Onderwijs in Kaart Basispublicatie. Juni 2017

Transcriptie

1 Onderwijs in Kaart Basispublicatie Juni 2017

2 Inhoud Leeswijzer 4 Voorwoord 4 1. Onderwijsontwikkelingen mbo Zorg en Welzijn in Noord-Brabant Mbo Zorg en Welzijn Noord-Brabant Deelnemers Instromers Gediplomeerden 7 2. Onderwijsontwikkelingen hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies in Noord-Brabant Hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies Noord-Brabant Deelnemers Instromers Gediplomeerden Onderwijsontwikkelingen mbo en hbo naar leerweg Arbeidsmarktontwikkelingen Zorg en Welzijn Werkgelegenheidsontwikkeling Arbeidsmarktprognoses en knelpunten aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt Conclusies en oplossingsrichtingen Onderzoeksverantwoording 17 Bronnen en definities 17 Selectie van opleidingen 18 Indeling in regio's mbo 19 3

3 Onderwijs in Kaart juni 2017 Leeswijzer Met de Onderwijs in Kaart 2017 brengt Transvorm ontwikkelingen op het gebied van zorg- en welzijnsonderwijs (mbo en hbo) in Noord-Brabant in beeld. Dit jaar presenteren we in deze publicatie de belangrijkste cijfermatige ontwikkelingen. Voor meer informatie over de selectie van opleidingen en gehanteerde definities verwijzen we u naar de onderzoeksverantwoording. Deze vindt u achterin deze publicatie. In deze publicatie komen aan bod: H 1 Het aantal deelnemers, instromers en gediplomeerden voor de periode 2012-, mbo; H 2 Het aantal deelnemers, instromers en gediplomeerden voor de periode 2012-, hbo; H 3 Het aantal deelnemers naar leerweg; H 4 Arbeidsmarktontwikkelingen en prognoses en knelpunten aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt; H 5 Conclusies en oplossingsrichtingen; H 6 Onderzoeksverantwoording. Ook publiceren we het hele jaar nieuw materiaal en inzichten op onze kennissite onderwijsinkaart.transvorm.org en in andere publicaties. Op de kennissite publiceren we voornamelijk achtergrondinformatie (bijvoorbeeld rondom invloedrijke trends) en kennis met betrekking tot relevante publicaties. Daarnaast gaan we dieper in op specifieke onderwerpen die van belang zijn voor het (beroeps)onderwijs in Zorg en Welzijn. Voorwoord In deze Onderwijs in Kaart is, zoals u van ons gewend bent, weer veel aandacht voor ontwikkelingen in de zorg- en welzijnsopleidingen in Noord-Brabant. Hoewel de instroom in de opleidingen in gelukkig weer iets is gestegen, is het totaal aantal deelnemers aan de opleidingen (mbo en hbo samen) lager dan ooit. In 2012 volgden nog bijna studenten in Brabant een opleiding op mbo en hbo niveau. In is dit gedaald naar studenten. Een daling van 10%. Daarnaast blijken verschillende knelpunten in de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt nog steeds actueel te zijn. Zo blijft stageproblematiek aan de orde van de dag. Als we deze ontwikkelingen afzetten tegenover de vraagstukken waarvoor de sector staat, dan is er maar één conclusie mogelijk: de onderwijsuitstroom is onvoldoende om het hoofd te kunnen bieden aan de vraag op de arbeidsmarkt. Om hier oplossingen voor te vinden, is ongeveer tegelijkertijd met deze Onderwijs in Kaart het actieprogramma Zonder Zorg 2020 gelanceerd. Daarin worden een groot aantal acties uitgewerkt om op de korte en langere termijn een bijdrage te leveren aan het verminderen van de (kwantitatieve en kwalitatieve) tekorten. Deze OiK maakt nog eens te meer duidelijk hoe belangrijk het is daarbij aandacht te besteden aan de instroom richting de zorg- en welzijnsopleidingen. Het gaat daarbij om voldoende instroom, maar ook om voldoende passende instroom op de verschillende niveaus en opleidingsrichtingen. Zoals in deze publicatie duidelijk wordt, zijn daarvoor onconventionele oplossingen nodig. Meer dan ooit is de samenwerking tussen onderwijsorganisaties en praktijk nodig. Door de ontgroening komen er minder jongeren voor de instroom in opleidingen beschikbaar. Dit is nu buiten de grote steden in Brabant al goed merkbaar. Tegelijkertijd stijgt de vraag naar goed opgeleide medewerkers fors. Dit betekent dat een veel groter deel van de huidige mboen hbo-leerlingen gemotiveerd moet worden om de zorg in te gaan. Daarvoor zullen we alle zeilen moeten bijzetten. Piet Verrijt Directeur/bestuurder Transvorm 4

4 1. Onderwijsontwikkelingen mbo Zorg en Welzijn in Noord-Brabant Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de belangrijkste cijfermatige ontwikkelingen in het mboonderwijs Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Per opleidingsdomein (mbo Zorg, mbo Welzijn) worden ontwikkelingen in het aantal deelnemers, nieuwe instromers en gediplomeerden gepresenteerd. Voor elk domein is een selectie gemaakt van een aantal opleidingen die zijn meegenomen Deelnemers mbo % t.o.v % t.o.v in de analyse Voor meer informatie over cijfermatige ontwikkelingen in het onderwijsveld verwijzen we u graag naar de kennissite onderwijsinkaart.transvorm.org. Hier vindt u aanvullende tabellen en figuren en uitgebreidere analyses, zoals analyses naar leerweg en regioportretten van West-Brabant, Midden- Brabant, Noordoost-Brabant en Zuidoost-Brabant. 1.1 Mbo Zorg en Welzijn Noord-Brabant Deze grafieken geven de ontwikkeling van mbo-opleidingen Zorg en Welzijn in Noord-Brabant weer Instromers mbo % t.o.v % t.o.v Gediplomeerden mbo -17% t.o.v % t.o.v Meer informatie over deze selectie van opleidingen is opgenomen in de onderzoeksverantwoording

5 Onderwijs in Kaart juni Deelnemers In de periode is het aantal deelnemers aan de geselecteerde mbo zorg- en welzijnsopleidingen op niveau 2 en 3 in Noord-Brabant afgenomen. Bijna alle opleidingen op niveau 4 (Verpleegkunde, Maatschappelijke Zorg, Pedagogisch Werk en Sociaal Werk) laten in een groei zien ten opzichte van De opleiding Sociaal Werk blijft in nog wat achter bij de omvang in De opleiding tot Doktersassistent niveau 4 laat een wisselend beeld zien; na een kleine groei in 2013 en 2015 is er in weer sprake van een afname van het aantal deelnemers. Deelnemers Zorg Verschil Verschil Zorghulp (1) % -100% Helpende (2) % -66,9% Verzorgende (3) ,1% -6,5% Verpleegkundige (4) ,0% 7,5% Doktersassistent (4) ,2% -1,8% Totaal Zorg ,9% -17,0% Deelnemers Welzijn Verschil Verschil Maatschappelijke zorg (3) ,9% -54,3% Maatschappelijke zorg (4) ,4% 3,1% Pedagogisch werk (3) ,7% -52,5% Pedagogisch werk (4) ,7% 4,4% Sociaal Werk (4) ,2% -5,5% Totaal Welzijn ,2% -24,9% Totaal Zorg en Welzijn ,1% -20,3% Tabel 1: Ontwikkeling aantal deelnemers mbo Zorg en Welzijn Noord-Brabant 1.3 Instromers 2 De instroomcijfers laten een vergelijkbaar beeld zien; ook hier groeien de opleidingen op niveau 4 (behalve Doktersassistent) het laatste jaar. De grote groei van de instroom in de opleiding Pedagogisch Werk 4 valt op; ten opzichte van 2012 is het aantal instromers in zelfs verdriedubbeld. Dat heeft te maken met het feit dat de instroom in de opleiding tot onderwijsassistent vanaf 2014 bij de studierichting Pedagogisch Werk 4 wordt gerekend 3. De instroom bij de niveau 4 opleidingen Verpleegkunde en Maatschappelijke Zorg is echter in nog niet op het niveau van Opvallend is dat de instroom in de niveau 2 opleiding Dienstverlening, waarvan helpende Zorg en Welzijn een uitstroomrichting is, in behoorlijk is gegroeid ten opzichte van Met betrekking tot de instromers zijn er vanaf 2014 een aantal zaken veranderd in de opleidingsindelingen die in de cijfers van DUO worden gehanteerd. Deze opleidingen staan in de tabel gemarkeerd met een *. Voor de opleiding tot zorghulp geldt dat deze vanaf 2014 Entreeopleiding Assistent Dienstverlening en Zorg wordt genoemd. De opleiding tot Helpende Zorg en Welzijn maakt vanaf 2014 deel uit van de opleiding Dienstverlening. Helpende Zorg en Welzijn is hiervan één van de uitstroomrichtingen, naast Medewerker Facilitaire dienstverlening en Medewerker Sport en Recreatie. Voor Pedagogisch Werk (4) geldt dat vanaf 2014 de instroom in de opleiding Onderwijsassistent tot deze opleidingsrichting wordt gerekend. 3. In 2012 was er sprake van 561 instromers in de opleiding tot onderwijs-assistent en in Als in 2012 en 2013 de instromers in de opleiding Onderwijsassistent bij de opleiding Pedagogisch Werk 4 worden opgeteld komen we uit op 901 instromers in 2012 en 876 instromers in

6 Instromers Zorg Verschil Zorghulp/ Assistent Dienstverlening en zorg* (1) Helpende/ Dienstverlening* (2) Verschil % -100% ,4% -17,6% Verzorgende (3) ,0% -30,5% Verpleegkundige (4) ,7% -3,7% Doktersassistent (4) ,9% -13,2% Totaal Zorg ,2% -21,5% Instromers Welzijn Verschil Verschil Maatschappelijke zorg (3) ,5% -62,5% Maatschappelijke zorg (4) ,2% -7,4% Pedagogisch werk (3) ,2% -42,2% Pedagogisch werk* (4) ,7% 209,7% Sociaal Werk (4) ,9% 15,2% Totaal Welzijn ,3% -0,4% Totaal zorg en welzijn ,8% -13,6% Tabel 2: Ontwikkeling aantal instromers mbo Zorg en Welzijn Noord-Brabant 1.4 Gediplomeerden Vergeleken met 2015 is het aantal gediplomeerden in bij vrijwel alle opleidingen afgenomen. Uitzonderingen zijn de opleiding tot Verpleegkundige en Doktersassistent; zij laten een kleine groei zien van respectievelijk 5,6% en 2,5%. Bij een aantal opleidingen is het aantal gediplomeerden in groter dan in Dat geldt voor Verpleegkunde (1,0%), Sociaal Werk (4,6%), Verzorgende (47,5%) en Maatschappelijke Zorg 4 (69,8%). Gediplomeerden Zorg Verschil Verschil Zorghulp (1) ,6% -98,4% Helpende (2) ,4% -40,2% Verzorgende (3) ,2% 47,5% Verpleegkundige (4) ,6% 1,0% Doktersassistent (4) ,5% -7,8% Totaal Zorg ,9% -7,2% Gediplomeerden welzijn Verschil Verschil Maatschappelijke zorg (3) ,2% -42,8% Maatschappelijke zorg (4) ,7% 69,8% Pedagogisch werk (3) ,6% -59,1% Pedagogisch werk (4) ,2% -55,8% Sociaal Werk (4) ,3% 4,6% Totaal Welzijn ,5% -29,6% Totaal zorg en welzijn ,9% -17% Tabel 3: Ontwikkeling aantal gediplomeerden mbo Zorg en Welzijn Noord-Brabant 7

7 Onderwijs in Kaart juni Onderwijsontwikkelingen hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies Noord-Brabant Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de belangrijkste cijfermatige ontwikkelingen in het mboonderwijs Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Per opleidingsdomein (hbo Gezondheidszorg, hbo Sociale Studies) worden ontwikkelingen in het aantal deelnemers, nieuwe instromers en gediplomeerden gepresenteerd. Voor elk domein is een selectie gemaakt van een aantal opleidingen die zijn meegenomen in de analyse. 4 Deelnemers hbo % t.o.v % t.o.v Voor meer informatie over cijfermatige ontwikkelingen in het onderwijsveld verwijzen we u graag naar de kennissite onderwijsinkaart.transvorm.org. Hier vindt u aanvullende tabellen en figuren en uitgebreidere analyses, zoals analyses naar leerweg en regioportretten van West-Brabant, Midden-Brabant, Noordoost-Brabant en Zuidoost-Brabant. 2.1 Hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies Noord-Brabant Deze grafieken geven de ontwikkeling van hbo-opleidingen Zorg en Welzijn in Noord-Brabant weer Instromers hbo -10% t.o.v ,4% t.o.v Gediplomeerden hbo +16% t.o.v % t.o.v Meer informatie over deze selectie van opleidingen is opgenomen in de onderzoeksverantwoording. 8

8 2.2 Deelnemers Het totaal aantal deelnemers van de geselecteerde hboopleidingen laat een groei zien over de afgelopen vijf jaar. Opvallend is dat alleen de bacheloropleiding Verpleegkunde elk jaar is gegroeid. Alle andere opleidingen kennen op enig moment in de afgelopen vijf jaar een dip in het aantal deelnemers. Bij de bacheloropleiding Toegepaste Psychologie is het laatste jaar wel sprake van een groeiend aantal deelnemers. De masteropleidingen Advanced Nursing Practice en Pedagogiek en de bachelor Social Work laten echter sinds 2012, 2013 of 2014 een afname zien. Deelnemers Gezondheidszorg Verschil Verschil Verpleegkunde (Bachelor) ,5% 57,1% Advanced Nursing Practice (Master) ,8% -21,5% Totaal Gezondheidszorg ,3% 54,8% Deelnemers Sociale Studies Verschil Verschil Pedagogiek (Bachelor) ,5% -0,5% Social Work (Bachelor) ,1% -10,4% Toegepaste Psychologie (Bachelor) ,7% 11,8% Pedagogiek (Master) ,9% -50,4% Totaal Sociale Studies ,4% -5,3% Totaal Gezondheidszorg en Sociale Studies ,7% 8,0% Tabel 4: Ontwikkeling aantal deelnemers hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies in Noord-Brabant 2.3 Instromers Afgezien van een dip in 2014 groeit de instroom in de opleiding Verpleegkunde de afgelopen jaren. Ook de opleiding Toegepaste Psychologie laat voornamelijk groei zien. Voor de overige opleidingen geldt dat de instroom vooral is afgenomen. In zijn voor het eerst 23 studenten ingestroomd in de nieuwe Associate Degree opleiding Ervaringsdeskundigen in de zorg. Instromers Gezondheidszorg Verschil Verschil Verpleegkunde (Bachelor) ,9% 34,8% Advanced Nursing Practice (Master) ,8% -17,1% Totaal Gezondheidszorg ,3% 32,6 Deelnemers Sociale Studies Verschil Verschil Pedagogiek (Bachelor) ,6% -27,8% Social Work (Bachelor) ,6% -31,6% Toegepaste Psychologie (Bachelor) ,1% 15,0% Pedagogiek (Master) ,3% 25,0% Totaal Sociale Studies ,7% -24,4 Totaal Gezondheidszorg en Sociale Studies ,4% -9,9% Tabel 5: Ontwikkeling aantal deelnemers hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies in Noord-Brabant 9

9 Onderwijs in Kaart juni Gediplomeerden 1 Het aantal gediplomeerden van de bacheloropleiding Verpleegkunde laat in de periode voornamelijk een stijgende lijn zien, terwijl het aantal gediplomeerden van de overige opleidingen wat meer fluctueert. Vergeleken met 2014 laten de meeste opleidingen in 2015 een afname zien. Gediplomeerden Gezondheidszorg Verschil Verschil Verpleegkunde (Bachelor) ,6% 67,6% Advanced Nursing Practice (Master) ,8% -19,4% Totaal Gezondheidszorg ,8% 60,5% Gediplomeerden Sociale Studies Verschil Verschil Pedagogiek (Bachelor) ,2% 2,1% Social Work (Bachelor) ,6% 7,9% Toegepaste Psychologie (Bachelor) ,9% -6,3% Pedagogiek (Master) ,6% -60,0% Totaal Sociale Studies ,6% 2,8% Totaal Gezondheidszorg en Sociale Studies ,5% 15,6% Tabel 6: Ontwikkeling aantal gediplomeerden hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies in Noord-Brabant 1. De meest recente beschikbare cijfers zijn gehanteerd. De diploma s worden niet geteld op een peildatum (zoals deelnemers en instroom) maar over een peilperiode, namelijk een volledig studiejaar. Doordat de gehele periode afgerond moet zijn voordat de telling kan plaatsvinden, zijn de tellingen van diploma s in een bepaald studiejaar pas een jaar later beschikbaar dan de inschrijvingen en instroom (Bron: Vereniging Hogescholen). 10

10 3. Onderwijsontwikkelingen mbo en hbo naar leerweg De groei van het aantal deelnemers in de periode wordt verklaard door de groei aan deelnemers in de BOL-variant van de opleiding; voor alle geselecteerde mbo-opleidingen geldt dat het aantal deelnemers dat de BBL-variant volgt in lager is dan in Het aantal deelnemers aan de BOL-variant is gegroeid bij de volgende opleidingen: Doktersassistent, Verpleegkundige, Verzorgende, Maatschappelijke Zorg (4) en Pedagogisch Werk (4). In onderstaand figuur is de verdeling tussen BOL- en BBLdeelnemers in weergegeven. Bij alle opleidingen, behalve Verzorgende, volgen de meeste deelnemers de BOL-variant. Zowel in 2012 als in heeft de opleiding tot verzorgende het grootste aandeel BBL ers vergeleken met de andere opleidingen; meer dan de helft van de deelnemers volgt de BBL-variant. Opvallend is dat het percentage BBL ers bij alle geselecteerde opleidingen afneemt ten gunste van het percentage BOL ers. In het hbo zien we in de periode dat het aantal deeltijd-deelnemers aan de meeste opleidingen afneemt, terwijl het aantal voltijd-deelnemers stijgt. Alleen voor de opleiding Verpleegkunde is zowel het aantal voltijd- als het aantal deeltijd- en duale studenten gestegen. Bij de bacheloropleiding Verpleegkunde nam het aandeel voltijd-studenten af van 79% in 2012 tot 69% in. Bij de andere opleidingen is het percentage voltijd-studenten juist gegroeid, behalve bij de masteropleidingen. Die worden alleen in deeltijd of duaal aangeboden. De verdeling van deelnemers in het hbo naar leerweg is weergegeven in onderstaand figuur. Deelnemers hbo naar leerweg Verpleegkunde (Bachelor) Advanced Nursing Practice (Master) Pedagogiek (Bachelor) Social Work (Bachelor) 19% 12% 69% 100% 6% 94% 10% 90% Deelnemers mbo Zorg en Welzijn naar leerweg Toegepaste psychologie (Bachelor) Pedagogiek (Master) 11% 89% 100% Doktersassistent 2% 98% % Deeltijd % Duaal % Voltijd Helpende Verpleegkundige Verzorgende 19% 81% 35% 65% 56% 44% Figuur 8: Deelnemers hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies Noord-Brabant naar leerweg Maatschappelijke zorg 3 Maatschappelijke zorg 4 Pedagogisch werk 3 Pedagogisch werk 4 30% 70% 33% 67% 0% 100% 3% 97% Sociaal werk 4 0% 100% BBL BOL Figuur 7: Deelnemers mbo Zorg en Welzijn Noord-Brabant naar leerweg 11

11 Onderwijs in Kaart juni Arbeidsmarktontwikkelingen Zorg en Welzijn 4.1 Werkgelegenheidsontwikkeling Uit de Arbeidsmarkt in Kaart 5 blijkt dat er diverse signalen zijn dat de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant aantrekt. Er is sprake van een kanteling; na jaren van krimp van werkgelegenheid neemt de vraag naar personeel weer toe. Dit blijkt onder meer uit de groei van het aantal openstaande vacatures op BrabantZorg.Net 6 Onderstaande figuur laat in het aantal vacatures op de website de afgelopen periode een stijgende lijn zien. Eind maart 2017 waren er zelfs meer dan vacatures. Dat is sinds 2012 niet meer voorgekomen. Aantal openstaande vacatures BrabantZorg.Net april 2015 Figuur 11: juli oktober januari 2015 april juli oktober januari 2017 Ontwikkeling aantal openstaande vacatures BrabantZorg.Net april 2017 Deze stijgende trend is ook te zien als we inzoomen op de vacatures voor verzorgenden en verpleegkundigen op BrabantZorg.Net. Het zijn de meest gevraagde functies op de vacaturewebsite Aantal openstaande vacatures BrabantZorg.Net april 2015 Figuur 12: juli 2015 oktober januari 2015 april juli oktober januari 2017 Aantal openstaande vacatures BrabantZorg.Net april Verzorgende 3/IG Verpleegkundige (4) Verpleegkundige (6) Ook het aantal online vacatures binnen Zorg en Welzijn in Noord-Brabant bij het UWV laat een groei zien. In maart 2017 staan er 974 vacatures online. Vergeleken met maart is er in maart 2017 sprake van een toename van 335 vacatures (+52%). Daarnaast is er sprake van een afname van het aantal WW-uitkeringen voor medewerkers uit de sector zorg en welzijn in Noord-Brabant. Zo is er vergeleken met maart in maart 2017 sprake van een afname van 14% in het aantal lopende WW-uitkeringen 7. De spanningsindicator 8 van het UWV typeert de arbeidsmarkt voor zorg- en welzijnsberoepen als krap. Dat wil zeggen dat er behoorlijk veel openstaande vacatures zijn ten opzichte van het aantal kortdurend werklozen. Deze spanningsindicator geeft onder meer aan dat de arbeidsmarkt in Noord-Brabant krap is voor artsen en gespecialiseerd verpleegkundigen en verzorgenden en zeer krap voor mbo verpleegkundigen. 5. Transvorm, Arbeidsmarkt in Kaart, november. 6. Op BrabantZorg.Net plaatsen organisaties die aangesloten zijn bij Transvorm vacatures voor medewerkers Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Elke week wordt het aantal openstaande vacatures geregistreerd. In dit overzicht is steeds de eerste registratie van elk kwartaal opgenomen De spanningsindicator geeft de spanning weer tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt voor werkgevers. Bij een indicator van 0 is de arbeidsmarkt zeer ruim, want er zijn geen openstaande vacatures en wel kortdurend werklozen. Bij veel openstaande vacatures ten opzichte van het aantal kortdurend werklozen is de arbeidsmarkt zeer krap. 12

12 4.2 Arbeidsmarktprognoses en knelpunten aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt Diverse arbeidsmarktprognoses wijzen op een aanhoudende groei van werkgelegenheid binnen de sector zorg en welzijn in Nederland. Zo geeft het Centraal Planbureau in het Centraal Economisch Plan aan een groei te verwachten van 0,8% in 2017 en 1,8% in In 2018 is dit zelfs meer dan in de marksector (0,7%). Het UWV 10 verwacht in de sector zorg in 2017 ruim 1,07 miljoen banen en in ,08 miljoen. Ook andere partijen doen uitspraken over verwachtte arbeidsmarkttekorten en arbeidsmarktperspectieven van gediplomeerden in de sector zorg en welzijn. 11 Deze prognoses hebben gemeen dat er grote verschillen worden verwacht in de arbeidsmarktontwikkeling voor de verschillende branches, beroepsgroepen en arbeidsmarktregio s. Op basis van deze gegevens constateren wij dat er diverse knelpunten ontstaan in de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. Opleidingen mbo-niveau 2 Het aantal deelnemers aan de niveau 2 opleiding Helpende Zorg en Welzijn daalt sinds Dit past bij de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt; de werkgelegenheid op dit niveau is in de afgelopen jaren fors gedaald. Toch is het onzeker of deze ontwikkeling op termijn gunstig is. Uit het oogpunt van kostenbesparing kan de inzet van lager opgeleid personeel voordelig zijn, of misschien zelfs noodzakelijk. Bovendien zien zorg- en welzijnsorganisaties steeds meer in dat aandacht voor cliënten belangrijk is, terwijl hierop als gevolg van de transities en bezuinigingen enorm gekort is. Ook de overheid ziet dit belang en stelt hiervoor middelen beschikbaar. De inzet van lager opgeleid personeel kan hiervoor een oplossing bieden. 9. CPB, Centraal Economisch plan 2017, maart UWV, factsheet arbeidsmarkt Zorg, maart In april 2017 verscheen het rapport Arbeid in Zorg en Welzijn van het landelijk onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW). Op basis van verschillende scenario s brengen zij vraag en aanbod van personeel in beeld tot Ook het ROA (ROA, de arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2020, 2015) en SBB (SBB, Kans op werk. doen uitspraken over de verwachte arbeidsmarktperspectieven van gediplomeerden aan zorg- en welzijnsopleidingen. Opleidingen mbo-niveau 3 Het aantal deelnemers aan de niveau 3 opleidingen Zorg en Welzijn daalt sinds Voor de opleiding verzorgende-ig is deze ontwikkeling ongunstig. Ook de afgelopen jaren, bij een dalende werkgelegenheid in de sector, bleef het arbeidsmarktperspectief voor verzorgenden goed. Sinds januari stijgt de vraag naar verzorgenden sterk en aan deze ontwikkeling lijkt voorlopig geen einde te komen. Verzorgende-IG is al jaren de meest gevraagde functie in de vacaturebank van BrabantZorg.Net. Veel werkgevers ervaren moeilijkheden met het invullen van deze vacatures. De krimp in de opleiding in combinatie met de stijgende vraag naar verzorgenden-ig zal in toenemende mate leiden tot problemen op de arbeidsmarkt. Opleidingen mbo-niveau 4 De ontwikkeling van het aantal deelnemers aan de niveau 4 opleidingen Zorg en Welzijn laat een gedifferentieerd beeld zien. Enkele opvallende ontwikkelingen: De opleiding Verpleegkunde is vergeleken met 2012 gegroeid. We verwachten echter dat deze groei niet sterk genoeg is om de toenemende vraag vanuit de arbeidsmarkt op te vangen. Zeker niet gezien de daling van het aantal deelnemers aan de opleiding Verzorgende niveau 3. De opleiding Doktersassistent kromp de afgelopen jaren, zowel qua deelnemers als instromers. Gezien de groeiende vraag naar doktersassistenten is dit problematisch; er worden tekorten verwacht. De opleidingen Pedagogisch Werk en Sociaal Werk kenden een krimp van het aantal deelnemers in de periode , maar zijn in weer gegroeid. De instroom stijgt in de laatste jaren weer, terwijl de kans op werk voor deze opleidingen in Noord-Brabant wordt ingeschat als weinig tot zeer weinig. Opleidingen op hbo-niveau 6 (bachelor) Ook op hbo-niveau wisselt het beeld per opleiding. Enkele opvallende opleidingen; Het aantal deelnemers aan de opleiding Verpleegkunde is fors gegroeid sinds Helaas fluctueerde de instroom de afgelopen jaren. Gezien de fors stijgende vraag naar hboverpleegkundigen en gespecialiseerd verpleegkundigen verwachten we dat de aanvoer vanuit de hbo-opleidingen niet voldoende is om deze toenemende vraag op te vangen. De opleiding Social Work krimpt. De baankans voor afgestudeerden Social Work tot 2020 wordt ingeschat als matig tot slecht, maar de prognoses zijn niet eenduidig en verschillen per uitstroomrichting. De opleidingen Pedagogiek en Toegepaste Psychologie groeien sinds enkele jaren, terwijl het verwachte arbeidsmarktperspectief voor deze opleidingen in Noord- Brabant ongunstig is. 13

13 Onderwijs in Kaart juni Conclusies en oplossingsrichtingen 5.1 Conclusie Trends In de vorige hoofdstukken presenteerden we de trends in een selectie van opleidingen in Noord-Brabant. Vergeleken met 2015 krimpt het aantal deelnemers en gediplomeerden aan mbo-opleidingen Zorg en Welzijn in, terwijl het aantal instromers groeit. Het aantal instromers is in echter nog niet terug op het niveau van De Brabantse hboopleidingen laten in een (lichte) groei zien in het aantal deelnemers, instromers en gediplomeerden ten opzichte van zowel 2012 als Opvallend zijn de grote verschillen tussen opleidingen. Een aantal presenteren wij hieronder: Mbo-opleidingen Het aantal deelnemers aan zowel zorg- als welzijnsopleidingen op niveau 1, 2 en 3 krimpt de laatste jaren. Daarentegen is het aantal deelnemers aan diverse opleidingen op niveau 4 gegroeid ten opzichte van Het aantal instromers in de meeste mbo-opleidingen is in kleiner dan in Echter, diverse opleidingen laten in een groei zien in instroom ten opzichte van In is het aantal gediplomeerden van de opleidingen tot verpleegkundige en doktersassistent groter dan in 2015, terwijl alle andere mbo-opleidingen een krimp laten zien. Het aantal gediplomeerden van de opleiding tot doktersassistent in blijft echter wel achter bij het aantal in Hbo-opleidingen De groei in het aantal deelnemers aan hbo-opleidingen in Noord-Brabant is volledig toe te schrijven aan de opleidingen Verpleegkunde en Toegepaste Psychologie. Vergeleken met 2015 kennen enkel de bachelor- en masteropleiding Pedagogiek en de bachelor Social Work in een afname van het aantal ingestroomde studenten. Het aantal gediplomeerden van de bacheloropleidingen Verpleegkunde, Social Work en Pedagogiek is in groter dan in 2012 en Deze trends sluiten slechts deels aan op de ontwikkeling van de arbeidsmarktvraag. Wij verwachten bijvoorbeeld dat de groei in deelnemers aan de opleidingen tot verpleegkundige onvoldoende is om (toekomstige) vraag naar verpleegkundigen op te vangen. Tegelijkertijd groeien opleidingen met minder gunstige arbeidsperspectieven, alhoewel deze perspectieven per arbeidsmarktregio en branche verschillen. Daarnaast valt op dat de krimp van BBL-opleidingen in Noord- Brabant doorzet; er worden relatief steeds meer BOL-leerlingen opgeleid. Deze trend is ook landelijk en in andere sectoren zichtbaar 12. Voor hbo-bacheloropleidingen geldt dat het percentage voltijdsstudenten toeneemt ten koste van deeltijden duaal-studenten. De hbo-opleiding tot verpleegkundige is een uitzondering; hier daalt het aandeel voltijdsstudenten. Knelpunten Op basis van deze gegevens concluderen we dat de onderwijsuitstroom onvoldoende is om nu en in de nabije toekomst het hoofd te bieden aan de vraag op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd is er een kwalitatieve mismatch. Het beschikbare aanbod aan gediplomeerden komt niet in de juiste branche of regio terecht of beschikt niet over de houding en competenties die werkgevers wensen. Demografische en beleidsmatige ontwikkelingen verergeren deze knelpunten. Demografische ontwikkelingen Door de vergrijzing van de samenleving neemt het zorggebruik en daarmee de vraag naar zorgpersoneel toe. Daarnaast vergrijst het personeelsbestand van de sector. Daarom verwachten we een verdubbeling van het aantal pensioengangers in 2025 ten opzichte van Dat leidt tot een grote vervangingsvraag. Bovendien zorgt ontgroening er op termijn voor dat er minder jongeren beschikbaar komen om de instroom in opleidingen op peil te houden. Daarmee is het enkel inzetten op de verhoging van instroom niet voldoende om aan de groeiende vraag naar personeel te voldoen. Beleidsmatige ontwikkelingen Hoewel beheersing van de zorgkosten belangrijk blijft, lijken de uitgaven voor zorgpersoneel weer toe te nemen. Zo zijn er recent extra middelen beschikbaar gekomen voor de langdurige zorg. Ook diverse investeringen in de kwaliteit van zorg, zoals het kwaliteitskader verpleeghuiszorg 14, dragen bij een aan groeiende vraag naar bekwaam personeel. Hierdoor is er vanuit de overheid aandacht voor zowel de kwantitatieve als de kwalitatieve vraagstukken rondom personeel in de sector zorg en welzijn. Dit sluit aan bij de wens van werkgevers om niet alleen voldoende, maar ook geschikt personeel te werven en behouden voor de sector. Hierdoor wordt bovengenoemde mismatch nog problematischer. 12. ECBO, De ontwikkeling van de instroom in de BBL: op zoek naar verklaringen voor de terugloop, mei. 13. Transvorm, Arbeidsmarkt in Kaart, november. 14. VWS, kamerbrief over gezamenlijke agenda ouderenzorg, april

14 5.2 Oplossingsrichtingen In Noord-Brabant bestaan diverse initiatieven om bovengenoemde knelpunten aan te pakken. Zo weten werkgevers en onderwijsinstellingen elkaar steeds beter te vinden en wordt er gezamenlijk ingezet op het opleiden van voldoende en passende medewerkers. Op basis van bovenstaande analyse concluderen we dat er desondanks ernstige problemen ontstaan. Onconventionele oplossingen zijn nodig om voldoende medewerkers op te leiden die gewild zijn op de arbeidsmarkt. We presenteren drie speerpunten met mogelijke oplossingsrichtingen: 1. Opleidingsinstroom en rendement verhogen De in- en uitstroom van mbo- en hbo-opleidingen is onvoldoende om aan de vraag naar personeel in de sector te voldoen. Het imago van de sector lijkt slechter dan ooit. Dit vraagt om imago- en wervingsactiviteiten, op landelijk en regionaal niveau, met speciale aandacht voor jongeren. Om jongeren te interesseren in een loopbaan in Zorg en Welzijn is het van belang op een voor hen aansprekende manier een reëel beeld van de sector te presenteren. Stageproblematiek vormt al jarenlang een knelpunt in een goede aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. Opvallend is dat onderwijsinstellingen aangeven dat er voldoende aanbod van potentiële studenten is voor opleidingen met een goed arbeidsperspectief, zoals Verpleegkunde. Vanwege een gebrek aan stageplaatsen zien de scholen zich echter gedwongen de instroom te beperken, op hbo-niveau zelfs door instellen van een numerus fixus. Op hun beurt tonen werkgevers goede wil, maar lukt het hen onvoldoende om het aantal kwalitatief goede stageplaatsen substantieel en structureel te verhogen. Het ontwikkelen van alternatieve, innovatieve stagevormen draagt bij aan het bevorderen van zowel het aantal als de kwaliteit van stages. Enkel sturen op verhogen van de instroom zal niet effectief zijn als tegelijkertijd het aantal studenten dat een diploma behaalt afneemt. Aandacht voor het voorkomen van uitval is daarom van belang. Goede studievoorlichting en inzet van selectie instrumenten, zoals motivatiegesprekken en assessments, dragen bij aan een lagere uitval. 2. Arbeidsmarktpotentieel beter benutten Huidige medewerkers en potentiële nieuwe medewerkers die (nog) niet over gevraagde kwalificaties en competenties beschikken, kunnen bijdragen aan het oplossen van de knelpunten. Diverse ontwikkelingen, zoals de transitie en verhoogde kwaliteitsstandaarden, hebben ervoor gezorgd dat de vraag naar hoogopgeleid personeel is toegenomen en dat andere competenties worden verwacht van (potentiële) medewerkers. Associate Degree-opleidingen werken drempelverlagend tot het volgen van een opleiding op hboniveau. Deze opleidingen zijn echter nog relatief onbekend en het aanbod binnen Zorg en Welzijn is nog zeer gering. Hier liggen kansen voor onderwijsinstellingen en werkgevers om gezamenlijk passend opleidingsaanbod te ontwerpen. De groei van diverse zorg- en welzijnsopleidingen met matig tot slechte arbeidsmarktperspectieven biedt naast bedreigingen ook kansen. Als het lukt deze gediplomeerden voor de sector te behouden en anders in te zetten, kunnen de (dreigende) personeelstekorten beperkt worden. Instrumenten als taakherschikking en bij-, om- en opscholing zijn hierbij noodzakelijk. In het bijzonder denken we hierbij aan het beter benutten van gediplomeerden op niveau 2 om hoger opgeleide werknemers te ontlasten en meer aandacht te kunnen besteden aan het welzijn van de cliënt. In de afgelopen jaren is het aantal deelnemers dat de BBLvariant van een opleiding volgt afgenomen. Deze teruggang past in de landelijke trend; ook bij andere opleidingen en in andere regio s is deze afname zichtbaar. Inzetten op een hogere instroom voor BBL- duale- en deeltijd-varianten van opleidingen biedt de mogelijkheid om een bredere groep potentiële medewerkers aan te boren. Deze oplossing sorteert effect op kortere termijn. Bovendien geeft het de mogelijkheid mensen (zij-instromers, tweede loopbaan e.d.) aan te trekken die al beschikken over de in de sector benodigde competenties. 15

15 Onderwijs in Kaart juni Leerklimaat en langetermijnvisie Om de opleidingsinstroom en het rendement te verhogen en arbeidsmarktpotentieel beter te benutten, zijn een aantal randvoorwaarden van belang, zoals leerklimaat en langetermijnvisie. Het belang van leren en ontwikkelen tijdens de loopbaan is recent nogmaals onderschreven in adviesrapporten van de SER 15, Commissie vraag-financiering mbo 16 en OECD 17. Een goed leerklimaat binnen de organisatie stelt medewerkers en leerlingen in staat om zich verder te ontwikkelen. Hiervoor is een langetermijnvisie noodzakelijk; investeringen in het opleiden van zittende medewerkers en leerlingen worden immers niet onmiddellijk terugverdiend. Werkdruk en dominantie van kortetermijndoelen kunnen ertoe leiden dat de aandacht wordt afgeleid van leren en ontwikkelen op afdelingen van zorgorganisaties. Goede begeleiding van leerlingen komt daardoor in het gedrang. Alternatieve begeleidingsvormen, zoals het vrijstellen van ervaren medewerkers om als mentor te fungeren voor leerlingen, bieden oplossingen. Daarnaast is inzicht in externe ontwikkelingen, zoals demografie, instroom in opleidingen en overheidsbeleid, van belang. Deze ontwikkelingen geven richting aan investeringen in opleiding en ontwikkeling, zodat deze bijdragen aan het bereiken van een evenwichtige arbeidsmarkt. Samenvattend De vraag naar personeel in de sector stijgt en de reeds bestaande tekorten zullen oplopen. Demografische ontwikkelingen zorgen voor een groeiende vraag naar zorg en een hoge vervangingsvraag in de sector. Het overheidsbeleid is momenteel onzeker, maar alle signalen wijzen op nieuwe structurele investeringen in de sector. Dit zal zich voor een deel vertalen in de vraag naar meer handen aan het bed. Tegelijkertijd krimpen de opleidingen. Vergeleken met 2012 is de instroom in de zorg- en welzijnsopleidingen (mbo en hbo) met ruim 10% gedaald. De uitstroom uit de opleidingen is onvoldoende om de vraag van de arbeidsmarkt op te vangen. Daarnaast hebben diverse veranderingen, zoals de herinrichting van het Nederlandse zorgstelsel, ertoe geleid dat de kwalitatieve vraag naar personeel verandert. Zo is er meer vraag naar hoger opgeleid personeel en medewerkers die in staat zijn in multidisciplinaire teams te werken. Onconventionele oplossingen zijn nodig om aan voldoende geschikt personeel te komen, nu en in de toekomst. Op de korte en middellange termijn kunnen opleidingsen bijscholingstrajecten soelaas brengen. Dit is echter onvoldoende om ook op de lange termijn voldoende goede en doelmatige zorg te blijven leveren. Nu investeren in maatregelen die pas op langere termijn effect sorteren, zoals het imago van de sector, is cruciaal om te voorkomen dat we over een aantal jaren met dezelfde of ernstigere problematiek worden geconfronteerd. De krachten bundelen? Ga naar zonderzorg2020.nl 15. SER, Leren en ontwikkelen tijdens de loopbaan. Een richtinggevend advies. Maart Commissie vraagfinanciering mbo, Doorleren Werkt. April OESO, Skills-strategie. Diagnoserapport Nederland,

16 6. Onderzoeksverantwoording Voor deze Onderwijs in Kaart (OiK) 2017 is een selectie gemaakt van beschikbare data op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de gebruikte bronnen, gemaakte selecties en relevante definities. Meer informatie en aanvullende analyses vindt u op de kennissite onderwijsinkaart.transvorm.org Bronnen en definities Deelnemers, nieuwe instromers en gediplomeerden mbo De gegevens zijn afkomstig van DUO. Dit zijn cijfers over het bekostigd onderwijs. De peildatum voor de cijfers is 1 oktober van het betreffende jaar. De cijfers van zijn voorlopig. Deelnemers Het totaal aantal deelnemers aan een opleiding. Instromers Nieuwe instromende deelnemers aan een opleiding. Deelnemers met bekostigde inschrijving voor een bepaalde mbo-opleiding in het betreffende jaar en in het jaar daarvoor niet voor die opleiding. Gediplomeerden Het totaal aantal gediplomeerden. Bron: DUO Deelnemers, nieuwe instromers en gediplomeerden hbo De gegevens zijn afkomstig van de Vereniging Hogescholen. Dit zijn cijfers over het bekostigd onderwijs. De peildatum voor de cijfers is 1 oktober van het betreffende jaar. De cijfers van zijn voorlopig. Instromers Inschrijvingen van elke student die actief is op 1 oktober van het betreffende studiejaar en sinds 1986 nog niet eerder op die peildatum ongeacht de bekostigingsstatus stond ingeschreven (bij die hogeschool) in datzelfde type hoger onderwijs. Zowel hoofd- als neveninschrijvingen worden meegeteld en zowel eerste instromers (studenten die nog niet eerder stonden ingeschreven in hetzelfde type hoger onderwijs) als studenten die van studie en/of hogeschool wisselen(studenten die nog niet eerder bij de betreffende hogeschool stonden ingeschreven in hetzelfde type hoger onderwijs, maar wél bij een andere hogeschool). Gediplomeerden: In de overzichten met het aantal diploma s worden alle diploma s geteld die in het betreffende studiejaar zijn afgegeven. Propedeusediploma s worden hierbij buiten beschouwing gelaten en elk ander diploma wordt geteld, ongeacht de bekostigingsstatus van de bijbehorende inschrijving. De diploma s worden niet geteld op een peildatum (zoals inschrijvingen en instroom) maar over een peilperiode, namelijk een volledig studiejaar. Doordat de gehele periode afgerond moet zijn voordat de telling kan plaatsvinden, zijn de tellingen van diploma s in een bepaald studiejaar pas een jaar later beschikbaar dan de inschrijvingen en instroom. Bron: Vereniging Hogescholen De instroom-, deelnemers- en gediplomeerdencijfers laten soms tegengestelde trends zien. Zo krimpt het aantal deelnemers en gediplomeerden in geselecteerde mbo-opleidingen, maar groeit het aantal instromers. Er zijn verschillende verklaringen voor deze trends. De uitval van studenten, snelheid van studeren (studievertraging of versnelling door verkorte trajecten) en instroom in jaren voor 2012 kunnen bijvoorbeeld een rol spelen. Deelnemers Elke inschrijving waarbij de student actief is op 1 oktober van het betreffende studiejaar wordt meegeteld, ongeacht de bekostigingsstatus. Zowel hoofd- als neven-inschrijvingen worden meegeteld. 17

17 Onderwijs in Kaart juni 2017 Selectie van opleidingen Ten behoeve van de rapportage Onderwijs in Kaart is een selectie gemaakt van mbo- en hbo-opleidingen op het gebied van Zorg en Welzijn. De belangrijkste selectiecriteria zijn dat de opleidingen opleiden voor een functie in het primair proces die relevant is voor werkgevers aangesloten bij Transvorm. In onderstaande tabel een overzicht van de geselecteerde opleidingen. Voor de indeling naar opleidingsniveau is gebruik gemaakt van het Nederlands Kwalificatieraamwerk (NLFQ) mbo Indeling Onderwijs in Kaart (niveau NLFQ) Zorg Zorghulp (1) Kwalificatienaam Opleidingen Assistent dienstverlening en zorg hbo Indeling Onderwijs in Kaart (niveau NLFQ) Gezondheidszorg Verpleegkunde (Bachelor, 6) Advanced Nursing Practice (Master, 7) Sociale Studies Pedagogiek (Bachelor, 6) Social Work (Bachelor, 6) Kwalificatienaam Opleidingen Verpleegkunde Advanced Nursing Practice Opleidingen Pedagogiek Culturele en Maatschappelijke Vorming Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Helpende (2) Verzorgende (3) Verpleegkundige (4) Doktersassistent (4) Helpende Zorg en Welzijn Verzorgende IG Mbo-verpleegkundige Doktersassistent Toegepaste psychologie (Bachelor, 6) Pedagogiek (Master, 7) Sociaal-Pedagogische Hulpverlening Social Work Toegepaste psychologie Pedagogiek Welzijn Opleidingen Maatschappelijke zorg (3) Begeleider gehandicaptenzorg Begeleider specifieke doelgroepen Maatschappelijke zorg (4) Persoonlijk begeleider gehandicaptenzorg Persoonlijk begeleider specifieke doelgroepen Pedagogisch werk (3) Pedagogisch medewerker kinderopvang Pedagogisch werk (4) Gespecialiseerd pedagogisch medewerker Sociaal werk (4) Sociaal cultureel werker Sociaal maatschappelijk dienstverlener 18

18 Indeling in regio s mbo Om analyses per arbeidsmarktregio in Noord-Brabant mogelijk te maken zijn de gegevens met betrekking tot mbo-opleidingen ingedeeld naar vestigingsplaats van de onderwijsinstellingen. In onderstaand overzicht is deze indeling inzichtelijk gemaakt. Instellingsnaam Plaatsnaam Arbeidsmarktregio ROC West-Brabant Etten-Leur West-Brabant ROC Tilburg Tilburg Midden-Brabant Koning Willem I College s-hertogenbosch Noordoost-Brabant ROC de Leijgraaf Veghel Noordoost-Brabant Summa College Eindhoven Zuidoost-Brabant ROC Ter AA Helmond Zuidoost-Brabant 19

19 Onderwijs in Kaart juni

20 Transvorm Postbus JG Tilburg T E info@transvorm.org I Meer weten? Voor uitgebreide informatie over het zorg- en welzijnsonderwijs in de provincie Noord-Brabant verwijzen we u graag naar het volledige rapport. Dat kunt u downloaden op de website van Transvorm: transvorm.org/oik. Transvorm monitort doorlopend de ontwikkelingen. Naast het jaarlijkse rapport Onderwijs in Kaart publiceren we relevante publicaties, aanvullende analyses en (regionale) onderwijscijfers op de kennissite Onderwijs in Kaart: onderwijsinkaart.transvorm.org Volg ons op Twitter voor actuele #OiKtrends Vormgeving & realisatie: Staet van Creatie, Tilburg