Gedragsverandering door de inzet van Pimex voorbeelden en ervaringen

Transcriptie

1 Gedragsverandering door de inzet van Pimex voorbeelden en ervaringen Auteur Drs.ing. J.G. Willems, drs. P. Beurskens, ing. G. Beijer Adres : Expertise centrum toxische stoffen, Arbo Unie Postbus 95, 5830 AB Boxmeer jolanda.willems@arbounie.nl 1. Inleiding Er bestaat reeds zoveel kennis over risico s en maatregelen die genomen kunnen worden. Desondanks staan veel werknemers bloot aan gevaren waarvan risico s en maatregelen goed bekend zijn. Hoe vaak komt het bijvoorbeeld niet voor, dat werknemers de aanwezige lasrook afzuiging niet of niet adequaat gebruiken terwijl een bedrijf veel geld heeft geïnvesteerd in een afzuiginstallatie. Hoe vaak worden persoonlijke beschermingsmiddelen op een onjuiste wijze gedragen, waardoor het beschermende effect geheel teniet wordt gedaan. Een blootgestelde werknemer accepteert vaak een risicovolle situatie als een natuurlijk onderdeel van het werk of heeft onvoldoende inzicht in wijze waarop zijn gedrag de risico s beïnvloed. Het management en adviseurs zijn vaak wel op de hoogte van risico s maar kunnen werknemers niet altijd overtuigen om maatregelen op de juiste wijze te gebruiken of kunnen niet altijd precies de kritische processen aanwijzen. Een goede risico beheersing gaat dan ook verder dan alleen adviseren over en het nemen van technische maatregelen. Of een werkgever daadwerkelijk investeert in oplosmiddel vrije lijmen en een medewerker wel of niet de lasrook afzuiging goed gebruikt gaat een psychologische component aan ten grondslag. Een goede communicatie tussen werknemers, management en adviseurs is hierbij noodzakelijk. Deze publicatie gaat over een methode PIMEX die als hulpmiddel gebruikt kan worden bij dit gehele proces. Het uitgangspunt hierbij is een oud spreekwoord uit China, namelijk Een beeld zegt meer dan 1000 woorden. NVVK Jubileumcongres april Sessie P Willems 1 van 6

2 In het volgende hoofdstuk 2 zal een toelichting worden gegeven op de methode, waarna in hoofdstuk 3 ingegaan zal worden op gedragsbeïnvloeding met behulp van deze methode. In het laatste hoofdstuk 4 zal worden afgesloten met een aantal voorbeelden en wijze waarop deze in de praktijk kunnen worden gebruikt. 2. Pimex, toelichting op methode Pimex (Picture Mix Exposure). Dit is instrument dat (met software) video opnames van werksituaties koppelt aan een visuele weergave van meetgegevens. Dat wil zeggen dat op de videobeelden ook de hoogte van de blootstelling is weergegeven in de vorm van een bewegend balkje. Tijdens de metingen draagt een medewerker een zogenaamd direct registrerend meetinstrument, waarmee de blootstelling aan het beoogde risico wordt gemeten. De Pimex software integreert de signalen van de direct uitleesbare apparatuur met de videobeelden. Alle data worden op een pc (laptop) opgeslagen en de beelden kunnen direct na afloop van de meting op een beeldscherm worden afgespeeld. Het is mogelijk om diverse apparatuur te koppelen waardoor verschillende factoren te meten zijn zoals stof, chemische stoffen, licht, trillingen en duw- en trekkrachten. De eerste versie van het instrument dateert uit Momenteel wordt Pimex met name in Scandinavië, maar ook in Nederland met succes ingezet voor de ontwikkeling van trainingsvideo s, voor directe interventie ter reductie van blootstelling in werksituaties en/of onderzoek (1,2). Het instrument kan daarmee een directe bijdrage leveren aan het vergroten van het bewustzijn van de risico s van het werken met gevaarlijke stoffen, het vergroten van het draagvlak voor het treffen en juist toepassen van beheersmaatregelen en het zicht krijgen op het effect van beheersmaatregelen. NVVK Jubileumcongres april Sessie P Willems 2 van 6

3 Figuur: deze illustratie geeft een voorbeeld van een PIMEX-opname. Het videobeeld toont een persoon tijdens het lassen. Hij draagt een real time meetinstrument voor stof en lasrook op zijn rug. De monsternamekop bevindt zich in de ademzone. De rode balk links van het beeld en het cijfer eronder toont het blootstellingniveau van dat moment. De grafiek aan de rechterzijde toont het verloop van de concentratie aan lasrook gedurende de meettijd (tijd op de X-as, blootstelling op de Y-as). 3. Gedragbeinvloeding 3.1. Achtergrondinformatie gedragsverandering Wanneer men gedrag wil veranderen zal men eerst een verklaring moeten zoeken voor het gedrag. Hiervoor bestaan een aantal verklarende modellen zoals het Health Belief Model, de protectie motivatie theorie, de theorie van het gepland gedrag ed (2). Samenvattend geldt dat, het risico en/of mate van dreiging, de gedachte over de eigen mogelijkheden om te interveniëren, voorbeeldgedrag en de mening van de directe sociale omgeving, bepalend zijn voor het gedrag. Daarnaast zijn er verschillende fasen te onderscheiden bij gedragsveranderingen namelijk: - precontemplatie (verandering wordt niet overwogen) - contemplatie (verandering wordt overwogen of in voorbereiding) NVVK Jubileumcongres april Sessie P Willems 3 van 6

4 - actie en gedragsbehoud. Bij de eerste fase zijn kennis, risicoperceptie en attitude belangrijke determinanten. In de tweede fase onder andere vaardigheden, sociale steun, barrières en bij de laatste fase sociale steun, bekrachtiging. 3.2 Pimex en gedragsbeïnvloeding Door het gebruik van Pimex ziet een werknemer een directie correlatie tussen de blootstelling en de werkzaamheden die worden uitgevoerd. Met name bij onzichtbare blootstelling, zoals chemische stoffen, wordt letterlijk een inzicht gegeven in de actuele blootstelling. Belangrijker nog is dat de variatie in meetgegevens corresponderen met de variatie in werksituatie (werkplekinrichting, inzet beheersmaatregelen, positie/houding en beweging van werknemer). Door het bekijken van het opgenomen beeldmateriaal krijgt de werknemer een beter begrip van de relatie tussen werksituatie en blootstelling. Deze kennis is veel moeilijker te communiceren wanneer de resultaten in een rapport, grafiek of tabel worden verwoord. Een bijkomend voordeel is dat resultaten al tijdens de opnames kunnen worden bekeken. Medewerkers zullen zich doorgaans meer bewust worden van de blootstelling. Ze zien zichzelf of eigen beroepssituatie met de daarbij behorende informatie namelijk hoe de blootstelling varieert als gevolg van handeling, werkmethodes ed. Vanuit voorlichtingsperspectief bezien betekent dit een versterking van de risicoperceptie, objectivering van eventueel onrealistisch optimisme en effectmeting en bestaande en gewenste attitude. De betrokkenheid van werknemers en management wordt vergroot door een grote mate van herkenning. Vanuit theoretisch beschouwing kan Pimex worden ingezet op meerdere determinanten behorende bij de verschillende fases van gedragsverandering zoals kennis, attitude, vaardigheden en sociale steun. Er zijn geen onderzoeken uitgevoerd om objectief vast te stellen wat het effect is van het laten zien van PIMEX opnames en gedragsbeïnvloeding op langere termijn. In subjectieve zin hebben we blijvende gedragsbeïnvloeding meerdere malen kunnen vaststellen tijdens de projecten die zijn uitgevoerd met Pimex. De lasser, die af en toe maar een zeer vervuilend lasproces toepastte (MIG/MAG, roest vrij staal), gebruikt sinds het zien van de PIMES opnames zijn laskap altijd. De timmerman die altijd zijn vloeren veegde na zijn werkzaamheden maakt nu altijd gebruik van een stofzuiger nadat hij had gezien dat dit een NVVK Jubileumcongres april Sessie P Willems 4 van 6

5 factor 4 uitmaakte in stofbelasting. 3.2 Pimex als instrument voor directe interventie op de werkplek In het voorafgaande paragraaf is gesproken over het juiste gebruik van de reeds aanwezige mogelijkheden. Een ander belangrijke toepassing van Pimex is het bepalen van interventies. De realtime koppeling tussen meetwaarden en visuele beelden van de werksituatie, gecombineerd met de mogelijkheid tot directe weergave van de opnames, biedt ruimte voor experimenteren met werksituaties en omstandigheden en zorgt voor een interactieve feedback. Zo kan een medewerkers ter plekke uitproberen of een andere werkwijze invloed heeft op de blootstelling, bijvoorbeeld het plaatsen van een lasafzuiging op een andere plaats. Het geeft daarnaast een technicus, ventilatiedeskundige, arbeidshygiënist ed de mogelijkheid om tot in detail de bron van blootstelling op te sporen en het effect van verschillende verbeteringen te bestuderen. 4. Praktische bruikbaarheid en voorbeelden Grofweg kan een adviseur Pimex op 2 verschillende manieren gebruiken. Enerzijds kan er gebruik worden gemaakt van opnames die reeds zijn gemaakt met behulp van subsidie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid anderzijds kan Pimex worden ingezet bij een individueel bedrijf/instelling als voorlichtingsinstrument of om inzicht te verkrijgen in blootstellingsbronnen en interventiemogelijkheden 4.1 Gebruik maken van reeds gemaakt e opnames Er zijn inmiddels circa 50 Pimex opnames beschikbaar via de site Deze opnames zijn gemaakt in het kader van het zogenaamde VASt programma en zijn gericht op blootstelling aan chemische stoffen. Daarnaast is er een gratis promotie cd beschikbaar met achtergrond informatie en toepassingsmogelijkheden. Deze is opvraagbaar via de genoemde site. De opnames kunnen (kosteloos) gebruikt worden in voorlichtingssessies. Momenteel worden Pimex opnames gemaakt als ondersteunende beelden in voorlichtingsmateriaal van goede praktijken. In totaal komen er 50 voorlichtingsbladen over goede praktijken (met Pimex) ter beschikking, verdeel over circa 20 verschillende branches/bedrijven. Het is mogelijk voor branches om deze informatie op te nemen in de arbocatalogi. Deze informatie is tevens terug te vinden op de VASt site. NVVK Jubileumcongres april Sessie P Willems 5 van 6

6 Natuurlijk kunnen talloze voorbeelden worden genoemd: zoals de baardgroei die zoveel invloed blijkt te hebben op de werking van een stofkapje, de grote blootstelling die plaatsvindt als een laskap direct na het lasproces wordt afgezet en de effecten van een push-pull systeem. Echter hiervoor geldt zeker dat 1 beeld veel meer zegt dan 1000 woorden. Er wordt daarom ook verwezen naar de beelden via internet en de promo cd. 4.2 Zelf gebruik maken van Pimex Het maken van Pimex opnames in een bedrijf/instelling neemt circa een halve dag in beslag inclusief terugkoppeling. Het vraagt twee uitvoerenden: namelijk een deskundige die Pimex kan toepassen en iemand die video opnames maakt. Het Pimex systeem is geen play and plug systeem. Daarnaast is belangrijk dat Pimex wordt gebruikt door een deskundige die ook kennis heeft van blootstelling. Momenteel wordt de Pimex software alleen ter beschikking gesteld aan deskundigen die de bijbehorende cursus hebben gevolgd. Verdere praktische informatie hierover is verkrijgbaar bij het Expertise Centrum Toxische Stoffen. Literatuur 1. Rosen G., Andersson I.M, Walsh P.T., Clark R.D.R., Saamanen A, Heinonen K. Riipinen H, Paakkonen R, A review of video exposure monitoring as an occupational hygiene tool, Ann.occup.Hyg, Beurskens P., Scheepers P, Willems J., Beijer G. Pimex een instrument voor visualisatie van blootstelling aan gevaarlijke stoffen, herintroductie in Nederland en oriënterend onderzoek naar praktische toepasbaarheid in het MKB, Arbo Unie. PB NVVK Jubileumcongres april Sessie P Willems 6 van 6