De Kaderrichtlijn Water; Biotamonitoring in vis. Michiel Kotterman en Edwin Foekema
|
|
- Theophiel Lemmens
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Kaderrichtlijn Water; Biotamonitoring in vis Michiel Kotterman en Edwin Foekema
2 Inhoud Ontwikkeling protocol biota monitoring KRW Test monitoring (ijking protocollen) Rijnstroomgebied (ICBR) Protocollen; waarop gebaseerd, welke overwegingen en keuzes. Resultaten monitoring worden besproken door Edwin 30 minuten, tijd voor vragen/opmerkingen! 2
3 Biomonitoring in vis KRW richtlijn Biota monitoring voor verschillende bioaccumulerende stoffen Kwik, HCB, HCBD, HBCD, PBDE, som-teq, PFOS, HEPO en dicofol 3
4 European Quality Standards (EQS) EQS, afgeleid voor voedsel (QS-hhfood) en voor doorvergiftiging (QS-secpois). De EQS en daarmee de primaire bescherminggraad wordt bepaald door de laagste QS ( in µg/kg nat gewicht) Primary protection goal Substance EQS biota QS hhfood QS secpois Human health food Heptachloor+ -epoxides (HEPO) Hexachlorobenzene (HCB) Perfluorooctane sulfonate (PFOS) Human health food & Secondary poisoning Hexachlorobutadiene (HCBD) Brominated difenylethers ( PBDEs*) Dioxins ( TEQ # ) Secondary poisoning Hexabromocyclododecane (HBCDD) Dicofol Mercury
5 Waarom biomonitoring Gehalten in water bijzonder laag (stoffen vetoplosbaar) Bioaccumulerende stoffen à de gehalten in vis hoger dan in het omringende (waterige) milieu Omrekenen watergehalten naar gehalten in bv vis erg lastig Opname is oa soort, grootte, leeftijd afhankelijk 5
6 Wat beïnvloedt concentraties in een aquatisch organisme Hoe hoger de oplosbaarheid in water, hoe minder de ophoping in visvlees k 1 Concentratie x in water k 2 k 1 is kieuw opname snelheidsconstante, k 2 is de kieuw eliminatie snelheidsconstante 6
7 Wat beïnvloedt concentraties in een aquatisch organisme k D Stoffen die niet oplossen in water worden opgenomen via voedsel en accumuleren goed in visvlees (vet) Concentratie y in voedsel k D is voedsel opname snelheidsconstante 7
8 Wat beïnvloedt concentraties in een aquatisch organisme k M k G k E k E is de uitscheidings snelheidsconstante, k M is de stofwisselings snelheidsconstante k G groeisnelheidsconstante. 8
9 Wat beïnvloedt concentraties in een aquatisch organisme k M k G k E k E is de uitscheidings snelheidsconstante, k M is de stofwisselings snelheidsconstante k G groeisnelheidsconstante. 9
10 Bioaccumulatie Gehalten in vis veel hoger dan in water (10 6 ) Stof, soort, grootte, locatie afhankelijk Welke vis wordt het monitoringsorganisme? 10
11 Waarom geen passive sampler Voordelen Uniform, overal toepasbaar Gemiddelde waterconcentraties Nadelen Doorberekening naar biota lastig Alleen wateropname, geen voedsel Tijd! 11
12 Keuze monitoringsvis Geen voorschrift in KRW Wel aanbeveling hoog trofisch nivo Hoog trofisch nivo à 12
13 Biomonitoring; wat meet je waar? Visetende vogels Aalscholver, reiger Algen watervlooien Blankvoorn planten Zooplankton Vis slakken Baars, snoek,aal roofvis Brasem,pos aal Bodem vis Muggelarven, Pissebedden, mosselen Bodem ongewervelden Bodem algen Contaminant SPM Grazers en filtreerders Primaire producenten 1ste nivo predatoren 2de nivo predatoren
14 Trofisch nivo; IJsselmeer (jaren 90) Vis snoekbaars baars Zooplankton spiering blankvoorn aal pos Macrofauna bot brasem 14
15 Keuze monitoringsvis Top-predatoren als snoek en snoekbaars? Niet algemeen, niet overal aanwezig Baars? Vrij algemeen, maar opportunistische eter Lager in voedselketen dan? Blankvoorn en brasem 15
16 Keuze monitoringsvis ICBR monitoring Blankvoorn, brasem, baars en snoekbaars Van stapelvoedsel predatoren (beste keus voor doorvergiftiging) tot hoog-gewaardeerde consumptievis. 16
17 Keuze monitoringsvis; Biologische parameters Hoe ouder hoe hoger ophoping zeer apolaire contaminanten (opname verloopt traag) Lengte is echter niet goed gecorreleerd met leeftijd Vrouwtjes groter dan mannen Grote vis minder makkelijk te vangen 17
18 Brasem groeisnelheid Bron OVB
19 Brasem groeisnelheid Bron OVB
20 Blankvoorn groeisnelheid Bron OVB
21 Blankvoorn groeisnelheid Bron OVB 1986 Conclusie à gebruik kleine vis minder variatie in leeftijd 21
22 Keuze monitoringsvis; geslacht Vrouwen worden groter Kunnen met eieren vet & contaminanten uitscheiden Sexe determinatie is lastig Sub-adulte vis is nog niet sexueel gedifferentieerd 22
23 Mengmonster of individuele vis Individueel à informatie over variatie Onbetaalbaar Mengmonster à goed beeld over gemiddelde Aantal vissen moet wel voldoende zijn Variatie in biologie zo gering mogelijk Afgeleid monitoring aal programma; Zelfde fysiologische staat en grootte à 10 stuks 23
24 Hele vis of filet? Hele vis à doorvergiftigings risico Gehalten in hele vis hoger dan in de filet Als gehalten hele vis voldoen à filet ook OK Filet à voedselveiligheid 24
25 Hele vis of filet? Omrekenen hele vis à filet en vice versa Lastig Ingewanden bevatten meer vet Edwin doet straks een poging 25
26 Hele vis heeft meer voordelen Verwerking minder arbeidsintensief en eenvoudiger Minder kans op crosscontaminatie Fileren is een kunst monster bereiding beïnvloedt mogelijk eindresultaat 26
27 Analytische eisen? Gehalten in blankvoorn, brasem hoog genoeg Niet vet tov aal, maar vet tov van baars! In hele vis wel hoger dan in filet Monitoren! 27
28 Monsterlocaties 28
29 Bemonstering Samenwerking AKTB en IMARES Reguliere visstandopname voor KRW Boomkor, vis verzameld uit 10 trekken Aangepast naar vis uit alle trekken 29
30 Bemonstering Per trek, per soort 5 sub-adulte vissen met grootteklassen: Blankvoorn: cm (leeftijd 2-3 jaar, geslachtsrijp > 15 cm/3 jr) Brasem: cm (leeftijd 3-4 jaar, geslachtsrijp >5 jr) Baars: cm (leeftijd 2 jaar, geslachtsrijp man > 15 cm/2 jr, vrouw >20 cm/3 jr ) Snoekbaars: cm (leeftijd 2 jaar, geslachtsrijp man >25 cm/2 jr, vrouw >40 cm/3 jr) 30
31 Bemonstering Per trek, per soort 5 adulte vissen met grootteklassen: Blankvoorn: >20 cm, voorkeurslengte 30 cm. Brasem: >30 cm, voorkeurslengte 40 cm. Baars: >22 cm (=wettelijk minimummaat); voorkeurslengte 30 cm. Snoekbaars: >42 cm (=wettelijk minimummaat) voorkeurslengte 60 cm. 31
32 Samenstelling monsters Selectie vis voor homogeen meng-monster Mbv excel rekenfile Per locatie Sub-adulte vis à malen Alle massa in mengmonster Adulte vis à fileren Gelijke massa per vis in mengmonster 32
33 Resultaat bemonstering Waterlichaam Species Size class IJsselmeer Getijdenmaas Hollands Diep Ketelmeer Blankvoorn Sub-adult whole (6) whole (9) - whole (9) filet (7) Adult filet (8) filet (8) filet (10) filet (8) Brasem Sub-adult whole (4) whole (4) whole (7) whole (10) filet (9) Adult - filet (6) filet (6) filet (7) Baars Sub-adult whole (9) whole (8) - whole (10) filet (9) Adult filet (7) filet (4) - filet (9) Snoekbaars Sub-adult whole (5) whole (8) whole (4) whole (9) filet (9) Adult - filet (5) filet (6) filet (9) 33
34 Na analyse... KRW beschrijft de gehalten in een standaard vis 26 % droge stof en 5 % vet Doel is om waterlichamen, verschillende jaren en ook soorten vissen beter te kunnen vergelijken Kan wel leiden tot grote correcties! 34
35 Verdere correcties Blankvoorn/brasem is niet hoog trofisch nivo (TL4) Het trofisch niveau van de vis wordt bepaald door vergelijk met trofisch nivo mossel à TL=2. Het trofisch niveau kan dan als volgt worden berekend (Van der Zanden et al., 1997): Trofisch nivo = (δ15n(fish) - δ15n(mussel))/
36 Verdere correcties De gehalten in organismen van een lager trofisch niveau worden naar TL= 4 doorberekend: conc TL-adj =conc meas * TMF (4-TL(x)) waarin: conc TL-adj = het gecorrigeerde gehalte voor trofisch niveau 4 conc meas TMF TL(x) = het gemeten gehalte = stofspecifieke trophic magnification factor = trofisch niveau van de geanalyseerde (vis)soort 36
37 Einde bemonstering Resultaten analyse en interpretatie worden besproken door Edwin 37
KRW Biotamonitoring in vis
KRW Biotamonitoring in vis Resultaten in Getijden Maas, Hollands Diep, IJsselmeer en Ketelmeer Edwin Foekema & Michiel Kotterman Email: edwin.foekema@wur.nl Wat u kunt verwachten. Evaluatie van de praktische
Nadere informatieChemische biotamonitoring conform KRW
Chemische biotamonitoring conform KRW Methodeontwikkeling en compliance-check 214/215 Auteurs: E.M. Foekema, M. Kotterman, M. Hoek -van Nieuwenhuizen Publicatiedatum: 16 augustus 216 Dit onderzoek is uitgevoerd
Nadere informatieVlaamse Milieumaatschappij Meetstrategie voor Prioritaire Stoffen die kunnen accumuleren in biota en/of sediment
Meetstrategie voor Prioritaire Stoffen die kunnen accumuleren in biota en/of sediment Europees kader voor biotamonitoring Het kader voor biotamonitoring in Vlaanderen is de nieuwe Europese Dochterrichtlijn
Nadere informatieAlternatief voor Biologische Monitoring microverontreiniging in rode aal
Alternatief voor Biologische Monitoring microverontreiniging in rode aal M.J.J. Kotterman, M. Hoek&van Nieuwenhuizen en R.H. Jongbloed Rapport C090/07 Wageningen IMARES, vestiging IJmuiden Opdrachtgever:
Nadere informatieVertroebeling en (verarming van) de visstand in het Julianakanaal. Jasper Arntz 6 juni 2013
Vertroebeling en (verarming van) de visstand in het Julianakanaal Jasper Arntz 6 juni 2013 Inhoud Karakteristieken Julianakanaal Grensmaasproject Effecten van vertroebeling Abiotische monitoring Biotische
Nadere informatieAanvullende analyses prioritaire KRW-stoffen in vissen, aal en blankvoorn
Aanvullende analyses prioritaire KRW-stoffen in vissen, aal en blankvoorn M.J.J. Kotterman Rapport C117/08 Locatie IJmuiden Opdrachtgever: RWS Waterdienst van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat Mw.
Nadere informatieBiotamonitoring door RWS
Biotamonitoring door RWS Andrea Houben RWS WVL RWS Monitoring MWTL waterkwantiteit Waterkwaliteit chemie, biologie en afval Bodemhoogte Projecten Waterkwaliteitsbewaking 2 14 February 2014 Water management
Nadere informatieWerkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Wat is de chemische toestand?
Werkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Dr. Jaap Postma Wat is de chemische toestand? Er zijn meerdere beschermingsdoelen voor oppervlaktewater i) Normen voor microverontreinigingen
Nadere informatieSmart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling. Milo de Baat
Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling Milo de Baat ILOW Symposium 15 februari 2017 KRW waterkwaliteitsbeoordeling Chemische status? Ecologische status Chemische analyse 45 prioritaire
Nadere informatieGedeputeerde Staten. de voorzitter van provinciale staten. Water en Natuur. Nico Oskam. Resultaten voedselwebonderzoek Westerschelde
Gedeputeerde Staten bericht op brief van: de voorzitter van provinciale staten uw kenmerk: ons kenmerk: 10028809 afdeling: Water en Natuur bijlage(n): 2 behandeld door: Nico Oskam doorkiesnummer: 0 1 18-63
Nadere informatieWerkblad - Les 2 - Waterbouw en ecologie
BOUWEN MET DE NATUUR In Nederland proberen we de natuur te herstellen, maar de natuur kan zelf ook een handje helpen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de aanleg van de Marker Wadden, een eilandengroep in het
Nadere informatieMinisterie van Infrastructuur en Milieu RWS Waterdienst. De aanpassing van de KRW vismaatlatten. Eddy Lammens, RWS WD
RWS Waterdienst De aanpassing van de KRW vismaatlatten Eddy Lammens, RWS WD 1 van 9-5-201212-4-20128-9 Infrastructuur 12-4-20128-9 en Milieu November 2011 De evaluatie van de maatlatten in 2010 Voorafgaand
Nadere informatieStatistische evaluatie van metingen van de verontreiniging van biota/vissen met schadelijke stoffen in het Rijnstroomgebied in de jaren 2014/2015
Statistische evaluatie van metingen van de verontreiniging van biota/vissen met schadelijke stoffen in het Rijnstroomgebied in de jaren 2014/2015 Rapport Nr. 252 Colofon Uitgegeven door de Internationale
Nadere informatieEcologische monitoring; standaardisatie?
Ecologische monitoring; standaardisatie? Auteur: H.E. Keizer-Vlek Methode zou moeten afhangen van het doel Maar data worden vaak voor meerdere doeleinden gebruikt: vaststellen ecologische toestand detecteren
Nadere informatieSamen werken aan diergezondheid, in het belang van dier, dierhouder en samenleving
Samen werken aan diergezondheid, in het belang van dier, dierhouder en samenleving Fipronil in eieren Ruth Bouwstra DVM PhD en vele anderen 24 augustus 2017 Poultry Expertise Centre Wat is Fipronil? Log
Nadere informatieedna als alternatief voor de Passieve Vismonitoring
edna als alternatief voor de Passieve Vismonitoring De toepassing van de edna methode in stromend water Wouter Patberg - 9 april 2015 - Vissennetwerk Inleiding edna de edna methode in een notendop e staat
Nadere informatieSAMENVATTING Technische mengsels van vetoplosbare polychloorbifenylen (PCBs) zijn gebruikt als vloeistof in transformatoren, condensatoren en als
109 SAMENVATTING Technische mengsels van vetoplosbare polychloorbifenylen (PCBs) zijn gebruikt als vloeistof in transformatoren, condensatoren en als brandvertragers, vanwege hun thermostabiliteit, chemische
Nadere informatieIMARES Wageningen UR. Update BCF s in Sedisoil. Michiel kotterman en Martine van den Heuvel-Greve. Rapport C142/10
Update BCF s in Sedisoil Michiel kotterman en Martine van den Heuvel-Greve Rapport C142/10 IMARES Wageningen UR (IMARES - Institute for Marine Resources & Ecosystem Studies) Opdrachtgever: RWS T.a.v. Dhr.
Nadere informatieVISSTANDSONDERZOEK OP DE LEIEMEANDER TE WEVELGEM, 2003. West-Vlaanderen Burg 2B B-8000 Brugge. Duboislaan 14 B-1560 Hoeilaart-Groenendaal
VISSTANDSONDERZOEK OP DE LEIEMEANDER TE WEVELGEM, 2003 Sven Vrielynck (1) en Gerlinde Van Thuyne (2) (1) Provinciale Visserijcommissie West-Vlaanderen Burg 2B B-8000 Brugge (2) Instituut voor Bosbouw en
Nadere informatieMonitoring van bioaccumulerende, prioritaire KRW stoffen; in water of in biota. Erwin Roex Martine van den Heuvel-Greve
Monitoring van bioaccumulerende, prioritaire KRW stoffen; in water of in biota Erwin Roex Martine van den Heuvel-Greve Deltares, 2010 Samenvatting Het doel van dit rapport is een handvat te bieden voor
Nadere informatieMINISTERIËLE BESCHIKKING
MINISTERIËLE BESCHIKKING met algemene werking van de 24ste september 1999 als bedoeld in artikel 3, zevende lid, van de Warenlandsverordening (P.B. 1997, no. 334), ter uitvoering van artikel 21, eerste
Nadere informatieWijzigingsvoorstel (RfC) op Aquo-lex Wijzigen diverse definities
Wijzigingsvoorstel (RfC) op Aquo-lex Wijzigen diverse definities Auteur: IDsW> Kenmerk: W 0908-0026> Documentbeheer Wijzigingshistorie Datum Versie Auteur Wijziging 18 aug 2009 0.9 Hinne Reitsma Initieel
Nadere informatieDe visstand in vaarten en kanalen
De visstand in vaarten en kanalen Jochem Hop Bijeenkomst Vissennetwerk 6 juni 2013, Bilthoven Inhoudsopgave Inleiding Materiaal en Methode Analyse Trends Inleiding KRW-watertypen M3, M10, M6 en M7 M3 gebufferde
Nadere informatieEVALUATIE KRW-VISMAATLATTEN : zienswijze Sportvisserij Nederland. J. Quak Hoofd cluster Kennis en informatie
EVALUATIE KRW-VISMAATLATTEN : zienswijze Sportvisserij Nederland J. Quak Hoofd cluster Kennis en informatie Opbouw Belang KRW sportvisserij Sportvisserij Nederland Onderzoek TAUW Uitkomsten discussiebijeenkomst
Nadere informatieVisstand meren (M14/M27) en de KRW
Visstand meren (M14/M27) en de KRW Met het oog op SGBP II 2016-2021, III 2022-2027 Donderdag 25 september 2014 Roelof Veeningen, cluster Gegevensbeheer 1 - Monitoring - Analyse - Prognose - Maatregelen
Nadere informatieEddy Lammens, RWS WVL
RWS Water, Verkeer en Leefomgeving Uitzetten en onttrekken van vis Waar komen we vandaan, waar gaan we naar toe? Eddy Lammens, RWS WVL 1 9-5-201212-4-20128-912-4-20128-9 November 2011 Waarom is dit thema
Nadere informatieKwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool
Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool Rick Wortelboer, Sibren Loos Workshop STOWA 23 mei 2019 Directe effecten Conceptueel schema Ook indirecte effecten zijn van belang Hoe? - welke
Nadere informatieDe aanpassing van de maatlatten. Eddy Lammens, RWS WVL Roelf Pot. De evaluatie van de maatlatten in 2010
RWS Water, Verkeer en Leefomgeving De aanpassing van de maatlatten Eddy Lammens, RWS WVL Roelf Pot 1 van Verkeer en van 9-5-201212-4-20128-9 Infrastructuur 12-4-20128-9 en Milieu De evaluatie van de maatlatten
Nadere informatieVissen in het IJsselmeer. Romke Kats
Vissen in het IJsselmeer Romke Kats Functies IJsselmeer Water Transport Recreatie Visserij Natuur Vissen in het IJsselmeer Historie Ecologie Voedselketen IJsselmeer algen, vissen, mosselen, waterplanten,
Nadere informatie8.6. Ecologie van zoetwatervissen
8.6. Ecologie van zoetwatervissen Een belangrijke basis voor het visstandbeheer is voldoende kennis van de zoetwatervissen en hun omgeving. Welke eisen stellen vissen aan hun leefomgeving en hoe bepaalt
Nadere informatieKunnen we watervegetaties sturen en zo ja, welke kant gaan we dan op? Marcel van den Berg RWS Ruurd Noordhuis - Deltares
Kunnen we watervegetaties sturen en zo ja, welke kant gaan we dan op? Marcel van den Berg RWS Ruurd Noordhuis - Deltares 1 oktober 2013 Waterplanten 2 Vissennetwerk 1 oktober 2013 Waarom niet blij met
Nadere informatieKwaliteit oppervlaktewater, 2009
Indicator 6 maart 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen
Nadere informatieBehoud effectief middelenpakket: verantwoord gebruik en risico van einde toelating. Arjan de Bever Berkel Enschot 27 maart 2013
Behoud effectief middelenpakket: verantwoord gebruik en risico van einde toelating Arjan de Bever Berkel Enschot 27 maart 2013 Inhoud presentatie Emissie oppervlaktewater Normen & waarden Kaderrichtlijn
Nadere informatieDe visserij. Frank Beens Groep 7
De visserij Frank Beens Groep 7 Inhoud Inleiding Hoofdstukken 1. Geschiedenis 2. Waar wordt op gevist? 3. De Genemuider vissers 4. De visafslag 5. Vis is gezond 6. Vragen Eigen mening Bronvermelding Inleiding
Nadere informatieVoorstel voor een pilot voor de meting van de verontreiniging van biota/vissen met schadelijke stoffen in het Rijnstroomgebied in 2014/2015
Voorstel voor een pilot voor de meting van de verontreiniging van biota/vissen met schadelijke stoffen in het Rijnstroomgebied in 2014/2015 Rapport Nr. 216 Colofon Uitgegeven door de Internationale Commissie
Nadere informatieMet DNA visstand monitoren op de grote rivieren
Met DNA visstand monitoren op de grote rivieren Wouter Patberg (Koeman en Bijkerk), Jan Warmink (Sylphium molecular ecology), Hans Ruiter (Rijkswaterstaat), Bart Wullings, Edwin Kardinaal (KWR Watercycle
Nadere informatieBijlage E Goede chemische toestand oppervlaktewateren
Bijlage E Goede chemische toestand............................................................... Tabel 1 voor de goede chemische toestand van oppervlaktewaterlichamen (prioritaire stoffen) Prioritaire
Nadere informatieVeranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends
Veranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends Yvon Verstijnen Esther Lucassen Fons Smolders Arco Wagenvoort Gerard van der Velde Rien van der Gaag
Nadere informatieDieptekaart van de Munnikenhank Diepenveen De nieuwe situatie na het project ruimte voor de rivier
Dieptekaart van de Munnikenhank Diepenveen De nieuwe situatie na het project ruimte voor de rivier Leon van Der Tuuk en Bram Duchatteau Copyright 2018 De Munnikenhank, De Hank In opdracht van DHV Diepenveen
Nadere informatieVis eten: Gezonde vis of vieze vis?
Vis eten: Gezonde vis of vieze vis? Isabelle Sioen Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent Overzicht van de presentatie Gezonde aspecten van vis eten Keerzijde van de medaille: contaminanten
Nadere informatieHaven van Harlingen. Rob Berbee
Rob Berbee Inhoud 1. Uitgangssituatie: rapportage ToxiCowatch 2. Bemonsteringscampagne RWS 3. Resultaten + interpretatie 4. Conclusies en verdere vervolg 2 RWS ONGECLASSIFICEERD 1 Uitgangssituatie rapportage
Nadere informatieMonitoring kabeljauw- en heeklever: resultaten BAS code: WOT RIKILT. Publicatiedatum: 14 mei 2010
Monitoring kabeljauw- en heeklever: resultaten 2003-2009 Drs. I. Velzeboer¹, M. Hoek- van Nieuwenhuizen¹, Dr. Ir. M.J.J. Kotterman¹, Dr. Ing. M.K. van der Lee², Dr. Ir. L.A.P. Rapport C036/10 ¹IMARES,
Nadere informatieHerinrichten van diepe plassen door hergebruik baggerspecie: Voor en nadelen voor de visstand. Joke Nijburg
Herinrichten van diepe plassen door hergebruik baggerspecie: Joke Nijburg 1 Inhoud: Aanleiding Beleid Uitvoeringsmethodieken Voor- en nadelen visstand Praktijkvoorbeelden Conclusies 2 Aanleiding Waterkwaliteit
Nadere informatieWinde. Willie van Emmerik Jochem Koopmans
Winde Willie van Emmerik Jochem Koopmans Vis van het jaar 2006 Belangrijke vissoort Sportvisserij Waterbeheer Visstandbeheer Visserij Zeer gewilde vis voor de sportvisserij Vroeger ook voor de beroepsvisserij
Nadere informatieVismigratie onder het kanaal
Vismigratie onder het kanaal Is de langste en diepste onderleider van Nederland vispasseerbaar? Door Hendry Vis VisAdvies B.V. Monitoring vispassages in Nederland Compilatie monitoringsresultaten door
Nadere informatieAnalyses organotinverbindingen in monsters Westerschelde 2008
Analyses organotinverbindingen in monsters Westerschelde 2008 M. Hoek van Nieuwenhuizen Rapport C096/08 Vestiging IJmuiden Opdrachtgever: Mevr. J.L. Maas RWS Waterdienst van het Ministerie van Verkeer
Nadere informatieEuropese meerval (Silurus glanis) in de Westeinderplassen
Europese meerval (Silurus glanis) in de Westeinderplassen Aanwezigheid van een bijzondere veenreus Bart Schaub; Hoogheemraadschap van Rijnland Martin Hoorweg; Sportvisserij Nederland Samen met Gerrit van
Nadere informatieRIJKSINSTITUUT VOOR VISSERIJONDERZOEK. Milieu-Onderzoek MO H. Pieters. Drs H. Pieters. december 1990
RIJKSINSTITUUT VOOR VISSERIJONDERZOEK Haringkade 1 - Postbus 68-1970 AB IJmuiden - Tel.: +31 2550 64646 Afdeling: Milieu-Onderzoek Rapport: MO 90-01 Bioaccumulatie van kwik in zoetwatervis II: Vergelijking
Nadere informatieRESULTATEN DIOXINE-ANALYSES HARLINGEN, februari 2016
RESULTATEN DIOXINE-ANALYSES HARLINGEN, februari 2016 Bijlage(n) 1 Contactpersoon Mark van Bruggen A. van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Postbus 1 3720 BA Bilthoven www.rivm.nl KvK Utrecht 30276683
Nadere informatieEU-Intercalibratie maatlatten M-typen. Meten = Weten?
EU-Intercalibratie maatlatten M-typen Meten = Weten? Inhoud presentatie Aanleiding Kort maatlatten M-typen Aanpak onderzoek Resultaten buitenland deel Resultaten binnenland deel Vergelijking maatlatten
Nadere informatieGedeelde werkelijkheid
Visstand en visserij in het IJsselmeer en Markermeer Gedeelde werkelijkheid TEKST Lennart Turlings, Witteveen+Bos, Marcel Klinge, Witteveen+Bos, Nico Beun, Stichting Transitie IJsselmeer Jaap Quak, Sportvisserij
Nadere informatieResultaten monitoring Koopmanspolder
Resultaten monitoring Koopmanspolder Remco van Ek (thans Witteveen+Bos) Met: Leon Kelder (SBB), Marco Bats, Patrick Bakker (HHNK), Vrijwilligers KNNV, Studenten AERES, Landschap Noord-Holland, Fishflow
Nadere informatieAan de minister van VWS en de staatssecretaris van EZ. Aan de Inspecteur Generaal van de Nederlandse Voedsel-en Warenautoriteit
> Retouradres Postbus 43006 3540 AA Utrecht Aan de minister van VWS en de staatssecretaris van EZ Aan de Inspecteur Generaal van de Nederlandse Voedsel-en Warenautoriteit Advies van de directeur bureau
Nadere informatieHoe proper is onze zee?
Hoe proper is onze zee? Colin Janssen Medewerking van M. Claessens en P. Roose Laboratorium voor Milieutoxicologie en Aquatische Ecologie Universiteit Gent Vervuiling een vlag die vele ladingen dekt? Vele
Nadere informatieAanpassing vismaatlatten voor M-typen. Inleiding. Inleiding. 1 - Deelmaatlat Aantal soorten. 1 - Deelmaatlat Aantal soorten
Aanpassing vismaatlatten voor M-typen Inleiding Nu 5 deelmaatlatten vis in zoete M-typen 5. Aantal soorten 1. brasem - snoekbaars 2. baars - blankvoorn 3. ruisvoorn - snoek 4. zeelt - kroeskarper Guus
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2009 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Bijlage met informatie. 913-0191-a-GT-1-b De Waddenzee - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot en met
Nadere informatieedna en monitoring van trek- en estuariene vissen in het NZK Bas van den Boogaard & Martijn Dorenbosch
edna en monitoring van trek- en estuariene vissen in het NZK Bas van den Boogaard & Martijn Dorenbosch Opbouw presentatie Visgemeenschap in het NZK: (Bas van den Boogaard) - monitoring en visserijtechnieken,
Nadere informatieVermesting in meren en plassen,
Indicator 18 mei 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en plassen
Nadere informatieVoorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8
Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel Opruimen
Nadere informatieWorkshop KRW Maatlatten
Workshop KRW Maatlatten IHW netwerkdag 2018 Frank van Herpen (Royal HaskoningDHV) Marcel Tonkes (provincie Overijssel) 7 November 2018 Programma Opwarmen 15 min Technische toelichting 30 min Aan de slag
Nadere informatiePFOS onderzoek in waterbodem en vis
PFOS onderzoek in waterbodem en vis M.J.J. Kotterman en C.J.A.F. Kwadijk Rapport C064/09 Vestiging IJmuiden Opdrachtgever: Hoogheemraadschap van Rijnland Bart Schaub en Harm Gerrits Postbus 1256 2300 AD
Nadere informatieKNNV afdeling Delfland
voor een natuurlijke leefomgeving In opdracht en in overleg met RAVON Uitgevoerd door de studiegroep vissen KNNV afdeling Delfland Doel: input voor digitale visatlas van Nederland en speciaal Zuid-Holland
Nadere informatieMonitoring aquatische biodiversiteit met DNA barcoding veelbelovend
Monitoring aquatische biodiversiteit met DNA barcoding veelbelovend Waterkwaliteit op de kaart II Berry van der Hoorn, Naturalis Michiel Hootsmans, KRW Watercycle centre Roel Knoben, RHDHV 8 oktober 2015
Nadere informatieVoedselweb van strand en zee
Spel Doel: Materialen: Groepsgrootte: Duur: De leerlingen leren zeedieren en planten (organismen) kennen en leren wie wie eet. - Voor elke leerling een kaart met een plaatje van een zeedier, of -plant
Nadere informatieVis en Kaderrichtlijn Water in Zeeland
Vis en Kaderrichtlijn Water in Zeeland St. Zeeschelp M. Dubbeldam Waterschap Zeeuwse Eilanden W. Quist Inhoudsopgave Waterschap Zeeuwse Eilanden Beleidskader (kort) Huidige situatie Gewenste beeld Maatregelen
Nadere informatieVerzilting van zoete wateren: Verlies of winst voor de aquatische natuur?
Verzilting van zoete wateren: Verlies of winst voor de aquatische natuur? Ralf Verdonschot 26 juni 2014 ralf.verdonschot@wur.nl Inhoud 1. Wat maakt de levensgemeenschap van brakke wateren waardevol? 2.
Nadere informatieNVO's en vis. Wat is het effect van NVO s op de visstand? 32 tigste bijeenkomst Vissennetwerk: KRW, Vis & Maatregelen
NVO's en vis Wat is het effect van NVO s op de visstand? 32 tigste bijeenkomst Vissennetwerk: KRW, Vis & Maatregelen Amersfoort, 24 november 2011 Carlo Rutjes & Michelle de la Haye Scoren met natuurvriendelijke
Nadere informatieOnderzoek naar de visdichtheid in de Twentekanalen m.b.v. sonar
Onderzoek naar de visdichtheid in de Twentekanalen m.b.v. sonar december 2006 Versie 1 door: Kemper Jan H. Statuspagina Titel Onderzoek naar de visdichtheid in de Twentekanalen m.b.v. sonar Samenstelling:
Nadere informatieVeldstudie naar de monitoring van biota in het kader van de rapportage van de chemische toestand voor de Kaderrichtlijn Water
Vlaanderen is milieu Veldstudie naar de monitoring van biota in het kader van de rapportage van de chemische toestand voor de Kaderrichtlijn Water 2015-2016 VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ www.vmm.be Veldstudie
Nadere informatieOnderwerp: Voorlopige resultaten doortrekmetingen vislift H&Z polder Datum: 24-6-2013 Kenmerk: 20121066/not02 Status: Definitief Opsteller: J.
Aan: P.C. Jol Onderwerp: Voorlopige resultaten doortrekmetingen vislift H&Z polder Datum: 24-6-2013 Kenmerk: 20121066/not02 Status: Definitief Opsteller: J. Hop Inleiding Omstreeks begin mei 2013 is de
Nadere informatieBroodje roofvis. 14 november 2018, Fabrice Ottburg Studiedag kreeften Bilthoven
Broodje roofvis 14 november 2018, Fabrice Ottburg Studiedag kreeften Bilthoven https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/environmental-research/publicaties.htm v.l.n.r. Alterra-rapport
Nadere informatieSTOWA-onderzoeksproject edna voedselwebanalyses
STOWA-onderzoeksproject edna voedselwebanalyses toepassing edna-techniek voor toestandsbepaling en systeembegrip Sebastiaan Schep (sebastiaan.schep@witteveenbos.com) en Kees van Bochove (kees.vanbochove@datura.nl)
Nadere informatieErnst de Bokx Brachion-Idee
De waarde van verwerking en rapportage van biologische gegevens, bij het begrijpen van het ecosysteem, en de meerwaarde die plankton hierbij kan hebben. Ernst de Bokx Brachion-Idee Algemeen Verwerking
Nadere informatieVermesting in meren en plassen
Indicator 16 december 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en
Nadere informatieHet voedselweb van. Levende Natuur. Eddy Lammens
Eddy Lammens De voedselwebben van IJsselmeer en Markermeer zijn onderling sierk verschillend en tonen ook binnen de meren grote ruimtelijke verschillen. De verschillen hebben vooral betrekking op de hoeveelheid
Nadere informatieErrata Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water (STOWA )
Errata Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water 2015-2021 (STOWA 2012-31) versie: 07-08-2014 contact: Niels Evers: Frank van Herpen niels.evers@rhdhv.com frank.van.herpen@rhdhv.com
Nadere informatieVerkenning milieueffecten rubbergranulaat bij kunstgrasvelden. Resultaten RIVM en STOWA onderzoek
Verkenning milieueffecten rubbergranulaat bij kunstgrasvelden Resultaten RIVM en STOWA onderzoek Verkenning milieueffecten rubbergranulaat juni 2018 Aanleiding 400 400 kg/jaar kg/jaar 400 kg/jaar Onderzoeksvragen
Nadere informatieMens, natuur & milieu
Mens, natuur & milieu Lesbrief Biologie. In dit thema ga je aan de gang met opdrachten die gaan over de ontwikkelingen in het havengebied en de gevolgen voor natuur en milieu. Deze opdracht is een lesbrief
Nadere informatieSamenvatting. A. van Leeuwenhoeklaan MA Bilthoven Postbus BA Bilthoven KvK Utrecht T
A. van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Postbus 1 3720 BA Bilthoven www.rivm.nl KvK Utrecht 30276683 T 030 274 91 11 F 030 274 29 71 info@rivm.nl Samenvatting Dit document geeft een toelichting op de
Nadere informatie4 HAVO thema 7 Ecologie EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN
Examentrainer Vragen Microscopisch ecosysteem in de Maarsseveense Plassen Er is een ingewikkelde wapenwedloop aan de gang in de Maarsseveense Plassen. Op microscopische schaal wel te verstaan. Kiezelalgen
Nadere informatieAnalyses PCB s, PBDE s en HBCD in monsters Westerschelde 2008
Analyses PCB s, PBDE s en HBCD in monsters Westerschelde 2008 M. Hoek-van Nieuwenhuizen Rapport C099/08 Institute for Marine Resources and Ecosystem Studies Vestiging IJmuiden Opdrachtgever: Mevr, M.J.
Nadere informatieCorrectievoorschrift VBO-MAVO-D. Biologie
Biologie Correctievoorschrift VBO-MAVO-D Voorbereidend Beroeps Onderwijs Middelbaar Algemeen Voortgezet Onderwijs 9 99 Tijdvak Inzenden scores Uiterlijk 27 mei de scores van de alfabetisch eerste drie
Nadere informatieEffecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Bijlage met informatie.
Bijlage VMBO-KB 2009 tijdvak 1 biologie CSE KB Bijlage met informatie. 913-0191-a-KB-1-b De Waddenzee - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 5 en beantwoord dan vraag 37 tot en met 46. Bij het
Nadere informatieWageningen IMARES. Overzicht bestaande werkzaamheden. Bert Brinkman
Overzicht bestaande werkzaamheden Bert Brinkman Lopende projecten (1) NWO-ZKO: Draagkracht Waddenzee en Noordzee-kustzone (IMARES / NIOZ / NIOO / SOVON / RUG /...) BO-project: Draagkracht en vogels (LNV;
Nadere informatieLMM e-nieuws 12. Inhoud. Inleiding. Geen seizoenseffecten op nitraat- en anorganisch fosforconcentraties in het grondwater.
LMM e-nieuws 12 April 2010 Heruitgave november 2017 Inhoud Inleiding Geen seizoenseffecten op nitraat- en anorganisch fosforconcentraties in het grondwater - Eke Buis, RIVM Evaluatie van het LMM-programma
Nadere informatieTest Dylos fijnstof sensor. Vergelijking Dylos met BAM1020 metingen
Test Dylos fijnstof sensor Vergelijking Dylos met BAM1020 metingen DCPJ1R mil.ieudienst Rijn mond Test Dylos fijn stof sensor vergelijking Dylos met BAM1O2O metingen Auteur (s) Afdeling Bureau Docu mentnu
Nadere informatieIMARES Exploitatie van Chinese Wolhandkrab in Nederland. Emil Kuijs
Exploitatie van Chinese Wolhandkrab in Nederland Emil Kuijs Geschiedenis Introductie 197 Begin 193s Snelle colonisatie Plaag voor de visserij Schade aan rivier oevers e Eeuw Plagen in 19, 197, 1953, 195,
Nadere informatieEindexamen biologie havo 2005-I
4 Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag worden twee punten toegekend. Bolletjesslikkers 1 A 2 C 3 Het antwoord bevat de notie dat maagsap zuur bevat dat via de open maagportier
Nadere informatieInteraktie tussen koper in oppervlaktewater, de structuur van microbiële levensgemeenschappen en histamine concentraties in eetbare kreeftachtigen
15 Samenvatting Interaktie tussen koper in oppervlaktewater, de structuur van microbiële levensgemeenschappen en histamine concentraties in eetbare kreeftachtigen Vervuiling van oppervlaktewater, vooral
Nadere informatieWijzigingsvoorstel (RfC) op het Uitwisselmodel Aquo Foutherstel attribuut Chemische Stof
Wijzigingsvoorstel (RfC) op het Uitwisselmodel Aquo Foutherstel attribuut Chemische Stof Auteur: IDsW Kenmerk: W 0810-0022 Documentbeheer Wijzigingshistorie Datum Versie Auteur Wijziging 13 okt. 2008 0.4
Nadere informatieEindexamen vwo biologie pilot 2012 - II
Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag worden 2 scorepunten toegekend. Reddingsplan voor Nieuw-Zeelandse looppapegaai 1 maximumscore 3 voorbeelden van een juist antwoord: Voor vogels (en hun nakomelingen)
Nadere informatieToestand KRW-waterlichamen Flevoland medio 2018
Toestand KRW-waterlichamen Flevoland medio 2018 1. Inleiding In het beheergebied van waterschap Zuiderzeeland liggen 18 KRW-waterlichamen (zie figuur 1 op volgende pagina). Deze waterlichamen worden zowel
Nadere informatieHet visperspectief. Een blije blik? Veel vragen, weinig antwoorden! Peter Heuts Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
Het visperspectief Een blije blik? Veel vragen, weinig antwoorden! Peter Heuts Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Intro Foto: Wikipedia Deel 1: De leefgebieden, de knelpunten en de oplossingen Deel
Nadere informatieVeevoeder Vochtgehalte
Bemonsterings- en analysemethodes voor mest, bodem en veevoeder in het kader van het mestdecreet Veevoeder Versie juni 2014 BAM/deel 2/03 Inhoud INHOUD 1 Doel en toepassingsgebied 3 2 Principe 3 3 Materiaal
Nadere informatieRisicobeoordeling inzake aanwezigheid van dioxines en dioxineachtige PCB s in wolhandkrab
Aan : De heer Ron Hoogenboom (RIKILT) Mw. T. Murk (VWS) Cc: De heer C. Planken (VWS) De heer A. Lam (NVWA) De heer S. Vonk (EZ) Van: A. de Wit, secretaris Verenigde riviervissers Samen Sterk Dd: 16 oktober
Nadere informatieMonitoring van 3 gevaarlijke stoffen in biota in de oppervlaktewateren van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Monitoring van 3 gevaarlijke stoffen in biota in de oppervlaktewateren van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Finale versie Maarten De Jonge, Freddy Dardenne en Lieven Bervoets Auteurs: Maarten De Jonge
Nadere informatieCombinatie van Beroepsvissers
Combinatie van Beroepsvissers 120 kleinschalige beroepsvissers op het binnenwater 7 regionale bonden 1 secretarieel medewerker CvB 2 fte tijdelijke ondersteuning Duurzaam gebruik van visbestanden in de
Nadere informatieRijkswaterstaat Waterdienst. Nadere analyse van de effecten van koelwateronttrekking op vis. Witteveen+Bos. van Twickelostraat 2.
Rijkswaterstaat Waterdienst Nadere analyse van de effecten van koelwateronttrekking op vis van Twickelostraat 2 postbus 233 7400 AE Deventer telefoon 0570 69 79 11 telefax 0570 69 73 44 INHOUDSOPGAVE
Nadere informatieRapport vissterfte op de Boezingegracht augustus 2013
Rapport vissterfte op de Boezingegracht augustus 2013 Kristof Vlietinck Beleidsthemabeheerder Visserij Agentschap voor Natuur en Bos Centrale Diensten Ferrarisgebouw Koning Albert II-laan 20 bus 8 te 1000
Nadere informatie