Van der Molen, W.L. (2015). Inkomstenbelasting in concept-maps Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleiding (ILO) UvA. Studentnummer

Transcriptie

1 Meer weten? Belastingdienst.nl Paper 4 UITVOERING - ONTWERPONDERZOEK Naam auteur Woudi van der Molen Vakgebied Algemene economie Titel Inkomen en belasting in concept-maps Onderwerp Inzicht en samenhang krijgen in een veelheid van nieuwe begrippen Opleiding Interfacultaire Lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam Doelgroep 4 VWO Sleuteltermen Belasting Concept-mapping Concept-maps Begrippendichtheid Bibliografische referentie Van der Molen, W.L. (2015). Inkomstenbelasting in concept-maps Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleiding (ILO) UvA. Studentnummer Begeleider(s) UvA-beoordelaar Datum 2 januari 2016 Samenvatting De heer P. Uylings onderzoeker UvA De heer W. van Kleef vakdidacticus UvA De heer P. Uylings onderzoeker UvA 1

2 Contents 1. Samenvatting Uitvoering lessen Uitvoering onderzoek... 6 Bijlage kennistoets

3 1. Samenvatting Leerlingen krijgen bij het vak economie vaak en veel nieuwe begrippen voorgeschoteld waar ze niet mee bekend zijn. De leerlingen vinden het heel lastig om zich het veelvoud aan nieuwe begrippen over het onderwerp inkomen en belasting eigen te maken. Voorbeelden van bedoelde begrippen zijn nivelleren, denivelleren, inkomen uit arbeid, box 1, vermogen, box 3, marginaal belastingtarief, gemiddelde belastingdruk, progressief belastingstelsel. Ontwerphypothese Als ik het probleem van de hoge begrippendichtheid bij het onderwerp inkomen en belasting aanpak, door de leerlingen te laten werken met conceptmapping verwacht ik dat dit bij de leerlingen leidt tot meer kennis van de begrippen en een beter inzicht in de samenhang (relatie) tussen de diverse begrippen. Leerdoel(en) - Leerlingen kunnen na deze lessenserie zelfstandig een concept-map maken over inkomen en belasting in relatie tot inkomstenbelasting. - Leerlingen hebben kennis van de begrippen over inkomen en belasting en kunnen verbanden leggen tussen deze begrippen. - Leerlingen kunnen de verschuldigde inkomstenbelasting berekenen. Ontwerpregels - In het ontwerp komen leeractiviteiten voor die ertoe leiden dat de leerlingen tot een beter begrip komen van de begrippen, het nut van het maken van een concept-map leren inzien en getraind worden in het maken van een zinvolle concept-map. - Daarnaast leren leerlingen vaardigheden voor het berekenen van de inkomstenbelasting voor box 1 en box 3. Didactische ontwerpregels 1. In de lessenserie wordt als interventie conceptmapping ingezet. 2. Een concept-map wordt gemaakt aan de hand van een werkwijzer en focusvraag. 3. In de lessenserie maken leerlingen diverse concept-maps, over: o Loonstrook aan het begin van de 1 ste les om voorkennis te activeren. o Inkomen en belasting met focus op inkomstenbelasting als nul-meting. o Inkomstenbelasting met focus op kennis over box 1 en box 3. o Inkomen en belasting met focus op inkomstenbelasting als afsluitende toets. 4. Leerlingen leren de inkomstenbelasting box 1 en box 3 berekenen met een stappenplan. 5. In de lessen laat ik leerlingen afwisselend samenwerken en zelfstandig werken. 6. Om de motivatie te vergroten dienen de opdrachten te worden ingeleverd. Globale onderzoeksplan De effectiviteit van de interventie wordt geëvalueerd door middel van: - Een concept-map als nulmeting en een concept-map-toets als nameting in de interventieklas. - Een cognitieve toets in zowel de interventieklas als de controleklas. - Daarnaast wordt met een informele meting gekeken of de leerlingen conceptmapping een zinvolle leerstrategie vinden. 3

4 2. Uitvoering lessen Het aanleren, maken, nakijken van en geven van persoonlijke feedback op een concept-map bleek toch meer tijd te kosten. Hierdoor heb ik me soms moeten beperken tot het geven van klassikale feedback waarmee leerlingen zelf naar hun concept-map moesten kijken of dit op hen van toepassing was. Dit was niet ideaal. Verder is de huiswerkopdracht het maken van een concept-map over de digitale aangifte komen niet gemaakt. Beschrijving lesverloop Les 1 Uitleg dat voor het onderwerp inkomstenbelasting gewerkt zal worden met concept-maps, inleveren van een aantal opdrachten en ter afsluiting twee toetsen: concept-map en kennistoets. Leerlingen reageerden niet echt enthousiast. Ik kwam erachter dat zij dit zien als een mindmap en het nut hiervan niet inzien. De leerlingen gingen goed aan de slag met de opdracht (1) maken van een voorgevormde concept-map over loonstrook. Leerlingen vonden het een leuke opdracht. Sommigen hanteren de werkwijzer, anderen proberen de begrippen en relaties te plaatsen. Het blijkt best een puzzel. Met behulp van het boek en overleg komen leerlingen een heel eind. Begrippen brutoloon en nettoloon weten ze goed te plaatsen, echter hoe de inhoudingen in precies elkaar steken was lastiger. Leuk om te zien is dat bij de uitwerking een aantal leerlingen de begrippen een nummer geeft en deze nummers in de voorgevormde labels plaatst anderen de voorgevormde labels een nummer geeft en in hun schrift de begrippen bij de nummers plaatst, weer anderen vullen de begrippen gewoon in op de opdracht zelf. Aan het eind van de les maken de leerlingen individueel een concept-map (nul-meting) over inkomstenbelasting. Het inleveren van de opdracht (2) bracht onrust in de klas, Is dit voor een cijfer? en We hebben nog niets geleerd over inkomstenbelasting?. Ik leg uit dat het niet om een cijfer ging en dat het vooral ging om te kijken wat je al weet over het onderwerp. Het bleek lastig voor de meeste leerlingen, omdat de stof gedeeltelijk nieuw was en onwennig met het maken van een concept-map. Les 2 Centrale feedback gegeven op de concept-map van de vorige les (nulmeting). Persoonlijke feedback had ik op de concept-map aangetekend. Op verzoek van de leerlingen konden ze elkaars ingescande concept-maps bekijken. De leerlingen deden deze les digitaal aangifte gedaan voor de inkomstenbelasting (hierna: IB) met het programma van de belastingdienst. De voorkennis van de leerlingen is minimaal, alleen het huiswerk heeft ze laten kennis maken met de jaaropgave die nodig is voor de aangifte IB. Elke leerling heeft een computer, een dummy BSN-nummer en de opdracht. De leerlingen gingen enthousiast aan de slag met de opdracht. De leerlingen en ook ik merkten al snel dat het complex was. Het was wat rumoerig, mede omdat er toch wel veel nieuwe begrippen aan te pas kwamen en leerlingen vonden het spannend om (onjuiste) bedragen in te vullen in het programma. Ik had de indruk dat ze bang waren om fouten te maken. Over het algemeen waren de leerlingen goed bezig met de opdracht. Leerlingen hielpen elkaar en ik werd ook veelvuldig om raad gevraagd. Les 3 Na korte feedback op de vorige les over de complexiteit van de opdracht en het doel om leerlingen zelf begrippen te laten ontdekken. Een aantal leerlingen zag hun ouders weleens bezig met de aangifte en dacht dat dit makkelijk was. De leerlingen hebben geen concept- 4

5 map over de digitale aangifte (opdracht 3) gemaakt, dit bleek te complex. De leerlingen vonden de aangifte zelf al heel lastig met nieuwe begrippen en hadden de leerlingen geen idee hoe de rekenmethodiek en het overzicht in elkaar stak. Deze les werd gewerkt aan het maken van en vaardigheden opdoen voor de rekenopgaven door middel van een stappenplan. Ook hier kwamen weer veel begrippen aanbod waar de leerlingen mee moesten werken. Les 4 Werken aan het stappenplan voor IB. Deze les was vooral bedoeld om leerlingen te laten werken aan hun vaardigheden voor de rekenopgaven. Aan het einde van de les aandacht besteed aan de uitgangspunten voor het maken van een zinvolle concept-map. Ter voorbereiding op de toets de volgende les moesten de leerlingen als huiswerk een conceptmap maken van 24 begrippen (opdracht 4) over het hoofdstuk. Les 5 Toets moment, leerlingen maken een concept-map. Voor een voldoende moesten de leerlingen 12 begrippen en 10 juiste relaties benoemen. Kennistoets De toets is in overleg met mijn collega uit de controleklas aangepast. Opgave A is aangevuld met vraag 1,3 en 4 van opgave C, zodat opgave A nu uit vraag 1 t/m 7 bestaat. Opgave B is in zijn geheel vervangen en bestaat uit vraag 8 t/m 11, zie bijlage kennistoets. Opgave B bestond uit veel leeswerk met aantal onbekende begrippen voor de leerlingen. In dit stadium vonden we het niet reëel om van de leerlingen te verwachten dat ze deze opgave al als transfer zouden moeten kunnen maken. Op verzoek van de leerlingen en in overleg met mijn collega uit de controleklas is besloten om de reguliere toets een week uit te stellen. De leerlingen in de controleklas en interventieklas hebben nog maar weinig kunnen werken aan de rekenopgaven. In les 8 is de reguliere kennis toets afgenomen. Analyse Voorgevormde concept-map invullen was een goede opdracht om voorkennis te activeren. Leerlingen gingen actief aan de slag. Introductie in les 1 van de focusvraag en werkwijzer. Leerlingen hebben geen tijd om hiermee te oefenen voor de nulmeting. Achteraf was dat verwarrend. In de lessen was meer tijd nodig om het proces te sturen en het automatiseren van de structuur (werkwijzer) voor het maken van een zinvolle concept-map, die tijd was er niet in deze lessenserie. De digitale aangifte had achteraf niet het gewenste effect. Doel was om leerlingen zelf begrippen te laten ontdekken. In de aangifte kwamen echter nog meer onbekende begrippen en andere terminologie voor waardoor dit voor de leerlingen verwarrend was. De opdracht die ik had gemaakt bleek ook te ingewikkeld. In de opdracht stond aangegeven wat leerlingen nodig hadden. Maar in de aangifte staan veel vragen die niet van toepassing waren, dat wisten de leerlingen natuurlijk niet en hetgeen terecht tot veel vragen leidden. Uit de literatuur blijkt dat het geven van feedback op de gemaakte concept-maps van belang is voor het leereffect. Door de bewerkelijkheid van het nakijken en de tijd die dit kostte, was er minder tijd voor persoonlijke feedback. Dit is een gemiste kans omdat leerlingen dit inzicht geeft in wat ze al wel weten en wat nog niet. Zelf kon ik dit goed zien bij gemaakte concept-maps. Leerlingen beseffen door de aangifte wel dat het moeilijker is dan ze dachten en waarderen het doen van aangifte door hun ouders nu meer. 5

6 Conclusies In de 2 e les was een actuele en betekenisvolle les gepland en van belang om begrippen beter te beheersen en laten beklijven. Dit bleek te complex waardoor er meer verwarring bij de leerlingen was dan dat dit tot overzicht en begripsvorming heeft geleid. Hierdoor is de huiswerkopdracht komen te vervallen. Hier stond tegenover dat de leerlingen als voorbereiding op de toets een concept-map moesten maken. Hierop hebben de leerlingen geen feedback gehad. De leerlingen hebben voor de concept-map toets drie concept-maps moeten maken, dit was ook het oorspronkelijke plan. De feedback momenten die van belang zijn voor het leereffect van een concept-map is minder geweest dan gepland. Enerzijds doordat het nakijken meer tijd kostte en doordat er een huiswerkopdracht is komen te vervallen. Het aanleren van het maken van een conceptmap kostte meer tijd, ondanks dat ik hier in eerdere lessen al mee bezig ben geweest. Als ik de lessenserie opnieuw zou geven dan zou ik leerlingen als nulmeting een conceptmap laten maken waarbij het boek gebruikt mag worden. Halverwege de lessenserie zou ik deze nulmeting uitdelen en leerlingen een nieuwe laten maken, vervolgens leerlingen laten presenteren wat ze anders hebben gedaan en waarom. Bij de eindmeting zou ik leerlingen een conceptmap laten maken waarbij de begrippen gegeven zijn, zodat de nadruk op het maken van een schema en benoemen van de relatie ligt. 3. Uitvoering onderzoek Op drie manieren is de dataverzameling tot stand gekomen: 1. Verbetering van het leerresultaat door het meten van begrippen en juiste proposities (begrip-relatie-begrip) van de concept-maps van de nulmeting en nameting. 2. Begripskennis bij de kennistoets door begripsvragen over inkomenseffecten van belastingstelsels te analyseren. 3. Om erachter te komen of leerlingen het maken van een concept-map zinvol en motiverend vinden is leerlingen een drietal stellingen voorgelegd. Ad 1. Bij aanvang van de lessenserie heeft een nulmeting plaatsgevonden. De nulmeting en de nameting (concept-map toets) zijn gemotiveerd gemaakt en moesten beide worden ingeleverd. Van de 26 leerlingen waren er bij de nulmeting 6 afwezig en de eindtoets hebben alle 26 leerlingen gemaakt. Dit betekent dat de toetsen van 20 leerlingen geanalyseerd worden. Ad 2. De kennistoets is in de interventieklas door 24 (van de 26) leerlingen gemaakt en in de controleklas door 17 leerlingen. Ad 3. Alle 26 leerlingen hebben de vragenlijst ingevuld. Betrouwbaarheid De volgende zaken kunnen mogelijk de mate waarin de uitvoering van de metingen de validiteit en betrouwbaarheid beïnvloeden. De nulmeting waren leerlingen vrij zoveel mogelijke begrippen en relaties aan te brengen. Toewerkend naar de eindmeting zijn de begrippen begrensd tot 24 begrippen zoals die in het hoofdstuk en op de begrippenlijst voorkwamen. Bij de eindtoets is aangegeven dat 12 begrippen en 10 proposities nodig waren voor een voldoende. Als docent beoordeel je de proposities, hierbij is een nakijkmodel een eerste handvat, echter iedere leerling maakt een concept-map op zijn eigen manier en gebruikt andere 6

7 bewoordingen. Soms is de propositie juist, maar waar niet expliciet uit blijkt of de kennis over de begrippen er is. Bijvoorbeeld: Progressief belastingstelsel leidt tot Nivelleren Het doel was om leerlingen de proposities zo te laten verwoorden dat zij laten zien dat zij de begrippen en kennis over deze begrippen beheersen. Vraag is dus of hier gemeten wordt wat ik wilde meten. De kennistoets van de controleklas is door mijn collega nagekeken. We hebben van tevoren het nakijkmodel doorgesproken, wat we in de antwoorden terug wilden zien. 7

8 Bijlage kennistoets Lesbrief levensloop Hoofdstuk 4 A. Opgave inkomstenbelasting (max 13 pt) Linda Boxéén heeft een inkomen van ,- in Linda woont in een huis waarop een hypotheek rust. De hypotheeklening bedroeg in ,- tegen een rente van 6% per jaar. Op het eind van elk jaar lost zij 4.000,- af op de lening. Linda werkt bij een accountantsbureau, ze is ongehuwd, woont niet samen en heeft geen kinderen. In 2014 geldt het volgende schijvenstelsel voor de inkomensheffing: Schijven Belastbaar inkomen Lengte schijf Percentage Gecumuleerde heffing Schijf 1 t/m ,25% Schijf 2 Vanaf t/m % Schijf 3 Vanaf t/m % Schijf 4 Vanaf en hoger 52% De heffingskortingen bedragen in 2014: Algemene heffingskorting % x (belastbaar inkomen ) Arbeidskorting % x (bruto loon ) 1. Bereken de inkomensheffing in box 1 die zij in 2014 moet betalen. Ga er vanuit dat er geen inkomen in box 3 is. 3p REKEN 2. Bereken het belastingvoordeel dat zij heeft als gevolg van de hypotheeklening. 1p REKEN 3. Bereken de gemiddelde belastingdruk voor Linda en leg uit wat dit betekent. 2p BEGRIPSKENNIS 8

9 Linda had op 1 januari 2014 een vermogen van ,- in de loop van het jaar ontving ze een erfenis van ,-. Op 31 december 2014 bedroeg het vermogen ,-. Linda heeft in aan rente en dividend ontvangen, een rendement van 5%. De voor 2014 door de overheid vastgestelde fiscale regels voor de vermogensbelasting: Fictieve rendement box 3 4% per jaar Vermogensrendementsheffing 30% Heffingsvrij vermogen (vrijstelling) Bereken de vermogensrendementsheffing die Linda moet betalen. 2p REKEN 5. Iemand met een hoog inkomen heeft, in euro s uitgedrukt, van een heffingskorting...(1)... voordeel vergeleken met iemand met een laag inkomen, zodat een heffingskorting...(2)... werkt. 1p BEGRIPSKENNIS Wat moet in plaats van de cijfers worden ingevuld om een economisch correcte tekst te krijgen? bij (1) meer / minder / evenveel bij (2) nivellerend / denivellerend 6. Linda ontmoet op een verjaardag haar neef Pieter Atser. Pieter vertelt haar op deze verjaardag dat hij 52% belasting betaalt. Leg uit wat er niet klopt aan de opmerking. 2pt BEGRIPSKENNIS 7. John, het jongere broertje van Linda, verdient per maand en Pieter per maand. John krijgt 10% loonsverhoging, Pieter 1%. Wat is het effect van de loonsverhoging op de inkomensverhoudingen? Leg uit en onderbouw dit met een berekening. 2pt INZICHT 9

10 B. Alle schouders even sterk? (max 8 pt) (eindexamen VWO 2010 T1) In discussies over de inkomstenbelasting wordt regelmatig het idee van een vlaktaks onder de aandacht gebracht. Bedoeld wordt dan een stelsel van inkomstenbelasting waarbij iedere belastingbetaler ongeacht de hoogte van het inkomen hetzelfde percentage inkomstenbelasting betaalt. In een verkiezingscampagne hebben twee politieke partijen, partij A en partij B, in hun programma opgenomen dat zij een vlaktaks willen invoeren. Partij B wil naast die vlaktaks iedere belastingbetaler een gelijk bedrag aan belastingkorting geven, dat wil zeggen op de verschuldigde belasting wordt in het voorstel van partij B een vast bedrag in mindering gebracht;; Als de verschuldigde belasting minder is dan de belastingkorting, wordt het verschil door de belastingdienst overgemaakt op de rekening van de belastingplichtige. Volgens partij B doet zij daarmee recht aan haar uitgangspunt dat sterkere schouders zwaardere lasten moeten dragen. In de figuur staat weergegeven wat belastingbetalers op jaarbasis per saldo aan belasting betalen dan wel op hun rekening gestort krijgen. 8. Hoeveel bedraagt in het voorstel van partij B: de belastingkorting;; het belastingpercentage? Vermeld bij het belastingpercentage de berekening. 2p REKEN 10

11 Politicus Zeil van partij A stelt dat het voorstel van zijn partij meer prikkels geeft tot het maken van carrière op de arbeidsmarkt dan het voorstel van partij B. 9. Beschrijf de gedachtegang van politicus Zeil. Maak in je antwoord gebruik van het begrip marginale belastingdruk. 2p INZICHT Politicus Dijk van partij B zegt dat de belastingkorting in het voorstel van zijn partij ervoor zorgt dat het belastingsysteem progressief is waardoor de inkomensverdeling genivelleerd wordt. Politicus Hoek van partij B stelt dat de belastingkorting daarvoor niet nodig is. Hij zegt: Het belastingtarief in het voorstel van mijn partij is hoger dan bij partij A en dat leidt ook zonder belastingkorting tot inkomensnivellering. 10. Leg uit dat de belastingkorting het belastingsysteem progressief maakt. 2p BEGRIPSKENNIS 11. Is de uitspraak van politicus Hoek juist of onjuist? Verklaar het antwoord. 2p INZICHT 11