HANDBOEK REGISTRATIERECHTEN

Transcriptie

1 HANDBOEK REGISTRATIERECHTEN

2

3 Fiscale Handboeken HANDBOEK REGISTRATIERECHTEN Astrid Peeters Tim Wustenberghs Volledig geactualiseerd tot 31 juli 2013 Antwerpen Cambridge

4 Handboek registratierechten Astrid Peeters en Tim Wustenberghs 2013 Antwerpen Cambridge ISBN D/2013/7849/78 NUR 826 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

5 VOORWOORD De registratierechten zijn één van de oudste belastingen in ons land en gaan terug tot het Ancien Régime. Hoewel de Franse revolutionaire wetgever bij wet van 19 december 1790 praktisch alle bestaande indirecte belastingen ten behoeve van de Kroon uit het Ancien Régime had afgeschaft, was hij nadien verplicht vele van die belastingen, onder weglating van alle feodale elementen en enigszins gemoderniseerd, weer in te voeren. De heffingen die tijdens het Ancien Régime werden geheven krachtens leenrechtelijke gebruiken of op grond van koninklijke ordonnanties bij de overgang van goederen onder de levenden alsook bij het sluiten van rechtshandelingen, werden onder de nieuwe benaming registratierechten opnieuw ingevoerd door de organieke wet van 22 frimaire jaar VII (12 december 1798). Deze organieke wet is in ons land van kracht gebleven tot bij de uitvaardiging van het Wetboek Registratierechten van 30 november 1939 en is nadien en tot op vandaag het voorwerp van talrijke wijzigingen. De draagwijdte van de registratierechten wordt vaak onderschat. Daarbij wordt dikwijls onvoldoende stilgestaan bij de financiële consequenties van courante rechtshandelingen zoals het verkopen of verdelen van onroerend goed, het vestigen of overdragen van zakelijke rechten op onroerend goed, schenkingen, inbrengen in of herstructureringen van vennootschappen en de onttrekking van onroerend goed aan een vennootschap. Over de registratierechten zijn in het verleden zeer diepgaande en uitgebreide werken geschreven. Vermelden we het basiswerk inzake registratierechten van F. Werdefroy en de bijdrage van M. Donnay over deze aangelegenheid in het Répertoire Notarial. Kortere, meer op synthese gerichte overzichten over deze materie zijn echter nauwelijks te vinden. Met dit boek wordt getracht hieraan te verhelpen, door een iets beknopter doch daarom niet minder volledig overzicht te bieden van de registratierechten in het Vlaamse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Aan de hand van een doorzichtige structuur en in een heldere stijl worden de belangrijkste leerstukken en problemen inzake registratierechten nauwgezet besproken. Het wetenschappelijk gehalte van het werk is vol doende gewaarborgd door te verwijzen naar de relevante toepasselijke wetsbepalingen en naar de voornaamste rechtsleer, rechtspraak en administratieve aanschrijvingen die over de besproken onder delen zijn gepubliceerd. v

6 Handboek registratierechten Dit handboek wordt als studieboek gebruikt aan verscheidene Vlaamse universiteiten en hogescholen. Het biedt studenten een bruikbaar en volledig referentiekader op het vlak van de registratierechten. Doch ook voor practici, actief in de sector van het notariaat, de advocatuur, het bedrijfsleven en de juridische adviesverlening, is dit handboek ongetwijfeld een nuttig instrument. Het is de wens van de auteurs om, rekening houdend met het opzet van het boek, bij elke actualisatie één of meerdere hoofdstukken nog verder uit te werken, zodat dit werk gestaag kan uitgroeien tot een allesomvattend doch daarom niet minder op synthese gericht handboek. Het Handboek registratierechten is van de hand van Tim Wustenberghs, professor fiscaal recht aan de Universiteit Antwerpen en advocaat-vennoot bij Laga, en Astrid Peeters, docente registratie- en successierechten aan de Karel de Grote- Hogeschool en eveneens advocate bij Laga. Prof. dr. Bruno Peeters Gewoon hoogleraar Faculteit Rechten Universiteit Antwerpen vi

7 INHOUD Voorwoord v I. Inleiding: kenmerken en toepassingsgebied Formaliteitsbelasting Belasting op het rechtsverkeer onder de levenden Indirecte belasting Contantbelasting Gewestelijke belasting II. Registratieverplichting Overzicht Registratieverplichting wegens de aard van de akte Akten van notarissen Akten van gerechtsdeurwaarders Vonnissen en arresten Registratieverplichting wegens het voorwerp van de akte Akten houdende overdracht of aanwijzing in eigendom of vruchtgebruik van in belgië gelegen onroerende goederen Akten houdende verhuring, onderverhuring of overdracht van huur van in België gelegen onroerende goederen Processen-verbaal van openbare verkopingen van lichamelijke roerende voorwerpen Akten houdende inbreng in een Belgische vennootschap met rechtspersoonlijkheid Verrichtingen bedoeld in artikel 11 WBTW Protesten Registratieverplichting omwille van een latere gebeurtenis Aanhechting Neerlegging onder de minuten van de notaris Hypothecaire registers Registratie van verklaringen vii

8 Handboek registratierechten III. De registratieformaliteit Voorafbetaling van de rechten Termijnen voor de aanbieding ter registratie Wijze van berekening Termijnen wat betreft akten, verplicht te registreren omwille van hun vorm Termijnen wat betreft akten, verplicht te registreren omwille van hun voorwerp Termijnen wat betreft verklaringen Personen verplicht tot aanbieding ter registratie Notarissen Gerechtsdeurwaarders Griffiers Bestuursoverheden Partijen Personen gehouden tot betaling van de rechten Openbare ambtenaren en officieren Partijen Plaats van de registratie De registratie concreet Gevolgen van de registratie Sancties Boete wegens niet-tijdige registratie Boete wegens niet-tijdige consignatie inzake notariële testamenten Boete wegens aanhechting of neerlegging onder de minuten zonder voorafgaande registratie Boete wegens niet-tijdige registratie van vonnissen of arresten Boete wegens niet-tijdige betaling van de registratierechten verschuldigd op vonnissen of arresten Gedeeltelijke kwijtschelding van de boetes IV. Grondbeginselen in verband met de heffing van de registratierechten Akte die strekt tot titel Het aanbieden van een akte ter registratie Vereisten opdat een akte geldt als titel Handtekening Het geschrift als bewijs van een getarifeerde rechtshandeling De bedoeling een titel te verstrekken viii

9 Inhoud 1.3. Bijzondere situaties Aanbod en aanvaarding in twee afzonderlijke geschriften Titel onder handtekening van derden Verkrijging door een handelsvennootschap in oprichting Volmaakte, niet geveinsde rechtshandeling die geen fiscaal misbruik uitmaakt Rechtshandeling Volmaakte rechtshandeling; invloed van de nietigheid Niet-bestaande of onvolmaakte rechtshandelingen Nietige rechtshandelingen Niet geveinsde overeenkomst Verkeerd gekwalificeerde overeenkomst Geveinsde overeenkomst Prijsbewimpeling Onvolledige akten Rechtshandeling die geen fiscaal misbruik uitmaakt Actuele rechtshandeling Rechtshandeling onder opschortende voorwaarden: bepaling en kenmerken Opschortende voorwaarde versus verwante begrippen Goedkeuring door de openbare overheid De vervulling van de opschortende voorwaarde Bedingen van aanwas of terugvalling tontine Afhankelijke en onafhankelijke beschikkingen Afhankelijke beschikkingen Onafhankelijke beschikkingen Non bis in idem Verschillende geschriften Bekrachtiging, uitvoering, bevestiging, aanvulling of voltrekking van een geregistreerde vroegere akte Hermaakte rechtshandelingen V. Soorten registratierechten Algemeen vast recht Specifieke vaste rechten Protesten Open brieven van adeldom en vergunning tot naam sverandering Minnelijke ontbinding van een koopovereenkomst Evenredige rechten ix

10 Handboek registratierechten VI. De evenredige rechten Overdrachten onder bezwarende titel van in belgië gelegen onroerende goederen Principes en voorwaarden Overdragende overeenkomst onder bezwarende titel Overdracht van eigendom of vruchtgebruik Overdracht van onroerende goederen Gelijkstelling met een door artikel 44 W.Reg. geviseerde overeenkomst Heffingsgrondslag De overeengekomen waarde A. De prijs B. De lasten C. De overeengekomen waarde bij ruil, inbreng en andere overdragende overeenkomsten De verkoopwaarde Forfaitaire waarde A. Vruchtgebruik B. Blote eigendom C. Vervreemding van de blote eigendom met voorbehoud van vruchtgebruik D. Vereniging van vruchtgebruik met blote eigendom Verlaagde tarieven en vrijstellingen Klein onroerend bezit A. Verkopen aan bouwmaatschappijen tot nut van het algemeen B. Verkopen aan met regeringspremie begunstigde kopers C. Verkopen van kleine eigendommen Begunstiging van de concentratie van landgoederen Ruimtelijke ordening De handel in onroerende goederen A. De verkopen aan handelaars in onroerende goederen B. De verkopen met commandverklaring C. Herveiling wegens rouwkoop of prijsverhoging D. Wederverkoop binnen korte tijd De verkrijgingen door bepaalde openbare organismen De Vlaamse registratierechten op de overdrachten ten bezwarende titel van onroerende goederen x

11 Inhoud 2.1. Overdrachten waarop de nieuwe regeling van toepassing is Ratione loci Ratione temporis De vermindering van het algemene tarief van het mutatierecht en van het verlaagde tarief voor kleine landeigendommen, bescheiden woningen en bouwgronden voor bescheiden woningen De vermindering van de belastbare grondslag (het abattement, het bij-abattement en het renovatieabattement) Gewoon abattement A. Algemeen B. Voorwaarden C. Sancties Het bij-abattement A. Algemeen B. Voorwaarden C. Sancties Renovatieabattement A. Algemeen B. Voorwaarden C. Sancties De meeneembaarheid Opzet De keten van verrichtingen Berekening van de meeneembare rechten De meeneembaarheid kan nooit de rechten op de nieuwe aankoop overschrijden Voorwaarden voor de toepassing van de meeneembaarheid Meeneembaarheid en btw A. Verkoop van de eerste woning (V1) onder het btw-stelsel B. Aankoop van de nieuwe woning (A2) onder het btw-stelsel Sancties bij het niet-naleven van voorwaarden of bij het afleggen van onjuiste verklaringen Minnelijke ontbinding koopovereenkomst Vrijstelling voor Brownfields De Brusselse registratierechten op de overdrachten te bezwarenden titel van onroerende goederen Overdrachten waarop de nieuwe regeling van toepassing is Ratione loci Ratione temporis xi

12 Handboek registratierechten 3.2. Het algemeen tarief van het mutatierecht, de gunstregeling voor bescheiden woningen en kleine landeigendommen en het tarief voor verkopingen aan beroepsverkopers De vermindering van de heffingsgrondslag (het abattement) Algemeen Voorwaarden A. De negatieve eigendomsvereiste B. De verplichting tot vestiging en behoud van de hoofdverblijfplaats in het aangekochte goed Sancties De wijzigingen aan de teruggaafregeling De openbare verkopingen van lichamelijke roerende goederen Begrip Bijzondere oorzaak van eisbaarheid van het evenredig recht Heffingsgrondslag Tarief Vrijstellingen Huurovereenkomsten van in België gelegen onroerende goederen Begrippen Heffingsgrondslag Vrijstellingen Vestiging en overdracht van hypotheek, inpandgeving van een handelszaak en landbouwvoorrecht Begrippen De kenmerken van de gewaarborgde verbintenis Maatstaf van heffing Vrijstellingen De verdelingen en de met verdeling gelijk staande afstanden van in België gelegen onroerende goederen Overzicht Belastbare rechtshandeling Het voorafbestaan van een onverdeeldheid A. Gemene rechten op eenzelfde zaak of boedel B. Rechten van dezelfde aard C. Gemene rechten op grond van dezelfde titel Overeenkomst onder bezwarende titel Onroerende verrichting Verrichting tussen deelgenoten Heffingsgrondslag Einde van de onverdeeldheid of niet De overeengekomen waarde en de verkoopwaarde Afhankelijke en onafhankelijke bepalingen xii

13 Inhoud 7.4. Verminderingen van de heffingsgrondslag voor onroerende goederen gelegen in het Vlaamse Gewest (abattementen) Eerste abattement: echtscheiding of verbreking van de wettelijke samenwoning Tweede abattement: kinderen van de ex-echtgenoten of de voormalige wettelijke samenwoners Verdeling van de abattementen over verschillende onroerende goederen Formaliteiten Verdelingen onder opschortende voorwaarde die dateren van vóór 1 augustus Verrichtingen die niet onderworpen zijn aan het evenredige verdelingsrecht Verkrijging van een onverdeeld part door een derdeverkrijger Uitvoering van bedingen van aangroei of terugvalling Tijdelijke vrijstelling voor Brownfields Vennootschappen Algemeen Vereisten Voor inbreng vatbare goederen Inbreng in een vennootschap met rechts per soon lijkheid Vergoeding door toekenning van maatschappelijke rechten Inbreng in een Belgische vennootschap Gemengde inbreng Andere verrichtingen die aan het inbrengrecht onderworpen worden Verhoging van het maatschappelijk kapitaal zonder nieuwe inbreng Overbrenging van de zetel naar België Vrijstellingen Inbreng van algemeenheid of van bedrijfstakken door een vennootschap A. Inbreng door een vennootschap B. Inbreng door een Belgische vennootschap of een vennootschap gevestigd binnen de Europese Unie C. Inbreng van een algemeenheid van goederen of van een bedrijfstak D. Vergoeding door maatschappelijke rechten Omzetting van vennootschap Wijziging van het doel van de vennootschap De overbrenging van de zetel in sommige gevallen xiii

14 Handboek registratierechten Nieuwe inbreng in een beursgenoteerde vennootschap Fusie à l anglaise Bijzondere vennootschappen van algemeen belang en beleg gings vennootschappen Vennootschappen van economisch belang Heffingsgrondslag Inbreng van geldsommen Inbreng in natura A. Zuivere inbreng B. Gemengde inbreng Andere inbrengen dan in geld of in natura Samenvatting Verkrijging door vennoten van onroerende goederen voortkomend van de vennootschap Algemeen Toepassingsgebied van de artikelen W.Reg Toepasselijk tarief Algemene regel voor personen- en kapitaalvennootschappen: verkooprecht Uitzonderingen voor personenvennootschappen A. Afgifte door de vereffenaar aan alle vennoten samen (art. 129, lid 2 W.Reg.) B. Toepassing van artikel 129, lid 3 W.Reg Bespreking van de uitzonderingen voor personenvennootschappen Afgifte door de vereffenaar aan alle vennoten samen (art. 129, lid 2 W.Reg.) Verkrijging door de inbrengende vennoot (art. 129, lid 3, 1 W.Reg.) Verkrijging door de vennoot die reeds deel uitmaakte van de vennootschap toen deze het onroerend goed tegen betaling van het verkooprecht verkreeg (art. 129, lid 3, 2 W.Reg.) Bijzondere toepassingsgevallen A. Ononderbroken aandeelhouderschap B. De verkrijging door erfgenamen of legatarissen C. De terugtrekking van een vennoot D. Het overlijden van de vennoot en het beding van aanwas E. De verkrijging na fusie of splitsing F. De verkrijging n.a.v. de vereniging van alle aandelen in één hand xiv

15 Inhoud G. De verkrijging na omzetting van de vennootschap in een andere rechtsvorm Regeling voor kapitaalvennootschappen Toepassing van artikel 130 W.Reg Bijzondere toepassingsgevallen A. Fusie of splitsing B. De verkrijging n.a.v. de vereniging van alle aandelen in één hand C. De verkrijging na omzetting van de vennootschap in een andere rechtsvorm Vennootschappen en verenigingen zonder rechtspersoonlijkheid Schenkingen Begrip en verplichting tot registreren Handgift Onrechtstreekse schenking Toepassingsvoorwaarden Schenking onder de levenden van tegenwoordige goederen Kosteloze verrichting Verarming van de schenker Heffingsgrondslag Verkoopwaarde, zonder aftrek van de lasten Bijzondere regels A. Openbare effecten B. Forfaitaire waardering Tarief Algemene regeling Bijzondere regimes A. Schenking van bouwgronden (Vlaams Gewest) B. Schenking van woningen (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) C. Schenking van roerende goederen (Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) D. Schenking van onroerend goed met last bestaande uit geld, rente of pensioen (Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) E. Schenking van het vrucht gebruik of de blote eigendom van roerende goederen (Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) Verminderingen en vrijstellingen (Vlaams Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) Vermindering wegens kinderlast Tariefverlaging ten bate van bepaalde rechtspersonen xv

16 Handboek registratierechten Schenking van een onderneming of van aandelen van een onderneming (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) Vrijstellingen A. Schenking van een familiale onderneming of vennootschap (Vlaams Gewest) B. Andere vrijstellingen Vonnissen en arresten Overzicht Veroordelingsrecht Bijzondere aard van het veroordelingsrecht Toepassingsvoorwaarden A. Rechterlijke uitspraak B. Een geschilzaak C. Hoven en rechtbanken D. Veroordeling, vereffening of rangregeling E. Sommen en roerende waarden Heffingsgrondslag Non bis in idem Titelrecht Toepassingsvoorwaarden Bijzonderheden in verband met artikel 147 W.Reg A. Gerechtelijke tenietdoening B. Tenietgedane overeenkomst VII. Verplichtingen met het oog op het verzekeren van het heffen van de rechten Vermeldingen op te nemen in bepaalde akten Voorschriften betreffende het uitreiken van uitgiften Repertorium van de akten Verplichting van inzageverlening Verplichtingen opgelegd aan openbare ambtenaren ter verzekering van de invordering van de registratierechten VIII. Bewijs Bewijslast Bewijsmiddelen Proces-verbaal Wettelijk vermoeden van artikel 187 W.Reg Wettelijk vermoeden van artikel 188 W.Reg xvi

17 Inhoud 2.4. Controleschatting Algemeen Procedure Gevolgen van de controleschatting IX. Sancties X. Teruggave Gevallen waarin teruggave kan worden verkregen Onregelmatig geheven rechten Niet vermelde omstandigheden (art. 209, 1 W.Reg.) Vals verklaarde of vernietigde akte Minnelijke ontbinding koopovereenkomst (Vlaanderen) Ontbinding of herroeping van de akte Nietigverklaring door hogere overheid Beursgenoteerde vennootschappen Vernietiging van een vonnis of arrest Wederverkoop binnen korte tijd Bouwmaatschappijen tot nut van het algemeen Klein onroerend bezit Kind, verwekt bij schenking Modaliteiten van de teruggave XI. Vervolgingen en gedingen Administratieve procedure Gerechtelijke procedure XII. Verjaring Algemeen Verjaringstermijnen Invordering Teruggave Stuiting van de verjaring Invordering Teruggave Trefwoordenregister xvii

18