Klein pensioen groot maken

Transcriptie

1 Klein pensioen groot maken Essay Leergang Collectieve Pensioenen Lotty Wackers

2 Inleiding Als medewerker backoffice bij een pensioenuitvoerder heb ik dagelijks te maken met pensioenafkoop. Het gaat daarbij om twee situaties: (gewezen) deelnemers die zelf hun kleine opgebouwde pensioen willen afkopen en de situatie waarbij de afkoop vanuit het pensioenfonds wordt geïnitieerd. In het eerste geval informeren mensen vaak direct na einde van hun deelname naar afkoop, nog voordat dit wettelijk toegestaan is (vanaf twee jaar na einde deelname). Veelal willen mensen de afkoopwaarde inzetten voor consumptiedoeleinden: voor de aanschaf van een nieuwe auto of voor het betalen van een vakantie. Vooral jongeren zijn onvoldoende bezig met het feit dat het pensioengeld bedoeld is voor later. Zij menen nu recht te hebben op hun pensioengeld en staan nauwelijks stil bij de vraag of afkoop nu, niet leidt tot een te laag pensioen. In het tweede geval gaat het om het pensioenfonds dat de stap tot pensioenafkoop zet. In de periode tussen twee en twee-en-een-half jaar na beëindiging van de deelname hebben pensioenfondsen een eenzijdig recht op afkoop van geringe pensioenen. Veel pensioenfondsen maken gebruik van dit recht, om zo het aantal polissen in de administratie te verminderen en daarmee de uitvoeringskosten te drukken. Ik vind dat de regelgeving omtrent pensioenafkoop moet worden herzien omdat mensen die veelvuldig kleine pensioenen opbouwen die worden afgekocht, hierdoor per saldo onvoldoende pensioen opbouwen. In dit essay ga ik hier nader op in. Achtergrond afkoop klein pensioen Bij de invoering van de Pensioenwet in 2007 zijn de mogelijkheden tot pensioenafkoop uitgebreid. Onder de Pensioenwet kan een klein ouderdomspensioen 1 op twee momenten afgekocht worden: (vanaf) twee jaar na beëindiging van de deelname en bij de pensioeningang. Afkoop na beëindiging van de deelname is mogelijk gemaakt om de uitvoeringskosten te drukken, onder meer omdat bij de invoering van de Pensioenwet extra informatieverplichtingen zijn opgelegd aan pensioenuitvoerders. Bij gewezen deelnemers met geringe pensioenbedragen zijn de kosten voor deze verplichte periodieke informatieverstrekking relatief hoog ten opzichte van de waarde van het pensioen. 1 Na echtscheiding kan ook een klein bijzonder partnerpensioen afgekocht worden. Op deze afkoopmogelijkheid wordt in dit essay niet nader ingegaan.

3 Percentage Waarom is pensioenafkoop een probleem? Er is veel veranderd op de arbeidsmarkt sinds de invoering van de Pensioenwet in Steeds meer werknemers werken via een tijdelijk arbeidscontract. Het idee om 25 jaar of langer bij dezelfde werkgever te werken, is voor veel huidige werkenden ondenkbaar. Figuur 1: samenstelling van de beroepsbevolking 2 80% 70% 60% 50% 2005; 72% 2007; 69% 2009; 68% 2011; 67% 2013; 64% 2015; 62% 40% 30% 20% 2005; 15% 2007; 17% 2009; 17% 2011; 18% 2013; 20% 2015; 21% 10% 0% Jaar werknemers met een vast contract werknemers met flexibele arbeidsrelatie zelfstandigen zonder personeel (zzp) In het eerste kwartaal van 2016 bedroeg het aantal werknemers met een flexibele arbeidsrelatie circa 1,7 miljoen 3. Dat is bijna een kwart van de beroepsbevolking. Zij bouwen veelvuldig kleine pensioenen op die steeds twee jaar na beëindiging van hun deelname afgekocht worden door de pensioenfondsen. Het gaat hierbij om een substantieel aantal werknemers, vooral in sectoren als de uitzendbranche, de horeca en de schoonmaak. In de praktijk zie ik het bij het pensioenfonds waarvoor ik de administratie uitvoer. Deelnemers bouwen een klein pensioen op, het pensioenfonds maakt gebruik van het eenzijdige afkooprecht en vervolgens wordt de deelnemer vaak na enige tijd opnieuw aangemeld als deelnemer aan de regeling omdat hij opnieuw in de branche gaat werken. Dan begint de cyclus weer opnieuw en wordt het pensioentekort van de deelnemer steeds groter. 2 CPB ( de percentages tellen niet op tot 100% omdat werklozen niet in de grafiek zijn opgenomen 3 Financieel Dagblad (

4 Lage opgebouwde pensioenbedragen ontstaan dus door flexibele arbeidscontracten (het werken op uitzendbasis of relatief korte dienstverbanden bij verschillende werkgevers of in verschillende branches), maar ook door lage salarissen of parttime werken waardoor een langer dienstverband nodig is voordat het opgebouwde pensioen boven de afkoopgrens komt. Verder geldt dat in sommige pensioenregelingen niet over de gehele diensttijd pensioen wordt opgebouwd, namelijk als er sprake is van een wachttijd. De wachttijd mag maximaal twee maanden bedragen, of 26 weken indien sprake is van een uitzendovereenkomst. Een deelnemer dient dan 26 weken aansluitend te hebben gewerkt, voordat hij daadwerkelijk pensioen opbouwt in de pensioenregeling. Door de wachttijd bouwen met name mensen met flexibele arbeidscontracten nóg minder pensioen op en komt hun pensioen eerder in aanmerking voor afkoop. Herziening recht op pensioenafkoop Ik vind dat door de veranderde omstandigheden op de arbeidsmarkt, het recht op pensioenafkoop moet worden herzien. Dit om deelnemers te beschermen en te voorkomen dat zij bij pensionering met een inkomenstekort zitten. Gelukkig ziet de politiek ook in dat er een probleem is. Staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) heeft in april 4 en november brieven naar de Tweede Kamer gestuurd waarin (onder andere) wordt ingegaan op waardeoverdracht en kleine pensioenen. Klijnsma stelt op hoofdlijnen het volgende voor: Het recht op afkoop van kleine pensioenen na beëindiging van de deelname komt te vervallen. Afkoop bij pensionering blijft wel mogelijk. In plaats van het afkooprecht komt een recht voor uitvoerders om kleine pensioenen over te dragen naar de nieuwe uitvoerder waar de deelnemer actief opbouwt. Er is geen verplichting voor de uitvoerder om een gering pensioen over te dragen naar een nieuwe uitvoerder. Het kleine pensioen mag dus premievrij achterblijven. Voor de overdracht van een klein pensioen is géén toestemming nodig van de deelnemer. De ontvangende pensioenuitvoerder heeft de plicht om de inkomende waardeoverdracht te accepteren. Omdat geen tussenkomst van de gewezen deelnemer vereist is, moet de informatieuitwisseling tussen pensioenuitvoerders anders worden geregeld. Daarbij denkt Klijnsma aan het Nationaal Pensioenregister (NPR) als partij die voor de informatie-uitwisseling tussen oude en nieuwe pensioenuitvoerder kan zorgen. Ik ben het niet eens met het behoud van de mogelijkheid tot afkoop op de pensioendatum. Een deelnemer kan op de pensioendatum meerdere kleine pensioenen hebben. Ik vind dat dan eerst bekeken moet worden of deze kleine pensioenen gezamenlijk toch boven de afkoopgrens komen. Zo ja, dan dienen deze op dit moment alsnog te worden samengevoegd

5 De andere voorstellen van Klijnsma vind ik goed, maar er zijn mogelijkheden voor verbetering. Ook zijn er zaken die nu al kunnen gebeuren, vooruitlopend op de wetswijziging. Beide benoem ik hieronder. De rol van het NPR Klijnsma geeft terecht aan dat het kan voorkomen dat een gewezen deelnemer niet direct met een nieuwe baan start of gaat werken zonder pensioen op te bouwen, bijvoorbeeld als ZZP-er. De oude uitvoerder vindt dan via het NPR geen nieuwe uitvoerder om het kleine pensioen naar over te dragen. De oude uitvoerder dient vervolgens elk jaar opnieuw bij het NPR te toetsen of de situatie veranderd is en het klein pensioen inmiddels wel kan worden overgedragen. In deze jaarlijkse toets zie ik een uitdaging voor pensioenfondsen en verzekeraars. Vooral voor hen die een groot aantal gewezen deelnemers met kleine pensioenen in de administratie hebben. De periodieke toetsing bij het NPR vergt extra werk en het NPR dient goed ingeregeld te worden en makkelijk toegankelijk te zijn voor de pensioenuitvoerders. Dit dient op een manier te zijn die het mogelijk maakt om bulkdata op te vragen om zodoende het waardeoverdrachtproces voor klein pensioen zoveel mogelijk te automatiseren. Om kosten te besparen, zie ik een oplossing in het omdraaien van degene die toetst. Klijnsma stelt dat de oude uitvoerder telkens bij het NPR moet toetsen of elders nieuwe opbouw plaatsvindt. Ik stel voor dat als een werknemer bij een nieuw pensioenfonds pensioen gaat opbouwen, dit automatisch vanuit het NPR wordt gemeld aan de oude pensioenuitvoerder. Het klein pensioen kan dan overgedragen worden, mits de oude uitvoerder dat wenst. Beperk informatieplicht kleine pensioenen Een belangrijk argument voor afkoop, bezien vanuit pensioenfondsen, is dat veel pensioenfondsen te maken hebben met een groot aantal gewezen deelnemers. In sommige pensioenfondsen overtreft het aantal gewezen deelnemers vele malen het aantal actieve deelnemers. De gewezen deelnemers dienen elke vijf jaar een Uniform Pensioenoverzicht (UPO) te ontvangen. Mede hierdoor zijn ook voor kleine pensioenen de uitvoeringskosten hoog. Het kan voorkomen dat het niet mogelijk is een klein pensioen over te dragen naar een nieuwe uitvoerder, omdat nergens nieuwe pensioenopbouw plaatsvindt. In dit soort gevallen zou de oude uitvoerder toch de kosten moeten blijven maken voor onder andere het UPO omdat afkoop niet meer mogelijk is. Ik ben daarom van mening dat pensioenuitvoerders geen UPO hoeven te verstrekken aan gewezen deelnemers met een pensioen onder de afkoopgrens. De wettelijke stopbrief en het bijbehorende UPO met de stand per einde deelname zijn in mijn ogen voldoende informatie. Het Nationaal Pensioenregister (NPR) dient wel jaarlijks bijgewerkt te worden, maar de pensioenuitvoerders hoeven de deelnemers dan niet meer rechtstreeks te informeren. Zo worden de kosten gedrukt.

6 Communicatie richting deelnemer Ik constateer dat wanneer deelnemers door het pensioenfonds benaderd worden voor afkoop na einde deelname, deelnemers vaak dan pas wakker worden geschud en alsnog een verzoek tot waardeoverdracht indienen. Het is dan echter te laat en de pensioenfondsen maken gebruik van hun eenzijdig recht tot afkoop. Dit kan voorkomen worden door bijvoorbeeld een half jaar voor het verstrijken van de tweejaarstermijn een vooraankondiging naar de deelnemer te sturen en ze te wijzen op hun laatste mogelijkheid tot waardeoverdracht. Conclusie Ik vind dat gewezen deelnemers met een klein pensioen in bescherming moeten worden genomen. Enerzijds tegen pensioenfondsen die (begrijpelijkerwijs) vaak gebruikmaken van hun eenzijdige recht tot afkoop. Anderzijds moeten gewezen deelnemers soms tegen zichzelf beschermd worden. Jonge gewezen deelnemers die zelf een verzoek tot afkoop indienen, hebben naar mijn mening vaak te zeer een kortetermijnvisie wat betreft hun pensioen. Het is maatschappelijk niet gewenst dat we op termijn meer ouderen hebben met een te laag pensioen. Het voorstel van Klijnsma om het recht op pensioenafkoop af te schaffen en kleine pensioenen samen te voegen door waardeoverdracht, draagt bij aan het voorkomen hiervan. Maar ook het kostenaspect van de uitvoering verdient aandacht. De kosten voor pensioenfondsen zo laag mogelijk houden is immers in het voordeel van het collectief. Daarom vraag ik aandacht voor de manier waarop in de nieuwe wet de rol van het NPR wordt geregeld en de noodzaak voor een eenvoudig en een geautomatiseerd proces van informatie-uitwisseling. Ook ben ik van mening dat de kosten voor pensioenfondsen gedrukt kunnen worden door aan gewezen deelnemers met kleine pensioenen geen UPO meer te verstrekken. Ik ben benieuwd hoe de nieuwe wet definitief vorm gaat krijgen. Hopelijk zorgt het samenvoegen van kleine pensioenen voor een afname van het aantal mensen met een inkomenstekort na pensionering. Door samenvoegen, kunnen we klein pensioen groot maken!