Gezamenlijk naar de toekomst van morgen

Transcriptie

1 Gezamenlijk naar de toekomst van morgen Handboek Integratie Teylingen maart 2016

2 Handboek integratie deel 1 Aanleiding Het aantal te huisvesten statushouders neemt flink toe vanwege de grote vluchtelingenstroom als gevolg van verschillende brandhaarden in de wereld. Ook in Teylingen worden plannen uitgewerkt om statushouders versneld te huisvesten. Wij kiezen ervoor dat te doen in bijzondere woonvormen van tijdelijke aard verspreid over de 3 kernen van de gemeente. Een plan om de sociale integratie van statushouders meer vorm en inhoud te geven is hier natuurlijk een onderdeel van. De statushouders starten immers als nieuwkomers in onze gemeente. Voor het overgrote deel van de autochtone bevolking zijn dit vooralsnog onbekenden. Voor een goede integratie en begrip voor elkaar willen we zorgen dat mensen met elkaar in contact komen. Zo willen we ook zorgen voor een draagvlak voor opvang van deze nieuwkomers. Het zorgen voor dit contact kan, naast de dagelijkse contacten in de straat, uitstekend plaatsvinden via allerhande activiteiten We constateren echter ook dat de integratie beter kan; statushouders doen nog te vaak niet echt mee, participeren onvoldoende in onze gemeente. Daarmee willen wij niet zeggen dat statushouders hier alleen verantwoordelijk voor zijn, het gaat juist ook om inclusie, mee kunnen doen. De gemeente, het maatschappelijke middenveld en onze inwoners maar ook de statushouders hebben elkaar daar bij nodig. Wat is integratie? Lokaal betekent integratie dat wij met de vestiging van de statushouder in onze gemeente zorgen voor een goede aansluiting bij de buurt en woonomgeving. Het leren van de Nederlandse taal en scholing en het krijgen van werk zijn daarbij van vitaal belang. Alle kinderen van statushouders leren de Nederlandse taal en kunnen naar school. De gemeente wil dat statushouders zelfredzame burgers worden die participeren in onze samenleving. Wij helpen deze statushouders hierbij op weg. Van de statushouder verwachten we ook dat hij actief in gaat op dit aanbod. De gemeente wil met een handboek integratie direct aan de slag met het op weg helpen van deze statushouders. Wij startten met een werkconferentie op 8 december Hiervoor werden betrokkenen uit het maatschappelijke middenveld ( betaalde en onbetaalde professionals ) uitgenodigd. Op deze middag bleek dat er veel ideeën zijn en veel organisaties en mensen een bijdrage willen leveren. Er is een groot draagvlak om hier samen werk van te maken. De input van deze werkconferentie is uitgewerkt in een lijst van bestaande activiteiten en suggesties voor actieve participatie van de betrokkenen. Deze input wordt door een vertegenwoordiging van de betrokken organisaties te weten: VluchtelingenWerk, Welzijn Teylingen en St. Present, opgepakt en samen verder uitgewerkt/uitgevoerd. Hiervoor brengen wij de coördinatie onder bij Welzijn Teylingen en vormt de zo juist genoemde vertegenwoordiging de projectorganisatie. Formele zaken rond de integratie van statushouders Het is van belang een onderscheid te maken tussen zaken die meer formeel georganiseerd worden en dingen die een meer informeel karakter hebben. De formele zaken die we hier verder toelichten zijn: de maatschappelijke begeleiding, inburgering, inkomen, scholing en toeleiding naar werk, onderwijs voor kinderen van statushouders, extra zorg bij trauma s en vlucht- en oorlogservaringen. Hieronder brengen we allereerst de belangrijkste onderdelen van integratie in beeld. We geven aan hoe zaken nu gaan. Welke belemmeringen er zijn. Vervolgens presenteren we specifieke oplossingen voor deze belemmeringen en een meer integrale aanpak. Zo biedt de Participatieverklaring een kapstok voor deze oplossingen en aanpak. 2

3 De maatschappelijke begeleiding De maatschappelijke begeleiding van statushouders wordt door VluchtelingenWerk verzorgd. De gemeente heeft een subsidierelatie met VluchtelingenWerk en koopt deze begeleiding voor haar statushouders ieder jaar in. Maatschappelijke begeleiding kent nu 2 fasen: coaching vestiging en coaching integratie, samen een traject van 2 tot 2 ½ jaar. Vluchtelingenwerk heeft een betaalde professionele kracht in dienst en een groep vrijwilligers die deze begeleiding samen verzorgen. Inburgering Statushouders moeten om te kunnen inburgeren Nederlands leren. Leren hoe Nederlanders wonen en werken maakt ook onderdeel uit van de inburgering. Statushouders zijn zelf verantwoordelijk voor hun inburgering. Inburgeren kan op 2 manieren. De meeste inburgeraars doen het inburgeringsexamen. Maar inburgeren kan ook met het Staatsexamen Nederlands als 2e taal (NT2). Het NT2-diploma is nodig voor bijvoorbeeld hoger onderwijs in Nederland. De inburgering wordt afgesloten met een inburgeringsexamen. Statushouders krijgen 3 jaar de tijd om in te burgeren (de inburgeringstermijn). De statushouders vragen een lening aan bij DUO waarmee zij hun inburgering kunnen financieren; wanneer het inburgeringsexamen of het staatsexamen op tijd wordt behaald, wordt de schuld kwijt gescholden. Taalhuis De bibliotheek kan voor de statushouders een taalcoach organiseren. Een taalcoach helpt een inburgeraar om op een ontspannen manier de Nederlandse taal te oefenen. De bibliotheek heeft plannen om met het taalhuis nog meer ondersteuning te bieden bij het leren van de Nederlandse taal. Inkomen, scholing en toeleiding naar werk Bij hun vestiging in de gemeente vragen statushouders een uitkering aan. Met de vestiging in onze gemeente worden zij inwoner van onze gemeente en hebben dezelfde rechten en plichten als al onze inwoners. De Participatiewet kent geen specifiek doelgroepenbeleid, ook niet voor statushouders. Dit betekent dat er geen specifiek beleid is voor toeleiding naar werk van deze groep. Werk is een belangrijke voorwaarde voor integratie in de samenleving, maar ervaringen van eerdere groepen vluchtelingen in Nederland laten zien dat de arbeidsmarktintegratie van vluchtelingen moeizaam verloopt. Verschillende studies maken keer op keer melding van een relatief lage participatiegraad van vluchtelingen en een hoge mate van uitkeringsafhankelijkheid. De arbeidsmarktsituatie van vluchtelingen die wel werk vinden, wordt gekenmerkt door veel deeltijdwerk, veel tijdelijke contracten en veel werkenden in de lagere beroepsniveaus. Het blijkt in de praktijk voor vluchtelingen niet alleen bijzonder lastig te zijn om betaald werk te vinden, maar ook om werk te vinden dat aansluit bij het beroeps- en opleidingsniveau 1. Bij het kopje oplossingen dat volgt na een opsomming van de belemmeringen wordt verder ingegaan op de mogelijkheden voor het toe leiden naar werk. De komst van het ServicePunt Werk (SPW) gaat mogelijkheden voor re-integratie van onze inwoners, zo ook de statushouders, bieden. 1 De integratie van statushouders op lokaal niveau: belemmeringen en oplossingen, van Regioplan in opdracht van WRR,

4 Ontwikkelingen onderwijs statushouderkinderen Primair Onderwijs (PO) We werken hierin met 5 gemeenten samen: Hillegom, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout en Teylingen. De schoolbesturen PO zijn verenigd in het samenwerkingsverband Passend Onderwijs D&B (SWV). Het SWV heeft wettelijk geen taak in onderwijs aan anderstaligen maar voelt zich wel verantwoordelijk en is partner in het geheel. De schoolbesturen, de Sophiastichting als trekker, zijn een jaar geleden 2 taalklassen gestart in Noordwijkerhout. De taalklassen zijn speciale klassen voor kinderen van statushouders waar zij in een versneld tempo Nederlands leren en vervolgens instromen in het regulier PO. Deze taalklassen zijn vol en er ligt nu een plan van aanpak voor nog 2 taalklassen op een andere plek in de Duin- en Bollenstreek waarvan de Sophiastichting en St. OBO de trekkers zijn. De locatie is nog onbekend er zijn verschillende opties. Voor de taalklassen in Noordwijkerhout betalen de 5 gemeenten ieder per schooljaar. Voor de nieuwe taakklassen zal een soortgelijke subsidieaanvraag komen. Voor een deel wordt het PO gecompenseerd door het rijk voor het inrichten van taalklassen maar dit is niet kostendekkend. Huisvesting is een taak en verantwoordelijkheid van gemeenten. Op dit moment onderzoeken de gemeenten diverse locaties. Voorgezet Onderwijs (VO) We werken hierin met 6 gemeenten samen: de Bollen5 en Katwijk. De Internationale Schakel Klas (ISK) Da Vinci-college in Leiden (via een convenant onze ISK VO) neemt al sinds de zomervakantie 2015 geen leerlingen uit de Duin- en Bollenstreek meer op omdat zij de Leidse regio al nauwelijks kan bedienen. Hierdoor is een wachtlijst ontstaan in onze regio. Op 10 februari hebben schoolbesturen VO en wethouders D&B afgesproken dat er een ISK VO in de D&B komt. Afspraak: schoolbesturen verzorgen het onderwijs en gemeenten de huisvesting. De school moet op 1 april starten om voor extra bekostiging door het rijk in aanmerking te kunnen komen. Dit is dan ook de streefstartdatum. Op dit moment onderzoeken de gemeenten diverse locaties. Extra zorg bij trauma s en vlucht- en oorlogservaringen Voor het Primair Onderwijs is afgesproken dat de extra zorg die nodig is voor de problematiek rondom trauma s en oorlogservaringen bij deze kinderen, door interne begeleiders en Centrum Jeugd en Gezin teams herkend en opgepakt moet kunnen worden. Centrum 45 en Pharos zijn landelijke organisaties die ervaring hebben met deze problematiek. Zij kunnen ingezet worden om interne begeleiders en Centrum Jeugd en Gezin teams te informeren, te scholen en te ondersteunen. Overigens hebben veel vluchtelingenkinderen volgens deze organisaties geen extra hulp nodig maar vooral een veilige omgeving en een regelmatige schoolgang. In het plan van aanpak Primair Onderwijs is de zorg een van de onderwerpen. Voor het Voortgezet Onderwijs zijn hierover nog geen concrete afspraken gemaakt. Het zal afhangen van de plek waar de school komt, welk CJG hier vooral mee te maken krijgt. Voor volwassenen geldt dat huisartsen en andere zorgpartijen deze problematiek van trauma s en oorlogs- en vluchtervaringen moet kunnen herkennen. Ook zij kunnen het centrum 45 en Pharos benaderen voor consultatie. Bij de uitwerking van dit plan wordt gekeken welke afspraken er nog nodig zijn en of het RDOG hier ook een rol in kan spelen. 4

5 Belemmeringen Tot zover de beschrijving van hoe de zaken nu gaan. Daarin is beschreven wat er zoal geregeld moet worden bij de vestiging en integratie van deze nieuwkomers. Nu wordt dieper ingegaan op de belemmeringen die bij de participatie en integratie een rol spelen. De WRR-Policy Brief Geen tijd verliezen: van opvang naar integratie van asielmigranten komt met een belangrijke conclusie: door gelijktijdig te werken aan huisvesting, taalverwerving, opleiding en werk verliezen overheden bij de integratie van asielmigranten met een status zo min mogelijk kostbare tijd. In deze nota worden als de belangrijkste belemmeringen voor een effectieve arbeidsmarktintegratie van statushouders genoemd: 1. Verloren tijd als gevolg van de lange asielprocedure en wachttijden voor uitplaatsing naar de gemeente (langdurige periode van gedwongen inactiviteit). 2. Een suboptimale afstemming van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt als gevolg van het spreidingsbeleid. 3. De volgtijdelijke inrichting van het gemeentelijk re-integratiebeleid (eerst inburgeren, dan reintegratie). 4. Het ontbreken van een link tussen inburgering en re-integratie (nauwelijks duale trajecten). 5. Onvoldoende massa in kleine en middelgrote gemeenten voor specifiek beleid gericht op statushouders (statushouders onvoldoende op de radar). De verschillende onderdelen van de integratie vinden na elkaar plaats (volgtijdelijk). Statushouders bezitten vaak onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal en worden daarom als nietbemiddelbaar voor de arbeidsmarkt gezien. Daarom laten gemeenten nieuwkomers veelal eerst inburgeren voordat zij zich richten op integratie. Het gevolg van deze stapeling is dat er veel tijd voorbij gaat voordat actieve ondersteuning richting de arbeidsmarkt in beeld komt. Daarom heeft een parallelle aanpak de voorkeur, zo hou je het tempo erin en maak je slimme combinaties mogelijk. Bij de inburgering ligt een grote verantwoordelijkheid bij de statushouders zelf. Maar zeker in het begin kan hij het nog niet alleen. Als dit in die beginperiode op zijn beloop wordt gelaten, kunnen zich een aantal ongunstige neveneffecten voordoen: Veel statushouders beginnen laat met hun inburgering (zij hebben namelijk drie jaar de tijd om aan de verplichtingen te voldoen). Statushouders kiezen niet altijd voor het beste of het effectiefste taaltraject dat hun de meeste kansen biedt op verdere integratie. Incidenteel bestaan er wachtlijsten bij taalaanbieders (waardoor het lang duurt voordat statushouders kunnen deelnemen). Daarom is het zaak dat de statushouders in deze beginperiode goed op weg worden geholpen. Onze betaalde en onbetaalde professionals zijn daarbij onmisbaar. Dit handboek kan ook in die periode al een ondersteunende functie hebben. Uitbreiding maatschappelijke begeleiding De maatschappelijke begeleiding zal dus meer aandacht krijgen. Dit is ook landelijk het geval. In de loop van 2016 wordt de participatieverklaring onderdeel van deze begeleiding. Voor de richtlijnen maatschappelijke begeleiding valt te denken aan vier componenten: Kennismaking met Nederlandse waarden door het volgen van een workshop Nederlandse waarden en ondertekening van de participatieverklaring. Praktische hulp en wegwijs worden in de fysieke buurt. Stimuleren participatie: kennismaking met lokale organisaties, oriëntatie op de Nederlandse arbeidsmarkt. Hulp bij start inburgering: advies over te volgen inburgeringstraject, hulp bij vinden inburgeringscursus. Kortom: de participatieverklaring is te gebruiken om bij de vestiging van statushouders integratiebevorderende activiteiten aan te bieden op lokaal niveau. 5

6 Voorgesteld wordt om de uitvoering van deze verklaring en de uitbreiding van de maatschappelijke begeleiding volop te benutten bij de nieuwe integrale aanpak van integratie. Wij werken de inhoud van deze verklaring en de aanvullende activiteiten verder uit bij de gedetailleerde uitvoering van de suggesties voor integratie en de bijbehorende coördinatie. Van de pilot participatieverklaring - die is uitgeprobeerd in 13 gemeenten - is een uitgebreide evaluatie verschenen. Hun ervaringen helpen ons bij deze verdere uitwerking. Mogelijke oplossingen voor het wegnemen van belemmeringen: Om geen kostbare tijd verloren te laten gaan, spreken wij met VluchtelingenWerk af dat zij direct contact op nemen met de statushouder in het azc na de koppeling. Doel: informatie over de opleiding en/of werkervaring van de statushouder en/of hij/zij al Nederlandse les volgt. Met deze informatie doen wij een voormelding bij de ISD. Wanneer er kinderen zijn meegekomen, informeren ook naar hen. Doel: informatie over statushouderkinderen. Volgen zij al Nederlandse les en hebben zij onderwijs genoten in het thuisland. Met deze informatie doen wij een voormelding bij het onderwijs. We gaan extra stimuleren dat statushouders snel starten met hun inburgering en streven er naar dat deze binnen 2 jaar (i.p.v. de 3 jaar die hier maximaal voor staat) positief afronden. Wij zorgen samen met Vluchtelingenwerk dat statushouders actief ondersteund worden bij het kiezen van het inburgeringstraject om mismatchen aan de voorkant te voorkomen. De groep statushouders in Hillegom, Lisse en Teylingen neemt in omvang flink toe. De omvang maakt het mogelijk om meer specifiek beleid vorm te geven om hun participatie op de arbeidsmarkt te verbeteren. We zoeken uit welke mogelijkheden er zijn om een meer parallelle aanpak in plaats van een volgtijdelijke aanpak van de integratie te realiseren. Daarnaast is het ook belangrijk dat we een duidelijke boodschap met elkaar uitzenden en dat is: dat iedereen die kan werken wordt geacht in zijn eigen inkomen te voorzien. Dus ook voor deze doelgroep gelden zowel stimuleringsmaatregelen als sancties. We zorgen dat alle betrokken partijen dezelfde boodschap gaan uitdragen. Het welkomstpakket voor nieuw inwoners krijgt een specifiek variant voor statushouders. We kiezen er bewust voor om dit in meerdere talen aan te bieden. Input vanuit statushouders zelf Wij gaan ronde tafelgesprekken organiseren met statushouders die al langer in onze gemeente woonachtig zijn. Wij willen graag van hen horen hoe zij hun integratie en maatschappelijke begeleiding ervaren. Hoe zij op de drie hoofdthema s voor lokale integratie (zorgen voor een goede aansluiting bij de buurt en woonomgeving, het leren van de Nederlandse taal en scholing en het krijgen van werk) tot dan toe zijn gevaren. Hun ervaringen worden ook gebruikt voor de nieuwe initiatieven. Dit maakt het ook mogelijk om in dit handboek niet alleen over statushouders te praten maar ook juist met hen in gesprek te gaan en hen te betrekken bij onze ideeën voor het verbeteren van de integratie. Armoede voorkomen: Op dit moment komt het regelmatig voor dat statushouders bij vestiging in de gemeente buiten hun eigen schuld om, moeten worden aangemeld bij de voedsel- en/ of kledingbank (in 2015 waren dat 5 gezinnen en 3 alleenstaanden). Buiten hun schuld om, doordat zij niet op tijd hun huur- of zorgtoeslag ontvangen door administratieve procedures bij de officiële instanties. De gemeente neemt hierin haar verantwoordelijkheid. Voorkomen moet worden dat deze groep bij haar start in onze gemeente al met armoede te maken krijgt. We zijn met de ISD Bollenstreek in gesprek of bevoorschotting mogelijk is. Verder zal de gemeente via de VNG en het OTAV (OndersteuningsTeam Asielzoekers en Vergunninghouders), een samenwerkingsverband van VNG en Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, aankaarten dat er nog betere samenwerking nodig is tussen belastingdienst 6

7 e.a. om dit soort valse starten te voorkomen. Landelijk lopen er overigens al een tweetal pilots om deze procedures beter en sneller te laten verlopen. Informele kant van de integratie van statushouders Sociale integratie, met deze term geven we invulling aan de meer informele contacten die nodig zijn tussen (nieuwe) statushouders als nieuwe inwoners en de oude inwoners van Teylingen. Het gaat dan om goede aansluiting bij buurt en woonomgeving, maar ook ondersteuning vanuit deze hoek bij het leren van de Nederlandse taal en scholing en werk. Als aanvullend op de meer formele kant. Tijdens de werkconferentie werd duidelijk dat er veel ideeën zijn om deze kant van integratie vorm te geven en dat partijen hier ook graag een bijdrage aan willen leveren. Met burgerinitiatieven, ideeën en plannen van het maatschappelijke middenveld zijn veel slimme combinaties maken. Wij hebben voor de werkconferentie gebrainstormd aan de hand van kort beschreven cases die diverse thema s beschreven. De activiteiten en suggesties die bijeen zijn gebracht tijdens de werkconferentie en de werkbijeenkomsten, zijn per thema in een matrix gezet. Deze matrix vormt het belangrijke deel 2 van dit handboek. In de matrix staan per thema suggesties voor activiteiten en bestaande activiteiten genoemd. Daarnaast staan in de derde kolom de verenigingen en organisaties die hier een rol in (kunnen) spelen. In de vierde kolom onder het kopje aanvullende informatie staat ook wat de status van de activiteit is. Bijna elk thema levert wel een goede suggestie op die we snel met elkaar kunnen oppakken. De beoogde projectorganisatie (zie hieronder voor de verdere uitwerking) wordt gevraagd om juist deze suggesties als eerste op te pakken. Daarnaast willen we ook verder inventariseren welke activiteiten of burgerinitiatieven er al zijn en zorgen dat deze gedeeld kunnen worden met alle betrokkenen. Organisatie en coördinatie Om deze informele kant van de integratie handen en voeten te geven, hebben we sturing, coördinatie en organisatie nodig. De gemeente ziet een drietal partijen in samenwerking als logische trekkers van de uitvoering de integratie: Welzijn Teylingen waar het Servicepunt Vrijwilligers is ondergebracht plus de uitvoering van het welzijnswerk. VluchtelingenWerk die de maatschappelijke begeleiding uitvoert en dus de statushouders kent en expertise heeft van deze doelgroep. St Present, die eenmalige vrijwilligersklussen uitvoert en organiseert en actief betrokken was bij het organiseren van activiteiten voor de vluchtelingen in de noodopvang. Zij gaan samen de stuurgroep. vormen In 2016 neemt de gemeente als de opdrachtgever en verantwoordelijke voor de invulling van de participatieverklaring ook deel aan de stuurgroep. De wijkregisseur is namens de gemeente betrokken bij burgerinitiatieven en wordt op afroep betrokken bij de stuurgroep. De stuurgroep stuurt de coördinatie van het te vormen het coördinatiepunt integratie aan. We vragen de drie organisaties om een projectplan te schrijven hoe dit vorm te geven. Wij denken dat er een parttime coördinator met een klein team van vrijwilligers nodig is om dit punt op te richten en vorm te geven. De coördinator komt in dienst bij Welzijn Teylingen en wordt aangestuurd door de stuurgroep. Bij het projectplan hoort ook een begroting en mogelijke fondsenwerving. Wij stellen een deel van de extra middelen van de maatschappelijke begeleiding en de participatieverklaring beschikbaar om de integratie integraal aan te pakken. De participatieverklaring vormt hiervoor de kapstok om juist de formele zaken als de informele kant bij elkaar te brengen. 7

8 Het gaat hier om een projectplan waarin de volgende zaken worden beschreven: betrokkenheid faciliteren en enthousiasmeren bij vrijwilligers. Betrokkenheid faciliteren en enthousiasmeren bij professionele organisaties de statushouder matchen aan de activiteiten die bij hem passen stroomlijnen van initiatieven richting statushouder het bij elkaar brengen van de formele en de informele kant bij de integratie uitwerking van de integratie bevorderende activiteiten die onderdeel uit maken van de participatieverklaring het maatschappelijk middenveld wordt op thema en/ of activiteit betrokken bij de verdere uitwerking de stuurgroep werkt nadrukkelijk samen met de partijen die bij de formele kant zijn benoemd: ISD Bollenstreek, tezijnertijd Servicepunt Werk, het onderwijsveld en de zorg bij de uitrol van het coördinatiepunt integratie sluiten wij aan bij bestaande digitale, sociale en formele netwerken. Ook communicatie maakt een onderdeel uit van het projectplan. Als statushouders groepsgewijs worden gehuisvest is het wellicht verstandig om een collectief of groeps-programma aan te bieden. De stuurgroep wordt gevraagd om hier in mee te denken en ideeën uit te voeren. 8