Vragenlijst Kringloopsluiting

Transcriptie

1 Vragenlijst Kringloopsluiting Datum mei 2012 Status Definitief Pagina 1 van 1

2 Colofon Hoewel dit stuk met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Pagina 2 van 15

3 Inhoud COLOFON... 2 INLEIDING IN KAART TE BRENGEN VAN KRINGLOOPVARIANT EN CONCURRERENDE AFVALROUTES VERPLICHTING EN VERANTWOORDELIJKHEID FINANCIËLE ASPECTEN RETOURLOGISTIEK HERGEBRUIK EN TOEPASSING FORMULEREN VAN MOGELIJKE OPLOSSINGSRICHTINGEN OM DE KRINGLOOP BETER TE LATEN FUNCTIONEREN Pagina 3 van 15

4

5 Inleiding Wilt u uitzoeken of het haalbaar is om uw (bij)producten weer in te zamelen voor hergebruik, maar heeft u geen idee waar u moet beginnen? De vragenlijst kringloopsluiting helpt u om uw onderzoeksvragen in kaart te brengen. De vragenlijst is bedoeld als checklist voor bedrijven die nog niet veel meer hebben dan een idee. De lijst bestaat uit vragen die u uzelf zou moeten stellen als u nadenkt over het inzamelen van uw (bij)producten. De lijst geeft dus geen antwoorden. Als u een goed beeld wilt hebben van de haalbaarheid van het inzamelen van uw (bij)producten, zult u zelf op zoek moeten gaan naar de antwoorden op deze vragen. Als u alle antwoorden al heeft, heeft u waarschijnlijk ook al een goed beeld van de haalbaarheid van het inzamelen en is de vragenlijst van weinig waarde van u. Als u nog weinig vragen kunt beantwoorden, kunt u de lijst gebruiken als een checklist van onderwerpen die u nog moet uitzoeken Laat u niet ontmoedigen als u nog maar weinig antwoorden heeft. Een goed project begint vaak met het stellen van de juiste vragen. De lijst is ontwikkeld door Agentschap NL. Hierbij is gebruik gemaakt van de Master thesis Cradle to Cradle: incorporating closed-loop material chains in the industry van ing. Kok Tjhiang Harry Lie, Erasmus Universiteit, april Daarnaast is gebruik gemaakt van de Handreiking Methodiek "Ontwikkeling economisch model voor sluiten van kringlopen" dat bureau Profundo in opdracht van Agentschap NL heeft ontwikkeld (december 2011). Definities De vragenlijst is generiek van opzet zodat deze voor diverse ketens en casussen te gebruiken is. Ter verduidelijking zijn hieronder enkele in de vragenlijst gehanteerde termen nader toegelicht: Het materiaal: Het materiaal òf product dat tijdens productie en/of na gebruik als afval, uitval of (bij)product vrijkomt. Kringloopsluiting: Recycling of hergebruik van het materiaal. In deze vragenlijst worden deze begrippen door elkaar gebruikt. Retourketen: Reeks van partijen die van de productieketen een gesloten kringloop kan maken: Ontdoener - Inzamelaar - Recyclebedrijf Toepasser Pagina 5 van 15

6 Ontdoener: De partij die zich van het (afval)materiaal ontdoet, waar het materiaal dus vrijkomt. Toepasser: De partij die het (be/verwerkte) materiaal inkoopt voor toepassing in zijn proces. Productieketen: Reeks van partijen die zorgt voor het economische proces van grondstof tot product (ook wel voortbrengingsketen genaamd). Aanpak en werkwijze De methode bestaat uit de volgende stappen: 1. Het in kaart te brengen van de kringloopvariant en de concurrerende afvalroutes 2. Het in kaart brengen van de verplichtingen en de verantwoordelijkheden 3. Het in kaart brengen van de financiële aspecten 4. Het in kaart brengen van de retourlogistiek 5. Het in kaart brengen van hergebruik en toepassing 6. Het formuleren van mogelijke oplossingsrichtingen om de kringloop beter te laten functioneren. In stap 1 worden vragen geformuleerd die zijn gericht om de kringloopvariant en eventuele concurrerende afvalroutes in kaart brengen. In stap 2 tot en met 5 worden vragen gesteld die zijn gericht op het beter in kaart brengen van de kringloopvariant. Dit zijn onder andere vragen over de verplichtingen en verantwoordelijkheden om het materiaal een nuttige toepassing te geven. Daarnaast zijn het vragen ten aanzien van de financiële aspecten, de (retour)logistiek, en het hergebruik en de toepassing. Ten slotte wordt in stap 6 gekeken naar oorzaken die de kringloop kunnen belemmeren, en naar mogelijke oplossingsrichtingen om de kringloop beter te laten functioneren. In het vervolg van dit document worden de stappen verder besproken. Pagina 6 van 15

7 1 In kaart te brengen van kringloopvariant en concurrerende afvalroutes Algemene vragen die belangrijk zijn om de kringloop van een bepaald materiaal in kaart te brengen zijn: In welke producten wordt het materiaal toegepast? Wat is de levensduur van deze producten? Wie zijn de gebruikers van deze producten? (bijv. consumenten, verschillende soorten bedrijven, infrastructurele projecten) Door deze vragen te beantwoorden kan een beeld worden gevormd in welke frequentie en op welke plaatsen de producten, als ze aan het einde van hun leven zijn, de kringloop in (kunnen) stromen. Een volgende stap is het verkrijgen van inzicht in de mogelijke trajecten die het materiaal (als afvalproduct) aflegt nadat het in de kringloop terecht gekomen is. Voorbeelden van belangrijke vragen zijn hierbij: Bestaan er selectieve inzamelroutes voor het materiaal, bijvoorbeeld opgezet door brancheorganisaties? In hoeverre wordt hier gebruik van gemaakt? In welke afvalfracties (bedrijfsafval, huisvuil, grof huishoudelijk, bouw- en sloopafval, metalen mix, harde kunststoffen, etc.) kan het materiaal terecht komen? Welke partijen zamelen een monostroom van het materiaal in, en welke partijen zamelen het materiaal in een mix in? (algemene inzamelaars/sorteerders of inzamelaars/sorteerders gespecificeerd in bepaalde afvalstromen) Verwerken deze partijen het materiaal zelf tot secundair materiaal of leveren zij het af bij gespecialiseerde recyclers? Welke recyclers zijn in Nederland en in andere relevante landen actief? Bij de fabricage van welke producten is hergebruik van het materiaal mogelijk? In hoeverre gebeurt dit? Bestaan er bepaalde eisen waar het secundaire materiaal aan moet voldoen? (bijv. afkomstig van bepaalde producten) Welke alternatieven bestaan er voor de fabrikanten? (bijvoorbeeld het gebruik van primair materiaal in plaats van secundair materiaal) Belangrijke vraag bij alle actoren in de kringloopvariant: Zijn er momenten dat toch wordt gekozen voor alternatieve afvalroutes? En zo ja, welke zijn dat en onder welke omstandigheden worden die aantrekkelijk? Pagina 7 van 15

8 Door deze vragen te beantwoorden kan een overzicht worden samengesteld van de belangrijkste actoren in de kringloop van het materiaal, inclusief fabrikanten die het materiaal hergebruiken, recyclers, inzamelaars/sorteerders, overkoepelende organisaties, et cetera. De stromen van het materiaal (als afvalproduct) tussen deze partijen geven de verschillende trajecten in de kringloop weer. Daarnaast is het ook van groot belang om inzicht te hebben in de alternatieven voor kringloopsluiting. Alternatieve routes voor de kringloopsluiting kunnen bijvoorbeeld zijn: export, storten of verbranden in een AVI. Belangrijke vraag is dus: Op welke plaatsen in de keten en op welke wijze verdwijnt er op dit moment materiaal uit de kringloop (bijvoorbeeld door: storten, verbranden in een AVI, export, etc)? Pagina 8 van 15

9 2 Verplichting en verantwoordelijkheid Is er een wettelijke verplichting om het afvalmateriaal een nuttige toepassing te geven? (Zie ook Landelijk Afvalbeheerplan ). Een wettelijke verplichting vergroot de haalbaarheid van kringloopsluiting. Wordt de terugwinning van het materiaal door de vergunningverlener gezien als afvalverwerking? Als er een vergunning vereist is in het kader van afvalverwerking, is dat een extra administratieve last voor de keten. Zie ook afval of niet. Wie is er verantwoordelijk voor de verwerking van het materiaal in het afvalstadium? Degene die verantwoordelijk is voor de verwerking, is 'probleemeigenaar'. Die partij heeft een drijfveer om te zoeken naar de voor hem meest gunstige (goedkoper of meer waardetoevoegend) verwerking. Partijen die niet die verantwoordelijkheid hebben moeten op andere gronden overtuigd worden. Pagina 9 van 15

10 3 Financiële aspecten Weet u wat de kosten en/of opbrengsten zijn van het inzamelen van het materiaal? Zijn deze gunstiger dan de huidige (afval)verwerkingsroute? Als ze gunstiger zijn zal de partij die verantwoordelijk is voor het afvalmateriaal (wie is dat?) geïnteresseerd zijn om het afval terug te halen. Zo niet, kunt u kijken of er ergens anders in de retourketen kostenvoordelen zijn (bijvoorbeeld bij grondstofinkoop). Het teruggewonnen materiaal wordt weer opnieuw toegepast en vervangt bestaande grondstoffen. Is de prijs van het teruggewonnen materiaal concurrerend in vergelijking met deze grondstof? Hoe verwacht u dat de prijs voor de huidige grondstoffen zich gaat ontwikkelen? o Zijn of worden de huidige grondstoffen schaars? Schaarste is een voordeel want het is dan voor inkopers interessant om naar andere materialen te kijken, zowel vanuit kostenoverweging als strategische overweging (afhankelijkheid). Als de huidige grondstoffen niet schaars zijn, zijn ze vaak ook relatief goedkoop en dan zal er weinig interesse zijn in alternatieven. o Is de prijs voor de huidige grondstoffen onderhevig aan significante schommelingen? Prijsschommeling geeft onzekerheid voor inkopers. Zij zullen dan eerder geïnteresseerd zijn om naar meer stabiele alternatieven te kijken. Zijn er in de retourketen schaalvoordelen te behalen? Met andere woorden: worden de kosten lager (of opbrengsten groter) als u het groter aanpakt? Zo ja, dan kan een negatieve businesscase wellicht positief gemaakt worden door het op te schalen. Pagina 10 van 15

11 4 Retourlogistiek Heeft u een beeld hoe de inzamelingslogistiek er uit zou moeten zien? Als het materiaal op dit moment al ingezameld wordt, is dat een groot voordeel: dan is de inzamelingslogistiek al operationeel. Het wordt lastiger als dit nog moet worden opgezet of als de huidige inzameling niet voldoet. Denk dan na over het volgende: o Aan welke kwaliteitseisen moet het materiaal voldoen? Wat is dan zinvoller, voorscheiden bij de bron of nascheiden bij de inzamelaar? Is dat technisch haalbaar (sensoren en scheidingstechnieken). Hoe valt dit logistiek te organiseren? Dit is van belang bij het bepalen van de praktische haalbaarheid. o Komt het materiaal in grote volumes beschikbaar? Wordt het continu geproduceerd? Is er leveringszekerheid? Dit is allemaal van belang bij het bepalen van de strategische en economische baten. Denk hierbij eventueel ook aan het groeperen van de inzameling met andere stromen. Hoe gaat u ervoor zorgen dat de ontdoener het materiaal weer inlevert? Het mooiste is als de ontdoener het belangeloos uit zichzelf weer inlevert (zoals consumenten papier en glas inleveren) of dat het een wettelijke verplichting is. Als dit niet het geval is denk dan aan de volgende punten: o In hoeverre is de ontdoener gevoelig voor argumenten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen? Verbeter het bewustzijn van de ontdoener over de mogelijkheden en voordelen van hergebruik. Dit versterkt de bereidheid om te scheiden. o Hoeveel moeite moet de ontdoener doen om te scheiden? Moet het materiaal bijvoorbeeld eerst nog worden schoongemaakt en zelf worden weggebracht of kunt u de ontdoener ontzorgen door dit voor hem te doen? o Is het mogelijk om de ontdoener een vergoeding te bieden voor het materiaal of om zijn ontdoeningskosten te verlagen? o Is het mogelijk om het materiaal met nascheiding terug te winnen uit een vermengde afvalstroom? Pagina 11 van 15

12 Weet u al wie de inzameling gaat verzorgen? o Kan de retourlogistiek door dezelfde partijen worden opgezet, die ook de voorwaartse logistiek (voortbrengingsketen) doen? Zo ja, dan is het vormen van een consortium waarschijnlijk eenvoudig. Zo nee, moet daar in geïnvesteerd worden. o Zijn er veel verschillende partijen bij betrokken? Hoe meer partijen, hoe complexer het vaak wordt. Dit kan deels worden ondervangen door heldere onderlinge afspraken. Als het consortium eenmaal staat, biedt dit voordelen door schaal en risicospreiding. Het nadeel is dat de winst ook met meerdere partijen moet worden gedeeld. Als de terugwinning door één partij wordt uitgevoerd is dat organisatorisch uiteraard een stuk overzichtelijker. Aan de andere kant ontbreken dan eventuele schaalvoordelen en liggen alle risico's bij die partij. Pagina 12 van 15

13 5 Hergebruik en toepassing Wat zijn de beweegredenen van de toepasser om het materiaal te willen inzetten? o Heeft hij de intentie vanuit MVO-beleid gerecyclede materialen in te zetten? o Zet hij nu al gerecyclede materialen in? o Is hij gevoelig voor verbeterde LCA of Cradle to Cradle? o Wordt het eindproduct van betere kwaliteit of heeft het een andere functionaliteit? Wat zijn de consequenties voor de toepasser? o Is het materiaal gelijkwaardig of beter dan de huidige grondstoffen? o Is het in de bestaande processen te verwerken of zijn daar aanpassingen voor nodig? o Is het eindproduct van dezelfde kwaliteit? o Wat vindt de klant van de toepasser ervan? Hoe is de vraag en aanbod van het materiaal in de tijd? o Als een product een korte levenscyclus heeft dan wordt het snel afgedankt. Dat is positief voor de continuïteit van het materiaalaanbod. Bijvoorbeeld: verpakkingsplastic. o Is het mogelijk om een continue stroom van het materiaal aan te bieden of is het met pieken en dalen? o Verwacht u een continue vraag naar het teruggewonnen materiaal? Als dit niet het geval is kan dit bedreigend zijn voor de levensvatbaarheid van de terugwinning. o Hoe past het aanbod op de vraag? Als dit niet synchroon loopt kunt u denken aan het aanleggen van buffers. Pagina 13 van 15

14 Op welk niveau kan het materiaal hergebruikt worden? Gaat het om producthergebruik (bijv. hervullen van PET-flessen) of hergebruik van componenten (bijv. hergebruik van autoonderdelen) of gaat het om recycling op materiaalniveau (bijv. hergebruik van ijzer)? Bij recycling op materiaalniveau moet u ook rekening houden met de samenstelling van het materiaal (homogeen of heterogeen). Homogene materialen zijn in het algemeen eenvoudiger te hergebruiken dan heterogene. Bij heterogene materialen is het vaak nodig nog een scheiding toe te passen en/of extra kwaliteitsmetingen doen. Hebt u inzicht in of en zo ja, hoe het materiaal degradeert? Materiaal kan economisch of fysiek degraderen. o Als het materiaal economisch degradeert betekent dit dat het materiaal in de loop van de tijd aan waarde verliest omdat gebruikers er niet meer in geïnteresseerd zijn terwijl het fysiek nog functioneert (denk aan snel verouderde elektronica).dit is een voordeel als het materiaal op componentniveau kan worden hergebruikt omdat het functioneel nog voldoet. Er gaat dan weinig waardeverloren. o Als het materiaal degradeert door gebruik (slijtage) is de kans groot dat het materiaal niet op productniveau of componentniveau herbruikbaar is, maar in plaats daarvan gerecycled moet worden op materiaalniveau. Dit kan een nadeel zijn, omdat de waarde van het product verloren gaat. Bij fysieke degradatie kunt u ook bekijken of het materiaal door middel van bekende technieken weer opgewaardeerd kan worden. Is er bewezen technologie waarmee het materiaal kan worden verwerkt? Pas wanneer bekend is wat het resultaat, de kosten en snelheid van de techniek is, kunt u de haalbaarheid van de retourketen goed bepalen. Als de technologie nog in ontwikkeling is, kunt u proberen een schatting te maken. Moet het materiaal getest worden op kwaliteit voordat het kan worden hergebruikt? Het testen van materiaal kost tijd en geld. Pagina 14 van 15

15 6 Formuleren van mogelijke oplossingsrichtingen om de kringloop beter te laten functioneren Als de kringloop niet goed functioneert, is het goed om na te gaan wat daarvan de oorzaak kan zijn. Vaak zijn het economische afwegingen van de verschillende actoren in de keten die het optimaal functioneren van de kringloop belemmeren. Voorbeelden daarvan zijn: Het kan zijn dat een alternatieve route voor bepaalde actoren relatief goedkoper is. Bijvoorbeeld afvalverbranding voor inzamelaars/sorteerders,.of het gebruik van primair materiaal voor fabrikanten. De onzekerheid in de markt (bijvoorbeeld door fluctuerende prijzen) kan de economische afwegingen van de actoren beïnvloeden. Het identificeren van economische afwegingen die het optimaal functioneren van de kringloop belemmeren is daarom belangrijk bij het formuleren van de oplossingsrichtingen. Als economische afwegingen het optimaal functioneren van de kringloop belemmeren, kan soms het herverdelen van de baten een oplossing bieden. Bijvoorbeeld door het opzetten van een fonds dat bepaalde actoren in de keten voor gemaakte kosten kan compenseren. Hierdoor ontstaat vaak een nieuwe situatie waarbij de kringloop beter kan gaan functioneren. Pagina 15 van 15