ONTWERPONDERZOEK PAPER 3 Naam auteur H.J. Dumoulin-Ewart Vakgebied Duits Titel Beter spreken = realistisch spreken. Zin máken met een nieuwe

Transcriptie

1 ONTWERPONDERZOEK PAPER 3 Naam auteur H.J. Dumoulin-Ewart Vakgebied Duits Titel Beter spreken = realistisch spreken. Zin máken met een nieuwe identiteit Onderwerp Spreekvaardigheid Opleiding Interfacultaire Lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam Doelgroep Examenklassen VMBO, Havo, VWO Sleuteltermen Gespreksvaardigheid, spreekangst, Duits, nieuwe identiteit, second-life, Scenario Project Spreken, informatiekloof, VLOG Links Bibliografische Ewart, H.J. Beter spreken = realistisch spreken. Zin máken met een referentie nieuwe identiteit. Interfacultaire Lerarenopleidingen Universiteit van Amsterdam (2015) Studentennummer Begeleiders Dhr. Arjan Krijgsman: Universiteit van Amsterdam ILO Dhr. André Koffeman: Universiteit van Amsterdam ILO Beoordelaar(s) indien Mw. J.C. (Jantina) Huizenga: Universiteit van Amsterdam ILO bekend Datum

2 Beter spreken = realistisch spreken Zin máken in het L2 klaslokaal met een nieuwe identiteit 2

3 1. Samenvatting paper 1 Bij dit ontwerponderzoek staan belemmeringen om gespreks- en spreekvaardigheid te oefenen centraal. Mijn ontwerphypothese is dat als ik gedurende 5 lesuren oefen door leerlingen een nieuwe identiteit te laten verzinnen en met behulp van scenario s en VLOGs 1 spreek- en gespreksopdrachten laat uitvoeren, dan zal de intrinsieke motivatie om Duits te spreken toenemen en zullen de mondelinge kwalitatieve en kwantitatieve prestaties verbeteren. De ontwerpregels leggen vast dat de lessenserie opdrachten bevat die een informatiekloofen task-based character hebben, die aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen en die samenwerking bevorderen. Verder maakt de interventie het mogelijk veilig te leren en bevat hij compensatiestrategieën en chunks om je mening te geven. 2. Beschrijving onderzoeksmethode 2.1 Onderzoeksontwerp, instrumenten en verantwoording Het ontwerp zal ik evalueren op twee afhankelijke variabelen: motivatie (leergedrag) en kwalitatieve en kwantitatieve mondelinge prestaties (leerresultaat). De opzet is als volgt: Interventie ntie X: Resultaat Y: Onafhankelijke variabelen Het uitvoeren van een vijfdelige lessenserie met de volgende facetten: -creatie van een nieuwe identiteit als Duitstalige native-speaker -productie van VLOGs in de nieuwe identiteit -scenario oefeningen in de klas in de vorm van informatiekloof opdrachten leidt tot Afhankelijke variabelen 1. Verbetering kwalitatieve en kwantitatieve mondelinge prestaties 2. Toename motivatie om Duits te spreken 1 Video boodschappen (Video Logs) 3

4 De onderzoeksvragen: Wat is het effect van een lessenserie waarin leerlingen een nieuwe identiteit als Duitstalige native-speaker creëren, VLOGs in de nieuwe identiteit maken en scenario s met een informatiekloof in de klas oefenen op intrinsieke motivatie en kwantitatieve en kwalitatieve mondelinge prestaties? 1. Wat is het effect op motivatie? 2. Wat is het effect op de kwantiteit van taaluitingen? 3. Wat is het effect op de kwaliteit van de taaluitingen? Kernbegrip Indicatoren Variabele Instrument Kwaliteit Volgens ERK, o.a. reikwijdte, coherentie, vloeiendheid Toetsing van VLOGs Kwantiteit Aantal seconden ononderbroken taaluitingen Mini-spreekbeurt als time-on-task Motivatie Anxiety Houding -Prestatieangst -Het vak leuk vinden -Zelfvertrouwen hebben Anxiety-Vragenlijst Retrospectieve vragenlijst Vaardigheden -Het makkelijk vinden -In de doeltaal communiceren -Voldoende vocabulaire beheersen Kwalitatieve en kwantitatieve mondelinge prestaties 1. Om de kwaliteit van de taaluitingen en het leerresultaat gedurende de interventie te meten worden de vier VLOGs (een per week) in het tussentoetsschema van de examenklassen opgenomen. Ze worden becijferd op o.a. reikwijdte, coherentie, vloeiendheid 2. Als de cijfers gedurende de interventie verbeteren zou kunnen worden geconcludeerd dat het leerresultaat significant positief beïnvloed is. In principe zijn deze toetsen formatieve evaluaties, omdat de VLOGs - ook - zijn bedoeld om leerlingen terugkoppeling te geven met betrekking tot hun leerproces (Valcke, 2010) in voorbereiding op de mondelingen examen. Niettemin maken ze ook deel uit 2 Het cijfer telt mee in tussentoetsen van de PTA van de examenklassen. De VLOGs werden op het desbetreffende ERK niveau beoordeeld, variërend van A2 tot B2. Zie bijlage 1 voor de beoordelingsmodellen. 4

5 van de PTA 3 omdat ze meetellen met de tussentussen. Volgens de PTA tellen de tussentussen voor 10% van de schoolexamen cijfer. Leerlingen hebben nu al 28 tussentoetsen gemaakt dus tellen ze proportioneel weinig mee. Maar ze tellen wel mee in het diplomacijfer en dus zijn het summatieve evaluaties die tot een beslissing over [hun] diploma meetellen (Valcke, 2010). 2. Om kwantitatieve prestaties te meten laat ik de leerlingen voor de interventie een mini-spreekbeurt maken 4. In de les is de kwantiteit van de taaluitingen van leerlingen zeer laag en meestal niet compleet ze maken hun gedachtegangen in de doeltaal zelden af (zie turflijst paper 1). En toch blijkt uit onderzoek dat geëngageerde tijd de belangrijkste invloed is op academische prestaties (Greenwood et al, 2002;. Marks, 2000; Slavin, 2003). Het is dus belangrijk om leerlingen aan te sporen om hun actieve spreektijden te verlengen. Door de interventie hoop ik dat leerlingen er aan wennen om steeds langer het in het Duits spreken vol te houden. Daarom ook is het van belang om aan het begin en aan het einde de tijd dat ze het (kunnen) volhouden te meten. De spreekbeurt duurt minstens twee minuten en leerlingen mogen niet voorlezen. Ze bereiden twee minuten over zichzelf voor. Hiertoe pas ik een time-ontask toe: ik meet met een stopwatch hoe lang leerlingen taaluitingen maken. Hoe langer ze spreken (en dus meer stof hebben), hoe beter de kwantitatieve prestaties. Na de lessenserie wordt dit herhaald. Als de spreektijd tijdens de tweede spreekbeurt significant omvangrijker (spreek: langer) is, kan geconcludeerd worden dat de interventie mogelijk een positieve invloed heeft gehad op leergedrag bij de leerlingen Motivatie Het (intrinsieke)motivatieniveau kan, onder andere door indicatoren als anxiety (angst), houding en vaardigheden beïnvloed worden. Hoge anxiety correleert negatief met het motivatieniveau. Houding (b.v. zelfvertrouwen) en vaardigheden (zoals vocabulaire) kunnen ook invloed hebben. Om anxiety te meten vullen de leerlingen vóór de lessenserie een anxiety-vragenlijst in (van Van de Linden (2010)) 5. Ná de lessenserie vullen de leerlingen een retrospectieve vragenlijst in 6. Hierin zijn de vragen over spreekangst uit de Anxiety-vragenlijst 3 PTA = programma toetsing en afsluiting 4 De opdracht: na twee lessen, waarin chunks werden aangegeven om over toekomstige plannen te spreken, werden de leerlingen gevraagd een spreektijd van 2 minuten voor te bereiden waarin ze zouden praten over hun dromen en toekomstplannen, met alleen steekwoorden als een geheugensteuntje. Deze minispreekbeurten zouden worden gefilmd. Leerlingen hadden een week om zich voor te bereiden, hadden een aantal voorbeelden aangereikt gekregen en toch leverden geen enkele leerling meer dan 60 seconden aan materiaal. 5 Voor mijn vragenlijst heb ik de Anxiety -Vragenlijst van Van de Linden (2010) gebruikt. Zie bijlage 2. 6 Zie bijlage 3. 5

6 terug te vinden met additionele vragen gericht op houding en vertrouwen in eigen vaardigheden. Meteen na de interventie vullen ze een retrospectieve voormeting in. Hiermee kan men de deelnemers vragen of ze, achteraf gezien, bij de voormeting een ander antwoord zouden hebben gegeven, als ze toen al hadden geweten of ervaren wat ze tijdens de activiteit hebben opgedaan (Stokking, ). Omdat leerlingen een ietwat tegenstrijdige houding hadden voor de interventie met betrekking tot hun gespreks- en spreekvaardigheden ( ik ken wel genoeg woorden, ik kan best aardig Duits spreken, maar ik kan het gewoon niet als het moet - ik vind het belangrijk maar heb vaak geen zin ) kan ik met dit instrument zien of de leerlingen hun idee over hun niveau van vaardigheden van voor de interventie aanpassen of niet. Hiermee zie ik of ze zelf vinden dat ze zich reëel hadden ingeschat voor de interventie of niet. Resultaten uit de vragenlijst en de retrospectieve voormeting worden vergeleken om een uitspraak te kunnen doen over het effect van de interventie op de indicatoren anxiety, houding en vaardigheden, en dus op de intrinsieke motivatie. 2.2 Onderzoeksgroep Omdat ik zeer weinig leerlingen heb, kan ik niet met een controlegroep werken. Alle 6 leerlingen in mijn examenklasje 4M (1 leerling), 5H (1 leerlingen) en 6V (4 leerlingen) doen mee. De examenklas is voor een aantal lessen per week met alle drie niveaus gecombineerd. Alle leerlingen in de examenklas hebben in ET3 een gesprek- en spreekvaardigheidsexamen en daarom kies ik ervoor om alle leerlingen met de interventie mee te laten doen. Alle onderzoeksinstrumenten worden dus bij alle leerlingen ingezet. 2.3 Procedure VLOG-toetsing Toetsing van de VLOGs gebeurt volgens de beoordelingsmodellen van Winford College. Deze zijn conform ERK 7. De VLOGs worden getoetst volgens de ERK-niveaus die zijn vastgesteld voor ieder niveau (VWO: B2, HAVO: B1 en VMBO: A2). Ieder VLOG biedt een nieuwe situatie aan. In die zin zijn de VLOGs niet met elkaar te vergelijken. Leerlingen worden getoetst op reikwijdte, nauwkeurigheid, vloeiendheid, coherentie en uitspraak en bij ieder nieuwe scenario kunnen deze variabelen getoetst worden om te meten of leerlingen vooruit gaan. Andere invloeden kunnen een rol spelen: één scenario spreekt een leerling meer aan dan een 7 ERK = Europees Referentiekader 6

7 ander, een leerling is ziek en maakt het later of heeft meer huiswerk in een week dan een ander. Niettemin kies ik ervoor om de VLOGs te becijferen. Bij gespreks- en spreekvaardigheid is het moeilijk om te meten of vooruitgang wordt geboekt of niet en toetsen volgens de ERK geeft de leerlingen in ieder geval vertrouwdheid met het toetsingsmodel en een wekelijkse feedback in voorbereiding op het examen Time-on-task Omdat ik de enige docent Duits ben is het moeilijk om tegelijk les te geven en betrouwbaar onderzoek uit te voeren. Als oplossing heb ik ervoor gekozen om de spreekbeurten op te nemen. Dan kan eenvoudig worden nagegaan of leerlingen lang genoeg hebben gesproken. Na opname worden de taaluitingen gemeten door middel van een stopwatch die ik uit klik als een stilte valt en aanzet als de leerling weer spreekt Anxiety-vragenlijst De Anxiety-vragenlijst neem ik twee lessen voor de interventie af. De retrospectieve voormeting neem ik meteen na de interventie af. Vragenlijsten zijn niet anoniem, om de antwoorden te kunnen vergelijken. 2.4 Data-analyse analyse De data wordt geregistreerd in Excel-bestanden: time-on-task metingen, de anxietyvragenlijst en retrospectieve voormeting en de becijfering van de VLOGs 8. Resultaten worden in een tabel weergegeven. Analyse wordt handmatig gedaan vanwege het geringe aantal correspondenten. 8 Zie bijlage 4 t/m 7 7

8 3. Literatuur Greenwood, C., Horton, B., & Utley, C. (2002). Academic engagement: Current perspectives on research and practice. School Psychology Review, 31, Marks, H. (2000). Student engagement in instructional activity: Patterns in elementary, middle and high school years. American Educational Research Journal, 37, Slavin, R. (2003). Educational psychology: Theory and practice. Boston: Pearson Education. Stokking, K., Onderzoeksdesigns: het plannen van de metingen. In: Bouwstenen voor onderzoek in onderwijs en opleiding. Valcke, M. (2010). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Gent: Academia Press. 8

9 BIJLAGE 1 VOORBEELD (VWO) BEOORDELINGSMODEL VOLGENS ERK Spreken en gesprekken voeren Prestatiecriteria per kenmerk Reikwijdte: VWO 1 (minder dan B1+) 2 (B1+) 3 (B2) 4 (B2+) 5 (beter dan B2+) Beschikt over genoeg taalbeheersing om zich te redden, met een woordenschat die voldoende is om zich, met enige aarzeling en omhaal van woorden, te uiten over onderwerpen als familie, hobby ś en interessegebieden, werk, reizen en actualiteiten. Nauwkeurigheid: Als B1, waarbij de nadruk ligt op de uitwisselingen van hoeveelheden informatie Beschikt over een voldoende brede taalbeheersing om duidelijke beschrijvingen te geven en standpunten te formuleren over de meeste algemene onderwerpen, zonder al te opvallend te hoeven zoeken naar woorden, en daarbij van bepaalde complexe zinsvormen gebruik makend. Als B2, waarbij nauwelijks naar woorden gezocht wordt en hij of zij zich meestal helder uitdrukt in gepaste stijl. Heeft een goede beheersing van een breed taalspectrum waardoor hij of zij een formulering kan kiezen om zich helder mee uit te drukken in een gepaste stijl over een breed scala van algemene, academische, beroepsmatige of ontspannende onderwerpen zonder zich te hoeven beperken in wat hij of zij wil zeggen. 1 (minder dan B1+) 2 (B1+) 3 (B2) 4 (B2+) 5 (beter dan B2+) Maakt met een redelijke mate van nauwkeurigheid gebruik van een repertoire van veelgebruikte routines en patronen die bekend zijn van meer voorspelbare situaties. Vloeiendheid: Als B1, waarbij de nadruk ligt op de uitwisselingen van hoeveelheden informatie Toont een betrekkelijk grote beheersing van de grammatica. Maakt geen fouten die tot onbegrip leiden en kan de meeste van zijn of haar vergissingen corrigeren. Als B2, waarbij nagenoeg alle fouten gecorrigeerd worden. Realiseert consequent een hoge mate van grammaticale correctheid; fouten zijn zeldzaam, moeilijk aan te wijzen en worden over het algemeen direct zelf verbeterd. 1 (minder dan B1+) 2 (B1+) 3 (B2) 4 (B2+) 5 (beter dan B2+) Kan op verstaanbare wijze doorpraten, ook al pauzeert hij of zij regelmatig voor grammaticale en lexicale planning en er is heel duidelijk sprake van herstelacties, vooral in langere vrij geproduceerde stukken tekst. Coherentie: Als B1, waarbij de nadruk ligt op de uitwisselingen van hoeveelheden informatie Kan langere stukken tekst voortbrengen in een redelijk gelijkmatig tempo, hoewel hij of zij kan aarzelen tijdens het zoeken naar patronen en uitdrukkingen. Er zijn maar weinig merkbare lange onderbrekingen. Als B2, met bijna geen aarzelingen. Kan zich vrijwel moeiteloos vloeiend en spontaan uitdrukken. Slechts een begripsmatig moeilijk onderwerp kan een natuurlijke, vloeiende taalstroom hinderen. 1 (minder dan B1+) 2 (B1+) 3 (B2) 4 (B2+) 5 (beter dan B2+) Kan een reeks kortere, op zichzelf staande eenvoudige elementen verbinden tot een samenhangende lineaire opeenvolging van punten. Uitspraak: Als B1, waarbij de nadruk ligt op de uitwisselingen van hoeveelheden informatie Kan gebruik maken van een beperkt aantal samenbindende elementen om zijn of haar uitingen te verbinden tot een helder, coherent betoog, hoewel in een langere bijdrage sprake kan zijn van een zekere springerigheid. Als B2, waarbij de springerigheid minimaal is. Kan duidelijke, vloeiende, goed gestructureerde gesproken taal voortbrengen, die getuigt van een goede beheersing van ordeningspatronen, verbindingswoorden en samenbindende elementen. 1 (minder dan B1+) 2 (B1+) 3 (B2) 4 (B2+) 5 (beter dan B2+) De uitspraak is duidelijk verstaanbaar, alhoewel gekleurd door een accent en af en toe een verkeerd uitgesproken woord. Als B1, waarbij het accent minder hoorbaar is. Duidelijke, natuurlijke uitspraak en intonatie. Als B2, met gevarieerde intonatie. De intonatie is gevarieerd en klemtoon wordt correct gelegd om betekenisverschillen uit te drukken. 9

10 Beoordelingsformulier Examen Examen Duits Gespreksvaardigheid - Spreken - Presentatie Naam leerling:... Presentatie onderwerp:... lengte:... min. Score per kenmerk mogen maximaal 2 punten verschillen. Hogere scores hiertoe bijstellen. Kenmerk Reikwijdte telt dubbel. Maximale score is 30 punten. Reikwijdte: Aantekeningen / voorbeelden: Score:... ( 2) Nauwkeurigheid: Aantekeningen / voorbeelden: Score:... Vloeiendheid: Aantekeningen / voorbeelden: Score:... Coherentie: Aantekeningen / voorbeelden: Score:... Uitspraak: Aantekeningen / voorbeelden: Score:... Datum:... Docent:... Score:... uit 30 10

11 BIJLAGE 2 ANXIETY VRAGENLIJST - VOORMETING 26 januari M/5H/6V Gespreksvaardigheid & spreken in het Duits Beste leerling, Geef aan in hoeverre je het eens of oneens bent met de volgende stellingen: helemaal mee oneens beetje mee oneens beetje mee eens helemaal mee eens 1. Duits spreken is moeilijk 2. Meerdere talen kunnen spreken is belangrijk 3. Ik kan mij verstaanbaar maken in het Duits 4. Spreken voor een groep is leuk om te doen 5. Als ik Duits spreek ben ik bang om uitgelachen te worden 6. Spreken in het Duits is leuk! 7. Ik vind het belangrijk om me te kunnen uiten in het Duits 8. Als ik Duits spreek, ben ik bang om vast te lopen. 9. Het is goed om voor een groep te kunnen spreken in het Duits. 10. Ik voel me onzeker als ik Duits spreek. 11. Een nieuwe taal leren is leuk! 12. Ik voel me op mijn gemak als ik iets moet zeggen in het Duits. 13. De Duitse taal is moeilijk om te spreken. 11

12 BIJLAGE 3 RETROSPECTIEVE VOORMETING 23 maart M/5H/6V Gespreksvaardigheid & spreken in het Duits Beste leerling, Om erachter te komen wat het effect van de lessenserie Scenario Project (Zweites Leben) was, wil ik je verzoeken deze vragenlijst in te vullen. Hierin vraag ik naar je indrukken met betrekking tot jouw vaardigheden en houding tegenover het spreken van Duits vóór en na de lessenserie. [ -- ] Betekent helemaal niet mee eens. ++ Betekent helemaal mee eens. Vaardigheid Duits spreken is moeilijk Voor de lessen Na de lessen Ik antwoord meestal in het Duits als de lerares mij iets in het Duits vraagt Ik kan mij verstaanbaar maken in het Duits Ik ken genoeg woorden om een beetje Duits te kunnen praten Ik ken genoeg woorden om een paar minuten over persoonlijke thema's (hobbies, mezelf en mijn familie etc) te vertellen Zodra ik begin met Duits praten ben ik mijn woorden allemaal kwijt Bij het spreken van Duits heb ik geen tijd om er over na te denken De Duitse taal is moeilijk om te spreken Houding Ik durf wel een beetje Duits te praten Spreken in het Duits is leuk! Ik voel me onzeker als ik Duits spreek Als ik Duits spreek ben ik bang om uitgelachen te worden Ik vind het leuk om spreekvaardigheid samen met mijn klasgenoten te oefenen Als ik Duits spreek, ben ik bang om vast te lopen Ik voel me op mijn gemak als ik iets moet zeggen in het Duits Ik vind het belangrijk om me te kunnen uiten in het Duits Het voelt onnatuurlijk om in de les Duits te spreken met docent of medeleerlingen Voor de lessen Na de lessen lees verder

13 Houding Ik wil graag mijn Duits in de klas proberen Meerdere talen kunnen spreken is belangrijk Spreken voor een groep is leuk om te doen Het is goed om voor een groep te kunnen spreken in het Duits. Een nieuwe taal leren is leuk! Voor de lessen Na de lessen

14 BIJLAGE 4 Time-on-task observatie document observator (naam) datum (dd-mm-jj) school leerkracht (naam) groep aantal lln in de klas opdracht onderwerp Spreekbeurt (voormeting) leerling on task sec off task sec totale lengte in sec bijzonderheden Spreekbeurt (nameting) leerling on task sec off task sec totale lengte in sec bijzonderheden 14

15 BIJLAGE 5 Anxiety-vragenlijst vóórmeting Anxiety-vragenlijst Datum: 26 januari 2015 Gespreksvaardigheid & spreken in het Duits Geef aan in hoeverre je het eens of oneens bent met de volgende stellingen: Duits spreken is moeilijk Meerdere talen kunnen spreken is belangrijk Ik kan mij verstaanbaar maken in het Duits Spreken voor een groep is leuk om te doen Als ik Duits spreek ben ik bang om uitgelachen te worden Spreken in het Duits is leuk! Ik vind het belangrijk om me te kunnen uiten in het Duits Als ik Duits spreek, ben ik bang om vast te lopen Het is goed om voor een groep te kunnen spreken in het Duits Ik voel me onzeker als ik Duits spreek Een nieuwe taal leren is leuk! Ik voel me op mijn gemak als ik iets moet zeggen in het Duits De Duitse taal is moeilijk om te spreken = sterk mee oneens 2 = een beetje mee oneens 3 = een beetje mee eens 4 = helemaal mee eens 15

16 BIJLAGE 6 Retrospectieve Voormeting Retrospectieve Voormeting Datum: 23 maart 2015 Gespreksvaardigheid & spreken in het Duits Geef aan in hoeverre je het eens of oneens bent met de volgende stellingen: Vaardigheid Vóór de lessen Ná de lessen Duits spreken is moeilijk Ik antwoord meestal in het Duits als de lerares mij iets in het Duits vraagt Ik kan mij verstaanbaar maken in het Duits Ik ken genoeg woorden om een beetje Duits te kunnen praten Ik ken genoeg woorden om een paar minuten over persoonlijke thema's (hobbies, mezelf en mijn familie etc) te vertellen Zodra ik begin met Duits praten ben ik mijn woorden allemaal kwijt Bij het spreken van Duits heb ik geen tijd om er over na te denken De Duitse taal is moeilijk om te spreken - - : sterk mee oneens - : een beetje mee oneens + : een beetje mee eens + + : helemaal mee eens - - : sterk mee oneens - : een beetje mee oneens + : een beetje mee eens + + : helemaal mee eens Houding Ik durf wel een beetje Duits te praten Ik vind het leuk om Duits te praten Ik voel me onzeker als ik Duits spreek Als ik Duits spreek ben ik bang om uitgelachen te worden Ik vind het leuk om spreekvaardigheid samen met mijn klasgenoten te oefenen Als ik Duits spreek, ben ik bang om vast te lopen Ik voel me op mijn gemak als ik iets moet zeggen in het Duits Ik vind het belangrijk om me te kunnen uiten in het Duits Het voelt onnatuurlijk om in de les Duits te spreken met docent of medeleerlingen Ik wil graag mijn Duits in de klas proberen Meerdere talen kunnen spreken is belangrijk Spreken voor een groep is leuk om te doen Het is goed om voor een groep te kunnen spreken in het Duits. Een nieuwe taal leren is leuk! 16

17 Bijlage 7 Beoordeling VLOGs beoordelaar (naam) datum (dd-mm-jj) school leerkracht (naam) groep aantal lln in de klas VLOG 1 VLOG 2 VLOG 3 VLOG4 niveau ERK niveau leerling opdracht onderwerp opdracht onderwerp opdracht onderwerp opdracht onderwerp vwo B2 1 vwo B2 2 vwo B2 3 vwo B2 4 havo B1 5 vmbo A2 6 17