolkingsonderzoek darmkanker Bevolkingsonderzoek darmkanker 2017 Waarom deze folder? In deze folder vindt u informatie over het bevolkingsonderzoek darmkanker. De folder is bedoeld om u informatie te geven over het onderzoek, zodat

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 27 augustus 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 27 augustus 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 25 VX Den Haag T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

Darmkanker en het bevolkingsonderzoek (en klein stukje erfelijkheid)

Darmkanker en het bevolkingsonderzoek (en klein stukje erfelijkheid) Darmkanker en het bevolkingsonderzoek (en klein stukje erfelijkheid) Huisartsen nascholing en GIO-keten Marleen de Leest (MDL-arts), Arnhem, 28 mei 2013 Marcel Spanier (MDL-arts), Zevenaar, 11 juni 2013

Nadere informatie

Centrum voor Bevolkingsonderzoek Principes van screening

Centrum voor Bevolkingsonderzoek Principes van screening Centrum voor Bevolkingsonderzoek Principes van screening Arjan Lock, 25 september 2009 Inhoud presentatie 1. wat onder screening wordt verstaan 2. de eisen waaraan een screening moet voldoen 3. het besluitvormingstraject

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Bevolkingsonderzoek darmkanker Bevolkingsonderzoek darmkanker 2016 Waarom een bevolkingsonderzoek darmkanker? Darmkanker is een ernstige ziekte. Van elke 100 mensen zullen vier tot vijf mensen in hun leven darmkanker krijgen. In 2014

Nadere informatie

Medische Publieksacademie

Medische Publieksacademie Medische Publiekacademie Medisch Centrum Leeuwarden Leeuwarder Courant Dinsdag 20 januari 2015 Welkom! #mclmpa 1 Programma 19:30 Welkom door moderator Hans Willems, redacteur gezondheidszorg Leeuwarder

Nadere informatie

Preventie en vroegtijdige opsporing van darmkanker

Preventie en vroegtijdige opsporing van darmkanker Preventie en vroegtijdige opsporing van darmkanker Oncologisch centrum Preventie en vroegtijdige opsporing van darmkanker Inhoud Screening...4 Wie heeft een verhoogd risico?...5 Is dikkedarmkanker erfelijk?...5

Nadere informatie

Samenvatting. De ziekte en het bevolkingsonderzoek

Samenvatting. De ziekte en het bevolkingsonderzoek Samenvatting Nederland heeft een goed bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker ( het uitstrijkje ). Er zijn echter kansen om de preventie van baarmoederhalskanker verder te verbeteren. Zo is er een

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Bevolkingsonderzoek darmkanker Bevolkingsonderzoek darmkanker 2015 Waarom een bevolkingsonderzoek darmkanker? Darmkanker is een ernstige ziekte. Van elke 100 mensen zullen vier tot vijf mensen in hun leven darmkanker krijgen. Elk jaar

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EH Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 25 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

Samenvatting. Adviesvragen

Samenvatting. Adviesvragen Samenvatting Adviesvragen Wat zijn de beste tests om in de zwangerschap neuralebuisdefecten en downsyndroom te constateren bij een foetus? En hoe kan deze prenatale screening het beste worden uitgevoerd?

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker in perspectief

Bevolkingsonderzoek darmkanker in perspectief Bevolkingsonderzoek darmkanker in perspectief NVvO Milestonedag 15 september 2016 Iris Lansdorp-Vogelaar, PhD Esther Toes-Zoutendijk, MSc Maaike Buskermolen, MSc Disclosure belangen spreker (potentiële)

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker. Vervolgonderzoek in het ziekenhuis. Polikliniek maag-, darm-, leverziekten

Bevolkingsonderzoek darmkanker. Vervolgonderzoek in het ziekenhuis. Polikliniek maag-, darm-, leverziekten Bevolkingsonderzoek darmkanker Vervolgonderzoek in het ziekenhuis Polikliniek maag-, darm-, leverziekten Over Alrijne Zorggroep Het Diaconessenhuis Leiden en Rijnland Zorggroep (Rijnland Ziekenhuis en

Nadere informatie

Het wetenschappelijke bevolkingsonderzoek naar de vroege opsporing van hart- en vaatziekten.

Het wetenschappelijke bevolkingsonderzoek naar de vroege opsporing van hart- en vaatziekten. www.robinsca.nl INFORMATIEFOLDER VOOR HUISARTSEN Het wetenschappelijke bevolkingsonderzoek naar de vroege opsporing van hart- en vaatziekten. WBO-vergunning verleend door de minister van VWS op 27 augustus

Nadere informatie

Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald

Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald PERSMEDEDELING VAN JO VANDEURZEN, VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN 4 oktober 2012 Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald De kans dat Vlamingen

Nadere informatie

VROEGER NU LATER DEZE STUDIE ONDERZOEKT DE BATEN VAN INNOVATIES BIJ MDL ZIEKTEN TERUGKIJKEND NAAR MAAGZWEREN EN VOORUITKIJKEND NAAR DARMKANKER

VROEGER NU LATER DEZE STUDIE ONDERZOEKT DE BATEN VAN INNOVATIES BIJ MDL ZIEKTEN TERUGKIJKEND NAAR MAAGZWEREN EN VOORUITKIJKEND NAAR DARMKANKER DEZE STUDIE ONDERZOEKT DE BATEN VAN INNOVATIES BIJ MDL ZIEKTEN TERUGKIJKEND NAAR MAAGZWEREN EN VOORUITKIJKEND NAAR DARMKANKER FOCUS OP BATEN VAN INNOVATIES KAN HELPEN BIJ BESLISSING DARMKANKERSCREENING

Nadere informatie

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Beschikking van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en PG

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Beschikking van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en PG Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Beschikking van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, van 20SEP, 2016 houdende vergunningverlening in het kader van de Wet op het bevolkingsonderzoek

Nadere informatie

Vragen en antwoorden naar aanleiding van het online vragenuur

Vragen en antwoorden naar aanleiding van het online vragenuur Vragen en antwoorden naar aanleiding van het online vragenuur Inleiding Tijdens het online vragenuur op 21 januari zijn vragen gesteld per mail, telefoon en via #bvodarmkanker op Twitter. Een deel van

Nadere informatie

Geneeskundige Dagen van Antwerpen

Geneeskundige Dagen van Antwerpen Antwerpen, 11 september 2014 Prof. dr. Guido Van Hal, Centrum voor Kankeropsporing, Afdeling Antwerpen Sarah Hoeck, Projectcoördinator bevolkingsonderzoek dikkedarmkanker Geneeskundige Dagen van Antwerpen

Nadere informatie

Screening van pasgeborenen

Screening van pasgeborenen Screening van pasgeborenen Algemeen en prenataal Arjan Lock, arts M&G 6 november 2014 Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Informatie. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio s Amsterdam en Rotterdam. Inhoudsopgave

Informatie. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio s Amsterdam en Rotterdam. Inhoudsopgave Informatie Inhoudsopgave Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio s Amsterdam en Rotterdam Inleiding 3 Darmkanker 3 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker 4 De coloscopie 5 Deelname

Nadere informatie

belangrijke cijfers over darmkanker

belangrijke cijfers over darmkanker belangrijke cijfers over darmkanker Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van darmkanker, gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie darmkanker in Nederland Deze

Nadere informatie

Opname van pneumokokkenvaccinatie in het RVP heeft geleid tot aanzienlijke daling van pneumokokkenziekte

Opname van pneumokokkenvaccinatie in het RVP heeft geleid tot aanzienlijke daling van pneumokokkenziekte Samenvatting Opname van pneumokokkenvaccinatie in het RVP heeft geleid tot aanzienlijke daling van pneumokokkenziekte Pneumokokken kunnen ernstige ziekten veroorzaken, zoals hersenvliesontsteking, bloedvergiftiging

Nadere informatie

Dr Michel Ferrante AZ Sint Maarten Mechelen - Duffel. Screening voor colon kanker in Vlaanderen in 10 stappen VLK dag 18 september 2014

Dr Michel Ferrante AZ Sint Maarten Mechelen - Duffel. Screening voor colon kanker in Vlaanderen in 10 stappen VLK dag 18 september 2014 Dr Michel Ferrante AZ Sint Maarten Mechelen - Duffel Screening voor colon kanker in Vlaanderen in 10 stappen VLK dag 18 september 2014 CRCancer een gezondheidsprobleem wereldwijd M, 3 e V, 2 e 1,2 miljoen

Nadere informatie

Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU

Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU Darmkanker in de familie? familie anamnese negatief: 85% -sporadische vorm- familie anamnese positief:

Nadere informatie

260748 DEF IKR Boekje A 01-11-2006 16:01 Pagina 1. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond.

260748 DEF IKR Boekje A 01-11-2006 16:01 Pagina 1. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond. 260748 DEF IKR Boekje A 01-11-2006 16:01 Pagina 1 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio Groot-Rijnmond 8 Informatie SIGMO 260748 DEF IKR Boekje A 01-11-2006 16:01 Pagina 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Colorectale kanker Eerste resultaten van het bevolkingsonderzoek voor darmkanker in Vlaanderen

Colorectale kanker Eerste resultaten van het bevolkingsonderzoek voor darmkanker in Vlaanderen Colorectale kanker Eerste resultaten van het bevolkingsonderzoek voor darmkanker in Vlaanderen Prof. Dr. Hendrik Reynaert MD, PhD Dienst gastroenterologie-hepatologie UZBrussel Vakgroep basis medische

Nadere informatie

DE PRENATALE SCREENING OP DOWNSYNDROOM EN HET STRUCTUREEL ECHOSCOPISCH ONDERZOEK

DE PRENATALE SCREENING OP DOWNSYNDROOM EN HET STRUCTUREEL ECHOSCOPISCH ONDERZOEK DE PRENATALE SCREENING OP DOWNSYNDROOM EN HET STRUCTUREEL ECHOSCOPISCH ONDERZOEK PUBLIEKSMONITOR 2016 SAMENVATTING De resultaten van deze monitor zijn gebaseerd op gegevens die zijn geregistreerd in de

Nadere informatie

Beweegrichtlijnen Nr. 2017/08. Samenvatting

Beweegrichtlijnen Nr. 2017/08. Samenvatting Beweegrichtlijnen 2017 Nr. 2017/08 Samenvatting Beweegrichtlijnen 2017 pagina 2 van 6 Achtergrond In Nederland bestaan drie normen voor bewegen: de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, die adviseert op minstens

Nadere informatie

Samenvatting. Achtergrond van de aanvraag

Samenvatting. Achtergrond van de aanvraag Samenvatting In dit advies beoordeelt de Commissie Wet bevolkingsonderzoek van de Gezondheidsraad een vergunningaanvraag voor tuberculosescreening. Op basis van de Wet op het bevolkingsonderzoek (WBO)

Nadere informatie

VWS beleid screening & bevolkingsonderzoek

VWS beleid screening & bevolkingsonderzoek VWS beleid screening & bevolkingsonderzoek NACGG Utrecht, 27 juni 2013 Maaike Prins Publieke gezondheid Ministerie van VWS overheidsbeleid Preventie en vroegopsporing van belang voor een goede gezondheid

Nadere informatie

Informatie. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio s Amsterdam en Rotterdam COCOS CTC. Inhoudsopgave

Informatie. Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio s Amsterdam en Rotterdam COCOS CTC. Inhoudsopgave Informatie Inhoudsopgave Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker in de regio s Amsterdam en Rotterdam Inleiding 3 Darmkanker 3 Een proef-bevolkingsonderzoek naar darmkanker 4 De CT-colografie 5 Vervolgonderzoek:

Nadere informatie

Rapportage uitkomsten Q-koorts Herpen II onderzoek

Rapportage uitkomsten Q-koorts Herpen II onderzoek Rapportage uitkomsten Q-koorts Herpen II onderzoek 22 juni 2015 De GGD Hart voor Brabant voerde dit onderzoek uit in samenwerking met AMPHI de academische werkplaats van het Radboud universitair medisch

Nadere informatie

Baarmoederhalskanker screening

Baarmoederhalskanker screening Baarmoederhalskanker screening Wat gaat er veranderen? Lex Makkus, Patholoog PAL Geschiedenis BVO-BMHK Huidige BVO - hrhpv Triage Sterfte cervix carcinoom absolute aantallen/cohort 45 40 35 30 25 20 15

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek naar darmkanker

Bevolkingsonderzoek naar darmkanker Bevolkingsonderzoek naar darmkanker Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Voorzitter Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : aanbieding advies Bevolkingsonderzoek

Nadere informatie

Waarom een bevolkingsonderzoek naar darmkanker?

Waarom een bevolkingsonderzoek naar darmkanker? Bevolkingsonderzoek darmkanker RvA, Kwaliteit en zorg 9 juni 2016 Monique van Wieren Programmacoördinator bevolkingsonderzoek darmkanker Waarom een bevolkingsonderzoek naar darmkanker? Afname morbiditeit

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker

Bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker Bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker Bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker Stand van zaken juni 2008: projecten, expert meeting en literatuurstudie Redactie T. Bakkenist M. van den Berg Dit is

Nadere informatie

Disclosure belangen Evelien Dekker

Disclosure belangen Evelien Dekker Disclosure belangen Evelien Dekker (potentiële) belangenverstrengeling Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Olympus: reserach

Nadere informatie

Dr Michel Ferrante AZ Sint Maarten Mechelen - Duffel. Screening voor colon kanker in Vlaanderen in 10 stappen VLK dag 18 september 2014

Dr Michel Ferrante AZ Sint Maarten Mechelen - Duffel. Screening voor colon kanker in Vlaanderen in 10 stappen VLK dag 18 september 2014 Dr Michel Ferrante AZ Sint Maarten Mechelen - Duffel Screening voor colon kanker in Vlaanderen in 10 stappen VLK dag 18 september 2014 CRCancer een gezondheidsprobleem wereldwijd M, 3 e V, 2 e 1,2 miljoen

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst Bevolkingsonderzoek darmkanker. 25 juni juni 2018

Netwerkbijeenkomst Bevolkingsonderzoek darmkanker. 25 juni juni 2018 Netwerkbijeenkomst Bevolkingsonderzoek darmkanker Programma Bevolkingsonderzoek darmkanker: Update en resultaten dr. Manon Spaander, Regionaal coördinerend MDL-arts T1 colorectal cancer: recognition, treatment

Nadere informatie

Deskundigheidsbevordering SCID-screening. 12 december 2017 Maartje Blom

Deskundigheidsbevordering SCID-screening. 12 december 2017 Maartje Blom Deskundigheidsbevordering SCID-screening 12 december 2017 Maartje Blom SONNET SCID-screening ONderzoek in NEderland met TRECs Indeling presentatie 1. SCID-screening met TRECs 2. SCID-screening in het buitenland

Nadere informatie

Dure geneesmiddelen. Nynke Dragt Adviseur farmaco-economie ZIN Team oncologie. Jong-NVTAG 7 april 2016

Dure geneesmiddelen. Nynke Dragt Adviseur farmaco-economie ZIN Team oncologie. Jong-NVTAG 7 april 2016 Dure geneesmiddelen Nynke Dragt Adviseur farmaco-economie ZIN Team oncologie Jong-NVTAG 7 april 2016 Inhoud - Zorginstituut Nederland: rol en taken - Dure geneesmiddelen en pakketbeheer - Dure geneesmiddelen

Nadere informatie

Als er bloed in uw ontlasting is gevonden

Als er bloed in uw ontlasting is gevonden Als er bloed in uw ontlasting is gevonden januari 2014 2 3 Als er bloed in uw ontlasting is gevonden U heeft meegedaan aan het proefbevolkingsonderzoek darmkanker. De uitslag is dat er bloed in uw ontlasting

Nadere informatie

De studies TRIDENT-1 & TRIDENT-2

De studies TRIDENT-1 & TRIDENT-2 De studies TRIDENT-1 & TRIDENT-2 Robert-Jan Galjaard DB Kerngroep TRIDENT studies Klinisch geneticus Afdeling Klinische Genetica Erasmus MC, Rotterdam Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken. Nr. 2018/05. Samenvatting

Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken. Nr. 2018/05. Samenvatting Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken Nr. 2018/05 Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken pagina 2 van 6 Veel mensen dragen pneumokokken bij zich zonder ziek te worden. De pneumokok kan echter ernstige

Nadere informatie

Onbekend maakt onbemind

Onbekend maakt onbemind Onbekend maakt onbemind Huisarts en preventie Pim Assendelft, hoogleraar Huisartsgeneeskunde Hoofd afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Radboudumc, Nijmegen 9 april 2015 Generalisme is ons specialisme NHG

Nadere informatie

Vaccinatie tegen gordelroos. Nr. 2019/12, Den Haag, 15 juli Samenvatting

Vaccinatie tegen gordelroos. Nr. 2019/12, Den Haag, 15 juli Samenvatting Vaccinatie tegen gordelroos Nr. 2019/12, Den Haag, 15 juli 2019 Vaccinatie tegen gordelroos pagina 2 van 5 In 2016 heeft de Gezondheidsraad negatief geadviseerd over vaccinatie van ouderen tegen gordelroos,

Nadere informatie

Health Checks Rubriekhouder: Mw. Dr. E. Asscher, Erasmus MC Rotterdam (2016)

Health Checks Rubriekhouder: Mw. Dr. E. Asscher, Erasmus MC Rotterdam (2016) Health Checks Rubriekhouder: Mw. Dr. E. Asscher, Erasmus MC Rotterdam (2016) Inleiding De mogelijkheden om je preventief te laten onderzoeken nemen toe. Behalve voordelen zoals het tijdig opsporen van

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 29 323 Prenatale screening Nr. 92 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Bevolkingsonderzoek darmkanker Bevolkingsonderzoek darmkanker vervolgonderzoek in het ziekenhuis polikliniek maag-, darm-, leverziekten U bent doorverwezen naar Rijnland Ziekenhuis omdat er bloed in uw ontlasting is gevonden bij het

Nadere informatie

TRIDENT studie. Mireille Bekker Gynaecoloog Radboud umc

TRIDENT studie. Mireille Bekker Gynaecoloog Radboud umc TRIDENT studie Mireille Bekker Gynaecoloog Radboud umc Historie April 2011 oprichting NIPT consortium Nederland TRIDENT studie: implementatie van lab tot uitslag ESPRIT studie: ethisch, economisch, maatschappelijk

Nadere informatie

Nazorg bij kanker; de rol van de eerste lijn. Hans Nortier 24-01-2013

Nazorg bij kanker; de rol van de eerste lijn. Hans Nortier 24-01-2013 Nazorg bij kanker; de rol van de eerste lijn Hans Nortier Nazorg Nazorg is een essentieel onderdeel van individuele patiëntenzorg na behandeling voor kanker Nazorg behelst voorlichting, begeleiding, ingaan

Nadere informatie

Samenvatting van dr. J.J. Koornstra (maag-darm-leverarts) en prof. dr. R.M.W.Hofstra

Samenvatting van dr. J.J. Koornstra (maag-darm-leverarts) en prof. dr. R.M.W.Hofstra Medische Publieksacademie UMCG Thema: Dikkedarmkanker Samenvatting van dr. J.J. Koornstra (maag-darm-leverarts) en prof. dr. R.M.W.Hofstra (moleculair geneticus). Dikkedarmkanker is één van de meest voorkomende

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER Monitor 2016

BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER Monitor 2016 a a a a a a a a BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER Monitor 2016 Landelijke Monitoring Bevolkingsonderzoek Darmkanker Erasmus MC NKI / AvL a a a a Het bevolkingsonderzoek loopt goed. In 2016 hebben 1.063.651

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2006 2007 22 894 Preventiebeleid voor de volksgezondheid Nr. 130 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede

Nadere informatie

Veel gestelde vragen waardegericht inkopen van behandeling van heup- en knieartrose

Veel gestelde vragen waardegericht inkopen van behandeling van heup- en knieartrose Veel gestelde vragen waardegericht inkopen van behandeling van heup- en knieartrose Bij elke vraag staat tussen haakjes op welke datum deze vraag aan dit document is toegevoegd. 2.3 Uitkomstindicatoren

Nadere informatie

Samenvatting. Gevolgen van health checks voor het individu

Samenvatting. Gevolgen van health checks voor het individu Samenvatting In dit advies brengt de Commissie Bevolkingsonderzoek van de Gezondheidsraad het nut en de risico s van health checks in beeld en adviseert zij over de beschermende rol van de overheid daarbij.

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 17 september 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 17 september 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 25 VX Den Haag T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

Twee high-tech centra voor behandeling kanker op komst

Twee high-tech centra voor behandeling kanker op komst Een kankerpatiënt wordt bestraald in de bestralingsruimte ANP Twee high-tech centra voor behandeling kanker op komst Nederland krijgt in elk geval twee nieuwe centra voor de behandeling van kanker met

Nadere informatie

STICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES

STICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES STICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES De StOEH heeft ten doel personen met deze Familiaire Hypercholesterolemie

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 1674 Vragen van de leden

Nadere informatie

Dikke-darmkanker. vrijdag 24 april 2015. Bas van Balkom MDL-arts

Dikke-darmkanker. vrijdag 24 april 2015. Bas van Balkom MDL-arts Dikke-darmkanker Bas van Balkom MDL-arts Inhoud Darmkanker en risicofactoren Lichamelijke klachten bij darmkanker Endoscopie (inwendig darmonderzoek) Vervolgonderzoeken Behandeling 2 Darmkanker 13.000

Nadere informatie

Als er bloed in uw ontlasting. is gevonden. Bevolkingsonderzoek

Als er bloed in uw ontlasting. is gevonden. Bevolkingsonderzoek Als er bloed in uw ontlasting 2014 is gevonden Bevolkingsonderzoek Als er bloed in uw ontlasting is gevonden U heeft meegedaan aan het bevolkingsonderzoek darmkanker. De uitslag is dat er bloed in uw ontlasting

Nadere informatie

Invloed van aannames in modellen van kosteneffectiviteit onderzoek

Invloed van aannames in modellen van kosteneffectiviteit onderzoek Invloed van aannames in modellen van kosteneffectiviteit onderzoek Paul van Gils Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Centrum Voeding, Preventie en Zorg Afdeling Kwaliteit van Zorg en Gezondheidseconomie

Nadere informatie

> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG

> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78

Nadere informatie

Proefpersoneninformatie behorend bij het onderzoek: MOleculaire ontlastingstest voor Colorectaal CArcinoom Surveillance (MOCCAS-studie)

Proefpersoneninformatie behorend bij het onderzoek: MOleculaire ontlastingstest voor Colorectaal CArcinoom Surveillance (MOCCAS-studie) Proefpersoneninformatie behorend bij het onderzoek: MOleculaire ontlastingstest voor Colorectaal CArcinoom Surveillance (MOCCAS-studie) Geachte heer, mevrouw, U heeft een afspraak voor een onderzoek ter

Nadere informatie

WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen. Nr. 2018, Den Haag 12 juni Samenvatting

WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen. Nr. 2018, Den Haag 12 juni Samenvatting WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen Nr. 2018, Den Haag 12 juni 2018 WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen pagina

Nadere informatie

Erfelijkheid & Borstkanker

Erfelijkheid & Borstkanker Erfelijkheid & Borstkanker Borstkanker komt veel voor en heeft meestal geen erfelijke oorzaak. Bij 5 tot 10% is een erfelijke aanleg de oorzaak van de ziekte. Deze aanleg wordt door de vader of moeder

Nadere informatie

Samenvatting. Wat is de waarde van zelftests?

Samenvatting. Wat is de waarde van zelftests? Samenvatting Wat is de waarde van zelftests? De markt voor zogenoemde zelftests is volop in beweging. Er komen steeds meer producten en diensten waarmee mensen zelf bloed, urine, ontlasting of speeksel

Nadere informatie

BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER Monitor 2017

BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER Monitor 2017 a a a a a a a a BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER Monitor 2017 Landelijke Monitoring Bevolkingsonderzoek Darmkanker Erasmus MC NKI / AvL a a a a Uit de monitor 2017 blijkt voor het eerst dat het bevolkingsonderzoek

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) * (Summary in Dutch) Dit proefschrift heeft als onderwerp de testkarakteristieken van fecaal occult bloed testen (FOBT s), voor de detectie van het colorectaal carcinoom (CRC) en zijn voorloper laesies,

Nadere informatie

Screenende coloscopie MDL

Screenende coloscopie MDL Screenende coloscopie MDL Inhoudsopgave Inleiding 4 Erfelijke of familiaire aanleg? 5 Gang van zaken onderzoekstraject 13 Bezoek I, MDL-verpleegkundige 13 Bezoek II, Coloscopie 13 Bezoek III, Uitslag

Nadere informatie