Spirituele zorg: iets uit de oude doos of out of the (spiritual) box?
|
|
- Regina Aerts
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Spirituele zorg: iets uit de oude doos of out of the (spiritual) box? Zorg voor spirit. Een interdisciplinaire benadering. Dr. Marc Desmet Gits, 25 oktober 2016
2 Jessa Hospital
3 Mijn ziekenhuis : Virga Jesse (katholieke naam maar openbaar ziekenhuis bewust pluralistisch) Sinds 2010 fusie met katholiek ziekenhuis SASU (= Salvator & Sint-Ursula) Momenteel 3 campussen, samen Jes-sa (niet ideologie van de neutraliteit; pastores welkom) Virga Jesse: grootst, technisch intensief Salvator: rustiger - o.a. (psycho)geriatrie (6) Sint-Ursula(HerkdS): 4 revalidatieafdelingen
4 Mijn dienst Palliatieve Eenheid (7 bedden) eind 2012 verhuisd van campus Virga Jesse naar campus Salvator PST (2 verpleegkundigen, 2 psychologen, 2 artsen) actief op de drie campussen Pastor soms aanwezig op briefing PE teamleden niet praktiserend (behalve de twee artsen)
5 Van container tot containing
6
7 Containing / Nursing
8 Alleen voor palliatieve eenheid? Dag van de spiritualiteit: op initiatief pastores 3 artsen (!) over spiritualiteit (170 aanw.): "Totaalzorg: spiritualiteit in de zorg als taak van elke hulpverlener Spiritualiteit: verrassende herkenning Ook op de palliatieve eenheid heeft het jaren geduurd voordat als team expliciete ontwikkeling spirituele zorg Palliatieve eenheid spiritueel labo & school (o.a. via stagiaires) PST (+ referentievp PZ) kunnen dit verspreiden op afdelingen Ethische problemen: veel geestelijke pijn, nood spirituele zorg. Waar zijn we toch mee bezig!? Euthanasie. Omgaan met druk bij palliatieve sedatie. cf. Prijs Spiritueel Boek
9 Spiritueel :? spiritueel valt niet samen met religieus of gelovig (maar sluit het niet uit): iedereen kan spirituele pijn voelen niet iedereen voelt dit als religieus-gelovige pijn spirituele zorg valt niet samen met pastorale (maar sluit het niet uit) Iedereen kan spirituele zorg bieden Niet iedereen kan pastorale zorg bieden
10 Spiritualiteit voor practici: harde feiten zien en veel meer. dan koffie: Een koffie drinken dat is iets dan mijn functie: Gij ging zitten en dat was het dan pijn: Ik heb nu wel geen pijn meer, maar waar dient die resterende tijd nog? dan interdisciplinariteit: t Is hier anders dan lijden: waardigheid, genieten = on-gehoord
11 Het spirituele heeft lichamelijke effecten verdriet, zinloosheid, eenzaamheid blokkeren het lichaam: trage bewegingen, stomheid, gesloten ogen, een gewicht... zin, vreugde, vrede, thuiskomen brengen lichaam in beweging: glimlachen, neuriën/fluiten, terug spreken
12 Het spirituele: meer dan het individuele Familieleden Team spirit als ruimte Rituelen & symbolen
13 Ons team: een vlieg-machine of (ook) een zwerm vogels?
14 Verbondenheid (= religie ) is efficiënt
15 Spi - ritueel
16 Symbool: de interdisciplinaire bloem
17 Bemoedigingsmoment 5 keer per jaar La vita é bella?
18 Rituele betekenis van techniek: de levenslijn
19 Rituele betekenis van voeding: de levenslijn
20 Spirituele zorg: hoe ontwikkelen? 2 soorten middelen 1. Persoonlijke middelen: op niveau van de eigen spiritualiteit van de zorgverlener: attitudes en persoon 2. Technische middelen: op niveau van het concrete gesprek en de observatie Beide kunnen geoefend worden!
21 Workshop FPZV spiritualiteit artsen, verpleegkundigen, psychologen.
22 De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument A VERLANGEN: Waar is de patiënt echt geworden? Hoe komt het dat ik hier werk? Je kan vele jaren ergens werken en dan gebeurt er iets vaak privé waardoor je zegt: Eigenlijk heb ik nooit geweten wat het betekent om zo zwaar ziek te worden. Maar nu Bijbels: Ik heb de ellende van mijn volk gezien (Mozes) Via vele toevalligheden kan je ergens terecht komen: Dit is wat ik zocht zonder het te weten Dit is zorg voor mij De stukken van de puzzel pasten als het ware in elkaar Hier ben ik in mijn element Bijbels: Het zaad viel in goede grond en gaf tot 100-voudig vrucht
23 De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument B KWETSUUR: Waar werd ik gekwetst (machteloos én verantwoordelijk)? Welke omgeving heeft mij geheeld? waarheid verschilt van informatie. Waarheid is een spirituele ervaring (diepe opluchting) In waarheid omgaan met patiënten kan niet zonder in waarheid met mezelf om te gaan: gekwetst door conflicten met patiënten, families, collega s, structuren = gemengde ervaring: tussen verantwoordelijkheid en machteloosheid het belang van goed omgeven/vergeven te worden Gesprekscultuur, intervisie Bijbels: de leerlingen hebben zich opgesloten. En toch doorbreekt iets die muur: Vrede met u.
24 Intervisie
25 Intervisie
26 De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument C MIJN DODE HOEK: Raak niet aan mijn (stokpaardjes die nachtmerries worden en mij verhinderen beslissingen goed te begeleiden...) Wat zijn de goede dingen die ik belangrijk vind maar waaraan ik zo gehecht ben ( dada ) dat ze mij (en anderen) in een impasse brengen? Een moeilijke oefening: Raak niet aan mijn domein van competentie goede orde patiënt ethisch principe.
27 De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument D Welke PASSIVITEIT heb ik ontwikkeld in mijn activiteit bij mijn zware zieken? Drievoudige passiviteit: (1) Pas-si-vite: Wie volgt deze patiënt? (2) Passiviteit als authentieke compassie Lijden-zonder / lijden-tegen / lijden-met (3) Passiviteit als receptiviteit
28 De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument Meerdere teamleden hebben deze workshop gevolgd (gebaseerd op dynamiek van de Geestelijke Oefeningen van Ignatius) Stilaan echter noodzaak erkend van een technisch middel om spirituele zorg concreter te maken nood aan meer taal en methode. The spiritual box!? (gebaseerd op boeken C.Leget)
29
30
31 Spiritual box 1 Wat? 2 Een teamproces!
32 Vijf spanningsvelden Spanningen ( lastige patiënt, familie, ik word zelf lastig ) leren herkennen en vertalen als spirituele pijn? En hoe kan je die benauwenis ont-spannen? Loskomen van oordelende houding Zullen we dit eens vanuit de box bekijken? ons schema : aanpassing van schema ontwikkeld door Carlo Leget en de PE van het UZ Leuven.
33 1 Autonomie afhankelijkheid Wat betekent dit verlies in het geheel van je leven? Ook dat nog? Of Nooit ziek geweest? (impact) Hoe gaat de zieke om met afhankelijkheid? onredelijk eisend? Egocentrisch? begripvol en dankbaar? achterdochtig? Of angstig voor afwijzing? lijdend aan autonomieverlies? laat de ander toe of sluit zich af? Vertrouwen of wantrouwen t.a.v. de instelling (het ziekenhuis, de kerk, de politiek, ).
34 1 Ik en de ander: autonomie en afhankelijkheid: voorbeelden Iemand vraagt euthanasie vanaf het moment dat ze niet meer recht kan staan, zonder rekening te houden met haar echtgenoot.
35 2 Vasthouden loslaten (verleden) Waar hou je vast.? aan wie je vroeger was (innerlijk, uiterlijk, waarden). aan naasten (fysiek, continue aanwezigheid, ) aan lichtpuntjes ( valse hoop, irreële perspectieven, zich distantiëren van het overlijden van anderen).
36 2 Loslaten vasthouden (verleden) Mensen blijven ontvangen als de cafébaas die men was Palliatieve patiënte laat haar badkamer vernieuwen en schenkt zich twee nieuwe borsten twee maanden voordat ze opgenomen wordt op de PE
37 3 Pijn - lijden t.a.v. het naderend levenseinde Controle willen houden: pijnstillers weigeren overdreven hang naar voeding tijdstip van de zorg, tijdstip sterven, regelen uitvaart Wat wilt u dat we nog doen? Kunnen we iets betekenen? Hoe gaat u om met verdriet? Wat gaat er in u om?
38 3 Doen laten (toekomst) Sterven en begrafenis tot in detail voorbereiden niet meer gezien willen worden na de dood Een dagboek bijhouden Blijven dezelfde vraag stellen over een buiktumor ondanks herhaalde uitleg: Wat wordt daarvan?
39 4 Levensbalans verzoening Als u terugblikt op uw leven. Zijn er dingen die u dwarszitten of die u nog recht wil zetten? Is er een gevoel van schuld? Van had ik maar? Willen vergeten / zich niet verzoenen Door zich af te sluiten voor diepe gesprekken. Door niet te spreken over gebroken relaties, conflicten,.
40 4 Vergeven en vergeten Vader en dochter vinden elkaar terug na tien jaar van complete scheiding; de moeder wil haar dochter niet terugzien; na het weerzien vraagt de vader euthanasie alsof de spanning met de echtgenote teveel werd en/of hij kon gaan nu hij zijn dochter terug had gezien Een man heeft zijn kinderen 25 jaar geleden verlaten. Hij wil er iets aan doen maar doet dit op ambivalentie manier. Ik ga een brief schrijven Ik ga hem zien op het voetbal Een vriend heeft geprobeerd hem via facebook te contacteren maar hij heeft hem gedefriend
41 5 Het transcendente Denkt u dat er iets is na de dood? Hebt u steun aan een geloof? Bidt u wel eens? Wat geeft u troost? Vertrouwen? Merk je houding van weten/niet weten of van geloven/vertrouwen, van overgave aan het mysterie?
42 5 Weten en geloven tav wat komt Wij zullen als hemel-lichamen zijn Ik hoop mijn man terug te zien. Wat is er aan van al wat ik geloofde?
43
44 Spiritual box 1 Wat? 2 Een proces!
45 Etappes Is er een verlangen om samen vooruit te geraken? Lange groei want veel praktische obstakels 2014: we besteden in elke dienstvergadering wat tijd aan spirituele zorg Artikel team UZ Leuven samen lezen: herkenning? Schema dagelijks beetje oefenen in briefing en taal aanpassen aan ons team
46 Etappes Verschillende snelheden & spiritualiteiten Vraag naar verdieping: van waar komt het schema van de spanningsvelden eigenlijk? cf. Van stervenskunst naar levenskunst: tweede boek Oktober 2015: verdiepende bijscholing door psychologe: belang eigen innerlijke ruimte om zieke te helpen gaan van kramp tot rust & ont-spanning Oktober 16: vervolg Niet te vlug resultaten verwachten!
47 Integratie pastorale via luisteren via rituelen via zorgpad van de stervende (PE, alle afdelingen geriatrie)
48 De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument A Waar is de patiënt echt geworden? Hoe komt het dat ik hier werk? B Waar ben ik gekwetst geworden (machteloosheidverantwoordelijkheid)? Welke omgeving heeft mij geheeld? C Raak niet aan mijn (stokpaardjes die nachtmerries worden en mij verhinderen beslissingen goed te begeleiden...) D Welke passiviteit heb ik ontwikkeld in mijn activiteit tav het lijden: pas-si-vite / com-passie / wat heb ik ontvangen van mijn zware zieken?
49 vasthouden - Vergeven - loslaten vergeten Innerlijke ruimte doen - laten Geloven-weten Autonomie - Afhankelijkheid
50 Zet m (de box) op (tafel)!
Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden. Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België
Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België Wij staan voor iets Zelfreflectie, teruggeven aan onszelf 10 betekenissen,
Nadere informatieAls niet alles is wat het lijkt
Als niet alles is wat het lijkt praten met patiënten en naasten over zingeving en betekenisgeving Merijn van der Werf, huisarts i.o. Joep van de Geer geestelijk verzorger, onderzoeker spirituele zorg MCL
Nadere informatieZiek zijn en (niet) genezen. Leuven 1-12-2011
Ziek zijn en (niet) genezen Leuven 1-12-2011 Johan Menten Walter Rombouts UZ Leuven - Goed ouder worden is een levenskunst. - Oudere mensen hebben vele zaken misschien minder in de hand, maar.zo lang mogelijk
Nadere informatieAlgemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11
INHOUDSTAFEL Algemene inleiding... 8 Inleiding bij het theoretisch deel... 10 Hoofdstuk I: Definities... 11 Inleiding.... 11 1. Definitie palliatieve zorg... 11 2. Holistische benadering in de palliatieve
Nadere informatieDag & Nacht Aandacht voor het spirituele in de palliatieve zorg. Dr. Marc Desmet sj Palliatieve Dienst Jessa ziekenhuis, Hasselt
Dag & Nacht Aandacht voor het spirituele in de palliatieve zorg Dr. Marc Desmet sj Palliatieve Dienst Jessa ziekenhuis, Hasselt Spiritualiteit? Een manier van leven of sterven voor zover die geworteld
Nadere informatieZin in het einde Spiritualiteit in de palliatieve fase
. Zin in het einde Spiritualiteit in de palliatieve fase marc.desmet@jesuits.net Dr. Marc Desmet sj Palliatieve Dienst Virga Jesseziekenhuis Hasselt België Spiritualiteit? Een manier van leven of sterven
Nadere informatieInterpersoonlijk (ik de ander/de Ander) Afhankelijkheid: de ander (familie etc) bepaalt
A. Ik en de ander Persoonlijk (ik mezelf) 1. Zelfstandigheid (ik bepaal zelf) Ik heb de vrijheid om mijn leven verder in te vullen grilligheid a la carte ik dien niemand te verantwoorden over mijn gedrag,
Nadere informatieSpirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget
Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende
Nadere informatieEnquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg
BIJLAGE 2 : ENQUÊTE Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg Deel 1 : Persoonskenmerken Vooraleer we effectief met de vragen beginnen, had ik graag wat gegevens over u zelf vernomen : 1.
Nadere informatieDe Vlaamse palliatieve zorg. Wij betekenen iets! Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis
De Vlaamse palliatieve zorg. Wij betekenen iets! Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Wij staan voor iets Zelfreflectie, teruggeven aan onszelf 12 betekenissen, intuïties die ons
Nadere informatiePastoraal werk i e m lda m o r n i t g e o g r t z u m
Pastoraal werk imelda omringt u met zorg Inhoud Visie 3 Vraag een pastor voor... 4 Viering en gebedsruimte 6 Contact pastoraal werk 7 2 Aanwezigheid en bereikbaarheid We zijn aanwezig in het ziekenhuis
Nadere informatieExistentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden
Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Informatie voor patiënten en naasten Over existentiële en spirituele zorg Natuurlijk weet je dat
Nadere informatieWanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg
Wanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg Wanneer u niet meer kunt genezen of ouder en kwetsbaar bent, kunnen er vragen rijzen over het levenseinde. Deze fase van het
Nadere informatieIedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?
Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een
Nadere informatieHet palliatief support team
Het palliatief support team T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont
Nadere informatieLut Rubbens. Het leven. en hoe wij er afscheid van nemen. 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26
Lut Rubbens Het leven en hoe wij er afscheid van nemen 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26 I inhoud Voorwoord (prof. dr. Carlo Leget) 00 1 I Inleiding 00 De keuze voor palliatieve zorg 00 De palliatieve
Nadere informatiePalliatieve en ondersteunende zorg in CWZ
Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Wat is palliatieve zorg? Palliatieve zorg is er voor mensen bij wie genezing van ziekte niet meer mogelijk is. Kwaliteit van leven staat bij deze zorg centraal.
Nadere informatieDr. Marc Desmet sj Palliatieve Dienst Jessa Ziekenhuis Hasselt
Dr. Marc Desmet sj Palliatieve Dienst Jessa Ziekenhuis Hasselt Iedereen is voor waardigheid, maar wat betekent dat? Waardigheid = een manier om te spreken over de essentie van PZ Essence Iets intiems en
Nadere informatieAandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten. Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede
Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede Wat is spiritualiteit? Het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe
Nadere informatierouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014
rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve
Nadere informatieOnze Vader. Amen. www.bisdomdenbosch.nl
Onze Vader Onze Vader Onze Vader, die in de hemel zijt, Uw Naam worde geheiligd, Uw Rijk kome, Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel, Geef ons heden ons dagelijks brood, en vergeef ons onze schuld,
Nadere informatieMini symposium 5 leefstijlen bij sterven
Mini symposium 5 leefstijlen bij sterven Gent 25 april 2013 Opzet Opstarten Toelichting op STEM Introductie in leefstijlen bij sterven + casuïstiekbespreking Verschillen in omgaan met verdriet Afsluiting
Nadere informatieTussen Hemel en Aarde
Tussen Hemel en Aarde Praktijk voor Rouw & Rituelen Karel Seclefstraat 2 2180 Ekeren - Antwerpen 0474/28.60.23 katrien@tussenhemelenaarde.be www.tussenhemelenaarde.be Facebook: TussenHemelEnAarde Lid van:
Nadere informatieLeven tot het einde PALLIATIEVE ZORG. Vzw CASSIERS Woon- en zorgcentrum. 7 e Geniestraat Houthulst
Leven tot het einde PALLIATIEVE ZORG Vzw CASSIERS Woon- en zorgcentrum 7 e Geniestraat 3 8650 Houthulst Laat dankbare herinneringen verder leven in momenten van verdriet zoals vogels zingen in de regen.
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg?
Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? 2 Definitie Palliatieve zorg (WHO 2002) Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten,
Nadere informatieHOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG
HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer ingaan op de kenmerken van spiritualiteit, zodat de betekenis van deze dimensie concreter wordt
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. IFPC Turnhout 23 oktober Hilde Michiels coördinator palliatief support team
PALLIATIEVE ZORG IFPC Turnhout 23 oktober 2017 Hilde Michiels coördinator palliatief support team Palliatieve zorg - definitie Palliatieve zorg is de actieve totaalzorg voor mensen die ongeneeslijk ziek
Nadere informatieDE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN
DE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN Een handreiking Bij de meesten van ons komt er een moment in het leven dat we gaan nadenken
Nadere informatiederline en chronische depressie nog onverhoopt kunnen keren. Waarom zijn het weer vooral katholieke instellingen die weigeren?
Is jouw school of voorziening in de media geweest? Verschijnt er binnenkort een krantenartikel of tv-reportage? Laat het dan zeker weten aan de dienst communicatie via lieven.claeys@fracarita.org. 02.05.2017
Nadere informatieProject Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname
Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Ernstig zieke mensen voor wie geen genezing meer mogelijk is, willen de laatste fase van hun leven graag thuis doorbrengen in hun eigen vertrouwde omgeving.
Nadere informatiePsychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum
Psychosociale begeleiding in het Centrum Inleiding Als u te horen krijgt dat u kanker heeft of een hematologische ziekte, kan er veel veranderen in uw leven en dat van uw naasten. Niet alleen lichamelijk,
Nadere informatieVooruitziende zorg, een cultuur in ons huis. Inleiding. Inleiding 21/11/2014. De grote impact van het kleine gebaar
Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis De grote impact van het kleine gebaar Liselotte Van Ooteghem Mia Vervaeck Studiedag Kronkels - 27 november 2014 Wie we zijn en waarom we hier staan Inleiding
Nadere informatieSpiritualiteit in de laatste levensfase
Spiritualiteit in de laatste levensfase Tilly de Kruyf Wout Huizing Congres palliatieve zorg voor mensen met dementie Ede 4 april 2016 Trainingswinkel www.netwerklevensvragen.nl/trainingswinkel Presentaties
Nadere informatieSignaleren, volgen en verdiepen. Werk in uitvoering
Signaleren, volgen en verdiepen Werk in uitvoering Everlien de Graaf Verpleegkundige, Verplegingswetenschapper, Promovenda Hospicezorg & Symptomen en klachten van patiënten Expertise centrum Palliatieve
Nadere informatieDe vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel?
De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Brugge, 13 oktober 2009 Dr Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Palliatieve
Nadere informatieTevredenheid 1. Tevreden over wat je hebt gedaan 8 2. Tevreden in alle omstandigheden Tevreden met weinig Tevreden met wat je hebt 14
Inhoud Tevredenheid 1. Tevreden over wat je hebt gedaan 8 2. Tevreden in alle omstandigheden 10 3. Tevreden met weinig 12 4. Tevreden met wat je hebt 14 Angst 5. Angst voor mensen 16 6. Angst voor God
Nadere informatieAls genezing niet meer mogelijk is
Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als
Nadere informatieOnderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017
Onderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017 Deze lijst van onderzoeksvragen kwam tot stand na een bevraging bij de coördinatoren van de regionale netwerken voor palliatieve zorg en de voorzitters van
Nadere informatiePalliatieve sedatie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk
Palliatieve sedatie T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont Stalenstraat
Nadere informatieLes 3. Stap 2 van Innerlijke Verbinding
Les 3 Stap 2 van Innerlijke Verbinding Kies voor de intentie om uzelf en anderen lief te hebben. Het maken van deze keuze opent uw hart, nodigt goddelijke Liefde en Mededogen binnen en beweegt u in de
Nadere informatieTijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg
Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Tijd voor de dood Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen Beleidsnotitie Tijd voor de dood Auteur(s) A.Trienekens Datum September
Nadere informatieGeloof en (on-)rust in de palliatieve fase
Geloof en (on-)rust in de palliatieve fase Lezing door Etje Verhagen, psycholoog en geestelijk verzorger, 8-10-2014, minisymposium palliatieve zorg Netwerk regio IJssel Vecht Hoort bij een PowerPointpresentatie
Nadere informatieHoe omgaan met een verzoek om euthanasie? Een leidraad
Hoe omgaan met een verzoek om euthanasie? Een leidraad Groep Philippus Neri - VZW Sint-Lucia Deze leidraad geldt voor een verzoek om euthanasie door een patiënt bij ondraaglijk psychisch en fysisch lijden.
Nadere informatieRobert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is
Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is ingeschakeld Er kan met Robert niet over het naderende
Nadere informatiePraktijk voor zingevingsvragen bij levenseinde, rouw en verlies
Praktijk voor zingevingsvragen bij levenseinde, rouw en verlies Als ervaringsdeskundige bied ik je een ruim hart een open blik onbevangen luisteren voorbij de hindernissen De reis door het leven is geen
Nadere informatieOncologie. Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum
Oncologie Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum Belangrijke telefoonnummers Algemeen nummer umcg (050) 361 61 61 U kunt hier ook terecht met algemene vragen over het UMCG. Bijvoorbeeld over
Nadere informatiePsycho-oncologisch therapeut
Psycho-oncologisch therapeut Neem een leeg blad A4 Teken jouw eigen innerlijk huis Wat is het eerste dat jij laat zien, wat het laatste, wat niet? Wat kenmerkt jouw kamer, keuken, zolder, garage, etc Wat
Nadere informatieGrenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden
Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden Dr. An Haekens Overzicht Inleiding: afbakening van thema Spiritualiteit: wiens zorg? Coöperatief- complementair
Nadere informatieJaar A - Jezus! Samen op weg
B I J L A G E B I J J A A R A Gebeden en liederen GEBEDEN GEKEND IN HEEL DE WERELD INHOUDSTAFEL Onze Vader Onze Vader, die in de Hemel zijt, Uw Naam worde geheiligd, Uw Rijk kome, Uw wil geschiede op aarde
Nadere informatieVAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE.
Welkom! WE DENKEN VANAVOND MET ELKAAR NA OVER HET THEMA: VAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE. Openingslied: psalm 139: 7 en 8 7. Gij hebt mij immers zelf gemaakt, mij met
Nadere informatieProcedure euthanasie ouderenzorg
Procedure euthanasie ouderenzorg 1. Euthanasie: Volgens de Belgische wetgeving wordt euthanasie omschreven als het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene op diens verzoek
Nadere informatiePalliatieve zorgen. Studentenbrochure
Palliatieve zorgen Studentenbrochure 01. Inleiding Binnenkort loop je stage op de palliatieve eenheid en het palliatief support team (PST). Deze brochure is een voorbereiding op jouw stage. De bedoeling
Nadere informatieLuisteren is tijd durven geven. De ander laten uitpraten. Geen oplossing geven, maar stapvoets op weg gaan. Pastorale dienst
Luisteren is tijd durven geven. De ander laten uitpraten. Geen oplossing geven, maar stapvoets op weg gaan. Pastorale dienst Begeleiding rond levensen zinvragen Welkom Een opname, behandeling of bezoek
Nadere informatieErvaren kwaliteit van zorg en leven bij mensen met gevorderde kanker en hun naasten (equipe)
Ervaren kwaliteit van zorg en leven bij mensen met gevorderde kanker en hun naasten (equipe) Aandacht voor de spirituele dimensie Janneke van Roij, medisch psycholoog Myrte Zijlstra, medisch oncoloog Natasja
Nadere informatiePsychosociaal en spiritueel zorgteam
Psychosociaal en spiritueel zorgteam voor oncologische patiënten en hun familie Imeldaziekenhuis imelda omringt u met zorg Inhoud Inleiding 3 Sociaal werk 4 Oncopsycholoog 5 Pastorale dienst 6 Palliatief
Nadere informatieOnderzoek Ervaringen Spirituele Stervensbegeleiding Resultaten en Conclusies
Onderzoek Ervaringen Spirituele Stervensbegeleiding Resultaten en Conclusies Wat gebeurt er met de ziel als iemand sterft? Worden zielen geholpen tijdens het sterven? In juli 2015 is Yolanda Rijks, eigenaresse
Nadere informatieLeven is ook doodgaan Denk erover, praat erover. ANGST. Hilversum, 13 september 2018
Leven is ook doodgaan Denk erover, praat erover. ANGST Hilversum, 13 september 2018 Aantal sterfgevallen in Nederland 250000 200000 150000 100000 50000 0 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Wat vindt
Nadere informatieSpirituele zorg Een dagje naar zee
Spirituele zorg Een dagje naar zee Marian Martens Leidinggevende verzorgingshuis Stichting Antroz Consulent PTMN 3 onderwerpen De Richtlijn Spiritualiteit Theorie van de Presentie (Andries Baart) Een blik
Nadere informatiePraatje Tijdig spreken over sterven d.d. 16 maart 2016 in het kader van avond Toerusting en pastoraat georganiseerd door Raad van Kerken Culemborg.
Praatje Tijdig spreken over sterven d.d. 16 maart 2016 in het kader van avond Toerusting en pastoraat georganiseerd door Raad van Kerken Culemborg. Geachte aanwezigen, gemeenteleden, belangstellenden,
Nadere informatieAfscheidsrituelen in een pluriculturele maatschappij
NVKVV studiedag 31 maart 2011 Afscheidsrituelen in een pluriculturele maatschappij Katholieke godsdienst Prof. Dr. Stefaan Franco Gelovige visie op leven en sterven Twee basisgedachten: 1) Leven is gave
Nadere informatieZingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen
Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen Venray, 16 november 2017 Prof dr Carlo Leget Twee kaders voor spirituele zorg 1. Het kwaliteitskader palliatieve zorg
Nadere informatieTeksten: folder Waken van Netwerk Palliatieve zorg folder de Stervensfase bij Zorgpad Stervensfase IKC
Teksten: folder Waken van Netwerk Palliatieve zorg folder de Stervensfase bij Zorgpad Stervensfase IKC www.attentzorgenbehandeling.nl 0800 2883689 Attent Zorg en Behandeling Waken en wachten Een naderend
Nadere informatieSterfstijlen en levensverhalen
Studiedag PALLIATIEVE ZORG 23 maart 2018 Sterfstijlen en levensverhalen Sterfstijlentest : een waardevol instrument voor de verpleegkundige om de quality-of-life van de bewoner in het WZC te verbeteren?
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieHet sacrament van. De ziekenzalving. Sacramenten
Het sacrament van De ziekenzalving Sacramenten Sacramenten In de Bijbel Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap
Nadere informatieHet sacrament van. De ziekenzalving. Sacramenten
Het sacrament van De ziekenzalving Sacramenten Sacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van de
Nadere informatieHOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE
HOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer aandacht besteden aan de spiritualiteit van de zorgverlener zelf. Literatuurstudies wijzen er immers
Nadere informatieProf. Chris Gastmans
www.hhzhlier.be 1 h.-hartziekenhuis vzw IS ER NOG PLAATS VOOR EEN NATUURLIJKE, ONTHAASTE DOOD? Prof. Chris Gastmans Ethicus, KU Leuven www.hhzhlier.be 2 Het nieuwe sterven Kort Kwaliteitsvol tot het einde
Nadere informatieCOMMUNICEREN OVER HET LEVENSEINDE : WAAROM???
Ik wil niet leven zoals een plant Als ik mijn familie niet meer ken, wil ik liever dood Ik wil niet afzien! Mijn broer denkt zus, en ik zo, wat moeten we nu doen? Hebben wij nu wel de juiste keuzes gemaakt?
Nadere informatieBeleid rondom het levenseinde
Beleid rondom het levenseinde V1_2012 Inleiding Veel van onze cliënten zijn op vergevorderde leeftijd en dan komt het levenseinde dichterbij. Omdat veel cliënten binnen de muren van onze organisatie overlijden
Nadere informatieUITGANGSPUNTEN. Perspectief van patiënten/cliënten en naasten op palliatieve zorg UITGANGSPUNTEN
Perspectief van patiënten/cliënten en naasten op Marieke Groot Expertisecentrum Palliatieve Zorg Helen Dowling Instituut Het perspectief door de ogen van een onderzoeker (en verpleegkundige) voorjaar 2014
Nadere informatiePalliatieve zorg. Beste patiënt
Beste patiënt Wij zijn er ons van bewust dat de stap naar palliatieve zorg een grote stap is. Als team willen wij u hierbij zoveel mogelijk ondersteunen en helpen. Daarom geven wij u graag de nodige informatie
Nadere informatieIn gesprek over levensvragen: goede zorg rond het levenseinde. Prof dr Carlo Leget
In gesprek over levensvragen: goede zorg rond het levenseinde Prof dr Carlo Leget Een casus Een 85-jarige vrouw die altijd erg actief is geweest (vrijwilligerswerk, vriendinnen, buurtcomité), is meer en
Nadere informatieRouwzorg bij kinderen
Rouwzorg bij kinderen INFORMATIEBROCHURE VOOR KINDEREN Dit herinneringsmapje Gaat over.. En is van 3 Dit mapje is van. Ik ben.jaar en ik woon in. 4 De Palliatieve Eenheid Dit is. Kleef hier een foto Hij/zij
Nadere informatieGeestelijke Verzorging
Geestelijke Verzorging Geestelijke Verzorging Tijdens een opname in het St. Antonius Ziekenhuis wordt u bijgestaan door een team van artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners. Tot dit team behoort
Nadere informatieWanneer geestelijke zorg aanbieden in kliniek en polikliniek?
Wanneer geestelijke zorg aanbieden in kliniek en polikliniek? Wanneer geestelijke zorg aanbieden in de kliniek en de polikliniek? Bij opname in de kliniek In het anamnesegesprek aan de hand van de vragen
Nadere informatiePalliatieve zorg in de eerste lijn. Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg
Palliatieve zorg in de eerste lijn Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg Palliatieve zorg Geen Cure, maar Care streven naar een comfortabel einde Als genezing niet meer mogelijk
Nadere informatieDienst Geestelijke Verzorging
Dienst Geestelijke Verzorging Patiënt en dan? U bent in het ziekenhuis opgenomen en er komt veel op u af. Deze situatie kan veel vragen oproepen en geestelijk behoorlijk zwaar zijn. Als u behoefte hebt
Nadere informatieDienst Geestelijke Verzorging
Dienst Geestelijke Verzorging Een gesprek U komt als patiënt naar het Gemini Ziekenhuis. Ons ziekenhuis biedt u naast medische deskundigheid ook professionele geestelijke verzorging. Wij gaan ervan uit,
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieEuthanasie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk
Euthanasie T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont Stalenstraat
Nadere informatieWat te doen als er niets meer aan te doen is? Over palliatieve zorg en ergotherapie
Groeien in leven en sterven Wat te doen als er niets meer aan te doen is? Over palliatieve zorg en ergotherapie Dr. Alexander Verstaen (psycholoog) Centrum PERENNIS Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen
Nadere informatieen de rol van palliatieve zorg
en de rol van palliatieve zorg 16 februari 2017 Marleen Hout-Korevaar Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Enkele casus vooraf Ontwikkeling euthanasie debat Euthanasiewet in 2002 In
Nadere informatieVoorafgaande zorgplanning Wetgeving en communicatie VRAGEN ROND HET LEVENSEINDE
Voorafgaande zorgplanning Wetgeving en communicatie SEL Zuid-West-Vlaanderen Lokale Steunpunten Thuiszorg 18 mei, 15 juni en 27 juni 2017 VRAGEN ROND HET LEVENSEINDE Halve eeuw medische spitstechnologie
Nadere informatieBeslissingen rond het levenseinde
Beslissingen rond het levenseinde 13 juni 2013 Mick Raeven Mathieu Hendriks Monique van den Broek Welkom Lied Toon Hermans Casus Tijdens de casus worden vragen voorgelegd Overdenkingen Wettelijke kaders
Nadere informatieUitvaart voorbede Voorbeeld 1.
Uitvaart voorbede Voorganger: Genadige en barmhartige God. U ziet ons hier bijeen in ons verdriet rond het sterven van N. Hij / zij was één van ons, wij zullen hem / haar missen. Geef ons de kracht samen
Nadere informatieWat wordt onder nazorg verstaan?
Wat wordt onder nazorg verstaan? Jaarbijeenkomst NPZR&o 2016 Rouw en nazorg Rotterdam, 4 februari 2016 Rouw en Nazorg Nazorg bij palliatieve zorg kan beter Rouw (in onze samenleving) Rouwmodellen Tips
Nadere informatieSTUDIEDAG π donderdag 17 februari 2011 π Hof van Liere π Stadscampus Universiteit Antwerpen
STUDIEDAG π donderdag 17 februari 2011 π Hof van Liere π Stadscampus Universiteit Antwerpen Pastorale Dienst Pastorale zorg situeert zich binnen de context van gezondheids- en welzijnsvoorzieningen. De
Nadere informatieEuthanasie/hulp bij zelfdoding. Hoe gaan we hier mee om?
Euthanasie/hulp bij zelfdoding Hoe gaan we hier mee om? Inhoudsopgave 1. Samenvatting... 2 2. Onze missie en visie... 3 3. Ons standpunt over euthanasie / hulp bij zelfdoding... 3 4. Ons handelen bij een
Nadere informatieCasusconceptualisatie formulier
Casusconceptualisatie formulier Naam therapeut. Datum: mei 2018 Initialen cliënte T. 17 jaar Korte omschrijving van de cliënt (zoals: leeftijd, huidige relaties en bezigheden, kinderen en enkele belangrijke
Nadere informatieLaat uw Koninkrijk komen en Uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel
Laat uw Koninkrijk komen en Uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel Deze week gaan we ontdekken dat God Zijn schepping heel gaat maken en dat wij daarbij ingezet worden. 2 19 Gods Koninkrijk komt
Nadere informatieVoltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018
Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018 Welke gedachten en associaties roept voltooid leven bij u op? 1. Wanneer denkt u dat u over uw eigen leven zou zeggen het is voltooid?
Nadere informatieContinue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra
Continue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra Prof. Johan Bilsen Dr. Sam Rys OZ-groep Mental Health and Wellbeing, Department of Public Health, Vrije Universiteit Brussel Achtergrond
Nadere informatieIn 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie
In 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie Hallo! Je houdt van je partner. Jullie zijn al geruime tijd samen en hebben misschien samen kinderen. Jullie leiden een druk bestaan en tijd
Nadere informatieDe rol van zinbeleving, spiritualiteit en religie bij preventie van suïcide
De rol van zinbeleving, spiritualiteit en religie bij preventie van suïcide Levengevende ervaringen vanuit het pastoraat in psychiatrische context Intervisiegroep psychiatrie-pastores Vl-Brabant Zomerschool
Nadere informatie1/ de verschillende stappen in het ontwikkelen van de checklist:
Checklist spirituele dimensie in de Palliatieve Zorgeenheid 21 april 2005, Lucas Lissnijder, pastor Palliatieve Zorgeenheid, Lut Rubbens, palliatief verpleegkundige Palliatieve Zorgeenheid, UZ Leuven,
Nadere informatieGeestelijke zorg thuis
Informatiebrochure Geestelijke zorg thuis als je niet meer beter wordt Pastorale hulp binnen Palliatieve zorg Informatief Hartelijk dank dat u deze informatiebrochure wilt lezen. Misschien leest u het
Nadere informatieWorksheet EFT bij Negatieve Overtuigingen
Worksheet EFT bij Negatieve Overtuigingen Inleiding Wat zijn overtuigingen eigenlijk? De meest eenvoudige omschrijving die voor mij werkt is: een overtuiging is een gedachte die vaak gedacht is en daardoor
Nadere informatieTerminaal ziek. Wat nu?
Terminaal ziek. Wat nu? U heeft van uw (huis)arts te horen gekregen dat u in het laatste stadium van uw leven bent gekomen. Dan volgt al snel de vraag hoe en waar u die laatste fase wilt doorbrengen. Thuis
Nadere informatiePro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie)
Palliatieve sedatie Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Dr S(iebe)J. Swart, specialist ouderengeneeskunde beslissing rond het levenseinde maar: mogelijke
Nadere informatie