BEOORDELING VERBREDING Kennis en Onderzoek BIJ ONVOLDOENDE MOET DE STUDENT DE VOLGENDE REPARATIEOPDRACHTEN MAKEN:

Transcriptie

1 CODE: KW DIV V BEOORDELING VERBREDING Kennis en Onderzoek STUDIEPUNTEN: DATUM: juni 2010 Naam: Rianne Smit Studentnummer: Beoordeeld door: RBD BIJ ONVOLDOENDE MOET DE STUDENT DE VOLGENDE REPARATIEOPDRACHTEN MAKEN: ALGEMENE INDRUK: wel voldoende. Opmerkelijk± geen spelfouten!! Inhoudelijke een recht toe, recht aan weergave van drie aspecten. Goede deskundige die verder weinig inbrengt overigens. Inzet ontbreekt Boek OK V TOELICHTING: 11: REFLECTEREN OP MAATSCHAPPELIJKE VERSCHIJNSELEN EN ONTWIKKELINGEN Je hebt een breed niveau van algemene ontwikkeling. Je hebt basale parate kennis van de

2 dagelijkse onderwerpen die aan de orde zijn in een op een brede doelgroep gericht journalistiek medium en je verwerkt je kennis van de wereld in inhoudelijk samenhangende producten. TOELICHTING: Traditionele rouwrituelen en de actuele verandering in onze geseculariseerde samenleving Verslag Diversiteit Rianne Smit

3 De dood is iets waar iedereen mee te maken krijgt. De manier waarop we afscheid van onze dierbaren nemen, verschilt echter per persoon en is afhankelijk van de levenswijze. Rituelen zijn een belangrijke manier om dat afscheid vorm te geven. In onze multiculturele samenleving, waarin veel religies vertegenwoordigd zijn, zouden we aan iemands begrafenis af kunnen lezen welk geloof hij of zij in het leven aanhing. Maar is dat nog steeds wel zichtbaar? Hoezeer vervaagt de invloed van het geloof bij uitvaartrituelen in onze geseculariseerde samenleving? Traditionele rituelen in de drie grootste religies In Nederland zijn de meeste religieuzen katholiek of protestants. Crematie was in het katholicisme tot voor kort taboe, pas sinds kort wordt dat geaccepteerd. De keuze tussen een begrafenis of crematie ligt in ons land precies gelijk: uit onderzoek blijkt dat 39 procent van de bevolking voor begraven kiest, hetzelfde percentage kiest voor cremeren. Het overgebleven percentage, 22 procent, heeft nog geen keuze gemaakt. In de protestants-christelijke traditie zijn maar weinig specifieke rituelen voor een uitvaart te vinden. De rouwdienst wordt geregeld door de begrafenisondernemer. Omdat protestanten niet geloven dat de kerk kan bemiddelen in het overgaan naar de hemel, had de kerk maar een klein aandeel in de begrafenissen. Vanwege de grote behoefte echter aan een afscheidsritueel, begon de protestantse kerk toch een rouwdienst in te voeren. (Rituelen en gewoonten, p. 104) Centraal bij die rouwdienst staat de kist met de overledene. Er wordt een paaskaars aangestoken, wat staat voor de opstanding van Jezus Christus. De predikant vertelt over het leven van de overledene en leest voor uit de Bijbel. Gebeden worden opgezegd voor de overledene en familie en vrienden hebben de mogelijkheid om te spreken voor de aanwezigen. Verder ligt er weinig vast en kunnen de nabestaanden een eigen invulling aan de dienst geven. Zij kunnen bijvoorbeeld zelf kiezen welke teksten er voorgelezen worden. (Rituelen en gewoonten, p. 111) Bij rooms-katholieken is die vrijheid er veel minder. De kerk speelt een enorme rol in de begrafenis, vanwege het geloof in het hiernamaals. De nabestaanden en priester of pastoor bidden dan ook voor de rust van de overleden ziel. Begraven is onder katholieken nog steeds de meest voorkomende manier van lijkbezorging, maar sinds de jaren tachtig is crematie geen taboe meer in het katholicisme. (Rituelen en gewoonten, pag. 109) De uitvaartdienst vindt plaats in de kerk. Bloemen, die staan voor de vergankelijkheid van het leven, worden op de kist gelegd. Vaak wordt voor chrysanten gekozen. Die overledene ligt met het gezicht naar het altaar. De dode wordt met wijwater besprenkeld, om zijn zonden te vergeven, waardoor hij kan overgaan naar de hemel. Er wordt gebeden en de priester dankt God voor het leven dat de dode heeft mogen leiden. Onder gezang van een koor wordt de kist dan de kerk uitgedragen, naar de begraafplaats. Verder is het zo stil mogelijk tijdens de uitvaart. Alles verloopt volgens vaste regels, zelfs op het kerkhof: daar bewierookt de priester

4 de kist, waarna het lichaam in het graf wordt gelaten. De enige echte ruimte die er mogelijk is voor de nabestaanden om zelf invulling te geven aan het afscheid, is dat zij zelf persoonlijke dingen bij de kist mogen zetten, zoals tekeningen van kinderen. (Rituelen en gewoonten, p. 109) Ook de islam is in ons land goed vertegenwoordigd, met zo n miljoen aanhangers. Binnen de islam wordt het lichaam zonder kist begraven, crematie is volgens de traditie verboden. Het belangrijkste voor moslims is de eeuwige grafrust: als het lichaam eenmaal begraven is, mag het nooit meer verstoord worden. Dit is vaak een probleem in Nederland, omdat na tien jaar, als er geen grafrechten meer worden betaald, de graven geruimd worden. (Rituele creativiteit, pag. 39) Men gelooft dat op de Laatste Dag alle doden beoordeeld worden en dat de goeden naar het paradijs zullen overgaan. (Rituelen en gewoonten, pag. 127) Daarom is de grafrust ook belangrijk voor moslims. Soberheid staat voorop tijdens de islamitische begrafenis. Een luxe grafsteen en zeker bloemen bij het graf zijn vaak niet gewenst. (Rituele creativiteit, pag. 36) Vóór de begrafenis wordt het lichaam van de dode ritueel gewassen, zodat de overledene rein is. Die reinheid gaat zelfs zo ver dat menstruerende vrouwen die gezien worden als onrein - niet bij het sterfbed mogen zijn. Het lichaam wordt begraven in een lijkwade. Mannelijke familieleden lopen om de beurt met het lichaam op een baar naar de begraafplaats, zodat iedereen een paar stappen met de dode doet. Hierdoor wordt nagedacht over de dood en is het een moment van bezinning voor het eigen leven. Het lichaam wordt op de rechterzijde in het graf gelegd en het gezicht van de dode moet naar Mekka gericht zijn. Moslims geloven dat de dode op de Laatste Dag over zijn geloof ondervraagd zal worden door de engelen Moenkar en Nakir. (Rituelen en gewoonten, pag. 126) Dat gesprek wordt nagebootst tijdens de begrafenis. Als hij die test doorstaat, mag hij naar het paradijs. Om die reden wordt vaak een nis in het graf uitgespaard, zodat de dode overeind kan komen om de engelen te woord te staan. Verpersoonlijking van de uitvaart Vanwege de secularisering van onze maatschappij wordt de behoefte aan invloed van de kerk steeds kleiner. Mensen kunnen zich niet meer identificeren met de rituelen die de kerk aanhoudt bij een uitvaart. Maar ondanks dat zijn rituelen nog steeds zeer belangrijk bij een belangrijke overgang als de dood. Men moet een manier vinden om met die dood om te gaan, en uit dat nog altijd door rituelen. Er is dus geen sprake van een verdwijning, maar een verandering. De persoonlijke levenswijze van de overledenen staat in de nieuwe rituele creativiteit vaak centraal, maar ook aan de nabestaanden wordt aandacht besteed. Hoe moeten zij verder na het verlies? Het afscheid moet passen bij het leven dat de overledene heeft geleid, maar het is ook belangrijk dat de nabestaanden zich prettig voelen bij het afscheid. Zij moeten zich kunnen identificeren met de uitvaart, zodat ze het echt kunnen afsluiten. (Piet van den Akker, p.148) Nu wordt er dus vaker voor gekozen om een uitvaart naar eigen 'smaak' aan te passen aan het leven dat de overledene heeft geleid. Zo worden er

5 persoonlijke dingen op de kist gelegd, die voor de nabestaanden symbool stonden voor hem of haar. Ook wordt er eigen gekozen muziek gedraaid. De rituelen die nu vaker voorkomen onder gelovigen, zoals een grote invloed van de nabestaanden en veel ruimte voor eigen keuzes, kortom een uitvaart die echt bij de overledene past, bestaan al veel langer onder niet-gelovigen. Zij gebruikten die vrijheid altijd al om een 'unieke' en persoonlijke uitvaart te creëren. (Rituelen en gewoonten, pag. 112) Eén van de onderzoekers is Thomas Quartier, rituoloog en hoogleraar aan de Radboud Universiteit. Hij heeft kritiek op de manier waarop de kerk omgaat met de veranderende eisen. De kerk probeert nog steeds vast te houden aan hoe het vroeger ging, vooral de katholieke kerk, vertelt Quartier. Dat is niet verstandig. Als ze mensen de ruimte bieden om een geheel eigen invulling aan het afscheid te geven, hoeft dat niet te betekenen dat de kerkelijke traditie verdwijnt. Dat kan prima samengaan en de kerk kan ook een sturende rol blijven vervullen binnen het afscheid. Een voorbeeld is de asverstrooiing na een crematie, die de laatste jaren een belangrijke verandering heeft doorgemaakt. In de jaren negentig waren crematoria verplicht om de as na de crematie op strooivelden uit te strooien. Pas na een wetswijziging konden nabestaanden de as mee naar huis nemen om die zelf te verstrooien. Dat wordt nu gedaan op een plaats waar de dode een band mee had, zoals een plek langs een vaste wandelroute, of onder een boom bij het ouderlijk huis. (Rituele creativiteit, pag. 30) De verandering in rituelen geldt echter niet alleen voor christenen in Nederland; ook Nederlandse moslims, vooral degenen die zich niet meer zo streng aan de geloofsvoorschriften houden, veranderen hun begrafenisrituelen. Dat blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit van Nijmegen, die met Refiguring Death Rites, oftewel het herontdekken van begrafenisrituelen, een breed project uitvoeren over dit onderwerp in Nederland. Joanna Wojtkowiak, verantwoordelijk voor het onderzoek naar de verandering in de islam op dit gebied, concludeert dat veel geseculariseerde moslims zich niet kunnen identificeren met het strenge en sobere afscheid van de islam. In Nederland zijn dan ook vaak veel grotere grafstenen op een islamitisch graf te vinden, met een persoonlijke tekst of een vers uit de Koran. Ook worden toch vaak bloemen neergelegd. Er is zelfs een voorbeeld bekend van een islamitische politieagente die werd neergeschoten tijdens haar werk. Zij had een schriftelijke verklaring dat ze graag gecremeerd wilde worden, maar haar familie in haar land van herkomst geloofde dat niet. Uiteindelijk is zij toch begraven. (Rituele creativiteit, pag. 38) Hieruit blijkt het verschil tussen de Nederlandse rouwcultuur en die van Marokkanen en Turken. Daarnaast speelt het probleem dat in ons land minder mogelijkheden zijn voor een islamitische begrafenis. Zo speelt het probleem van de eeuwige grafrust een grote rol; een reden om in het land van herkomst begraven te worden voor veel moslims. Probleem daarbij echter is dat een moslim officieel binnen 36 uur begraven moet worden. Ook zijn er weinig

6 mensen opgeleid om een overleden moslim ritueel te wassen, iets wat de familie dus vaak zelf moet doen. (IBW) Conclusie en eigen bevindingen De strenge traditionele uitvaarten van gelovigen veranderen sterk in ons land. Waar vroeger vastgehouden werd aan vaste rituelen, wordt nu de invloed van de nabestaanden zichtbaar. Zij moeten zich kunnen identificeren met de uitvaart, zodat ze een goed gevoel hebben bij het afscheid en het echt af kunnen sluiten. Daarnaast moet de uitvaart een duidelijk stempel van de overledene krijgen: het moet passen bij hoe diegene was. Ondanks de verminderende behoefte aan invloed van religie, blijven rituelen nodig voor het afscheid. Ik heb zelf veel over begrafenisrituelen geleerd. Ik ben zkatholiek opgevoed en heb ooit een protestantse begrafenis meegemaakt, die inderdaad weinig leek op wat ik las over traditionele protestantse uitvaarten. Van een islamitische begrafenis wist ik al helemaal niets af. Ik had wel het vermoeden dat de oude rituelen aan het veranderen waren, omdat ik bij de weinige uitvaarten die ik heb meegemaakt veel persoonlijke invloeden zag. Het onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen bevestigde dit. Omdat Nederland een sterk geseculariseerde samenleving heeft, is het zeer duidelijk te zien in ons land. Ik vond het zeer interessant om hier over te lezen en te leren.

7 BRONNENLIJST Rituele creativiteit Onder redactie van Eric Venbrux, Meike Heessels en Sophie Bolt Dit boek is een verzameling van onderzoeken naar verschillende rouwculturen in Nederland. Niet alleen bijvoorbeeld de veranderingen in een islamitische begrafenis wordt weergegeven, maar ook hoe ouders omgaan met overleden baby's en de betekenis van nationale rouw. Degenen die meewerkten aan dit boek zijn ook onderdeel van het project 'Refiguring Death Rites' van de Radboud Universiteit Nijmegen. Het boek is voortgekomen uit lange periodes van onderzoek, vooral door middel van interviews met betrokkenen. Rituelen en gewoonten Martha van Endt-Weijling Dit boek is vooral bedoeld als informatiebron voor hulpverleners, die met verschillende culturen om moeten gaan in hun werk. Het gaat niet alleen over omgaan met de dood, maar ook over de verschillende religies van allochtonen in Nederland en wat zij precies geloven. Ook ziekte en geboorte komen aan bod. Van Endt-Weilijng is arts en docent aan de Windesheim hogeschool in Zwolle. Deskundige: Thomas Quartier Quartier is als rituoloog verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij promoveerde op een dissertatie over begrafenisrituelen. Hij is ook docent aan de theologische faculteit van de Radboud Universiteit. De dode nabij Piet van den Akker e.a. Dit onderzoek is uitgevoerd door de IVA, verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Het is weliswaar uitgevoerd in opdracht van uitvaartorganisaties zoals DELA en Monuta, maar is bedoeld om hen beter te informeren over wat nabestaanden willen van een uitvaart. Het is daarom wel objectief. Het onderzoek is tot stand gekomen door interviews met nabestaanden en uitvaartondernemers, maar ook leraren aan theologische faculteiten. IBW Het islamitisch begraafwezen Nederland biedt informatie over islamitische uitvaarten en pleit voor de belangen van degenen bij die begrafenissen betrokken zijn.