Pagina 3 Programma Juli Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen Pagina 4-5 Rapport Bereik IVN 2015 Pagina 6 De werkbank

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pagina 3 Programma Juli Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen Pagina 4-5 Rapport Bereik IVN 2015 Pagina 6 De werkbank"

Transcriptie

1 Nieuwsbrief Juli Pagina 2 Colofon Pagina 3 Programma Juli Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen Pagina 4-5 Rapport Bereik IVN 2015 Pagina 6 De werkbank Pagina 7-8 Pagina 9-10 Pagina Pagina 13 Pagina Pagina De Kleine Wildernis voor Scharrelkids Biologisch Natuur Akkerbeheer IVN Natuur Picknick IVN en AH Moestuintje Slootjesdagen IVN Maasduinen Waarom vallen vogels niet uit de lucht (en soms wel) 1

2 COLOFON IVN Bestuur Maasduinen Voorzitter Ton Wetjens Tel: Secretaris Annet Weijkamp Tel: Penningmeester Marc Vergeldt Tel: Bestuurslid Ritsaart Blaisse Tel: Bestuurslid Henny Martens Tel IVN Werkgroepen Maasduinen Coördinator: Ritsaart Blaisse Tel: # Werkgroep Natuur Beheer: Henk Wennekers Tel: # Werkgroep Volg de Das : Daan Strelitski Tel: Vertrouwenspersoon : Peer Maas peer.maas@wxs.nl # Werkgroep Amfibieën & reptielen: Ton Wetjens Tel: # Werkgroep Jeugd: Harry v.d. Logt, Tel: Vertrouwenspersoon en Basisschool: José Wennekers Tel: jose.wennekers@outlook.com # Werkgroep Natuur speelplaats Smokkelpad : Ton Wetjens Tel: # Werkgroep Vlinders: Jan Heuvelmans Tel: # Werkgroep Vleermuizen: Albert Raaijmakers Tel: # Vogel werkgroep: Theo Lommen Tel: # Redactie: Annet Weijkamp annet.weykamp@telfort.nl Jeu Smeets jesme40@home.nl # Website Wiel Jacobs wieljacobs@ziggo.nl Programma commissie: Ritsaart Blaisse en Henny Martens Contact: ivn.maasduinen@live.nl 2

3 Programma Juli BMP Ravenvennen Aanmelden bij : Theo Lommen Werkgroep Vogels Inventarisatie Gladde slang en Hazelworm Inventarisatie boomkikkerlarven - Vreewater Aanmelden bij : Ton Wetjens Werkgroep Amfibieën en reptielen Inventarisatie Dagvlinders - Stalberg Inventarisatie Dagvlinders - Landgoed Exterveld Inventarisatie Nachtvlinders - Landgoed Exterveld Spiegeldikkopje - in de Peel 29 juli Workshop nachtvlinders de Heide Ravenvennen Aanmelden bij : Jan Heuvelmans Werkgroep Vlinders School vakantie Werkgroep IVN Jeugd Basisscholen 3

4 Rapportage bereik Vereniging IVN 2015 Introductie Het Instituut voor Natuureducatie en duurzaamheid (IVN) bestaat uit een vereniging en een stichting. Zij hebben als missie: het verbinden van Mens en Natuur, wat wordt gedaan door belevingsgerichte activiteiten in de belevingswereld van het publiek. De vereniging IVN is een netwerk van ca. 170 afdelingen over heel Nederland. Zij telt meer dan leden die met enorm enthousiasme bezig zijn met het verbinden van Mens en Natuur. De stichting IVN telt 100 beroepskrachten die zich richten op ondersteuning van de vrijwilligers en daarnaast eigen activiteiten ontplooien in 4 strategische thema s: kind en natuur, groen dichterbij, natuur en gezondheid en duurzame recreatie. De stichting geeft ook ondersteuning aan beroepskrachten in de NME-sector en levert communicatie en educatiemedewerkers voor de Nationale parken. Het verbinden van Mens en Natuur is een breed concept waar je op veel verschillende manieren invulling aan kunt geven. Deze rapportage heeft tot doel om een overzicht te geven hoe de vereniging IVN daar in 2015 invulling aan gaf. Het geeft een mooi inkijkje in de rijkheid en diversiteit van de activiteiten die de afdelingen ontplooien. Cijfers in deze rapportage gaan alleen over de vereniging, en is dus exclusief wat de beroepskrachten in de stichting IVN aan bereik hebben. Vragen omtrent bereik Vragen omtrent de vereniging gaan over de interne organisatie van afdelingen: - Wat is de verhouding tussen actieve en niet-actieve leden? - Hoeveel afdelingen hebben eigen terrein of onderkomen in beheer? - Er zijn vragen over de hoeveelheid, soort en bereik van de activiteiten die afdelingen ontplooien. - Er zijn vragen over hoe zij over deze activiteiten communiceren, zowel met eigen leden als aan externen. Samenvatting Methode en respons De vernieuwde vragenlijst is gebaseerd op de bereikmeting in Limburg en is digitaal naar de afdelingen verstuurd. Hierop hebben 88 afdelingen gereageerd, die samen 46% van het totaal aantal leden vertegenwoordigen. 4

5 Interne organisatie IVN afdelingen variëren sterk van elkaar. In aantal (actieve) leden (totaal / 50% actief), het aantal donateurs (totaal 9.500) en of ze eigen terrein e/o onderkomen in beheer hebben. Actieve leden zijn meestal georganiseerd in werkgroepen die zich bezighouden met verschillende thema s; biologisch van aard maar bijvoorbeeld ook educatief, op doelgroep of mediabeheer. Activiteiten voor Jeugd en Jongeren ( deelnemers) Afdelingen organiseren veel activiteiten voor jeugdigen. De meeste activiteiten zijn school gerelateerd ( binnen of buiten schooltijd) voor jeugd in de basisschool leeftijd (tot 12 jaar). Ook worden losse activiteiten voor jeugd georganiseerd, al dan niet aansluitend op landelijke campagnes van IVN of andere organisaties, en er zijn jeugdclubs waarin jeugd en jongeren op vaste basis zijn verbonden aan de afdelingen. Activiteiten zijn meestal biologisch - educatief van aard, zoals over vleermuizen, maar er zijn ook activiteiten over natuurfotografie. Activiteiten voor volwassenen ( deelnemers) Afdelingen organiseren een brede diversiteit aan activiteiten voor volwassenen. Interne activiteiten voor de eigen leden zoals inventarisaties, landschapsbeheer of lustrumviering. Ook zijn er activiteiten voor externen. Dit kunnen excursies zijn, opleidingen of lezingen, maar ook losse activiteiten zoals boottochten. Soms zijn activiteiten gericht op een specifieke doelgroep zoals ouderen of zorgdoelgroepen. De meeste externen worden bereikt met de excursies, maar ook het bereik van open dagen en losse activiteiten is groot. Via de cursussen en opleidingen worden mensen langduriger verbonden aan IVN. Communicatie ( externe media uitingen, persberichten) Hoewel communicatie middelen ook wel ingezet worden voor interne communicatie, zijn zij vooral voor communicatie met externen. Het grootste bereik hebben websites en boekjes. Verder hebben afdelingsbladen, flyers en brochures een groot bereik. Deze worden soms digitaal verspreid, maar zijn vaak ook gedrukt. Het volledige rapport is aan te vragen via ivn.maasduinen@live.nl 5

6 De Werkbank Dit is mijn werkbank. Waar een vereniging is zijn vrijwilligers. En waar vrijwilligers zijn is werk. Er zijn banken om geld te beleggen, om uit te rusten of om mee te werken. IVN Maasduinen is een actieve vereniging met meer dan 100 leden. Waarvan slechts een deel actieve leden, variërend van zeer actief tot af en toe actief. Zoals u in de nieuwsbrieven van de afgelopen jaren hebt kunnen lezen is er veel gaande en zijn er zowel werkgroepen als projecten waar IVN maasduinen meewerkt aan natuur bescherming, natuur beleving en natuur educatie voor jong en oud. Het is mooi om te zien wat er allemaal gebeurt en graag zouden we zien dat er meer leden actief worden. U kunt zich altijd melden bij het bestuur of de werkgroepen als u interesse hebt om mee te doen. Al doende leert men. Om meer specifiek duidelijk te maken waar we graag meer hulp zouden willen heb ik deze werkbank opgezet. Ik zal regelmatig een werk-roep plaatsen waar we als vereniging UW hulp nodig hebben. Om te beginnen ; Werk-ROEP!! voor groepsactiviteiten (jong & oud) Binnen IVN Maasduinen zijn naast de werkgroep Jeugd (op zondag) en de werkgroep Basisschool ook gidsen nodig om groepen te begeleiden tijdens activiteiten gerelateerd aan de natuurleerpaden: Volg de Das en Smokkelpad. Het Smokkelpad, is mede tot stand gekomen door het fonds IVN Scharrelkids. Kijk ook eens op De groepen worden door het Smokkelpad gegidst door Ton, Wiel, Annet, Henny en Twan. Wegens grote belangstelling zijn wij op zoek naar oproepkrachten, die mee willen helpen om te gidsen door het Smokkelpad. IVN Leden kunnen zich melden bij: - Ton ; telefoonnr IVN.maasduinen@live.nl 6

7 Onze Kleine Wildernis voor Scharrelkids Avonturen langs het Smokkelpad voor kinderen om de natuur te ontdekken en erin te spelen met natuurlijke materialen. Juist in een tijd van commerciële speeltuinen en veilige speeltoestellen is hier weer ruimte om al spelend de natuur te ontdekken. Middels het thema smokkelen wordt de geschiedenis tot leven gebracht langs smokkelpaadjes en onzichtbare grensovergangen. Op maandag 27 juni van uur komen schoolklassen van Veldense en Duitse kinderen (ca. 60 stuks). De Duitse en Veldense kinderen worden onder elkaar gemengd en verdeeld in groepjes van 10 tot maximaal 15 kinderen. Ze stellen zich aan elkaar voor. Ze lopen een korte route naar het scharrelbos, via de zandweg naar de grensbeek en van hieruit terug naar Jagersrust. 7

8 Onderweg komen ze het smokkelvrouwtje Annetanne tegen, die stiekem vraagt of de kinderen ook aan smokkelen zijn en wat ze dan wel niet smokkelen. Bij de smokkelvallei zit de smokkelman op het bankje en is de weg kwijt. Hij moet naar Duitsland. Op de terugweg bij de grensovergang wacht de douane Harrie hun op of ze niets toevallig hebben gesmokkeld. Smokkelman Gerard wordt gepakt op het smokkelen van boter. Hij moet alles inleveren. De kinderen hebben de kleine blokken goed verstopt tussen de kleren en leveren alles in Beej de Grens met als beloning ranja. De groep met de meeste punten heeft gewonnen. Met dank aan de IVN Gidsen : Francien, Mieke, Wiel, Henny, Harrie, Jo, Ton en Jos. Met als beloning een echte Veldense pannenkoek. 8

9 Biologisch Natuur akkerbeheer. Het project (een samenwerking tussen IVN Maasduinen, het Limburgse landschap en een biologische agrariër) wat in Velden is opgestart vordert. Als vers lid van de Maasduinen kwam mij het project op de jaarvergadering ter ore. Een van de middelen om de doelstellingen te halen was mensen uit het AZC hierin te betrekken. Voor vluchtelingenwerk heb ik wel belangstelling. Twee vliegen in een klap dus. Ton heeft het project bij het AZC toegelicht. Het AZC zag het project wel zitten maar er moest wel zekerheid zijn over de aansprakelijkheid. De gemeente heeft wel een verzekering voor vrijwilligers,maar vallen asielzoekers hier ook onder, temeer daar zij geen lid zijn van de vereniging. Uiteindelijk bleek dit het geval te zijn. Wel is de waarschuwing gegeven dat het AZC zorgt voor tijdelijke opvang en dat volgende week een groepje vrijwilligers plotseling kan weg zi jn. (toewijzing van een woning elders, verandering van status) De activiteitenbegeleider binnen het AZC (Rik Schotman) is zeer actief. Hij werft binnen het AZC en wijst op Nederlandse manieren (afspraak is afspraak en op tijd zijn hoort er ook bij). Het Limburgse Landschap (in deze Bart v.d. Linden) zorgt voor aansturing en materiaal. Met regelmaat houdt hij een oogje in het zeil. En ik, als niet natuurkenner, steek hier veel van op. 1x/week pik ik onze jongens bij het AZC op en gaan we aan het werk in de Ravenvennen (tot nu toe in heidegebied weghalen van dennen en berken). Het is ongewoon werk, ook voor mij, waarbij je continu voorover staat. Dus na 2 uur hebben wij het pijpje leeg. 9

10 Als de tijd het toelaat rijd ik wel eens een stukje om zodat ze wat van de omgeving zien. Een keer hebben we in plaats van werken een wandeling gemaakt op de Hamert. Van ons groepje spreekt er een Engels. Maar het komt ook voor dat hij er niet bij is om een of andere reden en dan ben je aangewezen op primitieve vormen van communicatie (aanwijzen). En bij de koffie oefenen we maar rijtjes: maandag, dinsdag, woensdag 1, 2, 3, Tijdens de terugreis naar het AZC gaf ik voorrang aan een fietsende dame die wat langer tijd nodig had, waarop mijn buurman in de auto maar naar de claxon bleef wijzen. Onbegrijpelijk dat je die niet gebruikt. - - Ik weet niet veel van hun levens. Ik weet niet hoe hun toekomst er uit zal gaan zien. Maar we zijn samen aan het werk geweest. Ik heb daar een goed gevoel bij. Van Rik krijg ik terug dat zij er ook heel enthousiast over zijn. Wat willen we nog meer? Tekst en foto s ; Harry van Heijster 10

11 IVN Natuur PICKNICK Kijk ook eens op Vandaag 01 juni hebben we een korte route gewandeld naar de grote scharrelhut. De hele ochtend heeft het geregend, maar de middag was gelukkig warm en droog. Vanaf het erf zijn we langs de weilanden gewandeld. Lei Geelen vertelt over de boerderij en alles wat er groeit en bloeit. De bomen staan nu volop in het blad en de wegbermen staan vol met grassen en wilde bloemen. Phacelia (Phacelia tanacetifolia) ook bijenbrood, bijenvoer of bijenvriend genoemd, is een eenjarige plant die tot de ruwbladigenfamilie (Boraginaceae) behoort en veel door honingbijen en hommels bezocht wordt. De plant komt in Nederland op sommige plaatsen verwilderd voor. Tekst en foto; Annet Weijkamp 11

12 En tussen al deze wilde bloemenpracht hebben we vandaag een picknick ; verzorgt door Max Kessels uit Lomm. Hij volgt de opleiding Horeca en was bereid om deze IVN Natuur PICKNICK te verzorgen. Zijn moeder Helmi rijdt de bestelauto voor en laad alle bakjes en schaaltjes met hapjes en broodjes uit. Met dank voor deze Donatie! Ria zorgde voor thee, Monique voor de koffie en Annie voor de kopjes, schotels, roerspanen en koffiemelk. De verrassing was groot voor onze mindervalide Biowalkers En het was even heel stil. Zodat we de zangvogels goed konden horen. Er werd echt genoten van deze maaltijd in de Natuur. Nadat iedereen was voldaan begon het zachtjes te regenen. Snel werd alles ingepakt en met de paraplu hoog werd de terugtocht aanvaard. Even later schijnt toch nog even de zon. Er wordt met plezier afscheid genomen van de scharrelvarkens. 12

13 AH Moestuintjes Kijk ook eens op Ik kon het niet laten en ben zelf aan de slag gegaan met mijn voorraad AH moestuintjes. Eerst de potjes uit het karton gehaald en in een bak met water gezet. De grond zwelt op en de zaadjes zijn er makkelijk in te duwen. Dan zet ik ze terug in de kweek bak en houd ze vochtig. Na enkele dagen komen de eerste groene blaadjes bven de grond. Altijd weer een wonderlijk gezicht ; de kracht van zo n kiemplantje dat de grond opzij duwt in de drang om naar het licht te groeien. Gelukkig heb ik de kaartjes erbij staan om te zien welke kruid of groente er groeit. Ze hebben nu volop licht nodig en voldoende water om verder te groeien. Als ze wat groter zijn moet ik ze overzetten in een grotere pot met goede potaarde. Hopelijk blijven de slakken nog even uit de buurt, zodat ze de kans krijgen om nog even door te groeien. Wordt vervolgt.. Foto;s en tekst: Annet Weijkamp 13

14 Slootjesdagen IVN Maasduinen kijk ook eens op Weet jij wat er allemaal bij jou in de sloot leeft? Kom alles te weten over het waterleven en de waterkwaliteit tijdens de IVN Slootjesdagen! Deze Slootjesdagen zijn extra bijzonder, omdat niet alleen kinderen en hun (groot)ouders maar ook bezoekers van Het Huis Van De Wijk Rozenhof zijn uitgenodigd om te komen ontdekken wat er leeft in de sloot. Sommige van de ouderen die hier komen hebben een beperking. Ze nemen hun eigen begeleiding mee in hun ontdekkingstocht rondom het water. libellarve kleine watersalamander slak 14

15 Tiendoornige stekelbaars Rugzwemmer Vlokreeft Geelgerande watertor 15

16 In de Rozenhof werd vol spanning door het raam gekeken wat wij aan het doen waren met onze emmers en schepnetten langs de sloot. Een enkele oudere liep mee naar buiten om het allemaal van dichterbij te bekijken. De emmers met waterdiertjes werden op tafel gezet in doorkijkbakken. Zo kon iedereen het goed zien. Het tiendoornige stekelbaarsje, de salamanders en de paardenbloedzuiger werden het meest bekeken. De bootsmannetjes en rugzwemmers waren het meest actief en dus erg leuk.. Het was verrassend hoeveel je nog vind in een sloot, waar ogenschijnlijk niets in gebeurt. Onder het genot van koffie en thee liet Gerard een klapper met mooie kleurplaten van padden, kikkers en salamanders rondgaan. Er werd volop gepraat en het was eigenlijk best leuk! Tekst en foto s; Henny Martens en Annet Weijkamp 16

17 Waarom vallen vogels niet uit de lucht? (En soms wel ) Vogels vliegen. Zo gaat dat nu eenmaal. Maar achter dit alledaagse natuurgebeuren schuilt een wereld aan vernuft, waar de menselijke techniek voorlopig nog niet aan kan tippen. Er is een zee genoemd naar een mens die probeerde te vliegen. Ikarus heette die jongeman en het liep slecht met hem af. Hij stortte neer in de Ikarische zee en werd door zijn vader Daedalus begraven op het Griekse droomeiland Ikaria. Al dat verdrietigs was niet nodig geweest als vader Daedalus beter naar de vogels had gekeken. Dan had hij gezien wat voor een perfectie er nodig is om te kunnen vliegen. Daarbij vergeleken was zijn poging hopeloos gestuntel. Hij gaf zijn zoon vleugels, gemaakt van was en veren. Met riemen bond hij ze aan zijn sterke, jonge armen. Uit alle macht zwaaide Ikarus ze op en neer en waarachtig hij vloog! Op die manier, vertelt het verhaal, ontsnapte de jongen uit zijn Kretenzische openlucht gevangenis en zette koers naar het Griekse vasteland. Enthousiast geworden steeg Ikarus te hoog en de warmte van de zon deed de was van zijn vleugels smelten. In een wolk van losse veren stortte hij in zee neer (Bron : Maandblad Grasduinen) Sinds de val van Ikarus zijn er heel wat vogels veilig de zee overgevlogen, voordat geraffineerde fotografische technieken aan het licht brachten hoe ongelofelijk knap de bewegingen zijn van een mus die tegen een muur opfladdert om daar een insect weg te pikken. Alle vogels stammen af van oerhagedissen. Hun schubbige pantser is veranderd in een soepel verendek. De evolutie heeft zijn uiterste best moeten doen om uit een betrekkelijk log reptiel een vogelachtig wezen te ontwikkelen. De grootste vliegende vogel is de Condor van de Andes met zijn spanwijdte van ruim vier meter. Eigenlijk is een veer een tot het uiterste fijn vertakte schub. Deze aanpassing geeft een vogel diverse voordelen. Met veren wordt het oppervlak van zijn voorpoten zo vergroot dat hij ze als vleugels kan gebruiken. Andere veren geven de vogel zijn gestroomlijnde vorm. Bovendien zijn veren erg belangrijk voor de lichaamstemperatuur van de vogel. Hij is er een warmbloedig dier mee geworden dat zijn spieren op elk gewenst moment kan activeren. Voor intensieve vliegbewegingen is een hoge verbranding nodig. Onder het verenkleed van een roodborstje heerst een constante koorts van 46,6 graden. Aanpassingen; Om voldoende transport van brandstof en zuurstof naar de spieren te garanderen heeft een vogel een meer dan normaal groot hart. Ook aan gewone longen heeft een vogel bij zijn vliegprestaties niet genoeg. Hij benut de ingeademde lucht beter dan welk dier ook, omdat hij ingebouwde luchtzakken heeft, die aan alle kanten de longen omringen. Als blaasbalgen jagen ze de eenmaal gebruikte lucht nog eens door de longen om er zoveel mogelijk zuurstof aan te onttrekken. Die luchtzakken maken bovendien de vogel licht. Ze zitten nergens in de weg want ze zijn vertakt tot in de botten toe. 17

18 Die botten zijn ook al anders dan normaal. Ze zijn van een uitgekiend lichte constructie, die in de menselijke techniek vaak is nagebootst. Ze zijn het best te vergelijken met een buizenframe. Om ze vervolgens stevigheid te geven zijn ze inwendig voorzien van structuren die aan stutten van mijngangen doen denken. Ook de beschermende schedel is uiterst zuinig geconstrueerd. Hij bestaat uit papierdunne beenplaten, die met richels en sponsachtige beenderstructuren aan elkaar zitten. Ook de wervelkolom heeft zich aan de vliegbewegingen moeten aanpassen. De ruggenwervels zijn vergroeid tot een star geheel. Een al te soepele rug zou een vliegende vogel alleen maar onstabiel maken. Daarentegen is de hals soepel en S- vormig gebogen, ook al is dat niet te zien aan bijvoorbeeld een koolmees. Met zo n nek kan de vogel zijn kop in een bepaalde stand houden, nogal belangrijk voor het navigeren bij hoge snelheden. Voor de meeste vogels is een goed stel poten van levensbelang, een stevig landingsgestel dat veerkrachtig het vogellijf moet kunnen opvangen. Het meest opvallende en essentiële onderdeel van vogels zijn de vleugels. Het zijn sterk aangepaste voorpoten die voorzien zijn van een vlieghuid en een bevederde hand. Enorme borstspieren leveren de kracht om ze op en neer te bewegen met voldoende luchtweerstand om de vogel omhoog te tillen. Die biceps zijn zo enorm dat ze wel de helft van het totale gewicht van het dier uitmaken. Om ze bevestigen is het borstbeen uitgegroeid tot een reusachtige kam. Nu zou u even kunnen gaan denken dat dankzij de bijzonder bouw vogels altijd en overal kunnen vliegen waarheen ze maar willen. Maar, nee, vliegen is moeilijker dan menigeen denkt. Het is eerder zo dat bepaalde type vogels onder bepaalde omstandigheden kunnen vliegen. Ooievaars zijn echte zweefvliegers. Tijdens hun trektochten zijn ze uiterst zuinig met hun vleugelslagen. Ze maken gebruik van opwaartse luchtstromingen om omhoog te komen en laten zich dan uitglijden naar de volgende thermiekzuil. Energieproblemen; deze techniek beheersen ze perfect boven land. Maar als ze op hun reis naar het zuiden een klein strookje water als de Bosporus bij Turkije moeten oversteken, schroeven ze zich eerst zover omhoog tot ze voor het blote oog onzichtbaar zijn. Vanuit die hoge positie durven ze een glijvlucht over het water aan. Kleine vogeltjes kampen soms met ernstige energieproblemen. Tijdens de trek vallen ze een enkele keer dood uit de lucht. Kleine zangertjes hebben niet een golvende vlucht omdat zoiets een aardig gezicht is, maar omdat ze niet langer dan een halve seconde hun vleugeltjes kunnen laten fladderen. De dalen tussen de vliegsprongetjes hebben ze nodig om de vliegspieren te laten rusten. Zuinigheid; meeuwen vliegen niet met een schip mee om brood te bedelen, maar om te profiteren van de zeewind die tegen het schip botst en omgebogen wordt tot stijgwind. Daarop zwevend kunnen ze enorme afstanden afleggen. Geen luiheid maar voorbeeldige zuinigheid met energie. Vliegen is een marginale kunst. Zelfs als een vogel van moeder natuur al die technische voordelen heeft meegekregen, betekent dat nog niet een probleemloos vrij leven in alle hoeken van het luchtruim. Ook bij vogels was vergaande specialisatie nodig om te overleven. 18

19 Die gaat zo ver dat je aan de vorm van de vleugels kunt zien hoe een bepaalde vogelsoort leeft. 1. De giervalk heeft sterke en gestroomlijnde, spitse vleugels om snel te manoeuvreren en voor pijlsnelle duikvluchten. 2. De lange smalle, stijve vleugels van de reuzenalbatros zijn ideaal voor lange glijvluchten boven zee. 3. Het moerassneeuwhoen heeft net als fazanten en patrijzen korte brede en gewelfde vleugels voor veel lift en een snelle start. 4. Gierzwaluwen zijn gebouwd voor topsnelheden. Hun vleugels zijn lang, smal en naar achteren gebogen om zo min mogelijk storende turbulenties te veroorzaken. 5. De buizerd heeft het vleugelmodel van de gieren en arenden, lang en breed met gevingerde toppen om turbulentie tegen te gaan, ideaal voor het zweven boven land. 19

IVN-Magazine September

IVN-Magazine September IVN-Magazine September Pagina 2 Pagina 3 Pagina 4 Pagina 5 Pagina 6 Uitnodiging Nazomerwandeling voor leden Beleefweek Limburg Nieuwe leden - OnsIVn Werkgroepen Programma Natuur in de Stad de roze sprinkhaan

Nadere informatie

Lente Activiteiten voor Jeugd en Jongeren. Werkgroepen IVN Maasduinen Vogels, Amfibieën en IVN Jeugd i.s.m. IVN Natuur leer- en speelpaden

Lente Activiteiten voor Jeugd en Jongeren. Werkgroepen IVN Maasduinen Vogels, Amfibieën en IVN Jeugd i.s.m. IVN Natuur leer- en speelpaden Speciale Bijlage Pak je rugzak en ga op ontdekkingsreis in de wereld van IVN Lente Activiteiten voor Jeugd en Jongeren Pagina 2 Pagina 3 Pagina 4 Pagina 5 Pagina 6 Pagina 7 Colofon Werkgroepen IVN Maasduinen

Nadere informatie

Nieuwsbrief April. Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen Groene Helden Limburg. Help de padden uit de put Met vluchtelingen de natuur in

Nieuwsbrief April. Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen Groene Helden Limburg. Help de padden uit de put Met vluchtelingen de natuur in Nieuwsbrief April Pagina 2 Colofon Pagina 3 Pagina 4 Programma April Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen Groene Helden Limburg Pagina 5 Pagina 6 Pagina 7-8 Pagina 9-10 Groen doet goed Help de padden

Nadere informatie

Bereikmeting Vereniging IVN. 1 mei 2018

Bereikmeting Vereniging IVN. 1 mei 2018 Bereikmeting 2017 Vereniging IVN 1 mei 2018 1 1 Inhoudsopgave 1. Introductie 3 2. Methode en respons 4 3. Interne organisatie 5 4. Bereik en activiteiten 6 4.1 Jeugd en jongeren 6 4.2 Volwassenen 8 4.3

Nadere informatie

Reflectiekaart. Vooraf: Wat moeten ze kunnen: Wat moeten ze kennen: Omschrijf wat kinderen volgens jou moeten kennen en kunnen

Reflectiekaart. Vooraf: Wat moeten ze kunnen: Wat moeten ze kennen: Omschrijf wat kinderen volgens jou moeten kennen en kunnen Reflectiekaart 3.2.3.09 Dieren uit de hele wereld met elkaar vergelijken en classificeren: ongewervelde dieren (insecten) / gewervelde dieren(vissen, amfibieën, reptielen, vogels, zoogdieren). Omschrijf

Nadere informatie

inhoud blz. Vleugels 3 1. Zweven 4 2. Vleugels om te zwemmen 5 3. De boemerang 6 4. Vogels op de grond 7 5. Het geheim van vliegen 8 6.

inhoud blz. Vleugels 3 1. Zweven 4 2. Vleugels om te zwemmen 5 3. De boemerang 6 4. Vogels op de grond 7 5. Het geheim van vliegen 8 6. Vleugels inhoud blz. Vleugels 3 1. Zweven 4 2. Vleugels om te zwemmen 5 3. De boemerang 6 4. Vogels op de grond 7 5. Het geheim van vliegen 8 6. Snelle vleugels 9 7. Geboren zonder vleugels 10 8. Zaden

Nadere informatie

Programma Natuur Avonturen

Programma Natuur Avonturen Programma Natuur Avonturen voor basisscholen Landgoed De Hoevens Alphen/Goirle i.s.m. Scholenwerkgroep IVN Tilburg Algemene informatie Landgoed De Hoevens Coördinator natuureducatie: Fran Husstege Bezoekadres:

Nadere informatie

Nieuwsbrief Januari. Algemene Jaarvergadering. Open Inloop Tuinvogels in de Vilgaard. Beheer in de bossen Waar Landbouw en Natuur samen komen

Nieuwsbrief Januari. Algemene Jaarvergadering. Open Inloop Tuinvogels in de Vilgaard. Beheer in de bossen Waar Landbouw en Natuur samen komen Nieuwsbrief Januari Pagina 2 Pagina 3 Pagina 4 Colofon Programma Januari Algemene Jaarvergadering Pagina 5 Pagina 6-7 Pagina 8 Pagina 9 Pagina 10 Pagina 11 Pagina 12-14 Pagina 15-16 Open Inloop Tuinvogels

Nadere informatie

Zaterdag 24 Juni. Vier sluisentocht. Vandaag lekker met boot mee.

Zaterdag 24 Juni. Vier sluisentocht. Vandaag lekker met boot mee. Vrijdag 23 Juni, Sietske op gehaald in Arnhem om op vakantie te gaan naar Limburg. Eerst nog even naar Veenendaal om Janine en Eelco op te halen, nu kan de vakantie echt beginnen. Onderweg lekker ons broodje

Nadere informatie

Verslag vogelexcursie De Maasheggen

Verslag vogelexcursie De Maasheggen Verslag vogelexcursie De Maasheggen 13-05-2017. Foto Jan Mattaar Met een kleine groep van 7 mensen vertrekken we om 8 uur in 2 auto s met weinig wind, zon en een aangename temperatuur naar de Maasheggen

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Totaal materialen heide Materialen per groepje 1A Sporen van grazers 3 Witte bakken 3 Pincetten Zoekkaart bos- en heideplanten 1B Dennen trekken Handschoenen voor elk kind Zoekkaart bos- en heideplanten

Nadere informatie

Het IVN lidmaatschap van de VNMW. Wat doen we er mee, wat kost het en wat levert het op. Plus een voorstel ter verbetering.

Het IVN lidmaatschap van de VNMW. Wat doen we er mee, wat kost het en wat levert het op. Plus een voorstel ter verbetering. Het IVN lidmaatschap van de VNMW Wat doen we er mee, wat kost het en wat levert het op. Plus een voorstel ter verbetering. Info voor onze nieuwste leden De VNMW werd in 1990 opgericht als paraplu vereniging

Nadere informatie

Nieuwsbrief Augustus. Bestuur IVN Maasduinen. Ledenavond Nachtvlinders

Nieuwsbrief Augustus. Bestuur IVN Maasduinen. Ledenavond Nachtvlinders Nieuwsbrief Augustus Pagina 2 Colofon Pagina 3 Pagina 4 Programma Augustus Ledenavond Nachtvlinders Pagina 5 Vanwaar komt de geur van regen? Pagina 6 Slakkenoverlast Pagina 7 Jeugd op vakantie Pagina 8-9

Nadere informatie

Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen. Wandeling over de Schandelose Heide Onderzoek Gladde Slang Wereld Vis Migratiedag

Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen. Wandeling over de Schandelose Heide Onderzoek Gladde Slang Wereld Vis Migratiedag Nieuwsbrief Juni Pagina 2 Colofon Pagina 3 Programma Juni Activiteiten IVN Werkgroepen Maasduinen Pagina 4-5 Pagina 6 Pagina7-8 Pagina 9 Pagina 10 Pagina 11-12 Pagina 13 Pagina 14-15 Pagina 16 Over Bomen,

Nadere informatie

Bereikmetingen IVN Limburg 2013

Bereikmetingen IVN Limburg 2013 Bereikmetingen IVN Limburg 2013 Rapportage bereikmeting Limburgse IVN afdelingen Bestuur IVN District Limburg, 20 januari 2015 Inhoud Samenvatting... 1 Bereik per regio of afdeling... 1 Nadere toelichting...

Nadere informatie

Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben

Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben Droppie in de Kwebben Hallo allemaal! Wat fijn dat jullie straks naar de Kwebben in Vught gaan! Mijn naam is Droppie en ik weet alles over water. Wist je dat water

Nadere informatie

IVN-Magazine Augustus

IVN-Magazine Augustus IVN-Magazine Augustus Pagina 2 Pagina 3 Werkgroepen Programma Gegevens bescherming en publicatie van foto;s. Pagina 4 Bosuil van takkeling tot uilen Pagina 5-6 Opening IVN Insectenoase Pagina 7 Internationale

Nadere informatie

Introductieles. Vogels in de klas. groep 7/8. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen

Introductieles. Vogels in de klas. groep 7/8. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen Leerkracht Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 7-8 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les activeren de leerlingen hun

Nadere informatie

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen Handleiding leerkracht Vogels in de klas Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les

Nadere informatie

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters.

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Over dit boek De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Dit boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over een man die vlucht naar Europa.

Nadere informatie

Bibliotheek Inhoud per categorie

Bibliotheek Inhoud per categorie A1 Biologie Atlas bij de biologie Boek A1 Biologie De evolutie van het leven Boek A1 Biologie De ontwikkeling van het leven Artikel A1 Biologie Het ontstaan van het leven Artikel A1 Biologie Indeling van

Nadere informatie

Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn

Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn Oom Remus bron. Z.n., z.p. ca. 1950 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/remu001twee01_01/colofon.php 2010 dbnl / erven J.C. Harries 2 [Het

Nadere informatie

IVN-Magazine Augustus

IVN-Magazine Augustus IVN-Magazine Augustus www.ivn.nl/afdeling/maasduinen/aanmeld-formulier-ivn-maasduinen Pagina 2 Pagina 3 Werkgroepen Programma Pagina 4 Pagina 5-6 Pagina 7 Pagina 8-11 Pagina 12-14 Pagina 15 Project wildcamera

Nadere informatie

PROGRAMMA 2015 INSTITUUT VOOR NATUUREDUCATIE EN DUURZAAMHEID AFDELING BEST

PROGRAMMA 2015 INSTITUUT VOOR NATUUREDUCATIE EN DUURZAAMHEID AFDELING BEST PROGRAMMA 2015 INSTITUUT VOOR NATUUREDUCATIE EN DUURZAAMHEID AFDELING BEST KIJK OP ONZE WEBSITE VOOR MEER INFORMATIE OVER DE GENOEMDE ACTIVITEITEN EN OM U AAN TE MELDEN, INDIEN NODIG JANUARI 2015 vrijdag

Nadere informatie

Cadeautjes van de natuur

Cadeautjes van de natuur Cadeautjes van de natuur Een gedicht dat zegt dat ieder mens bijzondere talenten heeft. Ieder mens is uniek en bijzonder. En mag er zijn! Praat met de kinderen over hun talenten. Wat vinden ze leuk om

Nadere informatie

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft

Nadere informatie

Lente. groep 3, 4 en 5

Lente. groep 3, 4 en 5 Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14

Nadere informatie

Jaarverslag IVN-Apeldoorn Jaarverslag 2017 samenvatting - Pagina 1 -

Jaarverslag IVN-Apeldoorn Jaarverslag 2017 samenvatting - Pagina 1 - Jaarverslag 217 IVN-Apeldoorn Jaarverslag 217 samenvatting - Pagina 1 - IVN Apeldoorn - Jaarverslag 217 - Samenvatting IVN-afdeling Apeldoorn wil bijdragen aan een duurzame samenleving door uitvoering

Nadere informatie

ENQUÊTE VAN IVN NIJKERK

ENQUÊTE VAN IVN NIJKERK December 2015 ENQUÊTE VAN IVN NIJKERK Deze enquête is gericht aan alle leden en donateurs van de natuurvereniging IVN Nijkerk. Het doel van de enquête is IVN Nijkerk inzicht te geven in welke richting

Nadere informatie

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Doelgroep: Groep 6 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Groepjes Duur: ± 30 minuten Doel van de opdracht: Leerlingen leren wat het favoriete voedsel

Nadere informatie

Lang leve de buitenkids!

Lang leve de buitenkids! Contact Bezoekerscentrum Oisterwijk Natuurmonumenten Van Tienhovenlaan 4 5062 SK Oisterwijk Tel. (013) 591 5000 @ bc.oisterwijk@natuurmonumenten.nl i www.natuurmonumenten.nl facebook.com/natuurmonumenten

Nadere informatie

IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE

IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE Beleidsplan IVN Deventer 2013-2014 Het bestuur van IVN-Deventer wil met dit beleidsplan haar visie en missie uiteen zetten en van daaruit haar plannen voor

Nadere informatie

IVN-Magazine April. Welkom aan nieuwe leden; Heleen Verbeek. Intro Nieuwe cameraman

IVN-Magazine April. Welkom aan nieuwe leden; Heleen Verbeek. Intro Nieuwe cameraman IVN-Magazine April Pagina 2 Pagina 3-4 Pagina 5-6 Werkgroepen Programma Libellenlezing Pagina 7 Pagina 8-11 Pagina 12-13 Pagina 14-17 Pagina 18 Pagina 19 Pagina 20-21 Intro Nieuwe cameraman Algemene Leden

Nadere informatie

Is dat soms een bootsmannetje?

Is dat soms een bootsmannetje? Zaterdag 13 juni het weer was beter dan verwacht. Overdag nog wat regen, maar 's avonds zo goed als droog. En dat kwam goed uit, want juist 's avonds begon de soortenzoekdag. Zelfs al had het geregend,

Nadere informatie

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden

Nadere informatie

Dit is een download bij het artikel Omdat je het kunt uit JOP COACH magazine, nr

Dit is een download bij het artikel Omdat je het kunt uit JOP COACH magazine, nr Honger! (voor jonge kinderen) Drie kinderen lopen naar school. Opeens zien ze een heel rare man in oude kleren. Hij vraagt om een beetje geld voor eten. Natuurlijk schrikken de kinderen en denken ze aan

Nadere informatie

Oecumenische Viering. 16 juli, 2017, Grote of St. Gudulakerk

Oecumenische Viering. 16 juli, 2017, Grote of St. Gudulakerk Oecumenische Viering 16 juli, 2017, Grote of St. Gudulakerk Thema: Geef de wereld (een) kleur! Voorgangers: Ds. J.W. Drost (Protestantse gemeente Lochem) en Mevr. T. Roosenbeek (Apostolisch genootschap)

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN DE BEESTENBENDE

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN DE BEESTENBENDE LESBRIEVEN LEERKRACHTENBESTAND LESBRIEF 7: LOT DE ROBOT (DEEL1) AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN DE BEESTENBENDE Copyright De Uitvinders Uitgave 2016 Versie 1.0 LESBRIEVEN LEERKRACHTENBESTAND LESBRIEF

Nadere informatie

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen Leerkracht Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les activeren de leerlingen hun

Nadere informatie

Het onderzoek van de burgemeester 5/6

Het onderzoek van de burgemeester 5/6 Het onderzoek van de burgemeester De burgemeester hoorde dat kinderen ongerust zijn. Nee, ze zijn niet bang voor onweer of harde geluiden. Ze maken zich zorgen over de natuur. Dieren krijgen steeds minder

Nadere informatie

Project: Duurzaamheid

Project: Duurzaamheid : Project Wat is duurzaamheid? Vanuit dit project gaan we kijken naar wat duurzaamheid is. Het klinkt eigenlijk best wel sjiek! Het klinkt als iets dat heel lang mee gaat. Maar wat is duurzaamheid nu eigenlijk?

Nadere informatie

Aardoliealarm in het bos

Aardoliealarm in het bos de graad > Landbouw > lesmateriaal > spelkaarten Aardoliealarm in het bos BIOBOER Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5

Nadere informatie

Ik laat je ontdekken hoe de mensen hier vroeger leefden. En je leert over de omgeving; over de grond, de bomen en de beestjes.

Ik laat je ontdekken hoe de mensen hier vroeger leefden. En je leert over de omgeving; over de grond, de bomen en de beestjes. HALLO! IK BEN EDDY DE EGEL. VANDAAG NEEM IK JE MEE OP ONTDEKKING IN DE SPITKEET! WIJ EGELS SCHARRELEN AL HEEL LANG TUSSEN DE MENSEN. MEESTAL ZIE JE ONS NIET MAAR WIJ ZIEN VAN ALLES! Ik laat je ontdekken

Nadere informatie

groep aug sept okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli

groep aug sept okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli Lesaanbod 2018-2019 Bokkesprong Les groep aug sept okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli Alles voor een Pannenkoek 1/2 X X Wauw 't leeft 1/2 X X Melk 3/4 X X X In de sloot, uit de sloot 3/4 X X Amfibieën

Nadere informatie

Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2)

Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2) Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2) Toen God begon met zijn schepping, was het donker en leeg. Maar God zei: Laat er licht zijn! En opeens was er licht. Nu was het niet donker meer, maar nog

Nadere informatie

TRANSPORT 3.5 Krachten

TRANSPORT 3.5 Krachten Schooljaar: 2015-2016 TRANSPORT 3.5 Krachten KLAS 2A 2B 2C 2D 2G Algemene Techniek Mnr. Baromeo 1. Transport & Krachten Op transportmiddelen kunnen de volgende krachten werken. 1) Aandrijvingskracht (de

Nadere informatie

groep aug sept okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli

groep aug sept okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli Lesaanbod 2018-2019 Wilgenhof Les Alles voor een pannenkoek 1/2 X X X groep aug sept okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli Beestenboel 1/2 X X X Melk 3/4 X X In de sloot, uit de sloot 3/4 X X X Amfibieën

Nadere informatie

Sport en Spel 4+ 4 april 23 mei In het speellokaal begeleidt Ouafae sport en spelactiviteiten voor de kinderen vanaf 4 jaar.

Sport en Spel 4+ 4 april 23 mei In het speellokaal begeleidt Ouafae sport en spelactiviteiten voor de kinderen vanaf 4 jaar. Villa Specials april t/m juli Villa Newton MAANDAG Judo (locatie Villa Bons) 4+ 6+ 8+ (sessies van 4 keer, daarna is er mogelijkheid tot lid worden van Judo vereniging Jishin tegen gereduceerd tarief)

Nadere informatie

Sinds 1 januari 2014 zijn ANBI s verplicht om op hun eigen internetsite bepaalde gegevens te publiceren.

Sinds 1 januari 2014 zijn ANBI s verplicht om op hun eigen internetsite bepaalde gegevens te publiceren. Sinds 1 januari 2014 zijn ANBI s verplicht om op hun eigen internetsite bepaalde gegevens te publiceren. In dit document staan de vereiste gegevens volgens onderstaande inhoudsopgave. Inhoudsopgave Naam

Nadere informatie

Activiteiten bij De Helderse Vallei - juli 2019

Activiteiten bij De Helderse Vallei - juli 2019 De Helderse Vallei is een natuurcentrum op loopafstand van het Noordzeestrand. Bekijk de natuurexpositie, doe mee met een excursie of struin in de gezellige winkel. Vanaf De Helderse Vallei zijn er wandel,

Nadere informatie

Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik

Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Voor Rune s vijfde verjaardag. Voor hem, zijn vriendjes en zijn klasgenootjes

Nadere informatie

AKTIVITEITENOVERZICHT

AKTIVITEITENOVERZICHT AKTIVITEITENOVERZICHT nummer 2 FEBRUARI 2019 Mannensoos iedere dinsdagmorgen in de Vurkaomer voor alle mannen 55+ Kom gezellig buurten, kaarten of met gezelschapsspelen meedoen. De tuinploeg gaat eerst

Nadere informatie

( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL:

( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: ( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: GROEP:.. BOOM IN DE ZOMER(beuk, esdoorn, berk) waarneemvel 1a WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 1. WELK SCHORSPLAATJE PAST BIJ JE BOOM? (kruis aan) hoe voelt deze schors?:

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8 Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel Opruimen

Nadere informatie

Het Drakenfeestje. Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik

Het Drakenfeestje. Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Lies is een speciaal el e: door een ongeluk in haar jeugd kan ze niet vliegen en toveren. Toch houdt Lies van avonturen. Het Drakenfeestje Maar wat kan ze doen als er plotseling een draak in Bosopdeheuvel

Nadere informatie

Beestige bundel van: 1

Beestige bundel van: 1 Beestige bundel van: 1 2 Ordening van organismen organisme = een levend wezen, iets wat leeft. Er zijn meer dan anderhalf miljoen soorten organismen. Om een overzicht te krijgen worden deze organismen

Nadere informatie

Activiteiten bij De Helderse Vallei - maart 2016

Activiteiten bij De Helderse Vallei - maart 2016 dinsdag 1 maart en donderdag 3 maart: Aan de slag op de kinderboerderij 14.30-16.00 uur Kom kijken welke dieren er allemaal op de kinderboerderij leven! Je ontdekt hoe de dieren heten, wat ze eten, welk

Nadere informatie

De eekhoorn kon niet slapen. Hij liep van zijn deur om zijn tafel heen naar zijn kast, bleef daar even staan, aarzelde of hij de kast zou opendoen,

De eekhoorn kon niet slapen. Hij liep van zijn deur om zijn tafel heen naar zijn kast, bleef daar even staan, aarzelde of hij de kast zou opendoen, De eekhoorn kon niet slapen. Hij liep van zijn deur om zijn tafel heen naar zijn kast, bleef daar even staan, aarzelde of hij de kast zou opendoen, deed hem niet open, liep langs de andere kant van de

Nadere informatie

Blijde Wei. Lesaanbod

Blijde Wei. Lesaanbod Lesaanbod 2018-2019 Blijde Wei Les *Schooltuinieren loopt door van februari 2019 tot oktober 2019 Gratis les Iedere groep mag zich 1x inschrijven voor een gratis les. Ieder kind mag in zijn basisschoolperiode

Nadere informatie

Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen

Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen Hier zien jullie alweer de derde uitgave van ons jeugdblad. Ook nu heeft de Oele weer heel wat te vertellen. Lees maar gauw. Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen Zoogdieren

Nadere informatie

IVN - Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid

IVN - Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid IVN - Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid Afdeling Alphen aan den Rijn en omstreken 5-10-2013 ivn alphen aan den rijn 1 Over IVN Landelijke Organisatie Doelstelling Organisatie IVN Alphen aan

Nadere informatie

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen.

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Amfibieën Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker Inhoud 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Hulpmiddel Prezi les 1: http://prezi.com/hwpatwdyvqpv/?utm_campaign

Nadere informatie

Jaarverslag Jaarverslag jarig jubileum. Ledenactiviteiten en projecten. Excursies. Natuurcursussen. Natuurdag

Jaarverslag Jaarverslag jarig jubileum. Ledenactiviteiten en projecten. Excursies. Natuurcursussen. Natuurdag Jaarverslag 218 7 jarig jubileum Natuureducatie voor scholieren Ledenactiviteiten en projecten Excursies Natuurcursussen Natuurdag Jaarverslag 218 Boomfeestdag in Park Zuidbroek IVN Apeldoorn - Jaarverslag

Nadere informatie

Aanmelden en/ of afmelden kan alleen via KindPlanner.

Aanmelden en/ of afmelden kan alleen via KindPlanner. Beste ouders, Voor u ligt het programma voor de zomervakantie. Om de dagen waarop een uitstapje gepland staat zo soepel mogelijk te laten verlopen, vragen wij u uw kind vóór 09:30 uur te brengen! Aanmelden

Nadere informatie

Limburgs Landschap. natuurboekje van

Limburgs Landschap. natuurboekje van Limburgs Landschap natuurboekje van zomer 2011 Hoi! Ze heet vleermuis maar ze is geen muis. Ze vliegt als de beste maar ze is geen vogel. Ze heeft ogen maar ze kijkt vooral met haar oren. Ze maakt geluiden

Nadere informatie

Werkstuk door M woorden 15 juni keer beoordeeld. Wat zijn Pterosauriërs Inleiding:

Werkstuk door M woorden 15 juni keer beoordeeld. Wat zijn Pterosauriërs Inleiding: Werkstuk door M. 1487 woorden 15 juni 2001 7 70 keer beoordeeld Vak Biologie Wat zijn Pterosauriërs Inleiding: Dit werkstuk gaat over Pterosauriërs, ik heb hiervoor gekozen omdat ik dit nog de meest interessantste

Nadere informatie

Op speurtocht in De Maashorst

Op speurtocht in De Maashorst Op speurtocht in De Maashorst Verslag veldlesproject 2016 Met het veldlesproject "Op speurtocht in De Maashorst" krijgen schoolkinderen een unieke natuurbelevenis op een plek waar hard wordt gewerkt aan

Nadere informatie

IK HEB JE! Kindertour Jacht met de camera

IK HEB JE! Kindertour Jacht met de camera KLIK! IK HEB JE! Kindertour Jacht met de camera Dit avonturierspaspoort is van: Bij de opdrachten in het boekje zie je steeds een icoon (plaatje) staan. Dit plaatje komt overeen met de ruimte waar je de

Nadere informatie

Nieuwsbrief Cursusproject De Ronde Venen April 2019

Nieuwsbrief Cursusproject De Ronde Venen April 2019 Nieuwsbrief Cursusproject De Ronde Venen April 2019 Beste lezer, Hoewel ons voorjaarsprogramma nog niet is afgelopen, zijn we al druk bezig met de organisatie en voorbereiding van het programma voor het

Nadere informatie

Op het strand. Ben jij ook wel eens aan zee geweest? En heb je toen ook schelpen gezocht? Waar was jij in de vakantie? Ik was. mesheft.

Op het strand. Ben jij ook wel eens aan zee geweest? En heb je toen ook schelpen gezocht? Waar was jij in de vakantie? Ik was. mesheft. Op het strand Els en Tim zijn terug. Ze zijn op vakantie geweest. Helemaal naar Frankrijk. Ze hebben daar gespeeld met nieuwe vriendjes. Ook hebben ze gezwommen in zee. Op het strand lagen mooie schelpen.

Nadere informatie

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Groepjes Duur: ± 30 minuten Doel van de opdracht: Leerlingen leren wat het favoriete voedsel

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Bijgeloof 2. Getallen: geluk en ongeluk 3. Het hoefijzer 4. Het klavertje vier 5. Afkloppen op hout 6. Ladders 7.

inhoud blz. 1. Bijgeloof 2. Getallen: geluk en ongeluk 3. Het hoefijzer 4. Het klavertje vier 5. Afkloppen op hout 6. Ladders 7. Bijgeloof inhoud blz. 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8. De paraplu 10 9. Spinnen 11 10. Spiegels

Nadere informatie

Nieuwsbrief Juli. Julimaand vakantie maand. Korstmos onder de loep

Nieuwsbrief Juli. Julimaand vakantie maand. Korstmos onder de loep Nieuwsbrief Juli Pagina 2 Pagina 3 Colofon Bestuur Pagina 4 Pagina 5 Pagina 6 Pagina 7-8 Pagina 9-12 Pagina 13 Pagina 14 Pagina 15 Pagina 16 Programma Juli Julimaand vakantie maand Melkdrupjes Wandelapp

Nadere informatie

LESMAP BIJ DE VOORSTELLING

LESMAP BIJ DE VOORSTELLING LESMAP BIJ DE VOORSTELLING Kinder- en poppentheater PROPOP Steenweg op Oosthoven 114-2300 Turnhout Tel: 014-42.33.22 - fax 014: - 42.43.55 website: www.propop.be email: info@propop.be 1. Over Ati Ati is

Nadere informatie

Natuuractiviteiten voor Basisscholen 2013 / 2014

Natuuractiviteiten voor Basisscholen 2013 / 2014 Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard (SN&LZW) zet zich in voor behoud en verbetering en duurzaamheid van Natuur en Landschap in de Zwijndrechtse Waard. De IVN-schoolgidsen verzorgen natuur-

Nadere informatie

Kinderen kunnen én willen niet zonder natuur

Kinderen kunnen én willen niet zonder natuur Natuurbeleving als vaste waarde in een veranderende wereld Education is the most powerful weapon which you can use to change the world - Nelson Mandela September 2014 1 Kinderen kunnen én willen niet zonder

Nadere informatie

BIOBOER. Maar vandaag is het aardoliealarm. Kijk op je aardoliekaart of er voor jou een probleem is.

BIOBOER. Maar vandaag is het aardoliealarm. Kijk op je aardoliekaart of er voor jou een probleem is. BIOBOER 1 Hoe het elk jaar gaat... Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5 vakjes vooruit! Maar vandaag is het aardoliealarm.

Nadere informatie

Voorbereiding post 3. Even schrikken Groep

Voorbereiding post 3. Even schrikken Groep Voorbereiding post 3 Even schrikken Groep 1-2-3-4 Welkom bij IVN Valkenswaard Dit is de Powerpointserie als voorbereiding op post 3: Even schrikken, voor groep 1 t/m 4. Inhoud: Algemeen Verhaal over het

Nadere informatie

LITURGIE VOOR DE AANGEPASTE KERKDIENST OP ZONDAG 19 MEI 2019

LITURGIE VOOR DE AANGEPASTE KERKDIENST OP ZONDAG 19 MEI 2019 LITURGIE VOOR DE AANGEPASTE KERKDIENST OP ZONDAG 19 MEI 2019 Thema: Wie heeft dat gemaakt? Voorganger : Ds. Fokko Kuipers Muzikale medewerking wordt verleend door: Muzikale groep uit Vierhouten Beamer

Nadere informatie

Nieuwsbrief 3. Jaargang 18 woensdag Ontwikkelingen rond het IKC

Nieuwsbrief 3. Jaargang 18 woensdag Ontwikkelingen rond het IKC Nieuwsbrief 3 Jaargang 18 woensdag 26-09-2018 De Schakel in ontwikkeling Actief leren! Ontwikkelingen rond het IKC Begin september zijn alle medewerkers van ons toekomstige IKC bij elkaar geweest. Door

Nadere informatie

Nieuwsbrief November. Inloop avond presentatie IVN werkgroepen Foto presentatie Reis door Schotland. Verslag Vogelexcursie Zeeland

Nieuwsbrief November. Inloop avond presentatie IVN werkgroepen Foto presentatie Reis door Schotland. Verslag Vogelexcursie Zeeland Nieuwsbrief November Pagina 2 Pagina 3 Pagina 3 Pagina 4 Pagina 5 Colofon Programma November Natuurwerkdag Inloop avond presentatie IVN werkgroepen Foto presentatie Reis door Schotland Pagina 6-7 Pagina

Nadere informatie

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Kijk goed naar deze boom om te zien of het

Nadere informatie

Het Petje Henk Kuiper. uit eigen pen deel 8 De Stiep Educatief

Het Petje Henk Kuiper. uit eigen pen deel 8 De Stiep Educatief Het Petje Henk Kuiper uit eigen pen deel 8 De Stiep Educatief Het Petje Een herinnering uit de oorlog. Vader en Klaas zijn door de Duitsers gevangen genomen. Geert en Jan mogen op bezoek in de barak. Kleine

Nadere informatie

Nieuwsbrief Vogelwerkgroep IVN Oisterwijk

Nieuwsbrief Vogelwerkgroep IVN Oisterwijk 4 e jaargang 2014 editie gierzwaluw 1 Nieuwsbrief Vogelwerkgroep IVN Oisterwijk Gierzwaluwwerkgroep Oisterwijk een samenwerkingsverband tussen vogelwerkgroep IVN Oisterwijk en vogelwerkgroep Midden-Brabant.

Nadere informatie

Inleiding Doelgroep Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen... 4

Inleiding Doelgroep Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen... 4 1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Opzet van de lescyclus... 4 2.1. Algemeen doel... 4 2.2. Doelstellingen... 4 3. Relatie met de kerndoelen & natuurmethoden... 5 4. Voorbereidende activiteit

Nadere informatie

Methodiek van het gidsen

Methodiek van het gidsen Methodiek van het gidsen De interactie tussen de natuur de gids- en de deelnemers. Er bestaat niets zonder de natuur. WANNEER IS EEN GEGIDSTE WANDELING GESLAAGD? ANALYSE VAN DOCUMENT KALENDERWANDELING

Nadere informatie

inhoud 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8.

inhoud 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8. Bijgeloof inhoud 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8. De paraplu 10 9. Spinnen 11 10. Spiegels en

Nadere informatie

Spreekbeurt roofvogels

Spreekbeurt roofvogels Spreekbeurt roofvogels Roofvogels algemeen Er zijn zo n 300 verschillende soorten roofvogels. Daarvan komen er ongeveer 30 in Nederland voor. Roofvogels zijn vogels die prooien vangen, doden, en opeten.

Nadere informatie

Woordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met

Woordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met Woordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met bladeren die groeit. De rots: een heel grote steen op

Nadere informatie

Ons vakantieverblijf in De Lutte.

Ons vakantieverblijf in De Lutte. Ons vakantieverblijf in De Lutte. Louwra Herman Arwin Els Barry Will Frans Marjolein Willie VRIJDAG 21-06-2013 Vandaag begint onze vakantie. Arwin en Herman stappen in de bus in Veenendaal en de andere

Nadere informatie

Wandelen in Echt in het natuurgebied de Doort.

Wandelen in Echt in het natuurgebied de Doort. Wandelen in Echt in het natuurgebied de Doort. Het is een mooie zondag middag. De zon schijnt volop, en het is niet koud. Een fijne dag om lekker te gaan wandelen met het IVN. Om 13.00u hebben we samen

Nadere informatie

Aanbod NME voorjaar 2014

Aanbod NME voorjaar 2014 Aanbod NME voorjaar 2014 Natuur- en milieueducatie (NME) Heemtuin Muntendam biedt een aanvulling op het reguliere schoolprogramma. We richten ons in de lessen vooral op zaken die in de klas minder snel

Nadere informatie

BMP Needse Achterveld 2007 Inventariseren van onder de paraplu

BMP Needse Achterveld 2007 Inventariseren van onder de paraplu BMP Needse Achterveld 2007 Inventariseren van onder de paraplu Op 25 februari was de eerste inventarisatie van het Achterveld gepland. In voorgaande jaren waren dat altijd koude ondernemingen, waarbij

Nadere informatie

uitga uitg v a e v 2013

uitga uitg v a e v 2013 Lente uitgave 2013 groep 3/4 inhoud blz. Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad

Nadere informatie

Vergeven is de schuld bij jezelf zoeken Vreemd hè? Je denkt dat iemand anders jou iets heeft aangedaan, en toch moet je de schuld bij jezelf zoeken.

Vergeven is de schuld bij jezelf zoeken Vreemd hè? Je denkt dat iemand anders jou iets heeft aangedaan, en toch moet je de schuld bij jezelf zoeken. Vergeven Wat is dat eigenlijk? Vergeven is de schuld bij jezelf zoeken Vreemd hè? Je denkt dat iemand anders jou iets heeft aangedaan, en toch moet je de schuld bij jezelf zoeken. Ik zal proberen om het

Nadere informatie

Activiteiten bij De Helderse Vallei - juli 2019

Activiteiten bij De Helderse Vallei - juli 2019 De Helderse Vallei is een natuurcentrum op loopafstand van het Noordzeestrand. Bekijk de natuurexpositie, doe mee met een excursie of struin in de gezellige winkel. Vanaf De Helderse Vallei zijn er wandel,

Nadere informatie

Nieuwsbrief September

Nieuwsbrief September Nieuwsbrief September Pagina 2 Pagina 3 Colofon Bestuur Pagina 4 Pagina 5 Programma September Ledenavond 27 oktober Pagina 6 Pagina 7 Pagina 8-9 Pagina 10 Pagina 11 Pagina 12-14 Pagina 15-16 Pagina 17-18

Nadere informatie

Het kikkerpad. veldwerk - onderbouw

Het kikkerpad. veldwerk - onderbouw Het kikkerpad veldwerk - onderbouw Inhoud: korte omschrijving opbouw en organisatie kikkertjeslied lessuggesties kopieerbladen: kleurplaat met versje handleiding begeleiding/ouders Milieu Educatie Centrum

Nadere informatie

ONDERZOEKERS:...(vul je naam in) Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...

ONDERZOEKERS:...(vul je naam in) Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Als je naar de takken van de boom kijkt,

Nadere informatie

Het wordt licht. Genesis 1:1-5

Het wordt licht. Genesis 1:1-5 Inhoud Brief aan de ouders 1 Het wordt licht 2 De hemel 4 De aarde 6 Zon, maan en sterren: wauw! 8 Gespetter en gekwetter 10 Naar Gods beeld 12 Uitrusten 14 De sluwe slang 16 Veilig in de storm 18 Beloofd

Nadere informatie