Hart voor het Glas - Glastuinbouwcluster met toekomst. Werkconferentie 14 februari 2002

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hart voor het Glas - Glastuinbouwcluster met toekomst. Werkconferentie 14 februari 2002"

Transcriptie

1 Hart voor het Glas - Glastuinbouwcluster met toekomst Werkconferentie 14 februari 2002

2 Inhoudsopgave Hart voor het glas Ecologie en milieu Meervoudig ruimtegebruik Leefbaarheid Strategie en visie Verspreid glas Economie en werkgelegenheid Water Biologische glastuinbouw Transport en logistiek Drijvende kassen

3 Hart voor het Glas Valentijnsdag 2002 was de grote dag waarop de glastuinbouwsector, milieusector, maatschappelijke groeperingen en de provincie Zuid-Holland de schuchtere toenaderingspogingen van weleer hebben omgezet in een bloeiende relatie. Tuinders, ambtenaren en vooral ook bestuurders hebben hun contacten flink uitgebreid. Tijdens een werkconferentie in het provinciehuis werden temidden van Monster Poeldijk Wateringe bloemen, groenten en fruit informatie en gedachten uitgewisseld en werd gebrainstormd en gedebatteerd over de toekomst van het glastuinbouwcomplex in Zuid-Holland. De conferentie wordt gebruikt om te komen tot een breedgedragen visie die moet leiden tot het behouden en versterken van de glastuinbouwcluster in Zuid-Holland en verbetering van het imago. In de herfst van 2002 zal de visie gepresenteerd worden. In de ochtend verzamelden alle deelnemers zich in de Statenzaal, die voor de gelegenheid was opgetuigd met alles wat groeit en bloeit. Elles de Bruin zorgde voor een vloeiende aaneenschakeling s-gravezande Naaldwijk Honselerdijk van toespraken en discussie. De Commissaris van de Koningin van Zuid-Holland, Jan Franssen, benadrukte in zijn toespraak het belang van de glastuinbouwsector voor de provincie. Het zou volgens hem een zeer goede zaak zijn om beleidsmatig duidelijkheid te scheppen en de sector voor Zuid-Holland te behouden. In korte filmpjes gaven Wim Deetman, burgemeester van Den Haag, Ivo Opstelten, burgemeester van Rotterdam en Ellen Verkoelen van de Zuid-Hollandse Milieu Federatie hun visie op de glastuinbouwsector, elk vanuit hun eigen professionele belang. nd De Lier Het middagprogramma bestond uit een divers aanbod van lezingen en workshops. Dit boekje probeert op een luchtige manier verslag te doen van deze werkmomenten en de inspiratie en het enthousiasme die op deze dag voelbaar waren in woord en beeld te brengen. we Waterwe Als afsluiting van de dag was er voor alle aanwezigen, naast natuurlijk een hapje en een drankje, de eerste officiële Glasatlas. Deze atlas geeft een duidelijk beeld van de ontwikkelingen op het gebied van de glastuinbouw in Zuid-Holland, zowel door de tijd als door de ruimte en laat in ieder geval ook de schoonheid van het glasdistrict zien.

4 Ecologie en milieu: Van theorie naar praktijk Glastuinbouw en ecologie en milieu lijken een eeuwigdurend conflict met elkaar te hebben. Uitstoot van licht, warmte, vervuild water en dergelijke zouden een smet werpen op alles wat groen is. Zo ernstig is het echter niet gesteld. Er wordt op dit moment gewerkt aan een convenant glastuinbouw en milieu, waarin een duurzame ontwikkeling van de sector centraal staat. Ook is er sprake van Integrale Milieutaakstellingen die het jaar 2010 als einddatum kennen. Op het vlak van bestrijdingsmiddelen en meststoffen is er al grote vooruitgang geboekt, maar andere punten moeten nog behoorlijk aangescherpt worden. De emissies van de kassensector zijn veel spectaculairder gedaald dan die van de industrie Vooruitgang wordt bereikt door het inschakelen van nieuwe of verbeterde De glastuinbouwsector technieken, zoals het toepassen van warmtepompen, het opslaan van warmte, het toepassen van biomassa en good housekeeping. is de enige Op het vlak van waterzuivering en -berging kan er voor wat betreft het beheer van glastuinbouwlocaties nog vooruitgang geboekt worden. Het is agrarische sector voor bedrijven die buiten de concentratiegebieden gevestigd zijn, moeilijk om de milieudoelstellingen te halen. In een concentratiegebied kunnen namelijk die geheel veel extra mogelijkheden uitgebuit worden, zoals gezamenlijke waterberging, het benutten van restwarmte en dergelijke. Daarom zou verspreid zonder subsidiëring glas gesaneerd moeten worden en concentratiegebieden gestimuleerd. Er kunnen drie niveaus worden onderscheiden waarop maatregelen ten zijn inkomen behoeve van het milieu uitgevoerd kunnen worden. Ten eerste kan op het regionale niveau gekozen worden voor goede locaties met ideale omgevingsfactoren zoals een bodemopbouw die warmteopslag mogelijk maakt. in de vrije markt realiseert Daarnaast kan op locatieniveau de inrichting van het gebied bepalend zijn voor de energie- en watervoorziening. Ten slotte kan op kavel- en bedrijfsniveau de ondernemer zelf aan de slag om zijn doelstellingen te halen, bijvoorbeeld door te beperken op het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

5 Er zijn al de nodige maatregelen genomen die positieve gevolgen hebben voor het milieu. Zo vindt toepassing plaats van Warmte Kracht Koppeling, waardoor een hoog rendement bereikt wordt. Daarnaast is er de nodige vooruitgang geboekt bij het terugdringen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen. In de groenteteelt wordt namelijk niet meer zomaar uit de losse pols gespoten, maar wordt pas na het waarnemen van ziekteverschijnselen begonnen met biologische medicatie. Een remmende factor is dat er wel allerhande biologische bestrijdingsmiddelen bestaan, maar deze niet allemaal in Nederland zijn toegestaan. Het is lastig om in eenheden uit te drukken wat er in de kassen groeit en bloeit Maar liefst negen van de tien groenteteeltbedrijven maken gebruik van recirculatie en lozen hun spuiwater op het riool. Metingen wijzen uit dat het oppervlaktewater in recirculatiegebieden schoner is dan in akkerbouwgebieden. Er zijn zelfs bedrijven die hun eigen waterleidingbedrijf hebben opgericht door het regenwater in de grond op te slaan. De groei van de glastuinbouwsector is vergelijkbaar met de groei van de industriesector. Toch zijn de emissies van de kassensector veel spectaculairder gedaald dan die van de industrie en het einde is nog niet in zicht. De ene innovatie volgt de andere innovatie in rap tempo op. Al deze nieuwigheden zijn tijdens de Floriade te bewonderen in de kas van de toekomst. Met betrekking tot de toekomst en behalen van de milieudoelstellingen worden de volgende ontwikkelingen verwacht. Toename van de productie door nieuwe technieken als glasdek, assimilatielicht en brandstofcellen, en daling van de milieubelasting per eenheid van product. Het doel uitgedrukt in emissies per vierkante meter zullen echter moeilijk gehaald worden. Geen geld Opgemerkt moet worden dat de glastuinbouwsector de enige agrarische sector is die geheel zonder subsidiering zijn inkomen in de vrije markt realiseert. Om het rendement te garanderen is er daarom een eeuwige zoektocht naar innovatie. Daarnaast is het van groot belang dat de overheid een consistent beleid voert, waar de sector op kan bouwen. Eertijds gestelde randvoorwaarden moeten van kracht blijven. Een remmende factor is dat niet alle biologische bestrijdingsmiddelen in Nederland zijn toegestaan Eveneens een punt van aandacht is de onderlinge afhankelijkheid tussen de glastuinbouw en de maatschappij. Niet alleen is het voor de maatschappij van belang dat de sector op een schone manier produceert, maar ook de sector zelf heeft belang bij schoon water en zuivere lucht. Dat is tenslotte nodig om de veiligheid van het voedsel te kunnen garanderen. Aandachtspunten De glastuinbouwsector zelf innoveert zich suf, maar zijn er ook instanties die zich bezighouden met innovatie op de terreinen van transport en in de kassensector toegepaste grondstoffen? Daar wordt aan gewerkt, maar dat loopt allemaal nog niet zo soepeltjes. Op het gebied van transport vormt Europa een probleem. Railtransport bijvoorbeeld wordt bemoeilijkt door de per land wisselende spoorbreedtes en spanningen op de bovenleiding. Mechanisatie van de sector door bijvoorbeeld de inzet van robots wordt bemoeilijkt door het feit dat gemeenten eisen stellen met betrekking tot het aantal arbeidsplaatsen per hectare. De sector heeft moeite met indicatoren. Het blijkt nogal lastig om in eenheden uit te drukken wat er nu precies in de kassen groeit en bloeit en in welke hoeveelheden. Zo kent de mateloos populaire trostomaat een lagere productie per vierkante meter dan de aloude vertrouwde tomaat. Hierdoor lijkt het alsof de energie-efficiency per vierkante meter is gehalveerd. Er zal dus het nodige kunst en vliegwerk moeten worden toegepast om tot meetbare eenheden te komen.

6 Workshop meervoudig ruimtegebruik: Een kas op het dak? Onder leiding van Tom Rietveld wordt tijdens deze workshop het uiterste gevergd van de fantasie van de deelnemers. De deelnemers die dachten op een passieve, toehorende manier eens even wat ideetjes op te doen, komen bedrogen uit. Deze absorberende houding is taboe, er zal actief meegedacht moeten worden. Een waanzinnige lijst met ideeën waarvan zo n 5% bruikbaar zal zijn Na korte inleidingen over meervoudig ruimtegebruik in de praktijk door plantenkweker H. Bunnik en de burgemeester van Bleiswijk J. Wolf, wordt de aanwezige groep ingedeeld in kleine groepjes, die zich gaan bezighouden met brainwriting. Hierbij is het de bedoeling dat op een associatieve manier ideeën omtrent een thema worden neergeschreven. Het laatste idee geldt als uitgangspunt voor het volgende idee. Op deze manier ontstaat een waanzinnige lijst met ideeën, waarvan zo n 5% bruikbaar zal zijn. De beste ideeën zijn hieronder genoemd, met een korte uitwerking van de allerbeste ideeën.

7 Beste ideeën omtrent het thema meervoudig ruimtegebruik Groep 1 Wonen in kassen Functies combineren, zoals water en energie ZoRo-rail ook voor goederentransport Kas op station Bestemmingsplan aanpassen Kassen op woningen op water Woongemeenschappen die biologische teelt mogelijk maken Groep 2 Water overkluizen met glas en met recreatie Logistiek centrum onder glas Glas onzichtbaar maken Energie-opslag in aquifiers Glas boven of onder infrastructuur Winkels / tuincentrum onder kas Meerdere gewassen boven elkaar in glasflat Zonne-energie Groep 3 Ondergronds Glas als talud onder snelwegen Waterberging met groen en recreatie in één Infrastructuur als dakterras Waterberging, recreatie en recirculatie combineren Reclame m.b.v. assimilatiebeichting t.b.v. treinreizigers Wateropslag onder de weg Energie van wegdek gebruiken in de kas Groep 4 Asfalt overkappen Grondverwervingsprobleem terugdringen, 100 jaar bestemmingen ongemoeid laten Intensieve contacten wetenschap Doel vasthouden Koppeling met waterberging en recreatie Onteigening + PKB mogelijk maken Subsidiegeld alleen voor idee en planvorming Groep 1 Allerbeste idee: Kassen op woningen op water Plussen Mogelijkheden Zorgen Ruimtewinst Flexibiliteit Wie durft? Energievoordelen Verwijderbaar Kostenverdeling Financiële voordelen Nieuwe technieken Opdrachtgeverschap Beperking vervoer Uitbreidbaarheid Technische kenni Wonen aan het water Op garages Recreëren Flexibel groeien Unieke woonvorm Schaalvoordeel Imago Onder water Grondkosten Koeling en verwarming Groep 2 Allerbeste idee: Meerdere gewassen boven elkaar in glasflat Plussen Mogelijkheden Zorgen Ruimtewinst Ook in stedelijk gebied Van wie is de grond? Synergie van functies Uitkijkpost Exploitatie Combinatie binnen GTB Maatschappelijke Horizonvervuiling acceptatie Lage grondkosten Horizonverbetering Economische veroudering per laag Hoge productie per m 2 Versterking stedelijk gebied Energiewinst Grote flexibiliteit koelen/verwarmen Minder files, logistiek Meer open landschap

8 Groep 3 Allerbeste idee: Waterberging met groen en recreatie in één Plussen Mogelijkheden Zorgen Zuinig Uiterwaarden Verwerving, geld Simpel Recreatie Stapeling van functies is ook stapeling van geld? Goedkoop Natuur Machtsverdeling Gewaardeerd Bosbouw Realistisch Bluswater Mooi Harde stadsrand Brede doelgroep Groep 4 Allerbeste idee: Asfalt overkappen W W W W O Leefbaarheid: Thuis tussen het glas! Het even populaire als ongrijpbare begrip leefbaarheid wordt aan een kritische blik onderworpen en bekeken wordt op welke manier de kassensector kan bijdragen aan fijn wonen, leven en werken. Leefbaarheid lijkt te maken te hebben met de kwaliteit van het bestaan, duurzaamheid en vitaliteit. Wanneer het gaat om de glastuinbouw komen in ieder geval de vier W s en een O om de hoek kijken: Werk, Weten, Wonen, Welzijn en Overheid. De vraag is nu hoe aan de hand van deze thema s gekomen kan worden tot een leefbaar kassengebied, waarbij een goede balans bewaard wordt. Overigens staat de WWWWO benadering nog in de grondverf. Het wordt in deze workshop dan ook experimenterend en niet uitputtend behandeld. Overheid komt bijvoorbeeld nauwelijks aan bod. Plussen Mogelijkheden Zorgen Uitlaatgassen gebruiken Veel wegen Tunnelgevaar Dubbel grondgebruik Veel vaarwegen Kosten Geen onteigening nodig Veel Rail Aanzicht landschap Nabij infrastructuur Energieopslag asfalt Groot oppervlak beschikbaar Geluidswering Lange productiestraat In Bleiswijk zal een experiment plaatsvinden aan de hand van deze ideeën Al met al een berg ideeën voor dubbel ruimtegebruik, waarvan een aardig aantal ook nog eens realistisch en uitvoerbaar is. Als voortzetting van de brainstorm wordt afgesproken dat rond het Bloemenveilingterrein en het nieuw te ontwikkelen bedrijventerrein Hoefweg-Zuid in de gemeente Bleiswijk bekeken zal worden of realisatie van een van de ideeën hier mogelijk is. Bij leefbaarheid in de glastuinbouw komt WWWWO om de hoek kijken Werk Werken alleen is niet genoeg, belangrijk is de kwaliteit van het werk. Dit kan in kleine dingen zitten, zoals secundaire arbeidsvoorwaarden en afwisseling in de werkzaamheden. Er schijnen in de kassensector illegalen aan het werk te zijn, maar volgens de deelnemers ligt daar niet echt een probleem. Veel belangrijker dan het controleren op illegalen, zoals de inspectie dat doet, is het controleren op arbeidsomstandigheden. Veel mensen hebben gezondheidsproblemen vanwege de slechte arbeidsomstandigheden, eentonig werk, lange werktijden en dergelijke, niet omdat er illegalen werken. Overigens wordt opgemerkt dat de illegalen wel de zwakste groep vormen als het gaat om arbeidsomstandigheden. Zij kunnen geen kant op.

9 Weten Weten, ofwel het vergaren van kennis, staat garant voor vooruitgang. Werkgelegenheid in combinatie met scholing lijkt kansen te bieden. Zowel hoger als lager opgeleiden zouden via de werkvloer nieuwe kennis kunnen opdoen en zo kunnen bijdragen aan vooruitgang. Bovendien is dit goed voor de ontwikkeling van de werknemer. Weten hangt nauw samen met arbeidsomstandigheden. Bedrijven die meegaan met de tijd en de laatste ontwikkelingen doorvoeren tot op de werkvloer, kennen doorgaans betere arbeidsomstandigheden. Een beetje kas houdt het niet langer dan vijftien jaar vol. Nadien is de kas hopeloos verouderd en kan deze vervangen worden door iets beters. Het is belangrijker om te controleren op arbeidsomstandigheden dan op Bij aanpak van de woonomgeving in het kassengebied moet aandacht besteed worden aan de bereikbaarheid Nieuwe kennis kan de arbeidsomstandigheden verbeteren Wonen en Welzijn Tussen de kassen staan ook nog wat huizen. De bewoners hebben over het algemeen een sterke band met de kassensector en er is een behoorlijk sociaal netwerk. Ook de ondernemers hebben hierin een positie. Op het gebied van leefbaarheid lijken er weinig problemen te zijn. Er zijn natuurlijk probleemjongeren, zoals die overal in het land lijken rond te waren, maar echte pijnpunten zijn er niet. Behalve het aanbod van nieuwe woningen. Dit is veel te laag om nieuwkomers te kunnen binnenhalen. Ook vinden enkelen de boel een beetje verpauperd. Bij aanpak van de woonomgeving is extra aandacht nodig voor de bereikbaarheid. Sommige woongebieden lijken slechts toegankelijk door een dikke haag van glas. Het creëren van een superbe leefbaarheid lijkt simpel: zorg voor een combinatie van diverse functies. Zo eenvoudig is het natuurlijk niet. Noem een functie en er is altijd wel iemand die er last van heeft. Ook in het kassengebied. Zaak is tussen de genoemde thema s de juiste balans te vinden. Het geschikte moment om de arbeidsomstandigheden te optimaliseren. In dit licht bezien lijkt het dan ook geen slecht idee te zijn om bedrijven te verplaatsen. Er zal dan zeker vernieuwd worden, met allerhande positieve gevolgen voor de arbeider. Toch zullen er altijd wel een paar kleine kasjes zijn die met illegalen blijven werken. Een vernieuwingsslag mag dan ook niet gezien worden als een wonderdrank.

10 Strategie en visie: Kom uit de kas Het ontbreekt de kassensector op dit moment aan een visionaire blik. Er zijn allerlei discussies gaande over het verplaatsen van het kassengebied, maar niemand weet welke kant het nu eigenlijk op moet. Economische en milieu-adepten gaan met elkaar in conclaaf over het imago en de toekomst van de kas. Vanuit de economisch hoek worden allerlei donkere wolken gezien die zich boven de kassen samenpakken. Een van de opmerkingen betreft de bulkproductie die steeds meer onder druk komt te staan. De innovatieve bedrijven zijn in opgang, ten koste van de grootproducenten. Verder is er een groot gebrek aan ruimte voor de glastuinbouw en is er nog altijd sprake van illegale arbeid. Maar achter de wolken schijnt de zon. Uitdagingen voor de sector zijn te vinden in een hogere toegevoegde waarde per hectare, vernieuwing en schaalvergroting. Dubbel ruimtegebruik en concentratiegebieden zouden als speerpunten voor de toekomst ingezet moeten worden. Het ontbreekt de glastuinbouwsector op dit moment aan een visie De Zuid-Hollandse Milieufederatie geeft aan dat kassen niet voor niets een slecht imago hebben: ze tasten de leefbaarheid aan, hebben drastische ruimtelijke effecten en zijn milieubelastend. Tot nu toe gaat het vaak alleen om de economische belangen en worden de sociale en milieubelangen een beetje onder het tapijt geveegd. Voor de toekomst zou de leefbaarheid centraal moeten staan. Dit betekent het saneren van verspreid glas, een toename van oppervlaktewater, herstructurering van bestaande gebieden en een heroverweging van het nut en de noodzaak van bepaalde onderdelen van de glastuinbouw.

11 Factoren Welke factoren zijn nu van doorslaggevend belang voor het imago van de kassensector? Een stemronde onder de aanwezigen leert dat met name de ruimtelijke kwaliteit hier invloed op kan hebben. Dit onderwerp wint het ruim van zaken als milieu-innovaties, productkwaliteit, werkgelegenheid en illegale arbeid. Er zijn dan ook nogal wat dingen mis met de ruimtelijke inrichting van kassengebieden. Er wordt niet of nauwelijks gelet op rooilijnen, schuren staan massaal op en nabij de wegen, opslagtanks staan verticaal, eisen ten aanzien van beplanting ontbreken, er zit nauwelijks structuur in het geheel. Kortom, het is een rommeltje en er valt nog heel wat te verbeteren. Uitdagingen liggen in een hogere toegevoegde waarde per hectare, vernieuwing, schaalvergrotingen leefbaarheid De economisch denkenden vinden dat wel allemaal leuk en aardig, maar voeren aan dat de benodigde investeringen hoog zijn en dit niet valt door te berekenen aan de consument. Die houdt zijn hand namelijk stevig op de knip en wil niets extra s betalen voor een product uit de bio-teelt. Uit de milieuhoek wordt steun verworven, maar om een andere reden. Het is namelijk sowieso niet interessant om het gebied mooier in te richten, een recreatiegebied zal het nooit worden. Je gaat tenslotte ook niet gezellig over een industrieterrein fietsen. Het lijkt hen niet werkelijk om te streven naar een multifunctioneel kassengebied waar je aangenaam doorheen kunt fietsen. Naar een positief imago Maar hoe moet dat nu toch met het slechte imago. Zoals de boer telkens wordt afgerekend op zijn melk- en mestoverschot, zo wordt de glastuinbouw steeds opnieuw geconfronteerd met vooroordelen over het niveau van het werk en illegale arbeid. Het heersende beeld van kassen waar de illegalen tegen het raam zitten geplakt en uren achtereen uiterst simpel werk doen, is hardnekkig. De glastuinbouw kan worden gezien als een industriële sector maar wordt als agrarisch behandeld Er is nogal wat mis met de ruimtelijke inrichting van kassengebieden Certificering, ruimtelijke kwaliteit en Een mogelijkheid voor bestrijding van dit beeld is certificering. Nu is het zo dat een paar tuinders kwaaie praktijken uithalen en zo het imago voor de rest verzieken. Door het invoeren van een keurmerk zou je de rotte appelen innovatie er uit kunnen halen. Bovendien zou je de voorlopers op de voorgrond moeten plaatsen om de sector te promoten. kunnen het imago verbeteren verbeteren Opgemerkt wordt dat glastuinbouw beschouwd kan worden als een industriële sector, maar niet zo behandeld wordt. Dit zou wel moeten gebeuren, wat betekent dat er dezelfde restricties en voorwaarden voor moeten gelden. Een andere mogelijkheid is het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit. De fysieke uitstraling van het gebied heeft immers een sterke invloed op de beeldvorming van het publiek. Met een moderne, heldere inrichting zou hier op een positieve manier een wending aan kunnen worden gegeven.

12 Herstructurering van de oude gebieden lijkt van groot belang, waarbij de sanering uit de jaren 50 van oude fabrieksterreinen als voorbeeld kan dienen. De sector is zeer kennisintensief. Ook hier kan iets mee gedaan worden, bijvoorbeeld door deze kennis te exporteren of in te zetten in andere bedrijfssectoren. Productieverhoging en een stijging van de toegevoegde waarde kunnen ook zorgen voor een beter imago, mits dit getoond wordt aan de buitenwereld. Daar zit namelijk nog een oorzaak van het imagoprobleem: ondanks al het glas is het onduidelijk wat er nou precies in die kassen gebeurt. Alle productiviteit en innovatie blijft in de kassen en is onzichtbaar voor de iedereen daar buiten. Het is niet alleen zaak voor de tuinders om uit de kas te komen, maar ook voor de buitenstaanders om in de kas te komen! Verspreid glas: Scherven brengen geluk Beleidsmatig Losse kassen in de ruimte lijken zich als een olievlek over de provincie Zuid- Holland te verspreiden. Het gebrek aan ruimte in de traditionele kassengebieden zorgt ervoor dat de gebieden overlopen en de kassen als druppels willekeurig neervallen in de regio. En behalve deze nieuwe verdwaalde kassen, zijn er van oudsher reeds kassen die verspreid liggen. zou er Kortom, de kassen liggen als rondgestrooide pepernoten in het landschap. Drie hoofdvragen komen in deze workshop naar voren. Hoe erg is dit probleem, zijn er genoeg instrumenten om de situatie te veranderen en hoe zit het precies met papieren glas. meer ruimte moeten komen De opgave is om een eenzame kas naar een concentratiegebied te verplaatsen Wat voor onmogelijk werd gehouden blijkt mogelijk: verspreid glas is niet altijd een probleem. Mits goed ingepast in de ruimtelijke structuur hoeft een om concentratiegebieden eenzame kas geen probleem op te leveren. In de praktijk is hiervan echter weinig sprake. Toch is het zaak de verspreide kassen te verzamelen, liefst in concentratiegebieden, want in de huidige situatie leveren ze te veel klachten op. Met name voor omwonenden is het niet fijn als plots voor je raam een te stimuleren gigantische broeilamp opdoemt. De vraag is nu hoe je een kas naar een concentratiegebied beweegt. Met name de financiering van zo n verplaatsing vormt een probleem. Het kost namelijk nogal wat om een glastuinbouwbedrijf in z n geheel te verplaatsen. Het is meer dan alleen het afbreken van de kas en vervangend glas neer te zetten in het concentratiegebied. De hele infrastructuur moet meeverhuizen. Een mogelijkheid is om de kosten op te nemen in de nieuwe bestemming van het vrijgekomen areaal. Als in dit gebied woningbouw gaat plaatsvinden,

13 zijn de extra kosten van de verplaatsing van de kas te verdisconteren in de prijs van die woningen en de grond. Maar als de nieuwe bestemming bestaat uit natuur of recreatie, dan heb je een probleem. Dat levert geen cent op. Een andere mogelijkheid is subsidiëring. Dit zal echter nooit kostendekkend kunnen zijn. Veel papieren kassen die bij de tuinder thuis op de plank liggen Glasrecht kunnen worden herbestemd Een middel van belang in de bestrijding van de verspreiding is het glasrecht. Dit is de kwestie van het papieren glas. Het glasrecht bepaalt de maximale omvang van een tuinbouwbedrijf. Deze rechten zijn te verhandelen en kunnen daarom gebruikt worden om bedrijven geheel of gedeeltelijk uit te kopen. Door de rechten op te kopen en nieuwe rechten aan te bieden in een concentratiegebied, kan verkassing gestimuleerd worden. Overigens blijken er vele papieren kassen op de plank te liggen bij de tuinbouwer thuis. Het gaat hier meestal om rechten die gebruikt kunnen worden voor uitbreiding van het bestaande bedrijf. Als middel om verplaatsing te stimuleren is het een idee om de rechten die op de plank liggen te verstoffen, bijvoorbeeld na 20 jaar, af te nemen en te herbestemmen in een concentratiegebied. Hier doemt gelijk weer een probleem op. Het is namelijk lastig om verspreid glas te inventariseren, maar het is nog veel lastiger om verspreid papieren glas te inventariseren. Wat moet er nu gebeuren? Er zal actief op moeten worden toegezien dat het verspreid glas zich niet langer uitbreidt. De opmars van dwalend glas moet een halt worden toegeroepen. Dit betekent ook dat er meer aandacht moet komen voor de concentratiegebieden. Niet alleen fysiek, maar vooral beleidsmatig zou er meer ruimte moeten komen om de concentratiegebieden te stimuleren en te promoten. Deze moeten bovendien voldoende omvang hebben om draagvlak voor collectieve voorzieningen te garanderen. De instrumenten die er zijn om ongecontroleerd glas te sturen moeten worden geïnventariseerd en vervolgens effectief worden ingezet om de strijd aan te gaan. Economie en werkgelegenheid: Naar de groenste wereldindustrie Het kassengebied in Zuid-Holland wordt aan alle kanten bedreigd door oprukkende woningen, bedrijven en natuur. Hoog tijd om het economisch belang van de aanwezigheid van de sector in dit gebied te benadrukken en de toekomst veilig te stellen. Overigens ligt het accent tijdens de discussie op het ruimtebeslag van de sector in verhouding tot haar economische betekenis. Dat de kassensector van waarde is voor de provincie wil iedereen wel geloven, voor de meeste aanwezigen is dat reden om de strijd om ruimte te benadrukken. De glastuinbouwsector is een van de weinige exporterende bedrijfstakken in Nederland Ondergewaardeerd Aan de hand van diverse onderzoeken wordt benadrukt dat de kassensector door het voetvolk sterk ondergewaardeerd wordt. Glas blijkt een van de weinige exporterende bedrijfstakken te zijn in Nederland. Het gros van de overige bedrijvigheid in Nederland bestaat uit het leveren van diensten en richt zich op de eigen bevolking. De kassensector is financieel gezond en biedt aan veel mensen een baan. Er blijken in de kassensector meer mensen te werken dan in de Rotterdamse haven. Ook de toekomst ziet er rooskleurig uit; een groei van de toegevoegde waarde en van de werkgelegenheid ligt in het verschiet. Met name de kennisintensieve tak zal zorgen voor de beloofde groei.

14 In de praktijk blijkt er sprake te zijn van een glazen volksverhuizing. Meer en meer kassen worden verplaatst naar gebieden waar de kosten lager zijn of waar meer ruimte is, meestal onder druk van het gebrek aan ruimte voor uitbreiding of door herstructurering. Er is een trend gaande waarbij het aantal glastuinbouwbedrijven afneemt, maar de grootte van individuele bedrijven toeneemt. Het kassengebied wordt belaagd door woningbouwlocaties en bedrijventerreinen. Dit noopt veel bedrijven ertoe om te verkassen. In hoeverre is deze situatie nu ongewenst en wat zou er tegen gedaan kunnen worden? De keuze van tuinders voor Zuid-Holland is in het Werkgelegenheid verleden gemaakt op basis van gezond verstand Verplaatsing van glastuinbouw als een zelfstandig proces lijkt niet tegen te houden. Dit is jammer, omdat de glastuinbouw een aanzienlijke werkgelegenheid met zich mee brengt van divers niveau. Er wordt een vergelijking getrokken met de scheepsbouw, waarin vanwege de werkgelegenheid waanzinnig veel geld is gestoken om het te behouden maar het resultaat nihil was. Wel kan er gestuurd worden door concentratiegebieden aan te wijzen. Zaak is wel om ervoor te zorgen dat zo'n bestemming gegarandeerd wordt voor een lange tijd. Er zal niet plotseling een plan voor een aanpalende woningbouwlocatie gelanceerd mogen worden. Daar komt alleen maar narigheid van. aantal transportbewegingen. De groei van de kassensector in Limburg is het gevolg van de daar aanwezige organisatiekwaliteit. Deze kwaliteit is maakbaar, maar dat kun je van het klimaat niet zeggen. De keuze van tuinders voor Zuid-Holland is ooit gemaakt op basis van gezond verstand en de provincie heeft nog altijd voorkeur. Het ruimtegebrek in Zuid-Holland is voor veel van de aanwezigen een extra stimulans om zich te concentreren op het ontwikkelen van kennis en het verplaatsen van grote productiebedrijven. Als de Zuidplaspolder niet doorgaat, zijn de rapen gaar Wantrouwen Er blijkt in de groep nogal wat wantrouwen te bestaan tegenover de overheid. Dit komt met name door het debacle met de Hoekse Waard. Ooit aangewezen als glastuinbouwlocatie werd deze plek op het laatste moment afgeblazen door het rijk. Als nu ook de Zuiplaspolder niet doorgaat, zijn de rapen gaar. Ook wordt er getwijfeld over het ruimtelijk ordeningsbeleid. Hier en daar worden wat onlogische stappen ontdekt die de zaak er niet doorzichtiger op maken. Als voorbeeld wordt genoemd het Westland. Hier bevindt zich nauwelijks openbaar vervoer en een beperkte infrastructuur. Toch is deze plek aangewezen voor woningbouw. Hoe zit dat nu? Er wordt geconstateerd dat er een gebrek aan ruimte bestaat voor de glastuinbouw in Zuid-Holland. Dit geldt echter alleen voor deze provincie. In de rest van Nederland lijkt ruimte in overvloed te zijn, bijvoorbeeld in Noord Holland en Limburg. Zuid-Holland heeft echter als voordeel het voor de teelt ideale klimaat en hoeveelheid zonlicht. In andere delen van Nederland zal veel meer energie nodig zijn om tot dezelfde productie te komen. Ook ligt de kassensector nu zeer centraal in de afzetmarkt, verplaatsing van de sector zal een toename betekenen van het Al met al lijkt iedereen het er over eens dat Zuid-Holland een toch wel erg geschikte provincie is voor de glastuinbouw. Het zal op de een of andere manier toch mogelijk moeten zijn om de kassen te combineren met wonen, recreatie en bedrijventerreinen. Voorwaarde hiervoor is een grote dosis duidelijkheid over plannen voor de toekomst en het duidelijk bestemmen van gebieden.

15 Water: Glashelder water Water is van levensbelang, niet alleen voor mensen, maar ook voor alles wat groeit en bloeit in de kassen. Zonder drank gaan de plantjes dood en zullen de groenten verkommeren. Dat is natuurlijk niet de bedoeling en daarom wordt er in de kassen flink gesproeid. Zaak is nu om de schade voor het milieu te beperken door bijvoorbeeld het invoeren van gesloten systemen en zuivering van het looswater. Vier stellingen over water worden losgelaten op de menigte. Stellingen Duurzaamheid vereist gesloten systemen Opgemerkt wordt dat een gesloten systeem zowel op bedrijfsniveau als op het niveau van een combinatie van bedrijven kan voorkomen. Hoe dan ook, In 2010 een meerderheid is het met deze stelling eens. moet het mogelijk zijn om een potdicht watersysteem te fabriceren In de praktijk schijnt zo'n 30% van de tuinbouwbedrijven al te werken met een gesloten systeem, waarbij het gebruikte water wordt gezuiverd en hergebruikt. Technisch gezien zijn er geen obstakels om het water voldoende te zuiveren voor hergebruik en de ontwikkelingen staan niet stil. Een aanwezige durft zelfs te stellen dat het in 2010 mogelijk is om een potdicht watersysteem te fabriceren. Ondanks alles wordt er nog altijd water geloosd door tuinders. Zij zouden zichzelf veel heffingen voor geloosde reststoffen besparen, door te investeren in een gesloten systeem. Onwetendheid, slordigheid en ontbrekend kapitaal zijn oorzaken van het achterwege blijven van zo'n omschakeling.

16 Bij de ontwikkeling van nieuwe tuinbouwgebieden zou de kwaliteit van het water een belangrijk punt van aandacht moeten zijn. Gesloten systemen moeten gestimuleerd worden. In de oudere tuinbouwgebieden zal dit een probleem blijven, alleen door herstructurering of vernieuwing van een bedrijf kan dit worden opgelost. De overheid zal er volgens de aanwezigen op moeten letten dat de kwaliteit van water niet alleen verbetert door het instellen van ver- en geboden. Ze moet meer sturend werken. Hoe dat dan moet, blijft mistig. Gesloten systemen zijn alleen te bereiken door collectieve aanpak De bedoeling van deze stelling is om de ramen eens open te zetten en ook buiten de eigen kas te kijken wat mogelijk is om te komen tot een betere kwaliteit van het water. Als voorbeeld worden duurzame bedrijventerreinen genoemd, waar kwalitatieve collectieve voorzieningen een grote rol spelen. Met name niet-unieke voorzieningen die iedereen nodig heeft, kunnen uitstekend gezamenlijk beheerd worden. Elke teelt vereist zijn eigen waterkwaliteit, Een aantal is het eens met deze stelling, maar veel van de aanwezigen staren een beetje in het donker. Het is voor hen toch niet zo eenvoudig en aantrekkelijk als het lijkt, om een collectief gesloten systeem aan te leggen. Een dergelijk systeem is namelijk maatwerk, gericht op een bepaalde teelt en een bedrijf. Elke teelt vereist zijn eigen waterkwaliteit, het is niet zo dat je zomaar even wat water over je plantjes giet. Bovendien, waarom zou je het collectief aanpakken als het ook individueel kan. Het antwoord hierop is te vinden in de hoek van milieu en ecologie, namelijk winst op landschappelijk terrein en op het gebied van energie en afval. het is niet zo dat je zomaar even wat water over je plantjes giet Kosten collectieve voorzieningen zijn voor rekening van de glastuinbouwsector Verdeeldheid alom. Collectieve voorzieningen is meer dan de riolering. De grens ligt bij de belanghebbenden van de voorzieningen. Zij die er van profiteren, moeten er ook maar voor betalen. Als het belang bij de tuinder ligt, zal hij er ook voor moeten betalen. Maar als het gaat om een publiek belang, dan schuiven ook de kosten daar naar toe. Als voorbeeld wordt genoemd het recreatief medegebruik van waterbassins. Diegene die daar van profiteert zal moeten opdraaien voor de kosten. En dat zal niet de tuinder zijn. Certificering nodig voor glashelder water Milieukeur zou graag een kwaliteitskeurmerk voor water invoeren, waardoor duidelijk blijkt welk product met glashelder water is gekweekt en welke met troebel water. De stelling moet even bezinken, maar dan blijkt toch een meerderheid het hier mee eens te zijn. Wel lopen er nog wat beren op de weg. Hoe is het bijvoorbeeld mogelijk om een dergelijke certificering een grote vlucht te laten nemen. Zuivere producten zullen waarschijnlijk iets De vraag is of consumenten extra centen over hebben voor zuiver water duurder worden en de vraag is of de consument voldoende belang zal hechten aan zuiver water om wat extra centen meer te betalen. Een certificering zou overigens kunnen helpen in het inzichtelijk maken van de milieuprestraties van de kassensector. Dit is namelijk tot op heden vrij ondoorzichtig. Imago Toch nog even over het barre imago van de sector. Plots worden enkelen namelijk bevangen door pessimisme en vragen zich af of al die nieuwe ontwikkelingen in nieuwe gebieden niet leiden tot een enorme daling van het imago van de bestaande gebieden. Deze verouderen nu natuurlijk in rap tempo. De rest ziet dit niet zo somber in. Als de ontwikkelingen positief uitpakken voor de nieuwe gebieden, zullen de oude gebieden de ontwikkelingen met de tijd wel invoeren.

17 Biologische glastuinbouw: Scharrelkassen Marktvraag, Produceren in de volle grond lijkt in de kassensector steeds meer tot een historische bezigheid te horen. Toch zijn er telers die zich hier mee bezig houden. Niet uit nostalgie, maar omdat er een markt voor is. Hoe logisch is deze biologische glastuinbouw? kosten, Biologische glastuinbouw is niet persé de meest milieuvriendelijke productiewijze regelgeving en teeltrisico zijn allemaal redenen om niet over te schakelen Biologisch tuinieren is niet hetzelfde als het kweken van worteltjes in de volle grond onder de strenge heerschappij van moeder natuur. In tegenstelling tot wat velen denken, is biologische glastuinbouw een grootschalige bedrijvigheid. Deze grootschaligheid is nodig in verband met de vruchtwisseling. Er zijn door de overheid diverse randvoorwaarden opgesteld voor biologische teelt, zoals kwaliteitseisen aan de grond. Dit heeft helaas tot gevolg heeft dat de meeste projectlocaties ongeschikt zijn voor deze manier van verbouwen. Zo zijn bepaalde gedeelten van de Zuidplaspolder ongeschikt. Veel keus is er niet. Het verplaatsen van de biologische sector naar gebieden buiten de randstad stuit op principiële bezwaren van de biologische tuinders, omdat er dan een toename zou zijn van het aantal vervoersbewegingen en de afstand daarvan. Dit strookt niet met de uitgangspunten van biologisch telen. Stagnatie Er zit op dit moment weinig spectaculaire groei in de biologische glastuinbouw. De groei die er is, is meestal het gevolg van bedrijfsvergroting door bestaande biologische telers. De stagnatie wordt onder meer veroorzaakt door het koopgedrag van de Nederlandse consument. Deze blijkt geen cent extra over te hebben voor een biologisch geteeld product. Ze eten het liefst zo goedkoop mogelijk, ongeacht smaak of gedachtegoed. Een andere reden voor het uitblijven van groei is de duur van de omschakeling en de kosten daarvan. Het duurt twee jaar om over te schakelen

18 van reguliere naar biologische teelt. Deze tijd is nodig om de grond door te spoelen en geschikt te maken. Gedurende deze tijd heeft de teler hogere kosten en zijn de opbrengsten onzeker. De omschakelingssubsidie die is ingesteld om telers te stimuleren om over te stappen, is veel te laag om dit gat te dekken. De marktvraag, kosten, regelgeving en het teeltrisico zijn allemaal redenen om niet over te schakelen. De LTO blijkt weinig aandacht te hebben voor de biologische teelt. Het grootste deel van de leden kweekt gangbare producten, dus daar gaat de meeste aandacht naar uit. Daarnaast zijn er weinig biologische telers die ook bestuurlijk actief zijn. Dit maakt het natuurlijk moeilijk om het onderwerp op de agenda te krijgen. Een echte bio-lobby ontbreekt totnogtoe. Nog een probleem wordt gevormd door de verplichte vruchtwisseling van 1 op 2. Dit betekent dat om het jaar een andere teelt verbouwd moet worden. Elke teelt trekt namelijk specifieke voeding uit de grond en door te wisselen van teelt kan voorkomen worden dat de grond uitgeput raakt. Eco-producten moeten op een aparte verwerkingslijn worden verwerkt. Als voor elk product een aparte lijn moet worden aangeschaft, wordt dit een onbetaalbare bedoening. Door samenwerking binnen een cluster waarbij meerdere telers gebruik maken van dezelfde verwerkingslijn kan dit probleem bestreden worden. Ook het versoepelen van de regels rond vruchtwisseling zou kunnen helpen. Het verwachtingspatroon zoals dat door de politiek is geschapen ten aanzien van biologische tuinbouw wordt niet ingelost. De beloofde gouden bergen blijven ver weg door het achterblijven van aanpassingen aan de regelgeving door diezelfde politiek. De regelgeving zou meer moeten worden toegespitst op de glastuinbouw en meer mogelijkheden moeten bieden aan de biologische glastuinbouw. Technisch gezien staat niets een groei van de biologische glastuinbouw in de weg. Acties die ondernomen moeten worden om de groei te stimuleren zijn het beschikbaar stellen van geschikte grond, aanpassing van de regelgeving, intensiveren van de biologische lobby en het warm maken van de consument. Bio is emotie en zo moet het ook gespeeld worden. bio-lobby Een echte bio-lobby ontbreekt totnogtoe Transport en Logistiek: Op weg naar duurzaam vervoer Kweken en telen is leuk, maar de producten moeten ook nog vervoerd worden en het liefst met enige frisheid hun bestemming bereiken. Dit vereist vloeiend transport en een uitgekiende logistiek. In Nederland is dit uitstekend geregeld, maar dat betekent niet dat het niet nog beter kan. In deze workshop zal gezocht worden naar optimalisatie. Het goederenvervoer kent een grotere groei dan het personenvervoer Het goederenvervoer groeit op dit moment sneller dan het personenvervoer. Er is met name sprake van een sterke exportgroei van sierteelt. Het aantal bestellingen neemt toe, het volume per bestelling neemt toe, de vraag naar specialiteiten neemt toe, het aantal transportbewegingen neemt toe, ofwel de wegen raken overvol. Oplossingen hiervoor worden gezocht op het vlak van infrastructuur, bundeling van ladingstromen, andere vervoerswijzen dan wegvervoer en ruimtelijke ordening. Agro-logistiek is meer dan transport alleen. Het is het vervoer, de opslag, de distributie en de regie van agro-stromen van grondstof tot consument, ofwel alle bewegingen voor en na de productie. Van grond tot mond. De consument wordt steeds kieskeuriger en vraagt om meer toegevoegde waarde, een breder assortiment, meer diversiteit, langere beschikbaarheid, meer verbruik buitenshuis en verhoging van aanlevermomenten. Ondanks de vele eisen blijft de klant koning en heeft daarom grote invloed op de ontwikkelingen in de logistieke sector. Door middel van brainwriting gaat de aanwezige menigte op zoek naar allerhande ideeën om (toekomstige) problemen het hoofd te bieden. Hersens kraken om antwoord te krijgen op de volgende vragen.

19 Hoe kan je transport slimmer regelen? Beste ideeën Aparte afwikkeling verkeersstromen Afscheiding van verkeersstromen Slim asfalt Combineren/regisseren Toevoeging waarde dichter bij de consument Allerbeste idee: Transport scheiden door afscheiding van verkeersstromen en een aparte afwikkeling daarvan. Plussen Mogelijkheden Zorgen Ongestoord Vandaag uitvoerbaar Stroperigheid in besluitvorming Veiligheid Scheiding in ruimte Aandacht voor nieuwe innovaties Efficiency Scheiding in tijd Regelgeving Vandaag uitvoerbaar Hoe kan je door andere transportvormen files voorkomen? Beste ideeën Meer ICT toepassen bij belading Wegennet verdubbelen door etage A11 West Rijn Gouwelijn Vervoer over het water stimuleren Door doelgroepen verkeer te bevorderen Rond transportknooppunten, multimodaal Allerbeste idee: Rond transportknooppunten, multimodaal Plussen Mogelijkheden Zorgen Uitwisselbaar 5x locatie Nederland Vertrekschema trein Efficiënt Containerisatie Planologie Prijsvoordeel Samenvoeging importen exportstromen Financiële procedure Combi Hoe kan je transportactiviteiten beter laten aansluiten? Beste ideeën Communicatie op vrachtwagens over inhoud, bestemming, volume, etc. Vraag en aanbod geografisch koppelen Alle transportbedrijven verplicht GPS en Tracking en Tracing toepassen en uitwisselen Een gezamenlijk (voor alle transportbedrijven) informatiesysteem opzetten voor heen en retourvrachten Communicatiefunctie van agro-meubelboulevards t.b.v. lobby/beïnvloeding Allerbeste idee: Alle transportbedrijven verplicht GPS en Tracking en Tracing toepassen/uitwisselen en gezamenlijk informatiesysteem vraag en aanbod. Plussen Mogelijkheden Zorgen Beladingsgraad omhoog Beter j.i.t. Krijg je de samenwerking van de grond? Kortere rijafstanden EC-rendement Kosten van zo n systeem Milieubelasting omlaag Lobby richting Afstemming verliezen milieu-beweging Verkoop systeem naar Minder klantenbinding andere sectoren Een uurtje hard nadenken met z n allen blijkt al heel verhelderend te werken. Een waslijst aan ideeën is het resultaat. Nu de beste ideetjes nog een beetje uitwerken en een nieuwe innovatie is geboren. Producten zullen nog sneller, duurzamer en efficiënter hun weg vinden van geboortegrond naar destinatie.

20 Drijvende kassen: wat drijft, blijft Grond en ruimte worden steeds schaarser. Woningen, industrie, recreatie en milieu rukken steeds verder op. De kassen dreigen het onderspit te delven, maar krijgen hulp uit onverwachte hoek. Ook het water rukt namelijk onvoorwaardelijk op en dat biedt kansen voor de kassensector. Wanneer de dijken breken zal Zuid-Holland nog zichtbaar zijn door de drijvende kassen. Dura Vermeer is met een projectgroep bezig om de technische mogelijkheden van drijvende kassen te onderzoeken. Een kas op het water is dubbel grondgebruik en op die manier een uitkomst voor de verdrongen kas. Meer ruimte voor water betekent meer ruimte voor glas In Nederland, De kassen zijn bij uitstek geschikt om op het water te laten drijven. De meeste teelt is immers niet meer grondgebonden. Met de ondergronden dat voor de helft die tegenwoordig gebruikt worden zouden plantjes en groenten bij wijze van spreken overal kunnen ontkiemen. Ook heeft het positieve effecten op het onder de zeespiegel ligt, energieverbruik. Door de spiegeling van het water valt er extra zon in de kas en hoeven er minder lampen aangezet te worden. kun je Allerlei voordelen met drijvende kassen Drijvende kassen brengen een hoop voordelen met zich mee. Behalve dubbel grondgebruik kan door de bouw van kassen ook de aanleg van wateropvangbassins gefinancierd worden. Bovendien betekent het een impuls voor de alle kanten op vernieuwing en een enorme opsteker voor het imago van de glastuinbouw. Wat nu beschouwt wordt als een ruimteverslindende lichtbrakende glasbak in potentieel woongebied kan in de toekomst bestempeld worden als een innovatieve glazen boot.

21 Drijvende kassen kunnen op allerlei plaatsen waar het ook maar een beetje vochtig is aanmeren. Bestaand laag gelegen glastuinbouwgebied komt in aanmerking, maar ook periodiek onder water gezette lage polders, uiterwaarden, grindgaten en tussenboezems. In Nederland, dat voor de helft onder de zeespiegel ligt, kun je met drijvende kassen alle kanten op. De kosten en baten kunnen nog niet worden uitgedrukt in harde Euro s Harde pegels Dromen over voorbijdrijvende kassen is natuurlijk mooi, maar wat moet dat wel niet kosten? Er wordt niet alleen onderzoek verricht naar de technische haalbaarheid, maar ook naar de financiële mogelijkheden. Extra baten die hierbij onderscheiden kunnen worden zijn de dubbelfunctie van het grondgebruik, logistieke voordelen, energievoordelen en het positieve effect op het imago. Extra kosten worden gevormd door de drijvende constructie en milieumaatregelen. Een en ander kan nog niet worden uitgedrukt in harde Euro s, dus het is onduidelijk naar welke kant de balans zal uitslaan. Duidelijk is dat het technisch zeer goed mogelijk is om kassen te laten drijven en er ook nog in te verbouwen. Waarschijnlijk is het zelfs mogelijk om ook andere functies te laten drijven, zoals woningen, opslagtanks en infrastructuur. Voor de kassensector zal het alvast een unieke mogelijkheid betekenen om te ontsnappen uit het nijpend ruimtegebrek.

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er

Nadere informatie

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West 2030 Station Nieuwe Meer is niet alleen een nieuwe metrostation verbonden met Schiphol, Hoofddorp, Zuidas en de Amsterdamse

Nadere informatie

POL-uitwerking Landelijk Gebied Noord-Limburg

POL-uitwerking Landelijk Gebied Noord-Limburg POL-uitwerking Landelijk Gebied Noord-Limburg Bestuursafspraken CONCEPT versie 27 november 2015 1. Inleiding Het landelijk gebied van de regio Noord-Limburg is divers van karakter; bestaande uit beekdalen,

Nadere informatie

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland Ambitiedocument Regio Rivierenland Wij, de tien samenwerkende gemeenten binnen Regio Rivierenland: delen de beleving van de verscheidenheid in ons gebied;

Nadere informatie

Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland. Lid stuurgroep Greenports Nederland

Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland. Lid stuurgroep Greenports Nederland Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland Lid stuurgroep Greenports Nederland Wat is een Greenport cluster van teeltbedrijven, veilingen, handelsbedrijven

Nadere informatie

Reconnecting Rotterdam Port Samenvatting

Reconnecting Rotterdam Port Samenvatting Reconnecting Rotterdam Port Samenvatting Aart de Koning, april 2010 De aanleiding: de concurrentiepositie van de haven van Rotterdam staat onder druk De haven van Rotterdam is altijd sterk verankerd geweest

Nadere informatie

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Aanleiding In Twente is het mestoverschot aanzienlijk. De agrarische bedrijven moeten een bestemming voor het mestoverschot vinden buiten

Nadere informatie

Duurzaam groeien. Agro, fresh, food en logistics

Duurzaam groeien. Agro, fresh, food en logistics Nota Ruimte budget Klavertje 25,9 miljoen euro (waarvan 3 miljoen euro voor glastuinbouwgebied Deurne) Planoppervlak 908 hectare (waarvan 150 hectare voor glastuinbouwgebied Deurne) (Greenport Trekker

Nadere informatie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Zuid-Limburg Position Paper van de 16 Zuid-Limburgse gemeenten, aangeboden door de voorzitters van het Bestuurlijk Overleg Ruimtelijke Economie en Nationaal

Nadere informatie

Noord-Holland. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens.

Noord-Holland. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens. CDA - Het CDA is altijd terughoudend geweest met het plaatsen van wind op land. In het kader van het nationaal klimaatakkoord zien we wel ruimte voor me er wind op land. Hier worden bij voorkeur locaties

Nadere informatie

Duurzame Greenport Westland Oostland

Duurzame Greenport Westland Oostland 12 oktober 2009 Duurzame Greenport Westland Oostland EFRO programma Doel: Duurzame Greenport (p p p) Greenport Westland Oostland gemeentes Westland, Pijnacker Nootdorp, Lansingerland Kennisinstellingen

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

eel multifunctionele bedrijven verkopen hun

eel multifunctionele bedrijven verkopen hun Vers voedsel Als je tussenhandel kunt voorkomen, blijft er meer voor de boer over. Dat is een argument voor korte ketens. Die vormen ook een antwoord op de toenemende vraag naar vers en ambachtelijke

Nadere informatie

PARTICIPATIE: ÓÓK IN OOST-GRONINGEN!

PARTICIPATIE: ÓÓK IN OOST-GRONINGEN! PARTICIPATIE: ÓÓK IN OOST-GRONINGEN! DOELEN VAN PARTICIPATIEWET ALLEEN TE HALEN ALS RIJK, PROVINCIE, GEMEENTEN, ONDERWIJS EN SOCIALE PARTNERS GEZAMENLIJK AAN DE SLAG GAAN! DE PARTICIPATIEWET IN OOST-GRONINGEN:

Nadere informatie

Duurzaam produceren, Duurzaam consumeren

Duurzaam produceren, Duurzaam consumeren Agrarisch Platform Zuid-Holland Duurzaam produceren, Duurzaam consumeren Duurzaam produceren. Uitdaging en kans! Politiek Café van het CDAV Zuid-Holland Datum: 17 maart 2010 Locatie: Van: Voor: Kenmerk:

Nadere informatie

Meer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012

Meer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012 Meer met minder Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI 6 juni 2012 Inhoud presentatie Mondiale trends die van invloed zijn op toekomstige watervraag Nationale

Nadere informatie

ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW

ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW Besparen en verduurzamen ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW Over Kas als Energiebron Kas als Energiebron is het innovatie- en actieprogramma voor de glastuinbouw met als doel de uitstoot

Nadere informatie

Duurzaam en helder naar de toekomst

Duurzaam en helder naar de toekomst Duurzaam en helder naar de toekomst De visie en ambitie van Nefyto Visie Voor een productieve en duurzame landen tuinbouw is geïntegreerde gewasbescherming een belangrijke voorwaarde. Deze land- en tuinbouw

Nadere informatie

Amsterdamse haven en innovatie

Amsterdamse haven en innovatie Amsterdamse haven en innovatie 26 september 2011, Hoge School van Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Oostelijke handelskade (huidige situatie) Oostelijke handelskade (oude

Nadere informatie

Agrologistiek. Een goede vriend voor ondernemers met plannen

Agrologistiek. Een goede vriend voor ondernemers met plannen Agrologistiek Een goede vriend voor ondernemers met plannen U verbouwt, verwerkt, verhandelt of vervoert agro producten of levensmiddelen. Dan bent u in goed gezelschap en levert u samen met uw branchegenoten

Nadere informatie

Rotterdam Stadshavens

Rotterdam Stadshavens Rotterdam Stadshavens Nota Ruimte budget 31 miljoen euro Planoppervlak 1000 hectare (1600 hectare inclusief wateroppervlak) Trekker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Nadere informatie

Welkom in Beekdaelen. de gemeente van u, van mij, van ons!

Welkom in Beekdaelen. de gemeente van u, van mij, van ons! Welkom in de gemeente van u, van mij, van ons! Welkom in de gemeente van u, van mij, van ons! In 2019 woont of werkt u in. De nieuwe gemeente voor de inwoners van Onderbanken, Nuth en Schinnen. Een nieuwe

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland

Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Ondernemersverenigingen 2018 t/m 2020 Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Ondernemersverenigingen 2018 t/m 2020 Optimale bereikbaarheid staat bij u hoog

Nadere informatie

Connecting the energy

Connecting the energy Connecting the energy Zonne-energie gratis laten gebruiken Energie besparen Softs concept. Een uniek idee Al jaren wordt er gesproken over verduurzaming. Maar woorden omzetten in daden is waar veel initiatieven

Nadere informatie

Collectieve waterzuivering Dinsdag 19 april 2016

Collectieve waterzuivering Dinsdag 19 april 2016 Collectieve waterzuivering Dinsdag 19 april 2016 Opening Jos van der Knaap Voorzitter LTO Glaskracht Westland Programma 20.25u Toelichting zuiveringsplicht, collectieven en mogelijke centrale variant AWZI

Nadere informatie

Natuurlijk comfortabel -Visie op de afvalwaterketen in de regio Vallei en Veluwe-

Natuurlijk comfortabel -Visie op de afvalwaterketen in de regio Vallei en Veluwe- Vallei & Eem Veluwe Oost Veluwe Noord WELL DRA Natuurlijk comfortabel -Visie op de afvalwaterketen in de regio Vallei en Veluwe- februari 2015 concept De aanpak handelingsperspectieven Ontwikkelingen maatschappij

Nadere informatie

Samen investeren! Samenvatting bestuursakkoord Gemeente Emmen. betrokken leefbaar duurzaam bereikbaar sociaal ondernemend

Samen investeren! Samenvatting bestuursakkoord Gemeente Emmen. betrokken leefbaar duurzaam bereikbaar sociaal ondernemend Samen investeren! Samenvatting bestuursakkoord 2018-2022 Gemeente Emmen betrokken leefbaar duurzaam bereikbaar sociaal ondernemend S S Samen investeren! De partijen Wakker Emmen, PvdA en CDA gaan opnieuw

Nadere informatie

Analyse naar het economisch gebruik van het vaarwegen netwerk i.r.t. bedrijventerreinen

Analyse naar het economisch gebruik van het vaarwegen netwerk i.r.t. bedrijventerreinen Analyse naar het economisch gebruik van het vaarwegen netwerk i.r.t. bedrijventerreinen Dit rapport is uitgebracht aan Provincie Zuid-Holland. Kenmerk C00451 Executive summary Zoetermeer, Het gebruik van

Nadere informatie

Materiaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken.

Materiaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken. Materiaal keuzes Waarom verpakken we het product? Dit is de eerste vraag die beantwoord moet worden. Immers als het niet nodig is om een product te verpakken, is een materiaal keuze ook niet nodig en ontstaat

Nadere informatie

Logistiek in de bouw

Logistiek in de bouw Logistiek in de bouw 1. Waarom aandacht voor logistiek in de bouw? 2. Effect van optimale logistiek in de bouw 3. Wat vraagt de opdrachtgever (RWS) in de aanbestedingsleidraad? 4. Wat doen wij als Veluwe

Nadere informatie

Werklocaties. Nota Bedrijfsruimte Rotterdam samengevat 19 juni 2019

Werklocaties. Nota Bedrijfsruimte Rotterdam samengevat 19 juni 2019 Werklocaties Nota Bedrijfsruimte Rotterdam samengevat 19 juni 2019 2 Ruimtelijkeconomisch beleid voor bedrijfsruimte in Rotterdam Voor een aantrekkelijke, economisch sterke stad is er evenwicht nodig tussen

Nadere informatie

Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present)

Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present) Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present) Antwoorden door een scholier 1164 woorden 25 maart 2004 5,1 76 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1: productie en productiefactoren

Nadere informatie

Fotoverslag Gesprek 1 Stadsgesprek Duurzame energie Rijnenburg

Fotoverslag Gesprek 1 Stadsgesprek Duurzame energie Rijnenburg Fotoverslag Gesprek 1 Stadsgesprek Duurzame energie Rijnenburg In dit document geven we de foto s weer van gesprek 1, in de volgorde zoals die zijn opgehangen. De tekst die er bij staat is een weergave

Nadere informatie

Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid

Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid 11 juni 2004 I Opinie-onderzoek 1. Inleiding 1 2. Associaties met natuurlijkheid

Nadere informatie

De toekomst van het fruitcluster in Rivierenland

De toekomst van het fruitcluster in Rivierenland De toekomst van het fruitcluster in Rivierenland Geef fruit de ruimte & innovatie Frank Engelbart 30 september 2015 Werkbezoek Provinciale Staten Provincie Gelderland Over Fruitpact Agenda 2020 Sinds 2007

Nadere informatie

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland. Ben Brink, wethouder Dennis Kramer, adviseur Ruimte

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland. Ben Brink, wethouder Dennis Kramer, adviseur Ruimte Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland Ben Brink, wethouder Dennis Kramer, adviseur Ruimte Inleiding Doel vanavond: beeldvorming eerste reacties Reactiebrief Inleiding: ambitiedocument 3 speerpunten:

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 5. Inhoud

Inhoud. Voorwoord 5. Inhoud Inhoud Voorwoord 5 1 Handel in duurzame producten 11 1.1 Duurzame of traditionele productie? 11 1.2 Logo s en keurmerken 13 1.3 Kosten van duurzame teelt 18 1.4 Relatie prijs - kwaliteit - afzet 19 1.5

Nadere informatie

Halo Green CupS DOING GOOD IS EASY

Halo Green CupS DOING GOOD IS EASY DOING GOOD IS EASY Halo Green CupS DOING GOOD IS EASY Doe het goed. Doe het duurzaam. Wij streven ernaar om zo duurzaam mogelijk te produceren. Wij geloven in een productieketen die rond is. In de zogenaamde

Nadere informatie

Toelichting. Wijzigingsplan Glastuinbouw Nieuwe Dijk 2, 4, 6, 8. Artikel 3.6 Wro

Toelichting. Wijzigingsplan Glastuinbouw Nieuwe Dijk 2, 4, 6, 8. Artikel 3.6 Wro Toelichting Wijzigingsplan Artikel 3.6 Wro INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding... 3 1.1. Gegevens initiatiefnemer... 3 1.2. Glastuinbouw Het Grootslag... 3 2. Bestemmingsplan Glastuinbouwgebied Het Grootslag 2003,

Nadere informatie

Waterzuivering Westland Bijeenkomst 's-gravenzande

Waterzuivering Westland Bijeenkomst 's-gravenzande Waterzuivering Westland Bijeenkomst 7-12-2015 's-gravenzande Even voorstellen Bas Nanninga Hoogheemraadschap van Delfland Daan van Empel LTO Glaskracht Nederland Programma 19.30 uur Ontvangst en opening

Nadere informatie

van verkenning naar realisatie GROEIGEBOUW Opdrachtgever: Jacques Theelen, Portefeuillehouder Agro-Food versnellingsagenda Provincie Limburg

van verkenning naar realisatie GROEIGEBOUW Opdrachtgever: Jacques Theelen, Portefeuillehouder Agro-Food versnellingsagenda Provincie Limburg van verkenning naar realisatie GROEIGEBOUW Opdrachtgever: Jacques Theelen, Portefeuillehouder Agro-Food versnellingsagenda Provincie Limburg PROJECTGROEP Peter Toonssen: Manager Multi Layer Devices TNO

Nadere informatie

UPDATE CITYMARKETING & EVENEMENTENBELEID

UPDATE CITYMARKETING & EVENEMENTENBELEID UPDATE CITYMARKETING & EVENEMENTENBELEID Apeldoorn, 15 oktober 2015 Geachte heer, mevrouw, De gemeente werkt aan beleid voor citymarketing en evenementen. Wij hebben hierover met veel Apeldoornse partijen

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

Werken en Leven in een Groene Hoeksche Waard. Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018. "Alles van waarde is weerloos"

Werken en Leven in een Groene Hoeksche Waard. Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018. Alles van waarde is weerloos Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018 Werken en Leven in een Groene Hoeksche Waard "Alles van waarde is weerloos" Lucebert Dat moet dus beschermd worden 1 December 2013 Inhoud 1. Maatschappelijke

Nadere informatie

Innovatieagenda Melkveehouderij

Innovatieagenda Melkveehouderij Innovatieagenda Melkveehouderij stappen naar een nieuwe melkweg samen met ketenpartijen in de melkveehouderij INLEIDING NL 20 Waarom een innovatieagenda? Innovatie is een belangrijke voorwaarde voor de

Nadere informatie

Enquete belangstelling energietransitie Buren

Enquete belangstelling energietransitie Buren Q1 Energieverbruik en een duurzame energietransitie is een onderwerp dat dagelijks in de media aan de orde komt. Wat zijn uw beweegredenen om hier over na te denken en mogelijk aan mee te doen? zorgen

Nadere informatie

Visie Greenport Westland 2020

Visie Greenport Westland 2020 Greenport Westland en agrologistieke centra Theo Duijvestijn, wethouder Economische Zaken 29 november 2007 Visie Greenport Westland 2020 Zes strategische verbeterdoelen: Versterken glastuinbouwcluster

Nadere informatie

Sterke Greenport. Theo Duijvestijn, wethouder agribusiness. 29 oktober 2013

Sterke Greenport. Theo Duijvestijn, wethouder agribusiness. 29 oktober 2013 Sterke Greenport Theo Duijvestijn, wethouder agribusiness 29 oktober 2013 Tuinbouw in Nederland 2012 Ruim 29.000 bedrijven Productiewaarde: 7,9 miljard Aandeel in totale agrarische omzet: 40 % Exportwaarde:

Nadere informatie

1. Branding en voorzieningen in gehele subregio Cultuurhistorie benadrukken Toegankelijkheid zorg vergroten (sociaal, fysiek) Wie: overheid,

1. Branding en voorzieningen in gehele subregio Cultuurhistorie benadrukken Toegankelijkheid zorg vergroten (sociaal, fysiek) Wie: overheid, Transformatie van de woningvoorraad Een afname van het aantal huishoudens heeft gevolgen voor de woningvoorraad. Dit geldt ook vergrijzing. Vraag en aanbod sluiten niet meer op elkaar aan. Problemen van

Nadere informatie

Topografie Merwedezone (bron: Ontwerp Transformatievisie Merwedezone, 2007)

Topografie Merwedezone (bron: Ontwerp Transformatievisie Merwedezone, 2007) Sliedrecht Sliedrecht Sliedrecht is een zelfstandige gemeente in de provincie Zuid-Holland. Het dorp telt 24.000 inwoners en vormt met de plaatsen Alblasserdam, Papendrecht, Hardinxveld-Giessendam en Gorinchem

Nadere informatie

CHALLENGE LANDSCHAP Kwaliteit door ontwikkelen

CHALLENGE LANDSCHAP Kwaliteit door ontwikkelen CHALLENGE LANDSCHAP 2070 Kwaliteit door ontwikkelen 54 JAAR TERUG, 54 JAAR VOORUIT landschap in transitie - 1962 1962 54 JAAR TERUG, 54 JAAR VOORUIT landschap in transitie - 2016 2016 LANDSCHAP IN 2070

Nadere informatie

Greenport Aalsmeer Verbinden en versterken

Greenport Aalsmeer Verbinden en versterken Greenport Aalsmeer Verbinden en versterken Marcel Claessen Vestigingsmanager FloraHolland Bestuurslid Greenport Aalsmeer Voorzitter Flower Mainport Aalsmeer Kaag en Braassem, 10 maart 2010 Voorstellen

Nadere informatie

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*?

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? Samenvatting van de bevindingen van de Nationale DenkTank 2012 boer Consument Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? verwerker *De voorstellen van de denktank voor

Nadere informatie

FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën

FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën Koepel van het Nederlandse grondstofwinnende bedrijfsleven De leden van FODI zijn in principe brancheorganisaties. Zand (beton, wegfundering)

Nadere informatie

Rapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012

Rapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012 Rapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012 Inleiding: De veredeling van gewassen heeft onder andere

Nadere informatie

Discussienotitie Haagse Mobiliteitsagenda

Discussienotitie Haagse Mobiliteitsagenda Discussienotitie Haagse Mobiliteitsagenda Kiezen om ruimte te maken Den Haag 2040 Den Haag is volop in beweging, de stad is in trek. Verwacht wordt dat Den Haag groeit, van 530.000 inwoners in 2017 naar

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

In een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is

In een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw

Nadere informatie

Beter groen. naar een kwaliteitsimpuls voor recreatiegebieden in Zuid-Holland. provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in zuid-holland

Beter groen. naar een kwaliteitsimpuls voor recreatiegebieden in Zuid-Holland. provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in zuid-holland Beter groen naar een kwaliteitsimpuls voor recreatiegebieden in Zuid-Holland provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in zuid-holland Beter groen. Naar een kwaliteitsimpuls voor recreatiegebieden in

Nadere informatie

Ontwikkeling Konneweg 6 e.o. Gemeente Westvoorne. Paul Zuidgeest Landschapsarchitectuur

Ontwikkeling Konneweg 6 e.o. Gemeente Westvoorne. Paul Zuidgeest Landschapsarchitectuur Ontwikkeling Konneweg 6 e.o. Gemeente Westvoorne Paul Zuidgeest Landschapsarchitectuur 1 Ontwikkeling Konneweg 6 e.o. Gemeente Westvoorne Versie 1.1 Opdrachtgevers: De heren Brokking, Hoogland en Varekamp

Nadere informatie

In deze presentatie: algemeen beeld uit startbijeenkomst, online enquête en alle gesprekken op locatie overeenkomsten en aanvullingen op het Tourteam

In deze presentatie: algemeen beeld uit startbijeenkomst, online enquête en alle gesprekken op locatie overeenkomsten en aanvullingen op het Tourteam LEESWIJZER In deze presentatie: algemeen beeld uit startbijeenkomst, online enquête en alle gesprekken op locatie overeenkomsten en aanvullingen op het Tourteam 29/5/18 1 INTEGRAAL KOERSDEBAT LANGETERMIJNVISIE

Nadere informatie

Huisvesting voor tijdelijke arbeidsmigranten.

Huisvesting voor tijdelijke arbeidsmigranten. Huisvesting voor tijdelijke arbeidsmigranten. Aanleiding Veel ondernemers in de land- en tuinbouw maken gebruik van tijdelijke arbeidsmigranten. Ondernemers zijn verantwoordelijk voor een goede huisvesting

Nadere informatie

Ruimtelijk beleid: de rol van Rijk en regio

Ruimtelijk beleid: de rol van Rijk en regio Ruimtelijk beleid: de rol van Rijk en regio George Gelauff TPE Workshop Opzet Theorie: subsidiariteit Opgaven ruimtelijk beleid Beleid: verantwoordelijkheden van Rijk en van regio Effectmeting Conclusie:

Nadere informatie

Verslag eerste Gebiedstafel Toekomst Spoorzone - Hilversum op 17 juli 2018 Bijlage 1: Urgente kwesties

Verslag eerste Gebiedstafel Toekomst Spoorzone - Hilversum op 17 juli 2018 Bijlage 1: Urgente kwesties Verslag eerste Gebiedstafel Toekomst Spoorzone - Hilversum op 17 juli 2018 Bijlage 1: Urgente kwesties Leeswijzer De tabel hieronder geeft de urgente kwesties weer die de deelnemers hebben opgeschreven

Nadere informatie

Toelichting Wijzigingsplan Glastuinbouw Nieuwe Dijk 7 Artikel 3.6 Wro

Toelichting Wijzigingsplan Glastuinbouw Nieuwe Dijk 7 Artikel 3.6 Wro Toelichting Wijzigingsplan Artikel 3.6 Wro INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding... 3 1.1. Gegevens initiatiefnemer...3 1.2. Glastuinbouw Het Grootslag...3 2. Bestemmingsplan Glastuinbouwgebied Het Grootslag 2003

Nadere informatie

Inagro en de Provincie West-Vlaanderen bouwen nieuwe onderzoeksserre op het dak van de Reo Veiling

Inagro en de Provincie West-Vlaanderen bouwen nieuwe onderzoeksserre op het dak van de Reo Veiling Inagro vzw Ieperseweg 87 8800 Beitem T 051 27 32 00 F 051 24 00 20 E info@inagro.be PERSBERICHT Inagro en de Provincie West-Vlaanderen bouwen nieuwe onderzoeksserre op het dak van de Reo Veiling De Provincie

Nadere informatie

Agromere Serre. Glastuinbouw in de Stad. Beperkingen. Concepten. AVAG ledenvergadering 25 juni 2008 Eric Poot, Wageningen UR Glastuinbouw

Agromere Serre. Glastuinbouw in de Stad. Beperkingen. Concepten. AVAG ledenvergadering 25 juni 2008 Eric Poot, Wageningen UR Glastuinbouw Agromere Serre AVAG ledenvergadering 25 juni 2008 Eric Poot, Wageningen UR Glastuinbouw Met dank aan Marc Ruijs en Bram van der Maas Glastuinbouw in de Stad Beperkingen Ruimte Regels Kansen Meerwaarde

Nadere informatie

WAT MAAKT EEN ONDERNEMER GELUKKIG? NOU, GELD IN ELK GEVAL NIET

WAT MAAKT EEN ONDERNEMER GELUKKIG? NOU, GELD IN ELK GEVAL NIET TEKST: JUDITH KATZ, KARIN BOJORGE ILLUSTRATIE EN INFOGRAPHICS: MAREN BRUIN FORUM-ONDERZOEK WAT MAAKT EEN ONDERNEMER GELUKKIG? NOU, GELD IN ELK GEVAL NIET Wat vinden ondernemers nou het leukste aan het

Nadere informatie

Introductie De energietransitie is de grootste politieke en maatschappelijke uitdaging van ons tijdperk, maar nog niet alle politici, bestuurders, bed

Introductie De energietransitie is de grootste politieke en maatschappelijke uitdaging van ons tijdperk, maar nog niet alle politici, bestuurders, bed Introductie De energietransitie is de grootste politieke en maatschappelijke uitdaging van ons tijdperk, maar nog niet alle politici, bestuurders, bedrijven en inwoners zijn doordrongen van dit feit. Gemeenten

Nadere informatie

Balans van de Leefomgeving

Balans van de Leefomgeving Balans van de Leefomgeving 14 september 2010 Maarten Hajer Agenda 2 In vogelvlucht Successen Resterende problemen Inzoomen op grote dossiers, inclusief beleidsopties Gevolgen van economische crisis Successen:

Nadere informatie

Water. Landschap en Leefomgeving. Biobased economy

Water. Landschap en Leefomgeving. Biobased economy BB + Topsectoren + + Greenports + interviews KvKmet ondernemers 2012 (0, 1, 2 of 3 punten) Greenports en # inhoudelijke links naar topsectoren Topsectoren Prov. Gelderland Greenport Boskoop, Innovatieimpuls.proje

Nadere informatie

Oude Rijnzone. Nota Ruimte budget 30 miljoen euro. Planoppervlak 425 hectare

Oude Rijnzone. Nota Ruimte budget 30 miljoen euro. Planoppervlak 425 hectare Nota Ruimte budget 30 miljoen euro Oude Rijnzone Planoppervlak 425 hectare Trekker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Dit project was onderdeel van het kabinetsprogramma

Nadere informatie

Tuinbouw wil efficiënt omgaan met energie

Tuinbouw wil efficiënt omgaan met energie Tuinbouw wil efficiënt omgaan met energie Handelsplatform, marktplaats voor energie in de tuinbouw De glastuinder van nu is een allround manager die van alle markten thuis moet zijn om zijn bedrijf economisch

Nadere informatie

1 Inleiding. Verslag. HaskoningDHV Nederland B.V. Transport & Planning

1 Inleiding. Verslag. HaskoningDHV Nederland B.V. Transport & Planning Verslag In kader van: Ruimtelijke Visie Grootschalige Duurzame Energie Gemeente Heumen Datum: 30 november 2018 HaskoningDHV Nederland B.V. Transport & Planning Ons kenmerk: BG2639TPNT1811301255 Onderwerp:

Nadere informatie

Projectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen:

Projectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen: Projectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen: Algemene informatie over het project Aanleiding voor het project Het Almelose

Nadere informatie

CHECKLIST ONDERGRONDKANSEN: AANTREKKELIJK WONEN EN WERKEN IN APELDOORN

CHECKLIST ONDERGRONDKANSEN: AANTREKKELIJK WONEN EN WERKEN IN APELDOORN CHECKLIST : AANTREKKELIJK WONEN EN WERKEN IN APELDOORN Versterk de identiteit van de Buitenstad door landschappelijke, aardkundige en archeologische waarden zichtbaar op te nemen in de ruimtelijke inrichting

Nadere informatie

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid Duurzaamheid in : kansen en inspiratie Het s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid Leefomgeving Dit project draagt bij aan een gezond woon- en werkklimaat

Nadere informatie

Een logische keuze! 40 hectare grondoppervlakte bestemd voor logistiek en distributie. Logistiek centraal gelegen in de Randstad

Een logische keuze! 40 hectare grondoppervlakte bestemd voor logistiek en distributie. Logistiek centraal gelegen in de Randstad 40 hectare grondoppervlakte bestemd voor logistiek en distributie Logistiek centraal gelegen in de Randstad Direct aan de afslag A12 - A20 Rotterdam - Den Haag - Utrecht 60% van de Nederlandse consument

Nadere informatie

Participatieverslag Nieuw & Anders

Participatieverslag Nieuw & Anders Participatieverslag Nieuw & Anders Op 26 en 31 maart vonden twee bijeenkomsten plaats met de titel Nieuw & Anders plaats. Twee bijeenkomsten die druk bezocht werden door vrijwilligers, verenigingen en

Nadere informatie

Westland Oostland. Greenport. Samen werken aan unieke kansen voor een uniek cluster. Greenport Westland-Oostland

Westland Oostland. Greenport. Samen werken aan unieke kansen voor een uniek cluster. Greenport Westland-Oostland Greenport Westland-Oostland Greenport 3B-gemeenten: Berkel en Rodenrijs, Bergschenhoek, Bleiswijk (vanaf 1 januari 2007: gemeente Lansingerland) Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Nieuwerkerk aan den

Nadere informatie

Wonen in Dordrecht. De crisis voorbij?; trends en verwachtingen. 30 november 2010

Wonen in Dordrecht. De crisis voorbij?; trends en verwachtingen. 30 november 2010 Wonen in Dordrecht De crisis voorbij?; trends en verwachtingen 30 november 2010 Inhoudsopgave 1. Wat willen we? Beleid en welke afspraken zijn er voor Dordrecht? 2. Hoe staan we er voor? Stand van zaken

Nadere informatie

Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres

Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres Toespraak 26-03-2015 Toespraak van de staatssecretaris Dijksma (EZ) bij het Groentecongres op 26 maart 2015 in het World Trade Centrum in Rotterdam.

Nadere informatie

Van der Hoeven Tuinbouwprojecten met IQ

Van der Hoeven Tuinbouwprojecten met IQ Van der Hoeven Tuinbouwprojecten met IQ Een kassenbouwer die mee verandert Hoeveel is er allemaal al niet veranderd in de internationale glastuinbouw? Misschien is het grootste verschil wel de ontwikkeling

Nadere informatie

HOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW

HOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW HOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW LTO Glaskracht Nederland, Nederlandse Stichting voor Fytofarmacie (Nefyto), Unie van Waterschappen (UvW), Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG),

Nadere informatie

Cao Metalektro: die deal doen we samen

Cao Metalektro: die deal doen we samen Cao Metalektro: die deal doen we samen De drive om iets slimmer, sneller of beter te doen met de inzet van techniek, heeft de maakindustrie in ons land groot gemaakt. En daar zijn we trots op. Met technologische

Nadere informatie

TOMATEN, DAAR ZIJN WE GEK OP

TOMATEN, DAAR ZIJN WE GEK OP TOMATEN, DAAR ZIJN WE GEK OP De telers van Prominent telen het hele jaar rond de allerbeste tomaten rassen op hun familiebedrijven. In nauwe samenwerking met de natuur. Ze zorgen er met veel liefde en

Nadere informatie

Provincie Flevoland. Postbus AB Lelystad. Ons kenmerk : / 8301 Uw kenmerk : -

Provincie Flevoland. Postbus AB Lelystad. Ons kenmerk : / 8301 Uw kenmerk : - Provincie Flevoland Postbus 55 8200 AB Lelystad Ons kenmerk : 18.014 / 8301 Uw kenmerk : - Onderwerp Bijlage : Zienswijze ontwerp Structuurvisie Zon : Ruimtelijke kaart Lelystad, 30 mei 2018 Geachte mevrouw,

Nadere informatie

Onderzoek en Innovatie: Ontwikkelingen in de glastuinbouwsector.

Onderzoek en Innovatie: Ontwikkelingen in de glastuinbouwsector. Onderzoek en Innovatie: Ontwikkelingen in de glastuinbouwsector Eric.Poot@wur.nl www.glastuinbouw.wur.nl Wageningen UR Glastuinbouw Sinds November 2006 zelfstandige BU Concentratie glastuinbouw binnen

Nadere informatie

Slim. Zakelijk. Dynamisch. Maasterras Drechtsteden. Kansen voor Duurzaamheid

Slim. Zakelijk. Dynamisch. Maasterras Drechtsteden. Kansen voor Duurzaamheid Slim Maasterras Drechtsteden Zakelijk Kansen voor Duurzaamheid Dynamisch Voorbeeld van hoogwaardig functioneel groen in stedelijke context Boston Children s Museum Plaza, Boston Michael van Valkenburg

Nadere informatie

Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020

Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020 Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020 Agribusiness Economie & Logistiek Recreatie & Toerisme maandag 15 juni 2015, bijeenkomst voor raadsleden Naar een nieuw Programma Jaar 2011-2014 2015 2015 2015

Nadere informatie

Schieoevers Maakt de toekomst. Ontwikkelingsscenario s met focus op synergie

Schieoevers Maakt de toekomst. Ontwikkelingsscenario s met focus op synergie Schieoevers Maakt de toekomst Ontwikkelingsscenario s met focus op synergie S C H I E O E V E R S M A A K T D E T O E K O M S T Delft nog aantrekkelijker maken, létterlijk maken. Ruimte zien, kansen creëren

Nadere informatie

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' 'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende

Nadere informatie

Intelligente verlichting Beter beheersen door beter beheren. Hedzer de Boer Smart Energy Regions, 18 november 2011

Intelligente verlichting Beter beheersen door beter beheren. Hedzer de Boer Smart Energy Regions, 18 november 2011 Intelligente verlichting Beter beheersen door beter beheren Hedzer de Boer Smart Energy Regions, 18 november 2011 1 2 Sociale veiligheid Gemiddeld 2.5 % van de Nederlanders voelt zich onveilig in zijn

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 De laatste tijd worden we overspoeld door marketing verhalen over de slimme meter en het slimme energienet. Men stelt dat met de komst van de slimme meter

Nadere informatie

WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen

WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen STRATEGISCHE VISIE BBOG zomer 2010 WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen 1. BBOG Het BBOG staat voor Buurtcentra Besturen

Nadere informatie

Toerisme en Recreatie

Toerisme en Recreatie Toerisme en Recreatie Wat speelt er? De vraagstukken over toerisme en recreatie zijn divers. Er zijn vraagstukken met betrekking tot de routestructuur, de kwaliteiten in het gebied en nieuwe functies.

Nadere informatie

Project Ruimtelijke Opgaven

Project Ruimtelijke Opgaven Project Ruimtelijke Opgaven Ruimteconferentie 1 Accenten Structuurvisie IenR 1. Economie Prioriteit A dam, R dam, Eindhoven Ports, valleys Bereikbaarheid 2. Decentralisatie Bundeling, verdichting Natuur,

Nadere informatie