(Endocriene)bijwerkingen van Androgeen Deprivatie Therapie

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "(Endocriene)bijwerkingen van Androgeen Deprivatie Therapie"

Esther van den Velde
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 5e POST EAUN meeting 22 juni 2015 (Endocriene)bijwerkingen van Androgeen Deprivatie Therapie Dr Niek Valk Internist-endocrinoloog Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk

2 Waarom hormonale therapie? Androgeen deprivatie therapie = (anti) hormonale therapie Testosteron/ androgenen spelen een hoofdrol bij het instandhouden van tumorgroei De oorsprong is gevormd door de gunstige effecten van orchidectomie bij de behandeling van gemetastaseerd prostaatcarcinoom

androgenen spelen een hoofdrol bij het instandhouden van tumorgroei De

3 Testosteronproductie Testosteron wordt grotendeels in de testikels geproduceerd (95%) Androgenen uit de bijnier werken op prostaatcellen en kunnen worden omgezet in testosteron

4 Werkingsmechanisme van hormonale therapie onderdrukken de productie van testosteron blokkeren de werking van testosteron

5 De geschiedenis van Hormonale Therapie bij de behandeling van Prostaatkanker biochemische relaps lokaal PCa symptomatische botmetastasen asymptomatische botmetastasen orchidectomie LHRH analogen PSA

6 Vormen van hormonale therapie Orchidectomie LHRH-analogen al dan niet in combinatie met antiandrogenen LHRH-antagonisten Anti-androgenen Oestrogenen 5-alfa reductase remmers Aromatase-remmers

7 Hormoonsynthese SmPC Zytiga Attard et al. JCO 2008; 26: Attard et al. J Clin Endrocrinol Metab 2012; 97:

8 Wanneer hormonale therapie? Metastasen (lymfeklieren, botten, elders) Eerder lokale behandeling en vermoeden op meta s Soms vlak voor en tijdens een bestralingsbehandeling met het doel de tumor te laten krimpen zodat de bestraling gerichter kan plaatsvinden (soms ook na) Een enkele keer wordt ook hormonale therapie gegeven bij lokaal prostaatkanker als hoofdbehandeling

Soms vlak voor en tijdens een bestralingsbehandeling met het doel de tumor te laten krimpen

9 Bijwerkingen van ADT de grote drie Wat je ziet Wat je niet ziet Wat je voelt Verlies van libido Erectiele dysfunctie Opvliegers Gewichtstoename Gynecomastie Verlies spier massa, kracht Afname grootte penis en testikels Anemie Ontstaan of verslechteren van dyslipidemie, hypertensie, HVZ, diabetes Verlies van BMD Moeheid, Gebrek aan initiatief Depressie Emotionele labiliteit Haar veranderingen Cognitieve functie Pijn

penis en testikels Anemie Ontstaan of verslechteren van dyslipidemie, hypertensie, HVZ, diabetes Verlies

10 Verlies van Libido en Erectiele Dysfunctie Sexuele functie en relatie voor diagnose en behandeling Verlies van libido Moeilijk/ niet te behandelen tijdens ADT Erectiele dysfunctie Vele oorzaken Overweeg verwijzing sexuoloog communicatie

Moeilijk/ niet te behandelen tijdens ADT Erectiele

11 Wat zie je: Gewichttoename en bijkomende veranderingen Mediaan van 3-6 kg toename in 9-12 maanden ADT 1,2 Afname lean body mass, 2-3% 1,3,4 Vermindering van spierkracht 5 Toename van total body fat, 10-20% 1,3,4 Veranderingen vinden vroeg plaats (<18 mnd) en gaan niet door 4 Moeilijk om af te vallen ook na staken ADT 2 1. Smith MR J Clin Endocrinol Metab Higano CS Urology Berruti A J Urology Lee Cancer Segal J Clin Oncol 2004

vinden vroeg plaats (<18 mnd) en gaan niet door 4 Moeilijk om af te vallen ook na staken ADT 2 1.

12 Wat zie je: Gynecomastie Vaak met gevoeligheid van de borst Meestal onomkeerbaar Verergerd dsoor gewichttoename

13 Wat zie je: Haar Veranderingen Dunner worden of verlies van lichaamsbeharing Baard wordt zachter (Reversibel)

14 Wat zie je: Vermindering van penis en testikel omvang Tot 68% verkorte penis na radiale prostatectomie 1 Kleiner worden van testikels fysiologisch gerelateerd aan testosteronspiegels 1. Savoie J Urol 2003

15 Wat je niet ziet: Anemie Incidentie tot 90% 1, 2 Meestal mild tot matig Normochroom, normocytair Correleert niet met moeheidsklachten Reageert goed op erythropoietine 3,4 Reversibel

16 Wat je niet ziet: ADT Induceert Insuline Resistentie-achtig Syndroom Hyperlipidemie 1, 2 Glucose intolerantie 3, 4, 5 Hypertensie 3, 4 Verhoogd cardiovasculair risico 3, 4, 6 1. Arrer J Clin Endocrin Metab Smith MR J Clin Endocrin Metab Higano Urology Inaba Metabolism Basaira Cancer Keating J Clin Oncol 2006

6 1. Arrer J Clin Endocrin Metab 1996 2. Smith MR J Clin Endocrin Metab 2002 3.

17 Adjusted Hazard Ratio Diabetes en Cardiovasculaire Ziekte tijdens ADT: Observationele Studie van 73,196 Mannen Diabetes CHD MI Sudden Death Keating, J Clin Oncol 2006.

Observationele Studie van 73,196 Mannen 1.50 1.

18 ADT Effecten op Cardiovasculaire Risico Factoren Verandering in lipiden 1 Toename lichaamsgewicht 1 Toename van BMI 1 Toename van lichaams vet, vermindering vetvrije mass 1,2 Toename van nuchtere insuline spiegels 3 Toename van hemoglobine A1C 3 Afname van de arteriële elasticiteit 4 Verlenging van het QT interval 5 1 Smith M, J Clin Endocrinol Metab Lee H, Cancer Smith M, J Clin Endocrinol Metab Dockery F, Clin Sci (London) Keating N, J Clin Oncol

A1C 3 Afname van de arteriële elasticiteit 4 Verlenging van het QT interval 5 1 Smith M, J Clin Endocrinol Metab 2002.

19 Stelling: Meer dan 50% van ondervraagde urologen laat een botmeting verrichten vóór de start van ADT A eens B niet eens Damji et al Osteoporos Int (2015) 26:

20 Stelling: Het fractuurrisico bij gebruik van LHRH agonisten neemt met meer dan 20% toe A eens B niet eens Smith MR et al Risk of clinical fractures after gonadotropinreleasing hormone agonist therapy for prostate cancer. J Urol 175: , 2006

$Risk of clinical fractures after gonadotropinreleasing$

21 Wat je niet ziet: Verlies van botmineraal dichtheid Een groot deel van mannen met PCa hebben een lage BMD al voor start ADT 1 Veel PCa patienten hebben lage vitamine D spiegels Mannen neigen tot een geringere Ca inname BMD verlies gaat sneller dan bij vrouwen 2, 3 Toegenomen fractuurrisico 4, 5 BMD verlies gaat door in de tijd 6 1. Smith MJ Cancer Higano Urology Smith MR NEJM Shahinian NEJM Smith J Clin Oncol Lee Cancer 2005

22 Waardoor ontstaat er osteoporose als gevolg van ADT? Door wegvallen van androgenen Verhoogde botombouw Netto verlies aan botmassa Verslechtering van botstructuur Gevolg: osteoporose!

23 Wat is osteoporose: WHO definitie Een systemische aandoening van het skelet die wordt gekarakteriseerd door een lage botmassa en verlies van de microarchitectuur van het bot, met als gevolg een toegenomen risico op fracturen

24 Low-power scanning electron microscope image of normal bone architecture in the 3 rd lumbar vertebra of a 30 year old woman marrow and other cells removed to reveal thick, interconnected plates of bone

25 Low-power scanning electron microscope image of osteoporotic bone architecture in the 3 rd lumbar vertebra of a 71 year old woman marrow and other cells removed to reveal eroded, fragile rods of bone

26 Trabcular bone element eroded by osteoclasts

27 Bot ombouw: het doorgaande proces van bot resorptie en formatie Osteoclast Osteoblast Courtesy of Dr GR Mundy, Vanderbilt University.

28 Botombouw: het doorgaande proces van bot resorptie en botformatie

29 Botmassa Versneld botverlies na de menopauze piekbotmassa menopauze Leeftijd (jaren)

30 Mogelijke gevolgen Breuken: heup, wervel, pols Kleiner worden en kromme rug

31 Mogelijke andere gevolgen Ziekenhuisopname Langdurige pijn Moeilijk ter been; stok en rollator nodig Verslechtering algemene conditie Minder zelfstandig, afhankelijk van hulp Bedlegerig

32 Derhalve voorkomen osteoporose BMD meting met DXA en zo nodig medicamenteus behandelen?

33 DXA: dual energy X-ray absorptiometry (1)

34 DXA: dual energy X-ray absorptiometry (2)

35 Evaluatie bij begin ADT Bepaal risico groep Laag-risico- geen hoog-risico factoren Hoog-risico één of meer van de volgende: duur van ADT> 6 maanden, eerdere fracturen, belaste familieanamnese, lage BMI, roken, overmatig alcoholgebruik, corticosteroïdgebruik, laag vitamine D Bevorder leefstijlmodificatie Beveel resistance-exercise training plan aan Bepaal uitgangs BMD (DXA)

36 BMD Evaluatie en behandeling Osteoporose (T-score < 2.5): start behandeling Verlaagde BMD (T-score tussen 1.0 and 2.5) icm andere risicofactoren: overweeg behandeling Regelmatige meting van BMD in (voor osteoporose) onbehandelde patiënten; indien significant botverlies: start behandeling Prostaatkanker (ADT): 4 mg zoledronaat 1x per drie maanden (IV) of wekelijks alendronaat (oraal) of denosumab 60mg 2x per jaar (sc)

37 Voor iedereen geldt: Weight bearing (weerstand) exercise Adekwate calcium en vitamine D inname (zonexpositie) Lifestyle veranderingen Roken, alcohol

38 Algoritme Uitgangs BMD Normaal T score: > -1 Verlaagde BMD T score -1 tot -2,5 Osteoporose T score: < -2,5 Laag risico Herhaal BMD en beoordeel RF elke 24 maanden Hoog risico Herhaal BMD en beoordeel RF elke 12 maanden Laag risico Herhaal BMD en beoordeel RF elke 12 maanden Hoog risico Overweeg behandeling Behandelen

39 Algoritme CBO consensus Uitgangs BMD Normaal T score: > -1 Verlaagde BMD T score -1 tot -2,0 Osteoporose T score: < -2,5 en T < -2.0 Laag risico Herhaal BMD en beoordeel RF elke 24 maanden Hoog risico Herhaal BMD en beoordeel RF elke 12 maanden Laag risico Herhaal BMD en beoordeel RF elke 12 maanden Hoog risico Overweeg behandeling Behandelen

40 Take Home Messages Weet wat je kan verwachten Wees pro-actief Wacht niet op bijwerkingen Doe de DXA bij aanvang hormonale therapie Inspanningsoefeningen

Vergelijkbare documenten

Osteoporose Botontkalking Hou je je broze botten heel? Vakgroep Reumatologie P. van Oijen, reumatoloog J. van der Donk, osteoporoseverpleegkundige

Osteoporose Botontkalking Hou je je broze botten heel? Vakgroep Reumatologie P. van Oijen, reumatoloog J. van der Donk, osteoporoseverpleegkundige Wat is botontkalking? Definitie osteoporose Een systemische