Over afwijken en afwijkingen van de Grondwet
|
|
- Alfons Groen
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 44 de stelling De stelling in deze aflevering van TvCR luidt: Het EU-stabiliteitsverdrag had met inachtneming van artikel 91, derde lid, Grondwet moeten worden goedgekeurd. In de onderstaande bijdragen van Han Warmelink en Jan Willem van Rossem wordt de stelling becommentarieerd. Over afwijken en afwijkingen van de Grondwet H.G. Warmelink* * Mr. H.G. Warmelink is universitair hoofddocent staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. Stel dat een verdrag, met het oog op de begrijpelijkheid van wettelijke regelingen en rekening houdend met het opleidingsniveau van de gemiddelde burger, zou bepalen dat a) zo n wettelijke regeling nooit uit meer dan 10 artikelen mag bestaan, b) dat elk artikel niet meer dan 10 woorden mag bevatten en c) bovendien elk woord niet meer dan 10 letters. Zou het Koninkrijk zich daaraan kunnen binden? Hoe onzinnig het wellicht ook is om je aan zo n verdrag te willen binden, denk ik dat je als staatsrechtjurist moet zeggen dat zoiets zeker wel kan. De wetgever zou immers ook zelf een dergelijke regeling tot stand kunnen brengen. Het verdrag impliceert dat de tot wetgeving bevoegde staatsorganen zichzelf door middel van goedkeuring en ratificatie van het verdrag verplichten de desbetreffende bepalingen in acht te nemen en daarmee hun eigen autonomie beperken. Het antwoord luidt mijns inziens niet anders, indien het verdrag bovendien zou verplichten tot het opnemen van de geformuleerde 10 artikelen-, 10 woorden- en 10 letternorm in het eigen nationale recht middels bindende en permanente, bij voorkeur constitutionele, bepalingen of door andere garanties voor de volledige inachtneming en naleving ervan gedurende de nationale wetgevingsprocessen. Of het nodig is om de norm aldus om te zetten naar nationaal recht, is natuurlijk heel wat anders. Het lijkt me dat de staat en zijn organen door de verdragstekst zelf al worden gebonden en dat verdere implementatie volkomen overbodig is. Het is daarbij irrelevant of een staat er een monistische of dualistische visie op nahoudt met betrekking tot de doorwerking van verdragsrecht. Het verdrag zorgt er na ratificatie zelf voor dat aan de gestelde norm ( garantie voor de volledige inachtneming en naleving ) is voldaan. Wordt dan wellicht van de Grondwet afgeweken indien het Koninkrijk zich bindt aan een dergelijk verdrag? De Grondwet wijdt (gelukkig maar) geen woord aan het aantal artikelen, woorden of letters in een wettelijke
2 TVCR JANUARI 2013 De stelling 45 regeling, dus van een expliciete afwijking is geen sprake. Daarmee wordt tegelijkertijd duidelijk dat de Grondwet de wetgever alle ruimte laat tot het maken van regels, behoudens enkele voornamelijk procedurele regels. Die ruimte wordt ongetwijfeld beperkt door het verdrag, maar dat doen de betrokken organen zichzelf aan. Anders geformuleerd: het behoort tot hun autonomie om die autonomie te beperken. In het gegeven geval lijkt me dat niet erg wenselijk, maar een afwijking van de Grondwet is het niet. Ook een regeling als de Aanwijzing voor de regelgeving wijkt niet af van de Grondwet, al zou deze trouwens wel flagrant in strijd zijn met de bepalingen van het door mij verzonnen verdrag. Zou het ten slotte voor de grondwettigheid van het verdrag uitmaken indien het toezicht op de naleving van de verdragsbepalingen zou worden opgedragen aan een internationale toezichthouder? Ook op dit punt zou ik zeggen dat zoiets weliswaar als onwenselijk zou kunnen worden beschouwd, maar niet in strijd met of in afwijking van de Grondwet. Ook op tal van andere terreinen zijn bevoegdheden tot bestuur en rechtspraak overgedragen en het komt regelmatig voor dat Nederland door interventie van internationale toezichthouders of rechters wordt gedwongen te erkennen dat internationale afspraken niet zijn nagekomen. Kortom: de regering zou een verdrag met dergelijke verplichtingen mogen sluiten en de kamers zouden de regering stilzwijgend of met een gewone meerderheid kunnen autoriseren het Koninkrijk te binden. Het Stabiliteitsverdrag doet in wezen datgene wat ik hiervoor een beetje belachelijk heb gemaakt. Het zijn in dit geval geen taalkundige, maar economische normen die worden verheven tot quasi-afdwingbare juridische regels. De kern daarvan is gezamenlijk en bindend te komen tot verankering van de regel voor structureel begrotingsevenwicht, zoals de toelichting bij de goedkeuringswet het stelt. De staten verbinden zich er kort gezegd toe dat de begrotingsautoriteiten binnen die staten er voor zorgen dat uitgaven en inkomsten duurzaam met elkaar in evenwicht zijn. De kernvraag die hier aan de orde is luidt: hoe verhoudt deze binding zich tot de bepalingen van de Grondwet? Vormen de voorschriften van het Stabiliteitsverdrag een afwijking van de Grondwet en zou goedkeuring met een gekwalificeerde meerderheid moeten plaatsvinden? Laat ik beginnen met de constatering dat de Grondwet niet voorschrijft dat de Rijksbegroting in evenwicht moet zijn, al is het best denkbaar dat de Grondwet dat zou doen. Voor de begrotingen van lagere overheden (in de Provincie- en Gemeentewet) en ook die van de Europese Unie (in het Werkingsverdrag) is structureel evenwicht wel uitdrukkelijk voorgeschreven. Dat is vanuit een oogpunt van soevereiniteit ook goed verklaarbaar. Alleen een soevereine staat heeft immers de mogelijkheid de nationale geldvoorraad te vergroten door geld te drukken en de eigen inkomsten te de stelling
3 46 De stelling vergroten door belasting te heffen. Dat Europa nu een sluitende nationale begroting van lidstaten eist, is een rechtstreeks gevolg van de overdracht van de zeggenschap over de munt. Bij die overdracht is eveneens de vraag gesteld of een gekwalificeerde parlementaire meerderheid nodig zou zijn. Die vraag is toen, in relatie tot art. 106 Grondwet ( De wet regelt het geldstelsel ), negatief beantwoord. Nu lijkt vooral art. 105 Grondwet in het geding. Dit artikel zegt niet veel meer dan dat er jaarlijks een begroting moet zijn die bij wet wordt vastgesteld. Een begroting is niets anders dan een raming van inkomsten en uitgaven over een bepaald tijdvak. De Rijksbegroting wordt ten aanzien van de uitgaven (niet de inkomsten) bindend omdat de regering, belast met het beheer van de geldmiddelen, de Staten-Generaal om autorisatie moet vragen alvorens te kunnen overgaan tot het doen van uitgaven. Net als bij goedkeuring van een verdrag gaat dat bij wet (het product van de samenwerking van regering en Staten-Generaal), maar van materiële normstelling is geen sprake. Een externe binding is er niet; derden kunnen aan de begroting geen financiële aanspraken ontlenen. Alleen de regering wordt gebonden door de begroting. Staatsrechtelijk gezien zijn de opgenomen bedragen te beschouwen als maxima waarbinnen de regering moet blijven. De politieke werkelijkheid is een andere; iedere minister zal zijn best doen zijn eigen begroting uit te putten. Binnen de regering heeft de minister van Financiën de rol van bewaker van het evenwicht, maar hij is daarbij afhankelijk van de besluitvorming in de ministerraad. Zo was het trendmatig begrotingsbeleid van minister Zalm (de Zalmnorm) gebaseerd op politieke afspraken tussen coalitiepartijen, afspraken die ook binnen de ministerraad werden nageleefd, maar zij vormden geen juridische norm. Ook voor de Tweede Kamer bestaan geen bindende normen, zoals in de Franse Constitution, die bepalen dat een amendement dat leidt tot verhoging van uitgaven gepaard moet gaan met een verlaging van een andere post of met een dekkingsvoorstel van dezelfde omvang. Ook daaromtrent kunnen uiteraard politieke afspraken worden gemaakt, maar die hebben slechts het karakter van gentlemen s agreements. Het Stabiliteitsverdrag wil deze afspraken juist wel tot juridische norm verheffen. Het zou betekenen dat regering en Staten-Generaal, als centrale begrotingsautoriteit van de Staat, onrechtmatig handelen indien zij een begroting zouden opstellen die niet voldoet aan de gestelde eisen. Daarop zouden dan ook Europese sancties staan. Het verdrag gaat er bovendien van uit dat die norm blijvend en dwingend in het Nederlandse recht moet worden opgenomen. De regering heeft daartoe een wat halfslachtige poging ondernomen door middel van indiening van een Wet houdbare overheidsfinanciën (Wet Hof). Deze wet zou op grond van het verdrag de
4 TVCR JANUARI 2013 de stelling 47 begrotingswetgever moeten binden, maar de bepalingen richten zich slechts tot de minister van Financiën, de overige ministers (in één enkel artikellid), decentrale overheden en rechtspersonen met een wettelijke taak. Maar kan een wet de begrotingswetgever wel binden? Men zou verwachten dat de Raad van State, hetzij in het advies over de goedkeuringswet, hetzij in het advies inzake de Wet Hof, iets zou opmerken over de relatie tussen de bindende normen die voortvloeien uit het Verdrag en de relevante bepalingen van de Grondwet. Dat is merkwaardig genoeg niet het geval; de adviezen gaan vooral in op de relatie van het verdrag tot het rechtskader van de EU en de samenhang met de Wet Hof, in het bijzonder de relatie tot decentrale overheden. Meest opvallend aan die adviezen is dat sterk wordt gehamerd op de autonomie van decentrale overheden, gekoppeld aan de mijns inziens onjuiste maar door de Raad telkens herhaalde stelling dat er tussen het Rijk en de lagere overheden geen hiërarchie zou bestaan. Aan de autonomie van de begrotingswetgever wordt echter geen woord vuil gemaakt. Wat daar verder ook van zij, vastgesteld moet worden dat de begrotingswetgever in wezen stelselmatig wordt gebonden door wetgeving. In mijn proefschrift heb ik ooit verdedigd dat als uit formele wetten bepaalde uitgaven voortvloeien, die uitgaven dan ook verplicht in de begroting moeten worden opgenomen. Voor decentrale overheden is dat uitdrukkelijk voorgeschreven en het lijkt me dat op rijksniveau hetzelfde geldt. Gezien het karakter van de begrotingswet is het juridisch moeilijk voorstelbaar dat de Staten-Generaal de regering de gelden zou mogen onthouden die nodig zijn voor de uitvoering van bestaande wetgeving. Het is een gegeven dat bij begrotingswet wel eens is afgeweken van een wet, veelal van vormvoorschriften uit de Comptabiliteitswet, maar dat lijkt mij gezien het karakter van de begroting toch niet correct. Zelfs aan bestaande lagere regelingen, maar ook besluiten en overeenkomsten waaruit afdwingbare financiële verplichtingen voortvloeien, kan de begrotingswetgever gebonden zijn. Indien derden afdwingbare rechten hebben jegens de overheid, moet de overheid de financiële consequenties daarvan dragen en zal de betrokken begrotingsautoriteit de benodigde gelden beschikbaar moeten stellen. Derden kunnen geen rechten ontlenen aan de begroting, maar de overheid kan omgekeerd een claim van derden niet afwijzen met een beroep op het ontbreken van middelen op de begroting. Gaat de regering verplichtingen aan waarvoor onvoldoende middelen op de begroting zijn uitgetrokken, dan schendt de regering een staatsrechtelijke norm, maar deze werkt slechts intern in relatie tot de Staten-Generaal. Wat betekent het vorenstaande nu voor de stelling die is opgeworpen? Enerzijds beperken de juridische normen van het Stabiliteitsverdrag de
5 48 De stelling autonomie van nationale begrotingsautoriteiten in aanzienlijke mate. Tegelijkertijd moet worden vastgesteld dat allerlei andere wetten, besluiten en overeenkomsten dat ook doen. Belangrijk verschil is dat het Stabiliteitsverdrag geen direct effect heeft op de hoogte der uitgaven of inkomsten, maar de begrotingswetgever wel verplicht uitgaven en ontvangsten in evenwicht te brengen. Het indirecte effect kan dus zeer ingrijpend zijn. Het getuigt zeker van humor, dat in de Memorie van Toelichting bij de goedkeuringswet onder het verplichte kopje budgettaire aspecten aanvankelijk werd aangegeven dat die er niet zouden zijn. Zo betekenisloos is het Stabiliteitsverdrag nu ook weer niet! Niettemin moet geconcludeerd worden, dat de opgelegde begrotingsnormen als zodanig geen afwijking zijn van de Grondwet, zoals bedoeld in art. 91 lid 3. Ook de overbodige verplichting om die normen in het nationale recht op te nemen is moeilijk als afwijking van de Grondwet te beschouwen. Wat wel duidelijk wordt is dat de Grondwet, zoals op zoveel terreinen, zelf niet of nauwelijks normen bevat ten aanzien van een belangrijk vraagstuk als de autonomie van de nationale (begrotings)wetgever. Eventuele regels die op deze autonomie betrekking hebben kunnen dus in wezen niet afwijken van de Grondwet. Dat is wellicht de belangrijkste afwijking van de Nederlandse Grondwet.
HC 5A, , Het Koninkrijk der Nederlanden en de internationale rechtsorde
HC 5A, 11-12-2017, Het Koninkrijk der Nederlanden en de internationale rechtsorde In het Koninkrijk der Nederlanden van 1954 is opgenomen dat het Statuut in hiërarchie hoger is dan de Grondwet (art. 5
Nadere informatieNo.W /I/Vo 's-gravenhage, 20 februari 2018
... No.W04.18.0031/I/Vo 's-gravenhage, 20 februari 2018 Bij brief van 16 februari 2018 heeft de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op de voet van artikel 21a, eerste lid, van de Wet
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2012 2013 33 416 Wet inzake houdbare financiën van de collectieve sector (Wet houdbare overheidsfinanciën) A GEWIJZIGD VOORSTEL VAN WET 23 april 2013 Wij
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 416 Wet inzake houdbare financiën van de collectieve sector (Wet houdbare overheidsfinanciën) Nr. 2 VOORSTEL VAN WET Wij Beatrix, bij de gratie
Nadere informatieAdviescommissie voor. Vreemdelingenzaken. 1. Inhoud van het voorstel. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.
bezoekadres Postadres 2500 EA Den Haag aan Postbus 20018 De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal van het associatierecht EEG-Turkije ACVZ/ADV/20 16/010 datum 7juni 2016 06-4684 0910 Mr. D.J.
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2008 2009 32 047 Goedkeuring van verdragen met het oog op het voornemen deze toe te passen op Bonaire, Sint Eustatius en Saba, en van het voornemen tot opzegging
Nadere informatieSTATUUT VAN DE HAAGSE CONFERENTIE VOOR INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT
STATUUT VAN DE HAAGSE CONFERENTIE VOOR INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT De Regeringen van de hierna genoemde landen: De Bondsrepubliek Duitsland, Oostenrijk, België, Denemarken, Spanje, Finland, Frankrijk,
Nadere informatieBeginselen van de democratische rechtsstaat
Beginselen van de democratische rechtsstaat Prof. mr. M.C. Burkens Prof. mr. H.R.B.M. Kummeling Prof. mr. drs. B.P. Vermeulen Prof. mr. R.J.G.M. Widdershoven Inleiding tot de grondslagen van het Nederlandse
Nadere informatieAFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN
AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN Jaargang 2014 No. 47 Landsverordening van de 2 de juli 2014, tot wijziging van de Sanctielandsverordening inzake de wijze van implementatie van vastgestelde sanctieverordeningen
Nadere informatieVer dragsrecht in Nederland
Ver dragsrecht in Nederland Een Studie naar de verhouding tussen internationaal en nationaal recht in een historisch perspectief J.G. Brouwer W.EJ. TJEENK WILLINK ZWOLLE Inhoud Afkortingen Inleiding 1
Nadere informatieP5_TA(2002)0269. Toekomstige ontwikkeling van Europol
P5_TA(2002)0269 Toekomstige ontwikkeling van Europol Aanbeveling van het Europees Parlement aan de Raad over de toekomstige ontwikkeling van Europol en zijn volledige opneming in het institutioneel bestel
Nadere informatie1/2. Staten-Generaal. Vergaderjaar B/ Nr. 2 ADVIES AFDELING ADVISERING RAAD VAN STATE VAN HET KONINKRIJK EN NADER RAPPORT 1
Staten-Generaal 1/2 Vergaderjaar 2017 2018 34 922 (R2103) Akte van Genève bij de Overeenkomst van s-gravenhage betreffende de internationale inschrijving van tekeningen of modellen van nijverheid; Genève,
Nadere informatieis een domme zet 1 Inleiding in het recht 1.1 Inleiding
1 Inleiding in het recht 1.1 Inleiding Om de samenleving rechtvaardig te ordenen zijn er regels nodig die door de overheid zijn gemaakt. Al die (gedrags)regels bij elkaar noemen we recht. Het is de taak
Nadere informatieBIJLAGE. Landbijlage NEDERLAND. (alleen de versie in de Engelse taal is authentiek) bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE
EUROPESE COMMISSIE Brussel, XXX [ ](2017) XXX draft ANNEX 17 BIJLAGE Landbijlage NEDERLAND (alleen de versie in de Engelse taal is authentiek) bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE ingediend in het kader van artikel
Nadere informatieInleiding. Centrale rol van de minister van Financiën
Inleiding Een klein jaar voor Prinsjesdag worden op het ministerie van Financiën de voorbereidingen voor de volgende rijksbegroting en Miljoenennota gestart. De minister van Financiën heeft een centrale
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 34 854 Intrekking van de Wet raadgevend referendum Nr. 4 ADVIES AFDELING ADVISERING RAAD VAN STATE EN NADER RAPPORT 1 Hieronder zijn opgenomen
Nadere informatieNOTA AAN DE VLAAMSE REGERING
DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Goedkeuring en machtiging tot ondertekening van het Wijzigingsprotocol tot modernisering van het Verdrag
Nadere informatieDe toepassing van de Verordening betreffende wederzijdse erkenning op procedures van voorafgaande machtiging
EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL ONDERNEMINGEN EN INDUSTRIE Leidraad 1 Brussel, 1.2.2010 - De toepassing van de Verordening betreffende wederzijdse erkenning op procedures van voorafgaande machtiging
Nadere informatieBIJLAGE. bij. Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 20.12.2017 COM(2017) 830 final ANNEX 1 BIJLAGE bij Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD tot aanvulling van het Besluit van de Raad van 22 mei 2017 waarbij machtiging wordt
Nadere informatieWet van 14 december 2000, houdende nieuwe bepalingen inzake het financieringsbeleid van openbare lichamen (Wet financiering decentrale overheden)
(Tekst geldend op: 26-08-2014) Wet van 14 december 2000, houdende nieuwe bepalingen inzake het financieringsbeleid van openbare lichamen (Wet financiering decentrale overheden) Wij Beatrix, bij de gratie
Nadere informatieMINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP
MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Nr. WJZ/2005/30013 (3764) (Hoofd) Afdeling DIRECTIE WETGEVING EN JURIDISCHE ZAKEN Nader rapport inzake het voorstel van wet houdende wijziging van de Wet
Nadere informatiehttp://wetten.overheid.nl/bwbr0011987/geldigheidsdatum_15-01-2015/afdrukken
http://wetten.overheid.nl/bwbr0011987/geldigheidsdatum_/afdrukken Page 1 of 5 Wet financiering decentrale overheden (Tekst geldend op: ) Wet van 14 december 2000, houdende nieuwe bepalingen inzake het
Nadere informatie2) Instemmen met de benoeming van de voorgedragen leden van de Raad van Toezicht van de Stichting openbaar onderwijs Marenland;
Gemeente Appingedam Raadsvoorstel Raadsagenda d.d.: 14 maart 2016 Voorstel nummer : 8 Behandelend ambtenaar : Willem van der Oest Telefoonnummer : 0596 691194 E-mailadres : w.vanderoest@appingedam.nl Portefeuillehouder
Nadere informatieOpinie inzake HvJ EG 21 februari 2008, zaak C-412/04 (Commissie-Italië)
Opinie inzake HvJ EG 21 februari 2008, zaak C-412/04 (Commissie-Italië) De artikelen 43 EG en 49 EG leggen overigens geen algemene verplichting tot gelijke behandeling op, maar een verbod van discriminatie
Nadere informatieGênant ACTUALITEITEN. Frederik van Nouhuys 1
Gê n a n t Aanbestedingsrecht ACTUALITEITEN Gênant Frederik van Nouhuys 1 Eind vorig jaar is namens de Staatssecretaris van VWS een brief gestuurd aan de Europese Commissie omtrent de vraag of gemeentelijke
Nadere informatieFINANCIEEL TOEZICHT IN HET KONINKRIJK. Dag van het commissariaat Curacao Willemstad, 23 november 2017 Etienne Ys
FINANCIEEL TOEZICHT IN HET KONINKRIJK Dag van het commissariaat Curacao Willemstad, 23 november 2017 Etienne Ys Spanning tussen autonomie en Waarom die spanning? toezicht - Toezicht van een hogere op een
Nadere informatieINHOUD. Verkort aangehaalde literatuur. Afkortingen EERSTE BOEK INLEIDING De aanvang van de westerse staatsleer 3
Verkort aangehaalde literatuur Afkortingen XV XIX EERSTE BOEK INLEIDING 1 Afdeling I Van staatsleer tot staatstheorie 3 1. De aanvang van de westerse staatsleer 3 2. De onafhankelijke en soevereine staat
Nadere informatieIn deze brief licht ik het voornemen tot oprichting van deze rechtspersoon nader toe.
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Bestuur, Democratie & Financiën Europa en Binnenlands Bestuur Schedeldoekshaven 200 2511 EZ Den Haag Postbus
Nadere informatieLonden, 4 november 2004
Ref: lon-pa/031104/001 Londen, 4 november 2004 Mijnheer, Ik heb de eer te verwijzen naar de tekst van de voorgestelde Modelovereenkomst tussen de Regering van Anguilla en de Regering van het Koninkrijk
Nadere informatieWaarom er voor de goedkeuring van het verdrag van Lissabon een twee-... Geachte voorzitter, Geacht Lid der Tweede Kamer der Staten Generaal,
1 van 2 5-7-2008 12 Waarom er voor de goedkeuring van het verdrag van Lissabon een twee-... Onderwerp: Waarom er voor de goedkeuring van het verdrag van Lissabon een twee-derde meerderheid vereist is.
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 20 202 33 22 Goedkeuring van het op 2 februari 202 te Brussel tot stand gekomen Verdrag tot instelling van het Europees Stabiliteitsmechanisme tussen het
Nadere informatieAdvies W /III
Advies W12.18.0366/III Datum: woensdag 28 november 2018 Soort: Voorlichting Ministerie: Sociale zaken en Werkgelegenheid Vindplaats: Kamerstukken I 2018/19, 34934, nr. E Verzoek om voorlichting van de
Nadere informatieNader advies. Rechtmatigheid opdracht tot. ambtshalve betalingen SVB. Mr. dr. F. de Vries Mr. dr. H.G. Warmelink Prof. mr. D.J.
Nader advies Rechtmatigheid opdracht tot ambtshalve betalingen SVB Mr. dr. F. de Vries Mr. dr. H.G. Warmelink Prof. mr. D.J. Elzinga Inhoud Aanleiding... 2 Vraag 1... 2 Vraag 2... 3 Vraag 3... 4 Vraag
Nadere informatieeisers tot cassatie van een arrest, op 25 november 1997 gewezen vertegenwoordigd door mr. Francis Marck, advocaat bij de balie
16 JUNI 2000 F.98.0029.N/1 F.98.0029.N 1. V. H., en zijn echtgenote, 2. B.A., eisers tot cassatie van een arrest, op 25 november 1997 gewezen door het Hof van Beroep te Antwerpen, vertegenwoordigd door
Nadere informatieAan dtkv. 2016/ Uw brief van: 19 juni 2016 Ons nummer: Willemstad, 19 juli 2016
Aan dtkv De Raad van Ministers De Minister van Algemene Zaken De heer B. Whiteman Fort Amsterdam 17 Curaçao Uw nummer (letter): Onderwerp: Bijlage(n): 2016/023478 Uw brief van: 19 juni 2016 Ons nummer:
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 34 449 Voorstel van wet de leden Wilders en Bosma tot intrekking van de goedkeuringswet inzake de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2018 2019 34 934 Wijziging van de Pensioenwet, de Wet verplichte beroepspensioenregeling en de Wet op het financieel toezicht in verband met de implementatie
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1593 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN
Nadere informatieGrondwet van de Tweede Republiek der Nederlanden Neerlandiæ
Grondwet van de Tweede Republiek der Nederlanden Neerlandiæ De Republiek der Nederlanden, verenigd in een micronatie sinds de uitroeping van de Unie van Utrecht 2007, beseffend dat een grondige hervorming
Nadere informatieMonisme en het waterschapsbestel. 27 oktober Mr.dr. G.S.A. Dijkstra
Monisme en het waterschapsbestel 27 oktober 2014 Mr.dr. G.S.A. Dijkstra De aanleiding tot deze notitie wordt gevormd door vragen van leden van de Verenigde Vergadering van het Hoogheemraadschap van Delfland
Nadere informatieKrachtenveld Europese Unie
Krachtenveld Europese Unie Korte omschrijving De leerlingen plaatsen de begrippen op de juiste plek in de puzzel, waardoor ze een overzicht krijgen van de belangrijkste instellingen binnen de Europese
Nadere informatieNo.W /III 's-gravenhage, 21 april 2011
... No.W06.11.0108/III 's-gravenhage, 21 april 2011 Bij Kabinetsmissive van 8 april 2011, no.11.000859, heeft Uwe Majesteit, op voordracht van de Minister van Financiën, bij de Afdeling advisering van
Nadere informatieDe minister-president heeft na het referendum op 6 april gesteld dat de associatieovereenkomst niet zonder meer kon worden geratificeerd.
34 669 Regeling van de inwerkingtreding van de wet van 8 juli 2015, houdende goedkeuring van de op 27 juni 2014 te Brussel tot stand gekomen Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese
Nadere informatieADVIES. Inleiding. Voorstel. Commentaar. inzake
ADVIES inzake Voorstel van wet van het Tweede-Kamerlid Halsema, houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot invoering van
Nadere informatieToetsingskader Raad van Advies 1
Toetsingskader Raad van Advies 1 I. Beleidsanalytische toets De beleidsanalystische toets door de Raad heeft betrekking op de doeltreffendheid en doelmatigheid, de beginselen van subsidiairiteit en evenredigheid,
Nadere informatieStrafrechtelijke vervolging van politieke ambtsdragers: naar een normalisering van procedures
148 DE STELLING Strafrechtelijke vervolging van politieke ambtsdragers: naar een normalisering van procedures J.L.W. BROEKSTEEG* * Mr. J.L.W. (Hansko) Broeksteeg is universitair hoofddocent staatsrecht
Nadere informatieKrachtenveld Europese Unie
Krachtenveld Europese Unie Korte omschrijving De leerlingen plaatsen de begrippen op de juiste plek in de puzzel, waardoor ze een overzicht krijgen van de belangrijkste instellingen binnen de Europese
Nadere informatieOntwerp van Decreet betreffende het onderwijs XIII, Parl.St. Vlaams Parlement, 2000-2001, nr. 729
Advies Kosteloos lager en secundair onderwijs Commissie voor Onderwijs, Vorming en Wetenschapsbeleid. Ontwerp van Decreet betreffende het onderwijs XIII, Parl.St. Vlaams Parlement, 2000-2001, nr. 729 Stuk
Nadere informatieNederland is helemaal geen representatieve democratie
8 sept 2013 Nederland is helemaal geen representatieve democratie Politici in Nederland zeggen dat Nederland een representatieve democratie is. Dat roept een paar vragen op. Allereerst wat een representatieve
Nadere informatieTRACTATENBLAD VAN HET. JAARGANG 1993 Nr. 51. Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992
10 (1992) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 1993 Nr. 51 A. TITEL Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992 B. TEKST De Nederlandse
Nadere informatieNOTA AAN DE VLAAMSE REGERING
DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED EN DE VLAAMSE MINISTER VAN WERK, ECONOMIE, INNOVATIE EN SPORT NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Definitieve goedkeuring van het ontwerp
Nadere informatieMasterclass Toezicht op en in de financiële sector
Masterclass Toezicht op en in de financiële sector ALGEMEEN KADER STAATSRECHT PROFMR LODEWIJK ROGIER 19 MAART 2019 1 STAATSRECHT 2 RECHTSSTAAT 3 CONCORDANTIEBEGINSEL 4 BESTUURLIJKE HANDHAVING ALGEMEEN
Nadere informatie!! ALGEMENE'VOORWAARDEN'SAIL'EVENT'PARTNERS'C.V.'' Artikel!1:!Definities!
ALGEMENE'VOORWAARDEN'SAIL'EVENT'PARTNERS'C.V.'' Artikel1:Definities (i) (ii) (iii) (iv) (v) Algemene Voorwaarden: de onderhavige algemene voorwaarden van SAIL Event Partners; Bezoeker:iederenatuurlijkepersoondieeenEvenementbijwoont;
Nadere informatieDE PRESIDENT VAN DE REPUBLIEK SURINAME
Wet van... houdende nadere wijzigingen van de Grondwet van de Republiek Suriname (S.B. 1987 No.116, zoals laatstelijk gewijzigd bij S.B.1992 No.38) ONTWERP DE PRESIDENT VAN DE REPUBLIEK SURINAME In overweging
Nadere informatieMinisteriele verantwoordelijkheid in Nederland
Ministeriele verantwoordelijkheid in Nederland Onder redactie van: prof.mr. D.J. Elzinga 1994 W.E.J. Tjeenk Willink Zwolle Inhoud Afkortingen XIII Mr.drs. A.H.M. Dölle 1 De geschiedenis van de Nederlandse
Nadere informatieIeder hoofdstuk wordt afgesloten met een aantal vragen om de kennis te toetsen. Het betreft steeds drie multiplechoicevragen en drie open vragen.
1 Inleiding In wetten worden veel zaken geregeld: studiefinanciering, de huur van een studentenkamer, de koop van studieboeken en kleding, maar ook verkeersregels en belastingheffing. Hiermee en met vele
Nadere informatieRolnummer 5678. Arrest nr. 108/2014 van 17 juli 2014 A R R E S T
Rolnummer 5678 Arrest nr. 108/2014 van 17 juli 2014 A R R E S T In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 418, eerste lid, van het Wetboek van strafvordering, gesteld door het Hof van Cassatie.
Nadere informatie28SEP Nederlandse Zorgautoriteit
VQLKSGEZONC»Ir t.) WELZIJN EN S) 28SEP. 2016 SCANPLAZ\ Nederlandse Zorgautoriteit Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 Ei DEN HAAG Newtonlaan 1-41 3584 BX Utrecht Postbus
Nadere informatieConstitutioneel recht
Constitutioneel recht Prof. mr. C.A.J.M. Kortmann Bewerkt door Prof. mr. P.P.T. Broeksteeg Prof. mr. B.P. Vermeulen Mr. C.N.J. Kortmann Zevende druk Kluwer a Wotters Kluwer business INHOUD AFKORTINGEN
Nadere informatieVoorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.12.2011 COM(2011) 911 definitief 2011/0447 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD inzake de verklaring van aanvaarding door de lidstaten, in het belang van de Europese
Nadere informatieXT 21004/18 ADD 1 REV 2 mou/asd/ev 1 UKTF
Raad van de Europese Unie Brussel, 29 januari 2018 (OR. en) XT 21004/18 ADD 1 REV 2 BXT 5 NOTA van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties BIJLAGE bij het BESLUIT VAN DE RAAD
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2006 2007 30 800 VII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2007 Nr. 22
Nadere informatieinhoudsopgave Inhoudsopgave Afkortingen vii xvi
Inhoudsopgave Afkortingen vii xvi 1 Europa als woonplaats, de Unie als haar bestuur 1 Definities: recht van een functionele organisatie en recht van een politiek verband 3 2 Rechtsgeschiedenis van de Europese
Nadere informatieCONSTITUTIONELE TOETSING: RECHTER & TRIAS
Conferentie de responsieve rechtsstaat 22.09.2016 CONSTITUTIONELE TOETSING: RECHTER & TRIAS Mr. Paul van Sasse van Ysselt BA Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Directie Constitutionele
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2006 2007 30 896 Regeling van het beroepsgoederenvervoer en het eigen vervoer met vrachtauto s (Wet wegvervoer goederen) Nr. 8 NOTA VAN WIJZIGING Ontvangen
Nadere informatieAlgemene voorwaarden NL Brandbeveiliging B.V.
Algemene voorwaarden NL Brandbeveiliging B.V. 1. Toepasselijkheid 1.1. Deze algemene voorwaarden zijn van toepassing op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten betrekking hebbende op levering van
Nadere informatieMEMO WGR. 1. Inleiding
MEMO WGR Aan : de heer E. Lionarons Van : Bart van Meer en Jasper Molenaar Inzake : Voorstel herziening Samenwerkingsregeling Regio Achterhoek 24e herziening Datum : 12 maart 2018 1. Inleiding 1.1. De
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 010 011 3 830 Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 en de Wet rijonderricht motorrijtuigen 1993 in verband met de implementatie van de derde rijbewijsrichtlijn
Nadere informatieKrachtenveld Europese Unie
Krachtenveld Europese Unie Korte omschrijving De leerlingen plaatsen de begrippen op de juiste plek in de puzzel, waardoor ze een overzicht krijgen van de belangrijkste instellingen binnen de Europese
Nadere informatieJuridische reis door de Nederlandse natuurbescherming
tekst anita nijboer beeld piet struijk Juridische reis door de Nederlandse natuurbescherming De natuurbeschermingswetgeving heeft in de loop der tijd nogal wat veranderingen doorgemaakt. De eerste wet
Nadere informatieEUROPESE COMMISSIE TEGEN RACISME EN INTOLERANTIE
CRI(97)36 Version néerlandaise Dutch version EUROPESE COMMISSIE TEGEN RACISME EN INTOLERANTIE TWEEDE ALGEMENE BELEIDSAANBEVELING VAN DE ECRI: SPECIALE ORGANEN OP NATIONAAL NIVEAU GERICHT OP DE BESTRIJDING
Nadere informatieVoorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.12.2011 COM(2011) 915 definitief 2011/0450 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD inzake de verklaring van aanvaarding door de lidstaten, in het belang van de Europese
Nadere informatieSamenvatting. Aanleiding voor het onderzoek
Samenvatting Aanleiding voor het onderzoek Het nationale bestuursrecht is van oudsher verbonden met het territorialiteitsbeginsel. Volgens dat beginsel is een autoriteit alleen bevoegd op het grondgebied
Nadere informatiejurisprudentiële fundamenten meer dan veertig jaar geleden zijn gelegd 2, bevestigd en versterkt.
Discussienota van het Hof van Justitie van de Europese Unie over bepaalde aspecten van de toetreding van de Europese Unie tot het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 415 (R 1915) Bepalingen omtrent de verlening van visa voor de toegang tot de landen van het Koninkrijk (Rijksvisumwet) Nr. 6 VERSLAG VAN DE
Nadere informatieWij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.
(Tekst geldend op: 01-12-2014) Wet van 22 januari 2014, houdende regels omtrent de uitvoering van Europese verordeningen inzake financiële bijdragen uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (Uitvoeringswet
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 158 (R 2048) Voorstel van rijkswet van het lid Taverne tot wijziging van de rijkswet goedkeuring en bekendmaking verdragen in verband met het
Nadere informatieC2.ľ3b bö DIV.STAN Bv// FPc
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties C2.ľ3b bö Provincie Noord-Brabant Gedeputeerde Staten Postbus 90151 5200 MC Den Bosch Ingekomen -6 DEC 2016 Provincie Nnnrd-Brabanţ 4120019 DIV.STAN
Nadere informatie452 ( ) Nr juli 2015 ( ) ingediend op. Ontwerp van decreet
ingediend op 452 (2014-2015) Nr. 1 30 juli 2015 (2014-2015) Ontwerp van decreet houdende instemming met de Overeenkomst tussen de Europese Unie en haar lidstaten, enerzijds, en IJsland, anderzijds, betreffende
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 31 384 (R1850) Goedkeuring van het op 13 december 2007 te Lissabon totstandgekomen Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2014 48 Wet van 22 januari 2014, houdende regels omtrent de uitvoering van Europese verordeningen inzake financiële bijdragen uit het Europees Fonds
Nadere informatiegezien het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 28 oktober 2014;
Onderwerp: Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive Asten 2015 Dagtekening: 16 december 2014 nummer: 14.12.05 De raad van de gemeente Asten; gezien het voorstel van burgemeester en wethouders
Nadere informatieGedeputeerde staten, Besluiten vast te stellen de Beleidsregel actieve openbaarheid Zuid-Holland 2017.
Besluit van gedeputeerde staten van Zuid-Holland van 13 december 2016, PZH-2016-573388038 (DOS-2016-0012132) tot vaststelling van de Beleidsregel actieve openbaarheid Zuid-Holland 2017 (Beleidsregel actieve
Nadere informatiede stelling De vinger op de zere plek Inleidende beschietingen H.G. WARMELINK*
289 De vinger op de zere plek H.G. WARMELINK* Het staatsrecht draagt in hoofdzaak een organiek karakter en heeft de strekking de architectuur van het openbaar bestuur vast te leggen. De architectuur van
Nadere informatieCOMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD EN DE COMMISSIE
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 18.7.2001 COM(2001) 411 definitief Voorstel voor een BESCHIKKING VAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD EN DE COMMISSIE betreffende het statuut en de algemene
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 2801 BRIEF VAN HET PRESIDIUM Aan de Leden Den Haag,
Nadere informatieDATUM 28 augustus 2012 BSTRïFT Overleg Inzake art. 96 CW 2001 over het ontwerpvoorstel van wet tot wijziging van -de Politiewet
Algemene Rekenkamer Minister van Veiligheid en Justitie Postbus 20301 2500 EH DEN HAAG Lange Voorhout 8 2514 EO Den Haag I drs. E.C. Jongsma T 070 34 24 344 F 070 34 24 130 E E.Jongsma@rekenkamer.nl w
Nadere informatieBijlage 2 - Model Raadsbesluit wijziging Algemene subsidieverordening update zomer 2016
Leeswijzer modelbepalingen - [datum] of [naam gemeente] = door gemeente in te vullen, zie bijvoorbeeld artikel II. - [iets] = facultatief, zie bijvoorbeeld artikel I bij artikel 9, derde de lid, onder
Nadere informatieDE VLAAMSE MINISTER VAN MOBILITEIT, OPENBARE WERKEN, VLAAMSE RAND, TOERISME EN DIERENWELZIJN NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING
DE VLAAMSE MINISTER VAN MOBILITEIT, OPENBARE WERKEN, VLAAMSE RAND, TOERISME EN DIERENWELZIJN NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: - Ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van het koninklijk
Nadere informatieHET HOF VAN JUSTITIE VAN DE EUROPESE UNIE
HET HOF VAN JUSTITIE VAN DE EUROPESE UNIE Het Hof van Justitie van de Europese Unie is een van de zeven instellingen van de EU. Zij omvat twee rechtscolleges: het Hof van Justitie en het Gerecht. Het Hof
Nadere informatieBIJLAGEN. bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD. Een nieuw EU-kader voor het versterken van de rechtsstaat
EUROPESE COMMISSIE Straatsburg, 11.3.2014 COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 BIJLAGEN bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD Een nieuw EU-kader voor het versterken van
Nadere informatieEUROPESE COMMISSIE. Brussel, SG-Greffe (2015)/D
EUROPESE COMMISSIE SECRETARIAAT-GENERAAL Brussel, SG-Greffe (2015)/D PERMANENTE VERTEGENWOORDIGING VAN NEDERLAND BIJ DE EUROPESE UNIE Kortenberglaan 4-10 1040 BRUSSEL BELGIQUE Betreft: Aanvullend met redenen
Nadere informatieTRACTATENBLAD VAN HET. Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957
13 (1957) Nr. 21 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2011 Nr. 143 A. TITEL Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957 B. TEKST De Franse
Nadere informatieA. Begrip en aard van het Internationaal Publiekrecht
A. Begrip en aard van het Internationaal Publiekrecht Dit hoofdstuk is een inleiding op het internationaal publiekrecht. Er wordt ingegaan op de geschiedenis van het internationaal publiekrecht, de elementen
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 768 Implementatie van richtlijn nr. 2009/81/EG van het Europees Parlement en de Raad van 13 juli 2009 betreffende de coördinatie van de procedures
Nadere informatieConsultatieversie. Memorie van toelichting. Algemeen. 1. Inleiding
Wijziging van de wet houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot het opnemen van een constitutionele basis voor de openbare
Nadere informatieOVEREENKOMST BETREFFENDE BELASTINGHEFFING OP INKOMSTEN UIT SPAARGELDEN EN DE VOORLOPIGE TOEPASSING ERVAN
OVEREENKOMST BETREFFENDE BELASTINGHEFFING OP INKOMSTEN UIT SPAARGELDEN EN DE VOORLOPIGE TOEPASSING ERVAN DE A. Brief van de Bondsrepubliek Duitsland Mijnheer, Ik heb de eer te verwijzen naar de teksten
Nadere informatieVoorwoord 5. Leeswijzer 13. Afkortingenlijst 17 ALGEMEEN DEEL 19
In houdsopgave Voorwoord 5 Leeswijzer 13 Afkortingenlijst 17 ALGEMEEN DEEL 19 1 Beoefening van het Caribische staatsrecht 21 1.1 Caribisch staatsrecht 21 1.2 Systematiek van het Caribische staatsrecht
Nadere informatieDirectoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken
Ministerie van Justitie j1 Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken Directie Wetgeving Postadres: Postbus 20301, 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede
Nadere informatie