T E R I E ; V A N V E R K E E R E N.WATERISTAAT

Transcriptie

1 ~. W E R K D O C U M E N T MUIZENSCHADE IN DE PROEFVELDEN door ing. J. Hoogesteger Abw november T E R I E ; V A N V E R K E E R E N.WATERISTAAT 97'0 - D I E N S T v o o R D E I J s s E L M E E R p o L D E R s S M E D I N G H U I S - L E L Y S T A D

2 INHOUD 1. INLEIDING 2. SCHADE 3. BESTRIJDING 3.1. Zinvol of niet 3.2. Methoden van bestrijding 3.3. Conclusies Literatuur

3 1. INLEIDING Het is reeds algemeen bekend dat er dit jaar in vergelijking met de voorgaande jaren, in de polders veel veldmuizen zijn. Terecht kan gesproken worden van een "topjaart'. Behalve aan de zichtbaar grote aantallen muizen en muizengaten, is dit vastgesteld aan de hand van nestkastenonderzoek bij torenvalken en kerkuilen, waaruit bleek dat de vangst aan veldmuizen als prooidieren veel groter was dan wat de jongen konden vewerken. Het broedsucces van de roofvogels en uilen is dan ook groot geweest. In vallen werden naast veel veldmuizen ook bosmuizen gevangen, en nog enkele exemplaren van een derde soort; waarschijnlijk aardmuizen. Nu wordt zeer gevreesd voor muizenschade aan jonge aanplant op de proefvelden. Het betreft de proeven: OZ 78 ; RBL toetsing klonen iep, 2.75 ha, een EEG-project resistentie iepenziekte OZ 78 ; demonstratie vermeerdering eik; 4,3 ha F 50 ; RBL vermeerdering en herkomsten eik; 4,00 ha F 50 ; RBL toetsing klonen populier; 4,00 ha. Beide proefvelden zijn vlak vsdr de inplant (voorjaar 1980) ingezaaid met graan, om opslag van distel en hoefblad te voorkomen, en zijn op het ogenblik dicht begroeid met een overrijp graangewas. Dat dit de muizenstand ter plekke sterk bevordert spreekt vanzelf. 2. SCHADE Ondanks de aanwezige overvloed aan graan, is bij de eiken reeds schade geconstateerd, welke meestal bestaat uit het doorgeknaagd zijn van de hoofdwortel, niet ver beneden de wortelhals. Bij controle op 10 en ll november 1980 van de proefvelden F 50 en OZ 78 bleek van de eiken resp. 5% en 13% doorgeknaagd. Schade aan de wortels van de iepen is echter slechts in zeer geringe mate bij een paar exemplaren geconstateerd. Ook zijn bij slechts enkele boompjes geringe vraatsporen waargenomen aan de bast net boven. de wortelhals. De blijkbaar duidelijke voorkeur voor eiken is waarschijnlijk een gevolg van omstandigheden, gezien de volgende waarnemingen. De muizengaten in het iepenveld bevinden zich vooral langs de randen van de plantgaten (de iepen zijn geplant met de plantgatenboor). De muizen kiezen voor het graven van gangen het liefst bewerkte grond (minste weerstand). Het is gebleken (waarneming C. Vredeveld) dat de plantvoren, waarin de eikjes staan (ze zijn geplant met de plantmachine), ondergrondse "verkeerswegen" vormen voor de muizen, waar tevens om de twee meter een voedselbron (eikje) onder direct bereik ligt (wegrestaurant). Het is dus niet verwonderlijk dat alleen de eiken aangevreten zi jn. In hoeverre de schade de komende winter zal toenemen is niet te zeggen, omdat dit voor een groot deel afhankelijk is van het weer. Ook is niet te voorzien of, en zo ja in welke mate de muizen de nu nog weinig beschadigde iepen zullen aanvreten. Het is niet onmogelijk dat de schade aan de iepen beperkt zal blijven, omdat er nog een overvloed aan graan aanwezig is, waarvan de muizen volgens waarnemingen reeds grote hoeveelheden als wintervoorraad hebben opgeslagen.

4 3. BESTRIJDING 3.1. Zinvol of niet Bij het denken aan bestrijding moet allereerst afgevraagd worden of dit Sberhau~t we1 zinvol is. Algemeen wordt gesteld dat bestrijding van veldmuizen op het hoogtepunt van de plaag verspilling van geld en energie betekent. Onder normale omstandigheden vindt kort na de plek een natuurlijke ineenstorting plaats. Bij bestrijding vernietigt men slechts een klein percentage van de totale populatie; de overlevingskansen van de overige dieren worden groter en de ineenstorting wordt verhinderd of vertraagd! (Balkstra, 1975; Stein, 1958). Zonder twijfel zitten wij op het ogenblik vlak voor of op het hoogtepunt van de plaag. Bestrijding is dus op grond van het bovenstaande beslist niet zinvol, tenminste niet als het er om gaat de plaag te "keren" 3.2. Methoden van bestrijding Als het er om gaat door plaatselijke bestrijding de schade ter plekke te beperken, dan moet men zich afvragen of er we1 een afdoende bestrijdingsmethode bestaat. Tegelijk moet men zich afvragen of die methode we1 verantwoord is in verband met eventuele gevolgen voor het milieu (vergif!). Het is een bekend verschijnsel dat als in een bepaald gebied enkele muizen weggevangen worden, hun plaatsen spoedig worden ingenomen door dieren uit de omgeving. Hieruit volgt dat bestrijding, zo dit mocht hel~en... alleeneffect heeft als men constant de bhnenkomende dieren blijft vangen. Bestrijden kan op de volgende manieren: a. vergif b. vallen c. grondbewerking. a. Bestrijding met vergif geschiedt door de dieren vergiftigd lokaas te laten eten (b.v. muizentawe). Dit geeft alleen het gewenste resultaat, als er geen ander voedsel voorhanden is dan het uitgelegde lokaas! (Gids voor ziekten- en onkruidbestrijding in landen tuinbouw, 1979). Gezien de op de proefvelden aanwezige enorme voorraad tame, is vergiftiging dus zinloos, nog afgezien van het feit dat het onmogelijk is om op de betreffende oppervlaktes en in de ruige vegetatie zelfs maar de helft van de muizengaten te vinden en te behandelen. (Breedwerpig strooien is, vanwege het gevaar voor andere dieren, uiteraard verboden). b. Men zou b.v. een bepaalde strook kunnen volzetten met vallen op regelmatige afstand, en, om het gehele proefveld te bestrijken, deze strook regelmatig verplaatsen. Dit moet dan de gehele winter doorgaan, en is dus zeer arbeidsintensief. Daarnaast is het de vraag of men voldoende dieren te pakken kan krijgen. Vooral als er sneeuw ligt zal het merendeel van de muizen niet boven komen. Dat maakt het effect van deze methode twijfelachtig. c. Door tussen de rijen te frezen zullen veel muizengaten en muizen vernietigt worden, en zal bovendien veel bovengrondse dekking en voer verdwijnen. De meeste gangen en dus ook muizen, zitten echter in de losgemaakte bodemgedeelten, dus bij iepen en populieren in de plantgaten; bij eiken in de plantvoren; deze zijn dus onbereikbaar.

5 3.3. Conclusies De enige aanvaardbare bestrijdingsmethoden zijn wegvangen met vallen en grondbewerking. Een combinatie van beide is ook mogelijk. Als de benodigde mankracht (waarschijnlijk constant ten minste 10 man!) aanwezig is, en er komt niet te veel sneeuw, dan zou deze methode gunstig effect kunnen hebben bij de beperking van de schade. Tegelijkertijd bestaat de kans dat de ineenstorting van de veldmuizenpopulatie wordt vertraagd, wat de schade weer zou kunnen verergen. De wenselijkheid van de bestrijding is afhankelijk van: 1. kans op te verwachten aantasting 2. waarde van de beplanting; deze is weer afhankelijk van de hoeveelheid voorafgegane kweekwerk en de mate van vervangbaarheid van de planten. Aan de eiken is minder kweekwerk voorafgegaan dan aan de iepen en populieren; wat dat betreft lijkt de wenselijkheid van bestrijding bij de iepen en populieren groter. Hier is echter de aantasting nihil, en gezien de omstandigheden (veel graan, geen plantvoor) is het niet onmogelijk dat de aantasting nihil blijft. Gezien daarnaast het zeer twijfelachtige effect van de enig aanvaardbare bestrijdingsmethode, lijkt "niets doen" het allerbeste. Literatuur Balkstra, A., Veldmuizenjaar. Rat en muis, jaargang 25 no. 1, blz Plantenziektenkundige dienst, Gids voor ziekten- en onkruidbestrijding, Wageningen. Stein, G.H.W., Die Feldmaus (Microtus arvalis Pallas). A. Ziemsen. Verlag, Wittenberg Lutherstadt.