Toelichting PS-stuk Implementatie Instrumentarium Ynvestearingsplan foar superfluch ynternet yn Fryslân

Transcriptie

1 Toelichting PS-stuk Implementatie Instrumentarium Ynvestearingsplan foar superfluch ynternet yn Fryslân 1. Achtergrond/Aanleiding In uw vergadering van 27 november 2013 heeft u ingestemd met het Ynvestearingsplan foar superfluch ynternet yn Fryslân. Dit plan beoogt Friezen in de witte gebieden in Fryslân te voorzien van een Next Generation Access(NGA)-netwerk middels een vijftal instrumenten: Start-up projecten, een Breedbandfonds, Aansluitsubsidies, een Breedbandloket en een Meelegtraject. Uw positieve besluitvorming op 27 november jl. betekende de start van een nieuwe fase waarin deze instrumenten deels ten uitvoer zijn gelegd, deels nader zijn uitgewerkt. In bijgaand PS-voorstel leggen wij u de nader uitgewerkte plannen voor het Breedbandfonds, de Aansluitsubsidies en het Breedbandloket ter besluitvorming voor. Daarnaast informeren wij u, ter kennisgeving, over de voortgang en de stand van zaken ten aanzien van de Startup projecten en het Meelegtraject. Tevens zullen wij aangeven op welke wijze wij de moties die op 27 november jl. zijn ingediend hebben verwerkt in de plannen en de activiteiten. In deze toelichting volstaan wij met het schetsen van de hoofdlijnen. Voor meer gedetailleerde informatie verwijzen wij u naar de rapporten die als bijlagen bij dit PS-stuk zijn gevoegd. 2. Financieringsbehoefte NGA-projecten in witte gebieden De witte gebieden in Fryslân kunnen we indelen in drie categorieën: regulier wit gebied (90% van het witte gebied dat het goedkoopst is aan te sluiten en dat middels een vaste NGA-aansluiting zal worden ontsloten), geïsoleerd wit gebied (de resterende 10% gebieden met de hoogste aansluitkosten, waarbij we uitgaan van een draadloze oplossing) en bedrijventerreinen in witte gebieden. De onderstaande tabel toont de gemiddelde aansluitkosten per perceel naar gebied, de investeringsbereidheid van de markt en het resterende financieringsgat. Regulier wit Geïsoleerd wit Wit bedrijventerrein Gemiddelde aansluitkosten (totaal) Investeringsbereidheid markt Financieringsgat voor aansluiting in buitengebied Om het financieringsgat in de verschillende businesscases (deels) te kunnen overbruggen zetten wij een breedbandfonds en aansluitsubsidies in. Dit financieel instrumentarium lichten we hieronder nader toe. 3. Het financieel instrumentarium In uw besluitvorming op 27 november jl. heeft u ingestemd met het ontwikkelen van het financiële instrumentarium ten behoeve van de financiering van de realisatie van een NGAinfrastructuur in de witte gebieden in Fryslân. E.e.a. om de financieringsgaten in de businesscases van initiatieven te overbruggen en deze zo levensvatbaarder en duurzamer te maken. Het financieel instrumentarium bestaat uit twee componenten: Een Breedbandfonds Fryslân. Dit fonds zal financiering in de vorm van leningen en/of garanties verstrekken aan doelorganisaties (lokale initiatieven, netwerkoperators, en potentiële investeerders) die een NGA-netwerk willen realiseren in een wit gebied in Fryslân; Aansluitsubsidies (een rechtstreekse subsidie aan eindgebruikers die gebruik gaan maken van het NGA-netwerk en van wie het perceel binnen het doelgebied van een door het fonds gehonoreerd project valt). In de onderstaande figuur zijn de verschillende geldstromen schematisch weergegeven, alsmede de richting van de geldstromen, en de entiteiten aan wie de financiering ten goede komt. 1

2 De twee instrumenten worden hieronder afzonderlijk toegelicht. 4. Breedbandfonds Het Breedbandfonds Fryslân streeft ernaar om, ten behoeve van de realisatie van NGAnetwerken in de witte gebieden in Fryslân, in de periode in 24 Friese gemeenten projecten te hebben opgestart en gefinancierd. Het doelgebied van een project hoeft niet het gehele witte gebied in een gemeente te beslaan. Dit betekent dat in 2017 nog steeds wit gebied zal kunnen bestaan. In de periode 2018 tot 2020 streeft de Provincie ernaar om het resterende witte gebied in Fryslân te voorzien van NGA-aansluitingen. Voorgenoemde doelen worden nagestreefd door in de periode in het kader van het Breedbandfonds het volgende te bereiken: Doelorganisaties te voorzien van passende financiering (leningen en/of garanties) Sluitende en duurzame businesscases te realiseren Fondsaanvragen te begeleiden, selecteren en monitoren Een aanpalend doel hierbij is om de regionale markt voor zowel publieke (gemeente) als private (banken) financiering van NGA-projecten positief te prikkelen. a. Voornaamste taken en werkzaamheden op projectniveau en fondsniveau Het Breedbandfonds kan middels haar financiële instrumenten bijdragen aan de financieringsbehoefte van projecten. Operationeel gezien kan deze activiteit op projectniveau worden uitgesplitst in vijf taken: (i) projectacquisitie, (ii) het ondersteunen en begeleiden van projectvoorstellen, (iii) de beoordeling van projectvoorstellen, (iv) het verstrekken van kapitaal en het innen van gelden, en (v) het monitoren van projecten. Daarnaast identificeren wij de volgende taken op fondsniveau: Treasury Monitoring beleidsdoelen Verantwoording fonds richting Provincie en EU Afstemming met Breedbandloket Deze taken zijn nader uitgewerkt in de paragrafen en van het bijgevoegde rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur. b. Financieringsvormen: lening en/of garantie (zie ook 3.2. van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) Als een projectvoorstel om financiering vraagt, zal gekozen worden om een lening met een relatief lage rente en veelal een achtergesteld karakter te verstrekken aan een doelorganisatie. Deze lening heeft een rentepercentage van 2% en een looptijd van vijftien tot twintig jaar. Deze leningen zullen worden uitgezet in een tijdsbestek van maximaal zes jaar. Per 2

3 ontsloten perceel in regulier wit gebied zal de lening aan de doelorganisatie gemiddeld circa bedragen. Voor leningen in geïsoleerd wit gebied en witte bedrijventerreinen zal respectievelijk gemiddeld en uitgeleend worden. Het fondsmanagement heeft daarbij de flexibiliteit om per financieringsaanvraag tot de meest optimale omvang en inrichting van het financieringsinstrument te besluiten. De totale financiering (inclusief eventuele aansluitsubsidies) zal echter nooit meer dan 75% van de aansluitkosten van het NGAnetwerk mogen bedragen. Er zijn echter ook situaties denkbaar waarin middels leningen geen positieve businesscase kan ontstaan. Het is dan aan het fonds om in dergelijke gevallen te overwegen in plaats van een lening een garantie te verlenen aan de betreffende doelorganisatie. Maximaal 20% van het totaal uitgezette fondsvermogen zal gereserveerd worden voor het verlenen van garanties. Mocht in het uiterste geval ook de inzet van garanties en leningen niet leiden tot realisatie van NGA-aansluitingen, dan kan de Provincie - als een last resort optie - besluiten om de voor het fonds gereserveerde middelen in te zetten voor participaties. De Provincie zou dan kunnen participeren in een nieuw op te zetten organisatie om zo de realisatie van NGAaansluitingen in het witte gebied te realiseren. Het aangaan van participaties valt vooralsnog buiten het fondsinstrumentarium. c. Institutionele vormgeving (zie ook 4.2. van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) Ten aanzien van de institutionele vormgeving van het Breedbandfonds Fryslân, hebben wij de verschillende stappen van de beslisboom uit de Nota Samenwerkingsrelaties doorlopen. E.e.a. is meer in detail uitgewerkt in hoofdstuk 4.2. van het rapport Breedbandfonds Fryslan: Businessplan en governancestructuur. ). Op basis hiervan kunnen voor het institutioneel vormgeven van het fonds drie varianten worden onderscheiden: (1) het fonds in zijn geheel onderbrengen bij de Provincie, (2) een BV oprichten en deze onderbrengen bij een sterk gelieerde organisatie (quasi-inbesteden), of (3) een BV oprichten en deze op afstand van de Provincie zetten (uitbesteden). Omwille van de expertise, slagvaardigheid, marktgerichtheid, en de vrijheidsgraden van de fondsmanager enerzijds en de continuïteit van het financiële instrument anderzijds verdient ons inziens uitbesteding van het fondsmanagement middels het opzetten van een BV (variant 3) de voorkeur (zie de tabel hieronder). Bij de keuze voor variant 3 dienen er wel adequate governance afspraken te worden gemaakt om sturing en controle op afstand afdoende te borgen Uitvoeringsvarianten Binnen Provincie Quasi-inbesteden Uitbesteden Sturingsmogelijkheden Provincie ++ +/- +/- Continuïteit fondsorganisatie - -/+ + Expertise en marktgerichtheid Vrijheidsgraden en slagvaardigheid - -/+ + fondsmanager Kostenefficiëntie + +/- - d. Organisatiestructuur (zie ook 4.3. van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) De organisatiestructuur van het fonds zal deels gebonden zijn aan de te kiezen institutionele vormgeving. In het geval van de plaatsing van het fonds bij een BV (variant 3), stellen wij de hieronder afgebeelde organisatiestructuur voor. In deze structuur zullen GS vanuit hun aandeelhouderschap (AVA) toezicht houden op bijzondere besluiten. Direct toezicht zal plaatsvinden middels een Raad van Commissarissen (RvC). Tot slot zal een fondsdirectie het ope- 3

4 rationele bestuur van het fonds op zich nemen. Wij onderscheiden hierbij een fondsmanager, een financial controller, en een investeringscommissie (IC). Bij voorkeur beschikt de fondsdirectie over de volgende competenties: reputatie, kennis en netwerk binnen de markt voor telecom infrastructuren; ervaring met het besturen van institutioneel gerichte fondsen; ervaring met project- en structured finance; lange termijn commitment; en een ondernemende inslag, vooral in de opbouwfase. Provincie Afgevaardigde GS 100% aandeel AVA IC Directie BV RvC Fondsmanager Financial Controller e. Kosten en financiering Breedbandfonds (zie ook 5.3. en 5.4. van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) We kiezen ervoor jaarlijks de tekorten van het fonds aan te vullen en overschotten af te romen. Hierdoor blijft het risico evenals de gederfde rente voor de Provincie beperkt. Bovendien kan de Provincie zo zelf haar vermogen beter inzetten. Binnen de hiervoor geschetste kaders van het Breedbandfonds leidt dit tot de volgende indicatieve investerings- en operationele uitgaven voor de Provincie per jaar (in miljoenen euro s): Jaar Uitgaven , , , , , ,2 totaal 32,6 In de jaren 2021 tot 2034 ontvangt de Provincie in totaal 36,9 miljoen terug uit het fonds. Het fonds levert dus in totaal 4,3 miljoen op. Als we kijken naar rendement, dan betekent dit dat dit revolverende fonds een rendement (interne opbrengstvoet) van 1,34% per jaar heeft. In appendix B. van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur is het volledige kasstromenoverzicht van het Breedbandfonds per jaar te vinden. Op basis van het voorgaande wordt u gevraagd de benodigde 32,6 miljoen beschikbaar te stellen uit de Nuon-reserve. De feitelijke beschikbaarstelling van deze gelden kan worden beperkt conform het kasritme zoals dat in de bovenstaande tabel is weergegeven. 4

5 maart februari januari december november september oktober augustus juli juni mei april Het risico op default (leningen die niet kunnen worden afgelost door doelorganisaties) wordt geschat op 6,0 miljoen. Wij stellen u voor deze financiële risico s af te dekken uit de extra buffer NUON-reserve. Het is mogelijk dat de uitrol van NGA en dus de benutting van het fonds sneller of trager verloopt dan gedacht. De netto opbrengst verandert hierdoor niet. Wel kunnen de geschatte uitgaven zowel totaal als per jaar iets verschillen van de bovenstaande tabel. Indien het fonds niet alle middelen nodig heeft, bijvoorbeeld doordat de markt deze taak oppakt of niet alle huishoudens aangesloten (willen) worden, dan worden de uitgaven, inkomsten, en totale kosten naar rato lager. f. Planning realisatie Breedbandfonds (zie ook hoofdstuk 6.8 van het van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) Indien er gekozen wordt voor het oprichten van een Breedbandfonds Fryslân BV op afstand van de Provincie en met 100% aandeelhouderschap van de Provincie, dan dient er een duale voorhangprocedure te worden gevolgd (verwachte doorlooptijd: 5-6 maanden). Na positieve besluitvorming in PS zullen wij deze procedure direct opstarten. In het kader van deze procedure zullen alle noodzakelijke documenten voor de institutionele vormgeving, de governance, de risicobeheersing en de uitvoering van het fonds worden opgesteld en zullen deze aan u worden voorgelegd om uw wensen en bedenkingen kenbaar te kunnen maken. Nadat er aan het eind van deze procedure een definitief besluit tot het oprichten van een Breedbandfonds Fryslan BV is genomen, kan het fondsmanagement worden aanbesteed (verwachte doorlooptijd: 3-4 maanden). Dit betekent dat het Breedbandfonds Fryslân naar verwachting pas in Q2 van 2015 operationeel kan zijn, zelfs als in de periode tussen besluitvorming in GS (22 april) en PS (18 juni) al enkele voorbereidende verkennende werkzaamheden worden verricht. De volgende tabel geeft de vervolgstappen weer, uitgezet in de tijd: Vervolgstappen 1. Goedkeuring fondsplan door GS 2. Afronding EU-notificatie 3. Verkenning juridische documentatie 4. Verkenning inrichting uitvoeringsorganisatie 5. Goedkeuring Fondsplan PS 6. Voorgenomen besluit GS voor oprichting BV 7. Uitwerking statuten, contracten en reglementen 8. GS-besluit over statuten en reglementen BV 9. Wensen en bedenkingen PS t.a.v. oprichting BV 10. Definitief besluit GS voor oprichting BV 11. Inrichting uitvoeringsorganisatie 12. Goedkeuring Min v BZK oprichting fonds BV 13. Voorbereiding aanbesteding fondsmanager 14. Aanbesteding fondsmanagement 15. Aankondiging 1e ronde fondsaanvragen 16. Start-up projecten 17. Meelegprojecten 5

6 5. Aansluitsubsidies Naast de inzet van het Breedbandfonds middels leningen en/of garanties, zal de Provincie ook aansluitsubsidies verstrekken. Hiervoor komen particulieren en bedrijven in aanmerking die gebruik gaan maken van een NGA-netwerk van een doelorganisatie waarvan het projectvoorstel is gehonoreerd door het Breedbandfonds. Deze subsidie loopt echter niet via het fonds, maar wordt rechtstreeks aan de eindgebruiker verstrekt. Met deze subsidie kan de eindgebruiker (een deel van) de aansluitkosten direct voldoen, en zullen de maandelijkse lasten lager worden. Als de eindgebruiker een substantieel deel van het financieringsgat in het buitengebied gedekt ziet door een eenmalig subsidiebedrag zal hier naar verwachting een belangrijk drempelverlagend effect van uitgaan. Dit zal een positief effect hebben op de startpenetratie en daarmee op de businesscases van NGA-initiatieven. Daarnaast bestaat er ook een psychologisch effect ten gevolge van de serieuze tegemoetkoming vanuit de Provincie aan inwoners en bedrijven in het witte gebied. a. Uitvoering en Organisatie (zie ook 4.5. van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) De kaders voor de beoordeling, toekenning en administratieve afhandeling van de aansluitsubsidies zullen worden vastgelegd in een aparte subsidieregeling NGA Aansluitsubsidies. De Afdeling Subsidiezaken van de Provincie Fryslân voert op dit moment al verschillende regelingen uit waarbij zowel burgers als organisaties subsidie kunnen aanvragen. De aansluitsubsidie voor NGA lijkt op hoofdlijnen sterk op deze bestaande subsidies. Daarnaast kan het aantal subsidieaanvragen flink oplopen omdat deze worden verstrekt aan een groot aantal eindgebruikers. Het ligt dan ook voor de hand om de uitvoering van de subsidieregeling onder te brengen bij de Afdeling Subsidiezaken. Deze afdeling is immers gespecialiseerd in het verwerken, beoordelen en toekennen van subsidieaanvragen, en is qua verwerkingscapaciteit, alsmede kennis en expertise op het gebied van subsidieverlening uitstekend geequipeerd om dit grootschalig en op efficiënte wijze te doen. Verdere argumentatie hiervoor is dat subsidieverstrekking een wezenlijk andere taak is dan die van fondsbeheer: er is geen breedbandexpertise vereist, het is een eenmalige activiteit en het valt onder een ander juridisch regime (bezwaar en beroep versus Investeringsreglement). b. Hoogte aansluitsubsidie versus impact (zie ook 5.5 en het Addendum van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) In uw vergadering op 27 november 2013 heeft u ten aanzien van de hoogte van de aansluitsubsidie het volgende besloten: het nieuwe financieringsvoorstel wordt gebaseerd op nader onderzoek naar hoe hoog de aansluitsubsidie voor de eindgebruikers moet zijn om voor alle eindgebruikers in de witte gebieden toegang tot een NGA-netwerk financieel haalbaar te maken en een hoge penetratiegraad te realiseren, alsook te kijken naar de staffelmethodiek en andere mogelijkheden om de kosten voor eindgebruikers te verlagen; voor start-up projecten die op korte termijn willen beginnen uit te gaan van een aansluitsubsidie van 100,00 per eindgebruiker, waarbij achteraf een eventueel recht op een hogere aansluitsubsidie wordt verrekend U heeft toen nog geen definitief besluit genomen over de hoogte van de uiteindelijke aansluitsubsidie. In de ontwikkeling van de businesscases voor de start-up projecten, alsmede in contacten met gemeenten die fondsaanvragen willen voorbereiden, komt naar voren dat een aansluitsubsidie van 100 door de markt en bij eindgebruikers als te gering wordt ervaren. De extra maandelijkse kosten gemoeid met NGA in het buitengebied blijven te hoog voor de eindgebruiker, die zowel voorgenoemde maandelijkse lasten als lasten voor triple play diensten moet opbrengen. Dit staat een succesvolle vraagbundeling en het behalen van de broodno- 6

7 dige startpenetratie danig in de weg. Ook in andere provincies zien we deze negatieve effecten bij het ontbreken van een aansluitsubsidie, of een te lage aansluitsubsidie. Op basis hiervan is in de plannen van de Provincie Overijssel dan ook een aansluitsubsidie voorzien van maximaal 500. Aangezien de verwachting bestaat dat in Fryslân bovendien de aanlegkosten gemiddeld nog iets hoger liggen dan in de provincies Overijssel, Gelderland en Brabant terwijl de koopkracht van inwoners en bedrijven in het Friese buitengebied gemiddeld lager is dan in deze drie provincies lijken ook in Fryslân NGA-projecten in de witte gebieden een aansluitsubsidie van ten minste 500 per eindgebruiker zeker nodig te hebben. Een aansluitsubsidie van minimaal 500 per eindgebruiker lijkt ons op dit moment niet alleen wenselijk, maar vooral noodzakelijk om initiatieven op gang te helpen en om tot voldoende geschikte fondsaanvragen te kunnen komen. In de onderstaande tabel hebben wij voor vier varianten aansluitsubsidie ( 100, 350, 500, 750) de relatieve bijdrage weergegeven aan de extra kosten van de aanleg van NGA-infrastructuur in het buitengebied (buitengebiedstoeslag, per aansluiting). Ook zijn de kosten van de aansluitsubsidies en de jaarlijkse rentederving voor de Provincie in beeld gebracht. We gaan er hierbij vanuit dat de Fondslening gelijk blijft indien voor een hogere aansluitsubsidie wordt gekozen. De netto kosten van het fonds staan dan ook volledig los van de kosten van de aansluitsubsidie, en blijven gelijk indien de subsidie toeneemt. De netto kosten voor de Provincie zijn gepresenteerd in miljoenen euro s en afgerond. Hoogte aansluitsubsidie Aandeel in buitengebiedstoeslag voor eindgebruiker Regulier wit gebied 5% 16% 23% 34% Geïsoleerd wit gebied 5% 18% 25% 38% Wit bedrijventerrein 3% 12% 17% 25% Netto kosten Provincie voor aansluitsubsidie (in miljoenen euro s) Aansluitsubsidie 2,6 9,2 13,1 19,6 Uit bovenstaande tabel blijkt dat bijna een kwart van de buitengebiedstoeslag gedekt is bij een aansluitsubsidie van 500. Uitgaande van een gemiddelde buitengebiedstoeslag van in het regulier wit gebied en een provinciale lening van resteert nog ongeveer 30% van de investering die door andere financiers (bijvoorbeeld marktpartijen of banken) gedekt zal moeten worden. c. Totale investeringskosten 500 aansluitsubsidie (zie ook 5.5. van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) Een aansluitsubsidie van 500 per eindgebruiker kost de Provincie in totaal 13,1 miljoen. Wij verstrekken de aansluitsubsidie enkel aan de deelnemers van het eerste uur. Hierdoor wordt een extra prikkel gegeven voor deelname aan de initiële vraagbundeling. Gemiddeld genomen gaat het om 80% van het totaal aantal te realiseren aansluitingen. Na-inschrijvers krijgen deze subsidie niet. Het kasritme van de aansluitsubsidie staat in Appendix B en in het Addendum van het rapport. Naast de kosten voor de aansluitsubsidie, zal de Provincie jaarlijks ook rente derven door deze aansluitsubsidie te verstrekken. We gaan hierbij uit van een rentepercentage van 2,8%. In het Addendum bij het rapport is deze rentederving nader in beeld gebracht. d. Extra financieringsfaciliteit: marktconforme leningen (zie ook het Addendum bij het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur ) Om de mate van revolverendheid van de investeringen te optimaliseren, en de niet revolverende onderdelen van de investering (zoveel mogelijk) te dekken uit inkomsten/ rendementen, stellen we voor om naast het Breedbandfonds een extra financieringsfaciliteit te creëren van marktconforme leningen. Wij stellen voor hiervoor een bedrag van 12 miljoen te reser- 7

8 veren, en dit te financieren uit het restantbedrag van de beschikbare 60 miljoen. Deze marktconforme leningen zullen buiten het Breedbandfonds worden gehouden. E.e.a. wordt nader toegelegd in het Addendum in de bijlage. We merken hierbij nadrukkelijk op dat het hier gaat om marktconforme leningen in grijs gebied waarvoor op dit moment concrete belangstelling in de markt bestaat. Inzet van dit instrumentarium in grijs gebied is juridisch mogelijk en wordt niet als (ongeoorloofde) staatssteun aangemerkt aangezien we de lening verstrekken onder marktconforme condities. Het is niet de bedoeling dat dit een breed inzetbaar generiek instrument wordt. Maar het zal in hele specifieke gevallen worden ingezet als aanvulling op marktconforme leningen in grijs gebied van andere financiers. De voorwaarden voor verstrekking van deze leningen zullen nader worden uitgewerkt in de volgende fase. Dit instrument helpt ons als Provincie dus om extra inkomsten/rendement te genereren om de mate van revolverendheid van de totale investeringen te verhogen. Daarnaast ligt een dergelijk instrument in lijn met de wens van PS om rendement van investeringen in grijs gebied te benutten voor de dekking van de businesscase in wit gebied, alsmede scholen in grijs gebied versneld van snel internet te voorzien. e. Verwerking moties en toezeggingen inzake Breedbandfonds en Aansluitsubsidies In hoofdstuk 6.7 van het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur is op overzichtelijke wijze weergegeven op welke wijze uitvoering is gegeven aan de ingediende moties die betrekking hebben op deze twee onderwerpen. Ten aanzien van de toezeggingen het volgende: Nummer 771: It kolleezje siket kontakt mei de yntsjinners fan moasje 3 (ChristenUnie) oer de ûnderfining mei social return on investment yn in breder ramt. Takom jier sil it kolleeje PS der fierder oer ynformearje. Er is over dit onderwerp gesproken met de Christen Unie, en het onderdeel social return is nader uitgewerkt in hoofdstuk 7. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân Nummer 772: It kolleezje sil útsykje wat mooglik is as it giet om ienheid yn tariven dy't ISP rekkenet foar ynternetabonneminten yn wite en abonneminten yn swarte gebieten (strekking moasje 10) en dêr meidertiid op weromkomme. De tarieven voor triple play diensten van ISP s zijn in alle gebieden hetzelfde. In de witte gebieden gaan eindgebruikers wel meer per maand betalen, maar dat heeft te maken met de aansluitkosten en niet met de kosten van diensten als triple play. Nummer 773 Yn juny komt it kolleezje werom op de bânbreedte fan de oanslútsubsydzje. Dit is gebeurd in het bijgevoegde rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur in onder meer hoofdstuk 5.5. en het Addendum. 6. Breedbandloket a. Doelstellingen (zie ook hoofdstuk 1. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) Het Breedbandloket beoogt de volgende doelstellingen te realiseren: Het (initiëren en) begeleiden van NGA-projecten in de witte gebieden van 24 Friese gemeenten tot een succesvolle fondsaanvraag of, als daartoe behoefte is binnen het project, tot en met ondersteuning in de fase van realisatie en exploitatie van het netwerk; Het invulling geven aan een centraal informatie- en aanspreekpunt voor alle belanghebbenden in Fryslân; Het middels social return on investment bijdragen aan werkgelegenheid en/of stimuleren van de economische ontwikkeling in de provincie. b. Taken en werkzaamheden In het Ynvestearingsplan foar superfluch ynternet yn Fryslân waarover in uw vergadering van 27 november 2013 besluitvorming heeft plaatsgevonden, hebben wij de taken van het beoogde Breedbandloket reeds op hoofdlijnen genoemd. Hieronder geven wij een samenvatting van de taken, activiteiten en acties/middelen zoals die in het rapport Een Breedbandlo- 8

9 ket voor Fryslân worden beschreven. Meer gedetailleerde informatie is na te lezen in de hoofdstukken van het rapport waar per taak naar verwezen wordt. Er wordt onderscheid gemaakt in hoofdtaken en ondersteunende taken. Hoofdtaken Taak I: Aanjagen en begeleiden van initiatieven (zie ook hoofdstuk 3. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) a. Aanjagen: Het aanjagen van collectieve behoefte resulterend in het ontstaan van (plaatselijke) initiatieven, middels bewustmaking van individuele belanghebbenden en samenwerking met belangrijke beïnvloeders zoals LTO Noord, VNO-NCW en MKB Noord, Samen Deskundiger Fryslân en Stichting Doarpswurk. Voorbeelden van acties/middelen: publiciteitscampagne, website met algemene informatie en mogelijkheid tot aanmelden, en netwerkbijeenkomsten. b. Begeleiden van lokale projecten tot en met fondsaanvraag: Dit betreft de begeleiding en ondersteuning van lokale initiatieven bij alle benodigde activiteiten om te komen tot een NGA-project in de witte gebieden dat kan worden ingediend voor financiering uit het Breedbandfonds. Voorbeelden van acties/middelen: gebiedsanalyse, vraagbundelingstrajecten, engineering, opstellen business case en marktconsultatie. c. Begeleiden lokale projecten na gehonoreerde fondsaanvraag: Ondersteuning bij de (voorbereiding van de) realisatie en de exploitatie van een NGA, ten behoeve van efficiëntie bij de aanleg, uniformiteit, kwaliteit en commerciële openheid. Voorbeelden van acties/middelen: opstellen plan van aanpak, bestek en ondersteuning selectie van aannemer en afsluiten van contracten, selectie dienstenleverancier(s) en procedures voor innen contributie coöperatie. Taak II: Vastleggen en delen van kennis (zie ook hoofdstuk 4. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) a. Vastleggen van kennis: Het Breedbandloket biedt één centraal aanspreekpunt en een verzamelpunt van kennis en informatie voor belanghebbenden bij de realisatie van hoogwaardig breedband in Fryslân. Het gaat daarbij om activiteiten met betrekking tot best practices, standaardisering, regelgeving en procedures. Voorbeelden van acties/middelen: opstellen blauwdrukken voor lokale breedbandprojecten van coöperatievormen tot netwerktopologie, aanbestedingsdocumenten, standaardcontracten voor vraagbundelingen, en dienstverleningsniveau overeenkomsten van/voor netwerk- en dienstenleveranciers. b. Delen van kennis: Het Breedbandloket draagt zorg voor het delen van kennis en ervaringen opgedaan in projecten/lokale initiatieven, alsmede relevante ontwikkelingen bij andere Provincies of (nieuwe) regelgeving vanuit de rijksoverheid of Brussel. Voorbeelden van acties/middelen: telefonische helpdesk, website-sectie met FAQ (frequently asked questions) en how to s, bibliotheekfunctie met o.a. blauwdrukken en sjablonen, opzetten van een netwerk van getrainde ambassadeurs verspreid over regio s in de provincie, opzetten en beheren van een online forum voor trekkers van plaatselijke initiatieven, en rapportages op diverse niveaus. Ondersteunende taken Taak III: Strategische afstemming (zie ook hoofdstuk 5. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) Operationele en strategische afstemming met het Breedbandfonds, en met andere relevante externe stakeholders zoals andere Provincies die actief zijn op het breedbanddossier, het Ministerie van Economische Zaken en de Europese Commissie ten aanzien van (veranderende) regelgeving, en kansen en mogelijkheden die zich voordoen. 9

10 Voorbeelden van te ondernemen acties en/of te ontwikkelen middelen: periodieke overleggen, en terugkoppeling van relevante informatie naar beleid ten aanzien van de uitvoering van het Breedbandfonds en het Breedbandloket. Taak IV: Civieltechnische afstemming zie ook hoofdstuk 6. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) Afstemming met gemeenten en grondroerders: Hierbij wordt in de eerste plaats geprobeerd optimaal gebruik te maken van de mogelijkheid tot slim meeleggen bij gemeentelijke werken, advies te geven ten aanzien van plaats en capaciteit van verdeelpunten zogeheten PoP-locaties in het netwerk en de efficiëntie ten aanzien van toestemming, vergunningen en leges te bevorderen. Daarnaast zien wij ten aanzien van netwerkbeheerders en grondroerders een onafhankelijke regisseursrol bij slimme meelegtrajecten weggelegd voor het Breedbandloket. Dit bevordert een effectieve en (kosten)efficiënte uitvoering. Voorbeelden van acties/middelen: opstellen Handreiking Slim Meeleggen, opzetten Meldpunt Slim Meeleggen, en periodieke afstemming met afdelingen Grondzaken, Beheer en Onderhoud, Gemeentewerken, teams Infra en Gebouwen van gemeenten in Fryslân. Taak V: Bijdrage leveren aan social return on investment (zie ook hoofdstuk 7. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) Tijdens de behandeling van het Ynvestearingsplan foar superfluch ynternet yn Fryslân in uw vergadering van 27 november jl. is via de volgende moties speciale aandacht gevraagd voor het onderwerp social return on investment (SROI): Motie nr. 2 (CDA, D66 en PVV): Bij de werkzaamheden die nodig zijn voor de aanleg van snel internet in Fryslân de werkloosheid in Fryslân tegen te gaan met behulp van social return on investment. Bij het afsluiten van contracten zoveel mogelijk rekening te houden met dit doel. Motie nr. 3 (ChristenUnie): Te komen met een voorstel voor monitoring van de effecten van de inzet van Social Return. In het kader van de invulling van de rol van het Breedbandloket (maar ook het Breedbandfonds) op het onderwerp social return en in het verlengde van de voorgenoemde moties, hebben wij in de afgelopen periode onderzocht op welke wijze wij concreet handen en voeten kunnen geven aan dit onderwerp in relatie tot de realisatie van NGA-infrastructuur in de witte gebieden. Op basis van onze bevindingen zijn voor het Breedbandloket de volgende activiteiten geformuleerd: Participeren in SROI-Denktank Omdat het onderwerp SROI binnen de Provincie Fryslân op meerdere beleidsterreinen speelt, is in maart dit jaar besloten tot oprichting van een denktank waarin de verschillende belanghebbenden hun kennis en ideeën zullen inbrengen om tot werkbare voorstellen voor SROI te komen. Op de volgende wijze zou door opdrachtnemers o.a. invulling kunnen worden gegeven aan SROI in relatie tot de realisatie van NGA-projecten: Door in het bezit te zijn van een PSO(Prestatieladder Socialer Ondernemen)- certificaat en/of aantoonbaar te handelen conform de aan toekenning van dit certificaat verbonden voorwaarden; Door het om niet aansluiten van een x-percentage maatschappelijk relevante adressen (basisschool, verzorgingstehuis, etc.) in een gehonoreerd project; Door mee te werken aan het aanbieden van stage-, leer- en/of werk-ervaringsplaatsen aan social return kandidaten. Het advies is om vanuit het Breedbandloket bij deze denktank aan te sluiten. Op basis van de resultaten van de SROI-denktank kan vervolgens meer richting en invulling worden gegeven aan de activiteiten die door het Breedbandloket op het gebied van social return zouden kunnen worden ontplooid. We hebben hiervoor alvast wel een budget opgenomen in de begroting van het Breedbandloket. 10

11 Tevens zouden dan ook randvoorwaarden kunnen worden geformuleerd waarmee door het Breedbandfonds richting te financieren projecten op social return kan worden gestuurd. Een interessant idee dat in dit verband al naar voren kwam en waarvan de mogelijkheden in het kader van de denktank nog nader zullen moeten worden verkend, is het formeren van een Fryslânbrede SROI-pool. In een dergelijke pool zouden social return kandidaten kunnen worden opgeleid en Fryslânbreed flexibel worden ingezet op verschillende opeenvolgende projecten. Dit biedt hen de gelegenheid om gedurende een langere periode een waardevol CV op te bouwen. c. Beschikbaarheid van snel internet in het basisonderwijs Via een brief d.d. 21 november 2013 hebben wij u toegezegd in deze fase de volgende acties te ondernemen ten aanzien van de beschikbaarheid van snel internet in het basisonderwijs: 1. Wij gaan in de volgende fase een aanvullend, diepgaander onderzoek uitvoeren onder de basisscholen in de zwarte en grijze gebieden naar de exacte problematiek ten aanzien van de vraag en het aanbod van adequate breedbandverbindingen. Wij zullen hierbij nadrukkelijk ook de onderwijskoepels betrekken. 2. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek zullen nemen wij concrete acties opnemen in het werkprogramma van het breedbandloket. Deze acties zullen op een proactieve wijze een bijdrage leveren aan het oplossen van de exacte vraag en aanbodproblematiek m.b.t. de basisscholen in de zwarte en grijze gebieden. Hierbij zou onder andere gedacht kunnen worden aan het opzetten en begeleiden van gezamenlijke inkooptrajecten of het beter afstemmen en matchen van vraag en aanbod. Op dit moment is het genoemde onderzoek in een afrondende fase. We hebben echter iets meer tijd nodig om de resultaten te analyseren en met aanbevelingen te komen voor concrete acties die door het Breedbandloket op dit terrein zouden kunnen worden ondernomen. De voorgenoemde informatie zullen wij in een aparte brief met u communiceren voor de behandeling van dit PS-voorstel in de Commissie Boarger & Mienskip op 14 mei a.s. d. Organisatievorm en governance (zie ook hoofdstuk 8. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) Om de positionering van het Breedbandloket ten opzichte van de Provincie te kunnen bepalen zijn de stappen van het besliskader van de Nota Samenwerkingsrelaties doorlopen (zie hoofdstuk 8.2. van het rapport). Uitkomst hiervan is dat het loket op afstand van de Provincie dient te worden gezet. Wij kiezen ervoor om de organisatie van het Breedbandloket vorm te geven als een driejarig project dat gestuurd en beheerst wordt door een vaste stuurgroep, waarin een projectleider vanuit de Provincie zitting neemt evenals een projectmanager die verantwoordelijk is voor de aansturing van de beide hoofdtaken I en II en de ondersteunende taak III. Als voorzitter van een werkgroep waarin ook de taken IV en V vertegenwoordigd zijn, is de projectmanager de vertegenwoordiger van de projectorganisatie in de stuurgroep van het Breedbandloket. In deze Publiek-Private Samenwerking (PPS) legt de stuurgroep verantwoording af aan het college van Gedeputeerde Staten, dat hiermee toezicht houdt op de prestaties en ontwikkelingen van het Breedbandloket en op zijn beurt verantwoording kan afleggen aan Provinciale Staten. Zie ook het onderstaande organogram. 11

12 Op basis van de weging van de elementen van good governance (sturen, beheersen, verantwoorden, toezicht), aangevuld met expertise en slagvaardigheid, heeft het onze voorkeur om het Breedbandloket als geheel (vijf taken en het projectmanagement) ter aanbesteding aan te bieden in de markt. De belangrijkste reden om te kiezen voor aanbesteding als geheel ligt met name in de nauwe relatie tussen activiteiten binnen de verschillende taken. Tegelijk onderkennen wij echter dat het Breedbandloket een breed pakket taken heeft, waar menig activiteit bijzondere kennis en/of vaardigheden vereist. Aanvullend op de keuze voor aanbesteding in de markt van het Breedbandloket als geheel stellen wij voor om inschrijvende partijen de mogelijkheid te bieden om ten aanzien van deelfuncties samenwerkingsverbanden aan te gaan met andere partijen. e. Looptijd, kostenraming en dekking (zie ook hoofdstuk 9. van het rapport Een Breedbandloket voor Fryslân ) Het Breedbandloket heeft een looptijd van drie jaar, van De totale kosten van het Breedbandloket begroten wij op Qua besteding van deze middelen ligt het zwaartepunt op het eerste en het tweede jaar. In de tabel hieronder hebben wij de verdeling van de kosten over de verschillende taken weergegeven. Hieruit komt naar voren dat de meeste middelen (ruim 80%) worden geïnvesteerd in de hoofdtaken I (Aanjagen en begeleiden van initiatieven) en II (Vastleggen en delen van kennis). Op basis van de hiervoor geschetste organisatiestructuur is tevens een bedrag van gereserveerd voor projectmanagement. Taak I Aanjagen en begeleiden van initiatieven Taak II Vastleggen en delen van kennis Taak III Strategische afstemming Taak IV Civieltechnische afstemming Taak V Bijdrage leveren aan social return on investment Projectmanagement Totaal geraamde kosten Breedbandloket

13 f. Planning realisatie Breedbandloket Na positieve besluitvorming in PS (18 juni 2014) zal worden gestart met het opstellen van een aanbestedingsbestek, zodat de aanbesteding zo spoedig mogelijk ter inschrijving kan worden aangeboden en de selectie van de opdrachtnemer(s) in het najaar kan worden afgerond en de opdracht(en) worden verstrekt. Daarbij is het streven om het Breedbandloket ultimo 1 januari 2015 volledig operationeel te hebben. 7. Stand van zaken Start-up projecten, Meelegopties en EU-notificatie Het bijgevoegde rapport Statusrapportage Start-up projecten, Meelegopties, Notificatie Europese Unie geeft een overzicht van de stand van zaken van de Start-up projecten, de Meelegopties, en de EU-notificatie. Ook deze trajecten stonden vermeld in het Ynvestearingsplan foar superfluch ynternet yn Fryslân dat op 27 november 2013 in uw vergadering is behandeld. Over deze trajecten wordt u in dit PS-stuk geen besluitvorming gevraagd. E.e.a. wordt u ter kennisgeving aangeboden. a. Start-up projecten Op 25 maart jl. hebben wij de subsidieregeling NGA Start-up projecten vastgesteld en gepubliceerd. In het kader van deze subsidieregeling kunnen (in eerste instantie) tot 1 juni 2014 aanvragen voor subsidie worden ingediend voor kleinschalige start-up projecten waarbij een Next Generation Access (NGA)-netwerk wordt gerealiseerd naar huishoudens, bedrijven en organisaties in de witte gebieden in de provincie Fryslân. In uw vergadering van 27 november 2013 heeft u een bedrag van 1,5 miljoen voor de start-up projecten beschikbaar gesteld. Gezien de beperkte omvang van dit bedrag en de eerste ervaringen met de ontwikkeling van de businesscases voor de start-up projecten hebben wij er uiteindelijk voor gekozen om een subsidie te verstrekken aan de projecten, in plaats van een lening en een aansluitsubsidie. Op deze wijze kunnen wij naar verwachting zo'n 6 à 7 projecten binnen de kaders van de de minimis-steun financieel ondersteunen. Meer informatie over de subsidieregeling is te vinden op Op dit moment zijn wij, via de Fryslân Ring die wij hebben ingeschakeld voor de begeleiding van deze projecten, actief betrokken bij de ontwikkeling van 10 start-up projecten op verschillende locaties. Wij geven hieronder kort de status van deze projecten weer per begin april 2014: Langedijke: In dit project is reeds de behoefte geïnventariseerd en met het definitief aantal aanmeldingen (160 percelen) heeft men een sluitende businesscase kunnen maken. Brekkenpolder/Tacozijl: In dit project is reeds de behoefte geïnventariseerd en met het definitief aantal aanmeldingen (38 percelen) zal een voorstel aan de inwoners worden gedaan om de businesscase sluitend te maken. Bedrijventerreinen Menameradiel: Momenteel wordt vanuit de gemeente een vraagbundeling gedaan om het precieze aantal aansluitingen in beeld te krijgen en daarmee de definitieve businesscase te kunnen maken. In de globale berekening werd uitgegaan van zo n 250 aan te sluiten percelen. Langweer: Ten behoeve van dit project (ca percelen) is reeds een actiegroep geformeerd. Momenteel wordt een businesscase opgesteld. Foarryp: Uit de globale berekening van de businesscase blijkt dat er voldoende behoefte is om de stap te maken om een definitieve businesscase te gaan berekenen. De Vier Doarpen en Hidaard: Dit project beslaat circa 250 percelen. Momenteel is men bezig met de vraagbundeling van dit project. In april volgen twee informatieavonden voor bewoners. Olterterp -It Sùd e.o.: De vraagbundeling ten behoeve van dit project is reeds afgerond. Op korte termijn volgt de definitieve berekening van de businesscase die betrekking heeft op circa 250 percelen. Bedrijventerrein Woudsend: Momenteel wordt de definitieve businesscase voor het project opgesteld, dat ongeveer twaalf geïnteresseerde bedrijven beslaat. 13

14 Terherne: Dit project bevindt zich in de intake-fase. Jannum: Dit project bevindt zich in de intake-fase. b. Meelegtrajecten In het kader van meelegtrajecten zal de Provincie daar waar de grond opengaat voor andere graafwerkzaamheden voorinvesteringen doen in NGA-infrastructuur ten behoeve van de ontsluiting van de witte gebieden. Bij het realiseren van een vast telecommunicatienetwerk zijn de graafkosten vaak de grootste kostenpost. Door graafwerk te combineren kunnen er dus aanzienlijke kostenvoordelen gehaald worden. Voor dergelijke voorinvesteringen heeft u in uw vergadering van 27 november 2013 een bedrag van 1,5 miljoen gereserveerd. Deze investeringen zullen zich terugverdienen doordat de infrastructuur uiteindelijk wordt overgenomen door een marktpartij of een bewonerscoöperatie. Immers, dergelijke investeringen zoals meeleggen in wit gebied zijn naar verwachting interessant voor partijen zodra zij plannen maken in het betreffende gebied. Dialogic heeft in opdracht van ons in de afgelopen periode gesprekken gevoerd met telecomoperators en grondroerders ten aanzien van het benutten van meelegkansen. Hierbij zijn concrete meelegopties geïdentificeerd op zowel vraaggedreven niveau (Kabelnoord) als aanbodgedreven niveau (TenneT/Alliander: Traject Lollum-Franker, Achtkarspelen). Hieronder worden deze opties kort uiteengezet: Kabelnoord: Deze Friese telecomoperator heeft aangegeven haar HFC-netwerk te willen gaan verglazen. Onder andere de gemeenten hebben aangegeven in het buitengebied ook graafwerkzaamheden te gaan verrichten. Momenteel is Kabelnoord de businesscase voor meelegopties bij deze trajecten aan het uitwerken. Het bedrijf komt hier op korte termijn bij de Provincie op terug. Zowel TenneT als Alliander zijn voornemens om glasvezel te realiseren. De graafwerkzaamheden van beide partijen lopen door wit gebied in Fryslân, en momenteel wordt de businesscase voor twee concrete gebieden geanalyseerd: o Traject Lollum - Franeker: De aannemer die dit traject zal aanleggen, is momenteel een businesscase aan het opstellen om direct NGA-infrastructuur bij o 18 percelen in wit gebied mee te leggen. Achtkarspelen: In Achtkarspelen zal Alliander verschillende aansluitingen realiseren. De stichting in oprichting die in Achtkarspelen een NGA-infrastructuur wil aanleggen, is enthousiast over deze mogelijkheden en ziet meelegkansen. Alliander werkt momenteel de casus uit. De Provincie zal daarnaast andere kansen ten aanzien van meeleggen bij onder andere TenneT en Alliander blijven identificeren. c. Notificatie Europese Unie Op 20 december 2013 is het concept Investeringsreglement van het Breedbandfonds Fryslân ter notificatie verstuurd aan de Europese Commissie. Het betrof een gezamenlijke notificatie van de Provincies Noord-Brabant, Overijssel, en Fryslân, in afstemming met het ministerie van Binnenlandse Zaken. Op 19 februari 2014 heeft de Commissie per brief een aantal vragen gesteld aan de Provincies, ter nadere toelichting op de ingediende Investeringsreglementen. Middels een opgesteld memorandum - voorzien van annexes - zijn de vragen gezamenlijk door de drie Provincies beantwoord (24 maart 2014). Met de beantwoording en verstrekte toelichting menen de Provincies tegemoet te zijn gekomen aan de wens van de Commissie. Gezien de overall positieve reactie is de verwachting dat Commissie dit voorjaar met een definitief besluit komt. 8. Nuon-reserve, revolverendheid en dekking niet-revolverende investeringen In de Kadernota 2014 staat op pagina 26 het volgende vermeld over Breedband en de Nuonreserve: Wij stellen een investeringsagenda van 300 miljoen voor. Door de revolverende fondsen Breedband en FSFE naar verwachting 150 miljoen buiten de investeringsagenda van 300 miljoen te laten, investeren we circa 450 miljoen uit de Nuonreserve. 14

15 Hieruit kunnen twee zaken geconcludeerd worden: 1. Er is in de Kadernota 2014 voor de fondsen Breedband en FSFE gezamenlijk 150 miljoen opgenomen. Aangezien voor het FSFE inmiddels een bedrag van 90 miljoen door PS is vrijgegeven, resteert nog een bedrag van 60 miljoen voor een Breedbandfonds. 2. Voor FSFE is in de kadernota 2014 besloten om 30 miljoen nominaal in stand te houden en 60 miljoen renderend tegen 2% uit te zetten. 3. Er wordt gesproken over revolverende fondsen. Hieronder wordt verstaan dat de fondsmiddelen inclusief rente-opbrengsten in stand moeten blijven. Anderzijds hebben wij op uw verzoek tijdens het debat over het Ynvestearingsplan foar superfluch ynternet yn Fryslân (27 november 2013) toegezegd nader onderzoek te zullen doen naar de benodigde hoogte van de aansluitsubsidies om de inhoudelijke doelen te realiseren. In deze toelichting worden verschillende niet-revolverende investeringen geïdentificeerd in het kader van de voorbereiding en realisatie van het Breedbandfonds, de Aansluitsubsidies en het Breedbandloket: de kosten van de aansluitsubsidies, de kosten van het Breedbandloket, de rendementsderving op de aansluitsubsidies en de leningen van het fonds, en proceskosten die nodig zijn voor de operationalisering van het Breedbandfonds en het Breedbandloket, alsmede de continuering van de activiteiten op het gebied van Meelegtrajecten, Startup projecten en Staatssteun-notificatie. De mate van revolverendheid van de totale investering is in belangrijke mate afhankelijk van de hoogte van de aansluitsubsidie. Onder 5b. zijn de financiële gevolgen voor de eindgebruiker en de Provincie van een aantal aansluitsubsidies met verschillende hoogte in beeld gebracht. Wij focussen ons hier op de aansluitsubsidie van 100 (deze aansluitsubsidie is voorlopig gekozen op basis van de besluitvorming van PS op 27 november 2013), en die van 500 (de aansluitsubsidie die wij u voorstellen t.a.v. het definitief in te zetten financieel instrumentarium) (zie ook de toelichting onder 5b.). Voor deze twee aansluitsubsidies hebben wij in het Addendum bij het rapport Breedbandfonds Fryslân: Businessplan en governancestructuur de totale investeringskosten de verwachte inkomsten/rendementen, de mate van revolverendheid, en de rentederving geschetst, alsmede de gevolgen voor de dekking. 15