Evaluatie tien faunapassages Zeeuws- Vlaanderen 2008

Transcriptie

1 Evaluatie tien faunapassages Zeeuws- Vlaanderen 2008 D. Emond F. van Vliet

2

3 Evaluatie tien faunapassages Zeeuws-Vlaanderen 2008 D. Emond F. van Vliet opdrachtgever: Rijkswaterstaat Zeeland en Provincie Zeeland 11 december 2008 rapport nr

4 Status uitgave: eindrapport Rapport nr.: Datum uitgave: 11 december 2008 Titel: Evaluatie tien faunapassages Zeeuws-Vlaanderen 2008 Samenstellers: drs. D. Emond drs. F. van Vliet Aantal pagina s inclusief bijlagen: 38 Project nr.: Projectleider: Naam en adres opdrachtgever: drs. F. van Vliet Rijkswaterstaat Zeeland Postbus 165, 4330 AD Middelburg Provincie Zeeland Postbus 8065, 4330 EB Middelburg Referentie opdrachtgever: Akkoord voor uitgave: Brief d.d. 27 mei 2008 met kenmerk ZLD drs. G.F.J. Smit Paraaf: Bureau Waardenburg bv is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Bureau Waardenburg bv; opdrachtgever vrijwaart Bureau Waardenburg bv voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Bureau Waardenburg bv / Rijkswaterstaat Zeeland en Provincie Zeeland Dit rapport is vervaardigd op verzoek van opdrachtgever hierboven aangegeven en is zijn eigendom. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven aangegeven en Bureau Waardenburg bv, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitsmanagementsysteem van Bureau Waardenburg bv is door CERTIKED gecertificeerd overeenkomstig BRL 9990:2001 / ISO 9001:

5 Voorwoord In het kader van de ontsnippering van Robuuste Verbindingen en de Ecologische Hoofdstructuur hebben Rijkswaterstaat Zeeland en de Provincie Zeeland in de afgelopen jaren verschillende faunapassages aangelegd in Zeeuws-Vlaanderen. Rijkswaterstaat en de Provincie hebben de behoefte om het functioneren van tien van de aangelegde faunapassages in Zeeuws-Vlaanderen inzichtelijk te maken. Om deze reden is Bureau Waardenburg gevraagd onderzoek te doen naar het gebruik van deze tien faunavoorzieningen. Aan de totstandkoming van dit rapport werkten mee: D. Emond sporenonderzoek, muizeninventarisatie, rapportage F. van Vliet projectleiding, rapportage G.J. Brandjes sporenonderzoek Het onderzoek is begeleid door mevrouw M. Moelker (Rijkswaterstaat Zeeland) en mevrouw J. Rijk-Vermue (Provincie Zeeland). 3

6 4

7 Inhoud Voorwoord Inleiding Aanleiding Doelstelling en onderzoeksvragen Opzet van het onderzoek Sporenonderzoek Onderzoekslocaties Onderzoeksmethodiek Onderzoeksperiode Zoogdiereninventarisatie Resultaten sporenonderzoek Totaaloverzicht resultaten Resultaten per locatie Locatie 1 Draaibrug Locatie 2 De Lieter Locatie 3 Draaibrug (km 5,2) Locatie 4 Breskens Rondweg Locatie 5. Nieuwvliet Locatie 6 Westdorpe/Canisvliet Locatie 7. Hulst Oude Vaart Locatie 8 Sluis Krabbenkreek Locatie 9 Zaamslag Locatie 10 Schoondijke Molenkreek Resultaten zoogdiereninventarisatie Overzicht van de resultaten Bespreking per soort Niet waargenomen soorten Conclusies, discussie en aanbevelingen Conclusies Discussie Aanbevelingen Literatuur...31 Bijlage 1. Overzicht van onderzochte locaties

8 6

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In het kader van de ontsnippering van Robuuste Verbindingen en de Ecologische Hoofdstructuur hebben Rijkswaterstaat Zeeland en Provincie Zeeland in de afgelopen jaren verschillende faunapassages aangelegd in Zeeuws-Vlaanderen. Anno 2008 is er behoefte om het functioneren van tien van de aangelegde faunapassages (figuur 1.1) in Zeeuws-Vlaanderen inzichtelijk te maken. Bureau Waardenburg heeft op verzoek van Rijkswaterstaat Zeeland en Provincie Zeeland in het najaar van 2008 een onderzoek uitgevoerd naar het gebruik van de tien faunapassages. Bij drie faunapassages heeft tevens een inventarisatie van kleine zoogdieren plaats gevonden. Figuur 1.1 Ligging 10 onderzoekslocaties in Zeeuws-Vlaanderen. 1.2 Doelstelling en onderzoeksvragen Doel van het onderzoek is inzicht te geven in het functioneren van een tiental faunapassages in Zeeuws-Vlaanderen. 7

10 8 De centrale vragen zijn: 1. Worden de faunapassages door dieren gebruikt? 2. Door welke soorten? 3. Met welke frequentie? 4. Zijn er aanbevelingen om het functioneren te verbeteren?

11 2 Opzet van het onderzoek 2.1 Sporenonderzoek Onderzoekslocaties Het onderzoek betrof tien locaties in Zeeuws-Vlaanderen. In 3.3 zijn van alle voorzieningen foto s opgenomen inclusief een korte omschrijving. Tabel 2.1 geeft de belangrijkste informatie (ligging, jaar van aanleg, doelsoorten). Tabel 2.1. Overzicht onderzoekslocaties (ligging, type, jaar van aanleg en doelsoorten) langs provinciale wegen in Zeeuws-Vlaanderen. nr. naam type weg km jaar doelsoorten 1 Draaibrug Droge buis Ø 100 cm (2x) N251 17, Kleine zoogdieren, amfibieën 2 De Lieter Loopstroken onder brug N253 7, Kleine zoogdieren, amfibieën 3 Draaibrug Ecoduiker N253 5, Kleine zoogdieren, amfibieën 4 Breskens rondweg Droge buis Ø 80 cm (2x) N675 4, Kleine zoogdieren 5 Nieuwvliet Loopplanken 2 x 60 cm N675 9, Kleine zoogdieren, amfibieën 6 Westdorpe/Canisvliet 7 Hulst Oude Vaart Droge buis Ø 60 cm Loopplanken onder brug Ø 60 cm (2x) N683 1, Kleine zoogdieren, amfibieën N290 5, Kleine zoogdieren 8 Sluis Krabbenkreek Ecoduiker N253 3, Kleine zoogdieren 9 Zaamslag Droge duiker (2x) N290 18, Kleine zoogdieren, amfibieën 10 Schoondijke Molenkreek Droge buis Ø 80 cm N253 15, Kleine zoogdieren, amfibieën Vanuit het Zeeuwse natuurbeleid en het Meerjaren Programma Ontsnippering (MJPO) wordt op de korte dan wel lange termijn specifiek gedoeld op de volgende soorten: alpenwatersalamander, kamsalamander, boomkikker, levendbarende hagedis, veldspitsmuis, ondergrondse woelmuis en otter Onderzoeksmethodiek Het gebruik van de faunavoorzieningen door dieren is onderzocht door middel van sporenonderzoek met triplex platen met inktstempel en papier (de zgn. inktmethode ) 9

12 en sporenbedden van zilverzand (de zgn. zilverzandmethode ). De gehanteerde methode is afhankelijk van het type passage. De zilverzandmethode is toegepast op locatie 2 (de Lieter; brede doorlopende oevers). De inktmethode is toegepast op alle andere locaties (ronde faunabuizen en loopplanken). Inktmethode De sporenplaten zijn op maat gemaakt en bestrijken de gehele breedte van een loopstrook. Het inktstempel bestaat uit een absorptiedoek verzadigd met een mengsel van paraffine-olie en koolstof. Aan weerszijden van het inktstempel zijn papieren vellen op de triplex plaat bevestigd. Passerende dieren lopen over het inktstempel, waarna ze hun sporen achterlaten op het papier. Op deze wijze kunnen sporen in beide richtingen worden geregistreerd. Bij elke controle zijn de twee papieren vellen vervangen en geïnterpreteerd / gearchiveerd op kantoor. Zilverzandmethode De zandbedden zijn over de gehele breedte van de loopstrook aangebracht en over ca. 1,5 meter in de looprichting. De passerende dieren lopen over het fijnkorrelige zand en laten hun sporen achter. Op deze wijze worden sporen in beide richtingen geregistreerd. Bij elke controle is het zandbed uitgelezen en weer in blanco conditie gebracht, dat wil zeggen gladgestreken met een kunststof buis. Voorbeeld van sporen van hermelijn en muizen op een zandbed. Het zandbed wordt na het uitlezen weer geëgaliseerd (zie inzet). Overige waarnemingen Tijdens het veldwerk is in de directe omgeving van de faunapassages gelet op sporen (haren, prenten, uitwerpselen, graafactiviteiten, holen, nesten etc.) die aanvullende informatie geven over het voorkomen van diersoorten die wel of niet zijn vastgesteld op of in de passages. Hiervoor zijn tijdens de verkenningsronde onder meer hardboard platen neergelegd waar amfibieën en kleine zoogdieren onder kunnen schuilen. Tijdens de verschillende onderzoeksrondes zijn deze platen gecontroleerd. 10

13 Figuur 2.1 schets van een loopplank met papier en inktstempel. Bosmuis Figuur 2.2 Inktprenten bosmuis (links) en hermelijn (rechts). 11

14 2.1.3 Onderzoeksperiode Het onderzoek is uitgevoerd in de periode 10 september t/m 22 oktober De ervaring door onderzoek aan meer dan 400 faunapassages heeft geleerd dat septemberoktober over het algemeen de meest gunstige periode van het jaar is voor onderzoek naar het gebruik van faunapassages. Het najaar is de meest kansrijke periode voor het vaststellen van zoogdierbewegingen. Er vindt veel activiteit plaats vanwege migratie naar winterverblijfplaatsen (o.a. egel) en dispersie van jonge dieren. Tevens zijn in het najaar de dichtheden van zoogdieren het hoogst. De piekperiode voor zoogdieren bedraagt in het najaar ca. zes weken (half september eind oktober). Voor amfibieën is het vroege voorjaar de meest gunstige onderzoeksperiode, vanwege de (grootschalige) voorjaarstrek van amfibieën (vaak geconcentreerd in de tijd). Maar ook het najaar is een kansrijke periode in verband met dispersie en de trek van amfibieën naar overwinteringsplekken. Het sporenonderzoek besloeg zes weken. Een periode van zes weken is in eerder onderzoek voldoende gebleken om een goed beeld te krijgen van het gebruik van de voorzieningen. Eén keer in de twee weken heeft een controleronde plaatsgevonden (drie controlerondes in totaal). 2.2 Zoogdiereninventarisatie Op drie van tien onderzochte faunapassagelocaties is een inventarisatie van kleine zoogdieren uitgevoerd. Het betrof de locaties De Lieter, Breskens rondweg en Sluis Krabbenkreek. De locaties zijn geselecteerd op basis van het aantal muizenbewegingen bij het sporenonderzoek. Locatie Draaibrug (nr. 1) kwam niet in aanmerking voor vallenonderzoek ondanks een groot aantal muizenpassages. Bij aanvang van het vallenonderzoek waren er volop graafwerkzaamheden bezig op deze locatie en was de oevervegetatie rondom de passage gemaaid. Hierdoor was de locatie vrijwel ongeschikt geworden voor muizen. De inventarisatie is direct aansluitend op het sporenonderzoek uitgevoerd. Bij de inventarisatie is gebruik gemaakt van zogenaamde life-traps van het type Sherman en Longworth. Dit zijn valtypen waarbij de muizen levend worden gevangen. Een combinatie van beide vallen is ingezet om een zo breed mogelijk soortenspectrum te kunnen vast stellen (o.a. Anthony et al., 2005; Sibbald et al., 2006). In de vallen is zowel lokaas als hooi aangebracht. Het aas dient als lokmiddel en als voedsel, het hooi dient louter ter verhoging van de overlevingskans. Als lokaas is een mengels van havermout met pindakaas gebruikt, aangevuld met appel. Specifiek voor spitsmuizen zijn kattenbrokken en vliegenpoppen (casters) toegevoegd. 12

15 Inloopvallen: links type Sherman, rechts type Longworth De vallen zijn in vier raaien van elk 20 vallen (één Longworth en één Sherman) in duplo geplaatst. Bij De Lieter zijn aan weerszijden van de watergang (noord- en zuidkant) een raai geplaatst. De onderlinge afstand is ca. 10 m waardoor een totale lengte van ruim 100 m per raai is geïnventariseerd. De vallen zijn op 22 oktober 2008 beaasd in het veld gezet, zodanig afgesteld dat de muizen in en uit kunnen lopen zonder dat de vallen dicht klappen. Dit zogenaamde prebaiten is bedoeld om de muizen te laten wennen aan de vallen. Vervolgens zijn de vallen op 27 oktober 2008 op scherp gezet en is per vangrij drie nachten gevangen, waarbij de vallen iedere ochtend en avond na de schemering (= periode waarin muizen het meest actief zijn) zijn gecontroleerd. De voorgestelde periode is doorgaans voldoende om inzicht te krijgen in de soortendiversiteit (Bergers, 1997). Gevangen dieren zijn na determinatie weer in de directe nabijheid van de vallen losgelaten. Tabel 2.2 Overzicht van onderzoekslocaties en coördinaten. Nr. Naam x-coördinaten y-coördinaten 2a De Lieter (noord) 20,2 370,7 2b De Lieter (zuid) 20,2 370,5 4 Rondweg Breskens 27,3 378,7 8 Sluis - Krabbenkreek 16,6 369,9 13

16 14

17 3 Resultaten sporenonderzoek 3.1 Totaaloverzicht resultaten Bijlage 1 geeft een totaaloverzicht van de resultaten per locatie (soorten, aantallen, looprichting, opmerkingen). In onderstaande worden de resultaten per locatie gepresenteerd in een samenvattende tabel (3.1). Tabel 3.1. Vastgestelde soorten per faunapassagelocatie in september oktober 2008 in Zeeuws-Vlaanderen. nr. naam locatie soort richting 'in' richting 'uit' richting 'onbepaald' 1 Draaibrug (N251) kat Draaibrug (N251) bosmuis Draaibrug (N251) muis spec Draaibrug (N251) bruine rat Draaibrug (N251) egel De Lieter muis spec De Lieter bruine rat De Lieter hermelijn De Lieter vos De Lieter vogel spec Draaibrug (N253) bruine rat Draaibrug (N253) watervogel Breskens rondweg muis spec Breskens rondweg bosmuis Breskens rondweg hermelijn Breskens rondweg bruine rat Breskens rondweg kat Nieuwvliet watervogel Nieuwvliet bruine rat Nieuwvliet hermelijn Westdorpe/Canisvliet muis spec Westdorpe/Canisvliet bruine rat Westdorpe/Canisvliet hermelijn Westdorpe/Canisvliet kat Hulst Oude Vaart bruine rat Sluis - Krabbenkreek muis spec Sluis - Krabbenkreek bruine rat Sluis - Krabbenkreek kat Sluis - Krabbenkreek bosmuis Zaamslag bruine rat Zaamslag watervogel Zaamslag kat Zaamslag muis spec Schoondijke Molenkreek muis spec Schoondijke Molenkreek kat Schoondijke Molenkreek bruine rat Alle faunapassages zijn tijdens het sporenonderzoek in min of meerdere mate gebruikt door zoogdieren. De volgende doelsoorten zijn vastgesteld: egel, muis spec., bosmuis, hermelijn, vos. Bruine rat (niet beschermd/bedreigd) en huiskat zijn geen doelsoorten. Met uitzondering van locaties Draaibrug (3) en Hulst Oude Vaart zijn op alle locaties doelsoorten vastgesteld. Bij Draaibrug (3) en Hulst Oude Vaart is alleen gebruik door bruine rat geconstateerd. 15

18 Er zijn tijdens het sporenonderzoek geen sporen van amfibieën vastgesteld. Wel zijn gewone pad en bruine kikker waargenomen respectievelijk bij Sluis-Krabbenkreek en bij Zaamslag. Bij iedere controleronde zijn de hardboard platen die waren neergelegd gecontroleerd om zoveel mogelijk extra gegevens te verzamelen over amfibieën en kleine zoogdieren. Dit leverde de volgende aanvullende waarnemingen op: bruine kikker (Zaamslag), gewone pad (Sluis-Krabbenkreek), bosspitsmuis spec. (Sluis-Krabbenkreek) en aardmuis (Breskens rondweg) nog waargenomen. Verder werd bij iedere controleronde onder de sporenplaat minimaal één bosmuis waargenomen. 3.2 Resultaten per locatie Locatie 1 Draaibrug Beschrijving De faunapassage is gelegen onder de N251 en bestaat uit een ronde faunabuis die is voorzien van een zandlaag. De faunapassage is de droge verbinding van een watergang die aan weerszijden van de weg doorloopt. De oevers van de watergang bestaan uit een rietkraag en een enkele struik/boom. De ingang van de faunapassage ligt op dezelfde hoogte als de greppels van de agrarische percelen. Hierdoor is er enigszins sprake van een natuurlijke geleiding richting de ingang. Rondom de faunapassage waren tijdens de laatste weken van het onderzoek volop werkzaamheden bezig voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Gebruik In totaal hebben vier soorten (bosmuis en muis spec. gelden hierbij als één soort) gedurende de onderzoeksperiode van de passage gebruik gemaakt. Bruine rat en muis spec. zijn frequente gebruikers gebleken. Egel en kat maken regelmatig gebruik van de passage. Opvallend is het ontbreken van kleine marterachtigen. Gezien de beoogde ontwikkeling van een ecologische verbindingszone op deze locatie mogen kleine marterachtigen hier op den duur wel verwacht worden. 16

19 3.2.2 Locatie 2 De Lieter Beschrijving De locatie bestaat uit een brede watergang (Uitwateringskanaal naar de Wielingen) met aan weerszijden van de watergang loopstroken van ca. 1,5-2 m breed. De watergang maakt onderdeel uit van een natuurgebied dat deels nog in ontwikkeling is. De loopstroken onder de brug door zijn nagenoeg kaal waardor er weinig dekking is. Verder van de brug af bestaat de oevervegetatie uit een rietkraag. Aan de noordzijde van de passage ligt een forse poel, omgeven door een vochtig terrein met seizoensbegrazing. De N253 is nagenoeg geheel uitgerasterd voor zoogdieren en amfibieën, maar door vandalisme is deze op enkele stukken vernield. Gebruik De doorgetrokken oevers van De Lieter zijn door middel van een zandbed onderzocht op gebruik. Bruine rat, en in mindere mate muis spec., hebben frequent gebruik gemaakt van de doorgetrokken oevers. Vos is bij elke inventarisatieronde met minimaal één spoor waargenomen. Hermelijn is slechts éénmaal gepasseerd. Mogelijk dat het ontbreken van dekking onder de brug een verklaring is voor het incidentele gebruik van een soort als de hermelijn en het ontbreken van bijvoorbeeld een soort als wezel. De aansluiting op de omgeving is voldoende Locatie 3 Draaibrug (km 5,2) Beschrijving De locatie ligt in het verlengde van een watergang nabij locatie 1 en bestaat uit een ecoduiker met aan weerszijden een betonnen loopplank. De faunapassage ligt nabij een woonhuis en te midden van agrarische percelen. Het aangrenzende perceel aan de noordkant van de N253 bestaat uit verruigd grasland. De watergang is vrij smal met beperkte ruimte voor oevervegetatie. De N253 is ter hoogte van de passage uitgerasterd voor zoogdieren en amfibieën. Gebruik Het gebruik van de faunapassage is beperkt gebleven tot bruine rat en watervogel spec. Mogelijk speelt mee dat het omliggende gebied zeer open is met een sterk agrarisch karakter waardoor dichtheden aan zoogdieren naar verwachting laag zijn. Het realiseren 17

20 van de EHS (in aansluiting op de passage bij locatie 1) zal hier mogelijk verandering in brengen Locatie 4 Breskens Rondweg Beschrijving Deze faunapassage ligt ten zuiden van de bebouwde kom van Breskens en bestaat uit twee ronde buizen onder de N675. De buizen vormen de droge verbinding van een forse waterpartij die vanaf Breskens richting Kruisdijk loopt. Ter hoogte van de faunapassage is de N675 uitgerasterd. Het raster vertoont al enige schade. Ten zuiden van de N675 bestaat de oeverzone uit een forse rietkraag met ruigtesoorten als harig wilgenroosje en grote brandnetel. De omliggende percelen aan de zuidkant zijn in agrarisch gebruik. Aan de noordkant ligt een begraafplaats en een natuurgebied van Staatsbosbeheer met enkele poelen. De oeverzone is hier smaller dan aan de zuidkant van de N675. Gebruik Gedurende de onderzoeksperiode hebben vier soorten gebruik gemaakt van de faunapassage: kat, hermelijn, bruine rat en muis spec. (waaronder bosmuis). Met uitzondering van kat en muis spec. is het gebruik van de passage laag. In hoeverre de schade aan de rasters hierbij een rol speelt is moeilijk vast te stellen, maar lijkt onwaarschijnlijk. 18

21 3.2.5 Locatie 5. Nieuwvliet Beschrijving De faunapassage ligt net buiten de bebouwde kom van Nieuwvliet en vormt de droge verbinding van een watergang. De faunapassage bestaat uit een houten loopplank aan weerszijden van de brug. De loopplanken beginnen al enigszins gebreke te vertonen (met name aan de noordkant). Zowel aan de noord- als zuidzijde van de N675 bestaat het omliggende landschap uit agrarische percelen. De oeverzone is relatief smal met een steil talud. Hierdoor is de geleiding naar de faunapassage niet optimaal. De oevervegetatie bestaat uit algemene soorten. Er is geen raster aangebracht. Gebruik De faunapassage is tijdens het onderzoek niet gebruikt door zoogdieren of amfibieën. Er zijn slechts sporen van watervogel vastgesteld. Mogelijke oorzaak voor het feit dat de faunapssage niet gebruikt wordt is de aansluiting met de omgeving welke grotendeels ontbreekt. Daarnaast vormt de omgeving rondom de passage ook geen habitat voor hoge dichtheden aan zoogdieren Locatie 6 Westdorpe/Canisvliet Beschrijving De faunapassage bij Westdorpe/Canisvliet bestaat uit een enkele droge buis. De faunavoorziening ligt in het verlengde van een smalle watergang die in verbinding staat met de Molenkreek, welke ten zuiden van Westdorpe loopt. Aan weerszijden van de weg zijn rasters aangebracht. De watergang is naar verwachting niet jaarrond watervoerend waardoor deze deels is dichtgegroeid met kruiden. Aan de zuidkant van de N683 bestaat het omliggende gebied uit agrarisch gebied. 19

22 Gebruik Ondanks marginaal geschikt habitat aan de zuidkant van de passage zijn toch vier soorten als gebruikers vastgesteld. Behalve muis spec., bruine rat en kat is ook hermelijn aangetroffen. De soort blijkt een vrij frequente gebruiker van de passage te zijn met sporen bij elke inventarisatieronde. Mogelijk dat de aanwezige dekking een belangrijke factor is voor deze soort. Van de muis spec. soorten is de bosspitsmuis spec. mogelijk één van de gebruikers; deze soort werd onder een muizenplaat waargenomen Locatie 7. Hulst Oude Vaart Beschrijving De faunapassage onder de N290 bij Hulst bestaat uit een houten loopplank aan weerszijden van de watergang de Oude Vaart. Behalve onder de N290 is ook een faunapassage aangebracht onder de parallelweg (parallel aan de N290). Het tussenliggende stuk en beide wegen zijn uitgerasterd. Langs de Oude Vaart is aan weerszijden een rietkraag met o.a. ridderzuring en liesgras. De faunapassage komt uit op grasland. Op een ruimere afstand is er meer ruimte voor een ruigere vegetatie met opslag en meer dekking. Gebruik Evenals de houten loopplanken bij passage 5 is ook het gebruik van passage 7 zeer beperkt. Er zijn alleen sporen van bruine rat aangetroffen. De faunapassage is in principe 20

23 geschikt voor amfibieën en kleine zoogdieren. In eerdere onderzoeken (Smit, 2007; Brandjes & Veenbaas, 1998) is gebruik van dergelijke loopplanken door amfibieën en kleine zoogdieren geconstateerd. Aansluiting in de vorm van een oeverzone met voldoende dekking en rasters zijn aanwezig waardoor geen directe oorzaak aan te wijzen valt voor dit zeer lage gebruik Locatie 8 Sluis Krabbenkreek Beschrijving De passage bij Sluis Krabbenkreek is van eenzelfde constructie als bij Draaibrug (locatie 3) en bestaat uit een betonnen ecoduiker. De oevervegetatie wordt gedomineerd door rietvegetatie. Ter hoogte van de ecoduiker is de N253 deels uitgerasterd.het perceel aan de noordkant van de N253 is deels beplant met populieren. Door het uitblijven van beheer is zich hier een ruigtevegetatie met riet, brandnetel en ridderzuring aan het ontwikkelen. Het aangrenzende perceel bestaat uit grasland met extensieve begrazing.aan de zuidkant doorsnijdt de watergang het open agrarische gebied. Gebruik Gedurende de onderzoeksperiode zijn drie soorten als gebruikers van de passage vastgesteld: muis spec. (waaronder bosmuis), bruine rat en kat. Laatstgenoemde is met in totaal 41 passages een zeer frequente gebruiker te noemen Locatie 9 Zaamslag Beschrijving De faunapassage ter hoogte van Zaamslag ligt nabij een verkeersknooppunt, onder de afslag richting het dorp. Hier zijn aan weerszijden van de watergang rechthoekige, betonnen faunatunnels gereliseerd. De watergang is aangetakt aan de Otheensche Kreek. Onder de N61 en parallelweg zijn de oevers van de watergang doorgetrokken. De locatie is gelegen nabij de bebouwde kom, in een overwegend agrarisch landschap. De wegen ter hoogte van de faunapassage zijn grotendeels uitgerasterd, maar zijn (mogelijk door hun ligging nabij het dorp) zeer gevoelig voor vandalisme. Zo zijn de rasters deels vernield en ligt er veel zwerfafval in de passages. 21

24 Gebruik Tijdens de tweede controleronde bleek de oostelijke passage vol te staan met een laag water van enkele cm s. Van de westelijke passage stond alleen de zuidkant vol met water. Dit heeft ongetwijfeld geleid tot het missen van passages van soorten gedurende deze periode. Verstoring door vandalisme en zwerfafval zullen naar verwachting niet bijdragen tot een frequenter gebruik van de passages Locatie 10 Schoondijke Molenkreek Beschrijving De faunapassage bij Schoondijke Molenkreek bestaat uit een enkele betonnen buis onder de N253 door. De buis ligt naast een duiker en vormt de droge verbinding onder de N253. Rasters zijn niet aangebracht. Aan de noordzijde van de N253 ligt de passage nabij een woonhuis waarbij de watergang de perceelgrens vormt. Het landgebruik aan de zuidzijde van de N253 is overwegend open en agrarisch van karakter. Hierdoor ontbreekt enige vorm van dekking en geleiding naar de passage. Gebruik Voornaamste gebruiker van de passage bij Schoondijke Molenkreek is kat met in totaal 47 passages gedurende de onderzoeksperiode. Daarnaast zijn enkele bewegingen van bruine rat en muis spec. vastgesteld. 22

25 4 Resultaten zoogdiereninventarisatie 4.1 Overzicht van de resultaten Tijdens de kleine zoogdiereninventarisatie zijn in totaal zes soorten zoogdieren aangetroffen. Vijf van deze soorten zijn met behulp van inloopvallen gevangen; de zesde soort (aardmuis) is onder één van de (speciaal) uitgelegde platen waargenomen. In tabel 4.1 zijn de totaal aantal vangsten per soort, per locatie weergegeven. De bosmuis springt er duidelijk uit met 71 vangsten. Aangezien de dieren niet zijn gemerkt tijdens het onderzoek kan er geen uitspraak worden gedaan over terugvangsten of dichtheden. Tabel 4.1. Resultaten inventarisatie kleine zoogdieren in Zeeuws-Vlaanderen (22 t/m 30 oktober 2008). Nr. Naam locatie bosspitsmuis veldspitsmuis bosmuis dwergmuis 2a De Lieter (noord) b De Lieter (zuid) Rondweg Breskens Sluis - Krabbenkreek Rosse woelmuis 4.2 Bespreking per soort Bosspitsmuis Sorex araneus / coronatus In Nederland komen twee soorten bosspitsmuizen voor: de gewone bosspitsmuis en de tweekleurige bosspitsmuis. Onderscheid op uiterlijke kenmerken is doorgaans niet eenvoudig; op grond van schedelkenmerken is het onderscheid wel mogelijk. Aangezien in dit onderzoek de muizen levend gevangen zijn, is niet gekeken naar schedelkenmerken. Op basis van verspreidingsgegevens (Broekhuizen et al., 1992) gaat het vermoedelijk om tweekleurige bosspitsmuis. Tweekleurige bosspitsmuis komt vrij algemeen voor in Zeeuws-Vlaanderen. De soort wordt aangetroffen in allerlei biotopen waar enige dekking is van kruiden en struiken, zowel vochtig als droog. Bij het vallenonderzoek zijn slechts twee exemplaren gevangen en wel op locatie De Lieter (zuid). Tijdens het sporenonderzoek is tevens een gewone bosspitsmuis waargenomen onder een plaat bij passage Westdorpe/Canisvliet. Veldspitsmuis Crocidura leucodon De verspreiding van de veldspitsmuis in Nederland is beperkt tot Zeeuws-Vlaanderen en in het oosten van Overijssel. In Zeeuws-Vlaanderen is de soort niet zeldzaam. Over de habitatvoorkeur is relatief weinig bekend maar van belang is dat er een dichte kruidlaag aanwezig is. Veldspitsmuis is gebonden aan kleinschalige landschapselementen met 23

26 opgaande kruidenvegetaties, overhoekjes en kleinschalige agrarische gebieden die niet te intensief beheerd worden. De veldspitsmuis is alleen gevangen bij Sluis Krabbenkreek. De locatie waar de veldspitsmuis is gevangen betreft een perceel met jonge populierenaanplant en een ruigere vegetatie waardoor sprake is van enige dekking. Opvallend is dat het een vrij klein perceel is, dat als eiland in een agrarisch gebied is gelegen. Aansluiting met overige gebieden waar voldoende dekking is, is gewenst. Foto 4.1. Veldspitsmuis (Crocidura leucodon) Bosmuis Apodemus sylvaticus De bosmuis is één van de meest algemeen voorkomende muizensoort in Nederland. Bosmuizen kunnen in een groot aantal verschillende biotopen worden aangetroffen. Tijdens het vallenonderzoek is de soort op alle vier de locaties gevangen, met zeer hoge aantallen bij de locatie Rondweg Breskens (tot wel 15 individuen per 100 m). Dwergmuis Micromys minutus De dwergmuis komt voor in biotopen met een hoogopgaande, dichte bodembedekking. De soort komt nergens algemeen voor. In het voorjaar en de zomer leven dwergmuizen hoofdzakelijk bovengronds in de vegetatie. In het najaar zakt hij af naar maaiveld en is in deze periode te vangen met life-traps. De dwergmuis is op twee locaties gevangen, namelijk De Lieter (noord) en Sluis Krabbenkreek. Rosse woelmuis Clethrionomys glareolus Van rosse woelmuis zijn, na bosmuis, de meeste exemplaren gevangen tijdens het onderzoek. De rosse woelmuis komt algemeen voor in Zeeuws-Vlaanderen. In de literatuur staat het habitat van de soort omschreven als loof- en gemengd bos met een dichte struik- en of kruidlaag (Lange et. al., 1994). Opvallend is dat in geen van de locaties sprake is van bosvorming, hooguit enige struikvorming. 24

27 Aardmuis Microtus agrestis De aardmuis komt in Zeeuws-Vlaanderen plaatselijk voor (Lange et. al., 1994). Aardmuizen komen vooral voor in kleine landschapselementen. Zij worden vooral aangetroffen in vochtige en natte terreinen, in hoog, onbegraasd, ruig grasland, bosranden en moerasvegetaties. De aardmuis is tijdens het vallenonderzoek waargenomen onder één van de uitgelegde platen bij de locatie Rondweg Breskens. Bij het vallenonderzoek is de soort niet gevangen. Foto 4.2 Bosmuis (Apodemus sylvaticus) Foto 4.3 Rosse woelmuis (Clethrionomys glareolus) 25

28 4.3 Niet waargenomen soorten De volgende soorten zijn bekend uit Zeeuws-Vlaanderen, maar zijn niet gevangen tijdens het vallenonderzoek: waterspitsmuis, huisspitsmuis, ondergrondse woelmuis, veldmuis en eikelmuis. Van de eikelmuis zijn slechts enkele waarneming bekend uit het westelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen (Brekelmans et al., 2007). Voor deze soort is een combinatie aan inventarisatiemethoden gewenst om gegevens te verzamelen hetgeen niet is toegepast tijdens het voorliggende onderzoek. Ditzelfde geldt voor de waterspitsmuis. De waterspitsmuis is voornamelijk bekend van het oostelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen, maar recent zijn ook resten in braakballen gevonden in het westelijk deel van Zeeuws- Vlaanderen (Brekelmans et al., 2007). Voor de veldmuis waren de locaties ongeschikt (getuige ook de relatief hoge dichtheid aan andere woelmuissoorten), waardoor het niet verrassend is dat de soort niet is aangetroffen. De ondergrondse woelmuis heeft een voorkeur voor kleine, lintvormige landschapselementen in overgangszones (akkerranden, boszomen) met een dichte vegetatie van hoogopgaande kruiden en grassen (Broekhuizen et al., 1992). Door zijn voornamelijk ondergrondse levenswijze is de soort moeilijk te vangen. Het feit dat ze ondergrondse woelmuis niet gevangen is, geeft geen uitsluitsel over het wel of niet voorkomen van de soort. De huisspitsmuis komt algemeen voor in Zeeland. Voor het uitblijven van vangsten van de huisspitsmuis kon geen verklaring gevonden worden. 26

29 5 Conclusies, discussie en aanbevelingen 5.1 Conclusies Alle faunapassages zijn tijdens het sporenonderzoek in min of meerdere mate gebruikt door zoogdieren. De volgende soorten zijn vastgesteld: egel, muis spec., bosmuis, bruine rat, hermelijn, vos (en huiskat). Als alleen het gebruik door doelsoorten in beschouwing wordt genomen, dan zijn met uitzondering van locaties Draaibrug (3) en Hulst Oude Vaart op alle locaties doelsoorten vastgesteld. Bij Draaibrug (3) en Hulst Oude Vaart is alleen gebruik door bruine rat geconstateerd. Er zijn tijdens het sporenonderzoek geen sporen van amfibieën vastgesteld (wel zijn gewone pad en bruine kikker waargenomen respectievelijk op locatie Sluis- Krabbenkreek en Zaamslag). Muizen bleken de meest frequente gebruikers. Passages van muizen zijn op zeven locaties vastgesteld. Muizen zijn niet vastgesteld bij Draaibrug (3), Nieuwvliet en Hulst Oude Vaart. Hermelijn is incidenteel vastgesteld op vier locaties, te weten De Lieter, Breskens rondweg, Nieuwvliet en Westdorpe/Canisvliet. Sporen van zowel egel als vos zijn slechts op één locatie waargenomen. Egel heeft regelmatig gebruik gemaakt van de faunapassage op locatie Draaibrug (1). Vos is incidenteel vastgesteld bij De Lieter. Bij het vallenonderzoek zijn de volgende soorten gevangen: gewone bosspitsmuis, veldspitsmuis, bosmuis, dwergmuis en rosse woelmuis. Op locatie De Lieter (noord en zuid) zijn gewone bosspitsmuis, bosmuis, dwergmuis en rosse woelmuis vastgesteld. Bij Breskens rondweg zijn bosmuis en rosse woelmuis gevangen. Tijdens het sporenonderzoek is hier tevens een aardmuis aangetroffen. Bij Sluis Krabbenkreek zijn veldspitsmuis, bosmuis en dwergmuis gevangen. Aanvullend is op deze locatie tijdens het sporenonderzoek behalve bosmuis ook gewone bosspitsmuis waargenomen. 5.2 Discussie Alle faunapassages zijn tijdens het sporenonderzoek in min of meerdere mate gebruikt door zoogdieren, ondanks dat de meeste faunapassages vrij recent zijn aangelegd ( ); alleen de faunapassages bij Draaibrug (1) en Westdorpe/Canisvliet zijn langere tijd geleden gerealiseerd. Op termijn mogen meer (doel)soorten en een frequenter gebruik van (doel)soorten verwacht worden. Zeker gezien geplande natuurontwikkelingen, bijvoorbeeld nabij Draaibrug en de Lieter. Voor een aantal locaties zijn verbeteringen in geleiding en dekking gewenst om het gebruik door fauna te bevorderen (zie 5.3). 27

30 Op alle locaties, met uitzondering van locaties de Lieter en Draaibrug (3), maken huiskatten gebruik van de faunapassages. Vooral de faunapassages bij Schoondijke Molenkreek en Sluis-Krabbenkreek worden zeer frequent gebruikt door katten. Mogelijk dat het gebruik van faunapassages door kleine zoogdieren (vooral muizen) enigszins negatief beïnvloed wordt door katten (zie Brandjes et al., 2002). Voor faunapassages Draaibrug (1 en 3), De Lieter, Nieuwvliet, Westdorpe/Canisvliet, Zaamslag en Schoondijke Molenkreek zijn amfibieën als doelsoort geformuleerd. Tijdens het onderzoek zijn hier echter geen sporen van amfibieën vastgesteld. Wel is een gewone pad waargenomen bij Zaamslag. Bij Sluis-Krabbenkreek is een bruine kikker aangetroffen. Beide soorten komen algemeen voor in Zeeuws-Vlaanderen. Behalve deze soorten komt nog een zestal amfibieënsoorten soorten voor in Zeeuws-Vlaanderen. Kleine watersalamander en groene kikker spec. komen vrij algemeen voor in de regio. Kamsalamander komt verspreid over geheel Zeeuwsch-Vlaanderen voor. Bekende populaties liggen o.a. bij Hulst, Zaamslag, Nieuwvliet, Cadzand en Aardenburg. Boomkikker komt slechts lokaal voor. Populaties van boomkikker zijn bekend van locaties Aardenburg, Retranchement en het Zwin en de Kievittepolder. Ook alpenwatersalamander komt lokaal voor o.a. in de omgeving van Hulst en Aardenburg. De rugstreeppad komt alleen in het oostelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen voor. Het gaat om drie kernpopulaties welke zich niet nabij de onderzochte faunapassages bevinden (Brekelmans et al., 2007). Dus, op basis van verspreidingsgegevens kunnen zowel algemene als ook zeldzamere amfibieënsoorten potentieel gebruik maken van genoemde faunapassages. Het uitblijven van passages van amfibieën tijdens het onderzoek houdt vermoedelijk voor een belangrijk deel verband met de beperkte activiteit van amfibieën gedurende de onderzoeksperiode. geeft de indruk dat de activiteit van amfibieën uitgedrukt in aantal waargenomen exemplaren in september-oktober 2008 relatief beperkt was ten opzichte van het voorjaar en de zomer. De typen faunapassages (loopplanken, doorgetrokken oevers en ronde en rechthoekige tunnels) op zich zijn in principe geschikt voor gebruik door amfibieën. In eerdere onderzoeken is gebruik van dergelijke voorzieningen door amfibieën vastgesteld (o.a. Brandjes & Veenbaas, 1998; Smit, 2007). Voor het (optimaal) functioneren van deze voorzieningen is echter een goede geleiding vereist. Door het ontbreken van (een deugdelijke) geleiding kan een aantal faunapassages (Nieuwvliet, Zaamslag, Schoondijke Molenkreek) niet naar behoren functioneren. 5.3 Aanbevelingen In algemene zin geldt dat regelmatige inspectie en onderhoud van de faunavoorzieningen nodig is om hun functioneren te waarborgen. De faunapassage zelf moet technisch in orde zijn en de doorgang mag niet belemmerd worden (door o.a. zwerfvuil, beplanting, water). Daarnaast moeten geleidende voorzieningen (rasters, 28

31 beplanting) in goede staat verkeren voor optimaal gebruik van de faunapassages door dieren (zie ook Den Ouden en Piepers, 2006). Op de volgende locaties zijn herstelwerkzaamheden gewenst: De Lieter (2): herstel van rasters langs de N253. Breskens rondweg (4): herstel van rasters langs de N675. Zaamslag (9): herstel van rasters en oplossen van wateroverlast in de oostelijke faunatunnel. Op een aantal locaties worden aanpassingen aanbevolen die het rendement van de voorzieningen naar verwachting verhogen: De Lieter (2):aanbrengen van geleiding (stobbenwallen) langs de loopstroken. Nieuwvliet (5): aanbrengen van rasters en geleiding in de vorm van brede oeverzones en kruidenrijke taluds. Zaamslag (9): aanbrengen betere geleiding in de vorm van stobbenwal of opgaande beplanting aan weerszijden van de voorzieningen. Schoondijke Molenkreek (10): aanbrengen van geleiding, rasters en dekking. Bovengenoemde aanbevelingen zijn samengevat in tabel 5.1. Tabel 5.1 Aanbevelingen per faunapassagelocatie: aanbrengen van geleiding en/of dekking, aanbrengen/herstel van rasters, oplossen van wateroverlast. nr. naam geleiding dekking rasters water 1 Draaibrug 2 De Lieter x x 3 Draaibrug 4 Breskens rondweg x 5 Nieuwvliet x x 6 Westdorpe/Canisvliet 7 Hulst Oude Vaart 8 Sluis Krabbenkreek 9 Zaamslag x x x 10 Schoondijke Molenkreek x x x 29

32 30

33 6 Literatuur Anthony, N.M., C.A. Ribic, R. Bautz & T. Garland, Comparative effectiviness of Longworth and Sherman live traps. Wildlife Society Bulletin, 33 (3): Bergers, P.J.M., Kleine zoogdieren inventariseren: het kan efficiënter. Zoogdier 8(3): 3-7) Brandjes, G.J., R. van Eekelen, K. Krijgsveld & G.F.J. Smit, Het gebruik van faunabuizen onder rijkswegen. Resultaten literatuur- en veldonderzoek. Rapport nr. DWW Dienst Weg- en Waterbouwkunde, Delft. Brandjes, G.J. & G. Veenbaas, Het gebruik van faunapassages langs watergangen onder rijkswegen in Nederland. Een oriënterend onderzoek. Rapport nr. W- DWW Rijkswaterstaat, Delft. Brekelmans, F.L.A., S. Vleeming, L.S.A. Anema, E.J.F. de Boer, Beschermde soorten Waterschap Zeeuws-Vlaanderen. Uitwerking gedragscode Flora- en faunawet voor waterschappen. Rapportnr Bureau Waardenbuirg bv, Culemborg. Broekhuizen, S., Hoekstra, B., V. van Laar, C. Smeenk, & J.B.M. Thissen, Atlas van de Nederlandse zoogdieren. KNNV Uitgeverij, Utrecht. Lange, R., P. Twisk, A. van Winden & A. van Diepenbeek, Zoogdieren van West- Europa. Stichting Uitgeverij van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming i.s.m. Vereniging Natuurmonumenten. Ouden, J.B. den en A.A.G. Piepers. Richtlijnen voor inspectie en onderhoud van faunavoorzieningen bij wegen. Nieuwland,Wageningen; Rijkswaterstaat, Dienst Weg- en Waterbouwkunde. Delft. Sibbald, S., P. Carter & S. Poulton, Proposal for a national monitoring scheme for small mammals in the United Kingdom and the Republic of Eire. The Mammal Society Research Report No. 6. The Mammal Society, London. Smit, G.F.J., Monitoring Faunapassages Noord-Brabant pilot Monitoring van het gebruik van 47 faunapassages onder provinciale wegen. Rapport nr Bureau Waardenburg bv, Culemborg. 31

34 32

35 Bijlage 1. Overzicht van onderzochte locaties 33

36 Locatienr Locatie naam Sublocatie Controledatum Soort Richting Aantal Bijzonderheden 1 Draaibrug (N251) 24-sep egel IN 1 1 Draaibrug (N251) 24-sep bruine rat IN 3 1 Draaibrug (N251) 24-sep muis spec. UIT 10 1 Draaibrug (N251) 24-sep egel UIT 1 1 Draaibrug (N251) 24-sep egel IN 1 1 Draaibrug (N251) 24-sep muis spec. IN 15 1 Draaibrug (N251) 24-sep bruine rat IN 1 1 Draaibrug (N251) 24-sep bosmuis UIT 1 1 Draaibrug (N251) 24-sep bruine rat UIT 2 1 Draaibrug (N251) 24-sep egel UIT 1 1 Draaibrug (N251) 08-okt bruine rat IN (zuid) 2 1 Draaibrug (N251) 08-okt egel IN (zuid) 1 1 Draaibrug (N251) 08-okt muis spec. IN (zuid) 4 1 Draaibrug (N251) 08-okt egel UIT (zuid) 2 1 Draaibrug (N251) 08-okt muis spec. UIT (zuid) 4 1 Draaibrug (N251) 08-okt bosmuis UIT (zuid) 1 1 Draaibrug (N251) 08-okt bruine rat UIT (zuid) 3 1 Draaibrug (N251) 08-okt muis spec. IN (noord) 4 1 Draaibrug (N251) 08-okt bosmuis IN (noord) 1 1 Draaibrug (N251) 08-okt egel IN (noord) 3 1 Draaibrug (N251) 08-okt bruine rat UIT (noord) 2 1 Draaibrug (N251) 08-okt kat UIT (noord) 1 1 Draaibrug (N251) 08-okt muis spec. UIT (noord) 2 1 Draaibrug (N251) 08-okt egel UIT (noord) 1 1 Draaibrug (N251) 22-okt kat IN (noord) 2 1 Draaibrug (N251) 22-okt bruine rat IN (noord) 5 1 Draaibrug (N251) 22-okt bruine rat UIT (zuid) 10 1 Draaibrug (N251) 22-okt muis spec. UIT (zuid) 2 1 Draaibrug (N251) 22-okt bruine rat UIT (noord) 8 1 Draaibrug (N251) 22-okt muis spec. UIT (noord) 4 1 Draaibrug (N251) 22-okt kat IN (zuid) 4 1 Draaibrug (N251) 22-okt muis spec. IN (zuid) 2 1 Draaibrug (N251) 22-okt bruine rat IN (zuid) 4 1 Draaibrug (N251) 22-okt egel IN (zuid) 2 2 De Lieter 24-sep reiger oostkant 1 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 24-sep vos oostkant 1 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 24-sep bruine rat oostkant 10 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 24-sep vos oostkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 24-sep bruine rat oostkant 10 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 24-sep muis spec. oostkant 5 geen duidelijke richting 2 De Lieter 24-sep muis spec. westkant 5 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 24-sep bruine rat westkant 10 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 24-sep muis spec. westkant 2 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 24-sep bruine rat westkant 10 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 24-sep mens westkant 1 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 08-okt vos oostkant 2 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 08-okt reiger oostkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 08-okt hermelijn oostkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 08-okt vos oostkant 1 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 08-okt muis spec. oostkant 5 geen duidelijke richting 2 De Lieter 08-okt bruine rat oostkant 10 geen duidelijke richting 2 De Lieter 08-okt mens westkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 08-okt bruine rat westkant 10 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 08-okt reiger westkant 1 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 08-okt bruine rat westkant 15 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt muis spec. westkant 10 geen duidelijke richting 2 De Lieter 22-okt vos oostkant 2 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt watervogel oostkant 2 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt bruine rat oostkant 10 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt egel oostkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt vos oostkant 2 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt watervogel oostkant 2 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt bruine rat oostkant 10 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt muis spec. oostkant 3 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt vos westkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt vogel westkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt watervogel westkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt kat westkant 1 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt bruine rat westkant 5 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt muis spec. westkant 5 sporen van noord naar zuid 2 De Lieter 22-okt vos westkant 1 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt watervogel westkant 2 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt muis spec. westkant 15 sporen van zuid naar noord 2 De Lieter 22-okt bruine rat westkant 10 sporen van zuid naar noord 34

37 Locatienr Locatie naam Sublocatie Controledatum Soort Richting Aantal Bijzonderheden 3 Draaibrug (N253) 24-sep bruine rat IN 10 3 Draaibrug (N253) 24-sep watervogel IN 10 3 Draaibrug (N253) 24-sep watervogel IN 4 3 Draaibrug (N253) 24-sep bruine rat IN 2 3 Draaibrug (N253) 24-sep watervogel UIT 3 3 Draaibrug (N253) 24-sep bruine rat UIT 2 3 Draaibrug (N253) 08-okt bruine rat IN 7 3 Draaibrug (N253) 08-okt watervogel IN 5 3 Draaibrug (N253) 08-okt bruine rat IN 2 3 Draaibrug (N253) 08-okt watervogel IN 6 3 Draaibrug (N253) 08-okt bruine rat UIT 2 3 Draaibrug (N253) 08-okt watervogel UIT 5 3 Draaibrug (N253) 22-okt watervogel UIT 5 3 Draaibrug (N253) 22-okt bruine rat UIT 21 3 Draaibrug (N253) 22-okt watervogel UIT 5 3 Draaibrug (N253) 22-okt bruine rat UIT 20 3 Draaibrug (N253) 22-okt watervogel IN 10 3 Draaibrug (N253) 22-okt bruine rat IN 20 3 Draaibrug (N253) 22-okt watervogel IN 15 3 Draaibrug (N253) 22-okt bruine rat IN 20 4 Breskens rondweg 24-sep kat IN 1 4 Breskens rondweg 24-sep muis spec. IN 1 4 Breskens rondweg 24-sep bruine rat IN 1 4 Breskens rondweg 24-sep bosmuis UIT 1 4 Breskens rondweg 24-sep kat UIT 1 4 Breskens rondweg 24-sep muis spec. UIT 4 4 Breskens rondweg 24-sep bruine rat UIT 1 4 Breskens rondweg 24-sep kat IN 1 4 Breskens rondweg 24-sep kat UIT 1 4 Breskens rondweg 08-okt hermelijn IN 1 4 Breskens rondweg 08-okt muis spec. UIT 9 4 Breskens rondweg 08-okt kat IN (oost) 5 4 Breskens rondweg 08-okt kat UIT (oost) 3 4 Breskens rondweg 22-okt kat IN (west) 1 4 Breskens rondweg 22-okt muis spec. IN (west) 4 4 Breskens rondweg 22-okt hermelijn IN (west) 1 geen sporen uit 4 Breskens rondweg 22-okt kat UIT (west) 1 4 Breskens rondweg 22-okt muis spec. UIT (west) 5 4 Breskens rondweg 22-okt kat UIT (oost) 3 4 Breskens rondweg 22-okt kat IN (oost) 2 5 Nieuwvliet 24-sep - IN - vellen niet vervangen 5 Nieuwvliet 24-sep - UIT - vellen niet vervangen 5 Nieuwvliet 08-okt watervogel IN 1 5 Nieuwvliet 08-okt - UIT - 5 Nieuwvliet 08-okt - IN - vellen weggewaaid 5 Nieuwvliet 08-okt - UIT - vellen weggewaaid 5 Nieuwvliet 22-okt watervogel UIT (west) 3 5 Nieuwvliet 22-okt watervogel IN (west) 4 5 Nieuwvliet 22-okt watervogel UIT (oost) 1 5 Nieuwvliet 22-okt bruine rat UIT (oost) 1 5 Nieuwvliet 22-okt watervogel IN (west) 4 6 Westdorpe/Canisvliet 24-sep kat IN 5 6 Westdorpe/Canisvliet 24-sep hermelijn IN 1 6 Westdorpe/Canisvliet 24-sep muis spec. IN 2 6 Westdorpe/Canisvliet 24-sep kat UIT 4 6 Westdorpe/Canisvliet 24-sep hermelijn UIT 2 6 Westdorpe/Canisvliet 24-sep muis spec. UIT 2 6 Westdorpe/Canisvliet 08-okt kat UIT 1 6 Westdorpe/Canisvliet 08-okt hermelijn UIT 1 6 Westdorpe/Canisvliet 08-okt hermelijn IN 1 6 Westdorpe/Canisvliet 08-okt kat IN 4 6 Westdorpe/Canisvliet 08-okt bruine rat IN 1 6 Westdorpe/Canisvliet 08-okt muis spec. IN 4 gewone bosspitsmuis onder muizenplaat 6 Westdorpe/Canisvliet 22-okt hermelijn IN 1 6 Westdorpe/Canisvliet 22-okt kat IN 4 6 Westdorpe/Canisvliet 22-okt rat IN 2 6 Westdorpe/Canisvliet 22-okt kat UIT 2 7 Hulst Oude Vaart 24-sep - IN (noord) - vellen niet vervangen 7 Hulst Oude Vaart 24-sep - UIT (noord) - vellen niet vervangen 7 Hulst Oude Vaart 08-okt bruine rat IN (zuid) 2 7 Hulst Oude Vaart 08-okt bruine rat IN (noord) 5 7 Hulst Oude Vaart 08-okt bruine rat UIT (noord) 2 7 Hulst Oude Vaart 22-okt bruine rat IN (noord) 7 7 Hulst Oude Vaart 22-okt bruine rat UIT (noord) 11 7 Hulst Oude Vaart 22-okt bruine rat IN (west) 2 7 Hulst Oude Vaart 22-okt bruine rat UIT (west) 1 35

38 Locatienr Locatie naam Sublocatie Controledatum Soort Richting Aantal Bijzonderheden 8 Sluis - Krabbenkreek 24-sep kat IN 6 8 Sluis - Krabbenkreek 24-sep kat UIT 6 8 Sluis - Krabbenkreek 24-sep kat IN 2 8 Sluis - Krabbenkreek 24-sep muis spec. IN 1 bosmuis (3 st.) onder sporenplank 8 Sluis - Krabbenkreek 24-sep muis spec. UIT 2 8 Sluis - Krabbenkreek 24-sep bruine rat UIT 1 8 Sluis - Krabbenkreek 24-sep kat UIT 1 8 Sluis - Krabbenkreek 08-okt muis spec. UIT 2 8 Sluis - Krabbenkreek 08-okt kat IN 4 8 Sluis - Krabbenkreek 08-okt muis spec. IN 5 bosmuis (2 st.) onder sporenplank 8 Sluis - Krabbenkreek 08-okt kat IN 3 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt kat UIT 10 bosmuis (2 st.) onder sporenplank 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt muis spec. UIT 3 gewone pad (1 st.) onder muizenplaat 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt kat IN 4 1 vel UIT weggeregend 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt muis spec. IN 4 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt kat IN 3 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt muis spec. IN 3 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt bosmuis IN 1 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt kat UIT 2 8 Sluis - Krabbenkreek 22-okt muis spec. UIT 7 9 Zaamslag 24-sep kat UIT (west) 4 bruine kikker onder muizenplaat 9 Zaamslag 24-sep bruine rat UIT (west) 1 9 Zaamslag 24-sep watervogel IN (oost) 2 9 Zaamslag 24-sep watervogel UIT (oost) 3 9 Zaamslag 24-sep kat IN (west) 3 9 Zaamslag 08-okt kat IN (west) 1 9 Zaamslag 08-okt kat UIT (west) 2 9 Zaamslag 08-okt kat IN (oost) 3 tunnel onder water 9 Zaamslag 08-okt kat UIT (oost) 3 tunnel onder water 9 Zaamslag 22-okt watervogel UIT (west) 1 9 Zaamslag 22-okt kat UIT (west) 1 retour 9 Zaamslag 22-okt bruine rat UIT (west) 1 9 Zaamslag 22-okt kat IN west 2 9 Zaamslag 22-okt bruine rat IN west 1 9 Zaamslag 22-okt watervogel IN west 1 9 Zaamslag 22-okt muis spec. IN west 1 9 Zaamslag 22-okt bruine rat UIT (west) 2 9 Zaamslag 22-okt kat UIT (west) 1 9 Zaamslag 22-okt watervogel UIT (west) 2 9 Zaamslag 22-okt watervogel IN (west) 1 9 Zaamslag 22-okt kat IN (west) 1 10 Schoondijke Molenkreek 24-sep kat IN 8 10 Schoondijke Molenkreek 24-sep muis spec. IN 1 10 Schoondijke Molenkreek 24-sep kat UIT 5 10 Schoondijke Molenkreek 24-sep muis spec. UIT 2 10 Schoondijke Molenkreek 08-okt kat IN 7 10 Schoondijke Molenkreek 08-okt bruine rat IN 1 10 Schoondijke Molenkreek 08-okt bruine rat UIT 1 10 Schoondijke Molenkreek 08-okt kat UIT 6 10 Schoondijke Molenkreek 22-okt kat UIT 9 10 Schoondijke Molenkreek 22-okt kat IN Schoondijke Molenkreek 22-okt muis spec. IN 1 10 Schoondijke Molenkreek 22-okt - UIT - 36

39 37

40 Bureau Waardenburg bv Adviseurs voor ecologie & milieu Postbus 365, 4100 AJ Culemborg Telefoon , Fax