Aantekeningen bij Eva

Transcriptie

1 1 Aantekeningen bij Eva 1. Genesis 2:18 "het is niet goed, dat de mens alleen zij. Ik zal hem een hulp maken, die bij hem past." De vertaling is hier niet helemaal juist. Het is veel beter om met de Statenvertaling te zeggen: een hulp maken, "die als tegenover hem is." Waar gaat het om? De mens kan niet bestaan als een individu alleen. Het is wezenlijk voor de mens dat hij in een relatie staat, en pas in een relatie met een partner is de mens compleet zichzelf. Nog sterker gezegd, eigenlijk is het woordje mens verwijzing naar twee personen die samen een mens zijn. "Tegenover" betekent dus dat die twee elkaar aankijken, op elkaar gericht zijn. Alleen zo is de mens compleet. Dan kun je ook zeggen: de een is voor de ander wezenlijk een hulp. De woorden "die als tegenover hem zij" werden lang geleden als volgt uitgelegd: als de man het goede doet, dan staat zijn partner tegenover hem als een gesprekspartner, dan is er harmonie. Dan klopt de vertaling van 1951 die zegt "bij hem past." Maar, gaat deze uitleg voort, als de man het slechte doet, dan staat zijn partner tegenover hem als een tegenstrever, als een tegenstander. In beide gevallen staat de partner op dezelfde hoogte en kijkt de een de ander aan. Het Hebreeuwse woord "neged" betekent zowel tegenover, als tegenstander. 2. Genesis 2:21, 22 de vrouw is genomen uit de man De rib van de man wordt tot een vrouw uitgebouwd. Die rib komt dus uit de zijde van de man. Waarom uit de zijde? Opnieuw een oude uitleg. Waarom niet uit het hoofd van de man? Omdat dan de vrouw geheel en al "hoofd" zou zijn

2 2 en de man dus zou overheersen. Waarom niet uit de voeten van de man? Omdat dan de vrouw onder de voeten zou worden gelopen. Waarom dus uit de zijde? Omdat dat de plaats is van het hart indicatie van liefde en een plaats onder de arm dus de plaats waar de arm beschermend overheen wordt gehouden. Liefde en bescherming bepalen dus wezenlijk de verhouding van de man tot vrouw. 3. Genesis 2:23 - Ishah, Mannin Wanneer de mens, Adam, voor het eerst de vrouw ziet, spreekt hij onmiddellijk poëtische taal. Dat wordt in de vertaling van 1951 niet zichtbaar gemaakt in de tekst, zoals wel in de Herziene Statenvertaling. Als een gedicht ziet het er zo uit: Dit is eindelijk been van mijn gebeente vlees van mijn vlees dit zal Ishah (mannin) heten want zij is genomen uit Isj (man) In het Hebreeuws klinkt dat zo: zot ha-pa'am etsém me-atsámi oe-vásar mivsári le-zot jiqáree ishá kie me-ísh loeqécha zot

3 3 De aanblik van de vrouw werkte dus bij de man de eerste poëtische tekst op die in de bijbel staat. Het is een jubelzang en niet een prozaïsche constatering. 4. Genesis 2:24 de instelling van het huwelijk Het huwelijk wordt gedefinieerd in vers 24 en 25. Omdat de mens alleen compleet is wanneer hij als een paar bestaan kan, daarom "zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten" dat wil zeggen dat de man de geborgenheid van het gezin achter zich moeten laten en verantwoordelijkheid moet nemen voor zichzelf. Vervolgens: "zijn vrouw aanhangen" aankleven, zeggen sommige vertalingen. Dat wil zeggen geheel en al, zonder inperking of reserve, de relatie met de vrouw aangaan. "Zij zullen tot één vlees zijn" daarin ligt een verwijzing naar de seksuele uitdrukking van de liefdesband, maar het zegt nog meer. "Vlees" staat voor de concrete persoon. Man en vrouw worden geacht samen die ene persoon te zijn. Eensgezind naar buiten toe op te treden, onderling te zoeken naar consensus. Solidair te zijn in woord en daad. Vers 25 voegt er nog aan toe dat mannen en vrouwen zich niet schamen om hun eigen kwetsbaarheid concreet bezien hun naakte lichamen te tonen. Er is geen schaamte van de een voor de ander. In de naaktheid van de ander wordt hier nog geen kwetsbaarheid gezien, geen aanleiding tot schuld, maar alleen de mogelijkheid van de onderlinge eenheid. 5. De zondeval Het derde hoofdstuk van Genesis laat zien dat de verleiding van de zonde gericht wordt aan de vrouw. (Nota bene, die heet hier nog steeds Isha, en niet Eva.) Een aantal constateringen op een rijtje:

4 4 Adam heeft aan zijn vrouw het gebod van God doorgegeven om niets te eten van de vrucht van de boom van de kennis van goed en kwaad. De slang stelt de vraag, "God heeft zeker wel gezegd: gij zult niet eten van enige boom in de hof?" De vrouw, waarschijnlijk hier alleen aangesproken, voegt aan de woorden van God nog iets toe: "gij zult daarvan niet eten noch die aanraken" (vers 3). Waarom voegt ze iets toe aan de woorden die Adam haar heeft doorgegeven? Misschien omdat ze zelf al uitgebreid heeft zitten nadenken over die wonderbare vrucht in het midden van de hof. Uit frustratie over het verbod maakt ze het in haar gedachten nog zwaarder en voegt daarom ook het verbod toe om de vruchten mogen aanraken. Andere mogelijkheid: Adam heeft bij het doorgeven van het verbod een extra verbodsbepaling toegevoegd om te voorkomen dat zijn vrouw zelfs maar in de buurt van een overtreding van dat verbod kan komen. De slang legt aan de vrouw de mogelijkheid voor, dat het eten van deze vrucht haar ogen zal openen, en ze het goede en het kwade zal kennen op de manier waarop God het kent. Hoe kent God dan het goede en het kwade? In deze context wordt bedoeld, dat God het kwade kent als een optie die Hij zou kunnen kiezen. Het gaat hier dus om het vermogen van God om volkomen vrij te zijn. Hij bepaalt wat goed en wat kwaad is. De mogelijkheid om dat zelf te kunnen bepalen komt de vrouw nu als iets begerenswaardigs voor. Vers 6: terwijl God had gezegd dat de boom verboden was om van te eten, "ziet" de vrouw dat de boom juist goed is om van te eten. Het tegendeel dus van Gods gebod. Opvallend is het woord "zien" wat in contrast staat tot het horen van Gods gebod eerst door Adam rechtstreeks en dan door zijn vrouw van Adam. De boom werkt begeerte op "voor de ogen" opnieuw is het zien de sleutel. Hoe kan iets dat er zo prachtig uitziet eigenlijk kwaad zijn? Je kunt zien dat de boom goed is en je kunt zien dat het een lust is voor de ogen, om vervolgens te vergeten wat je hebt gehoord. Namelijk dat God het eten van de vrucht van die boom al sprekende heeft verboden. Het werkt net als de zonde van David. Het gebod om de vrouw van zijn naaste te begeren is een gebod dat moet worden

5 5 gehoord. Je kunt het gebod immers zelf niet zien. Maar de vrouw die hij vanaf het dak van het paleis kan bespieden, wekt zijn begeerte op. De strijd in zijn geweten is een strijd tussen wat goed is in zijn ogen en het besef van wat God als het goede bepaald heeft. In zekere zin een strijd tussen zien en horen. We horen het gebod maar we kunnen de wereld zien als een tuin vol vruchten die goed zijn om te eten. Het derde element is dat de boom ook begeerlijk is om verstandig te worden verstandig net zoals de listige slang van het eerste vers. Verstandig in de zin dat Eva meende nu als God te kunnen zijn in de kennis van goed en kwaad. Voor de duidelijkheid. De boom van de kennis van goed en kwaad verschafte aan de mens al de kennis van het goede en het kwade. Immers, door het gebod van God was het duidelijk dat het goed was om Hem te gehoorzamen en kwaad om Hem niet te gehoorzamen. De boom gaf dus kennis van goed en kwaad eenvoudig weg door er te zijn, en doordat God er een verbod voor bepaalde. Dat de vrouw dus de boom begeerlijk acht om daardoor verstandig te worden, slaat niet op de mogelijkheid dat zij zo graag goed en kwaad wilde leren kennen, maar dat zij die kennis wilde hebben op de manier waarop God die heeft. Dus in de zin dat zij zelf nu zou kunnen bepalen wat goed en wat kwaad was. Als de verleiding voltooid wordt, gebeurt het dat de vrouw van de vrucht van de boom neemt en eet. En vervolgens geeft ze het haar man "die bij haar was" en hij at. Het lijkt waarschijnlijk dat Adam pas op het toneel verschijnt op het moment dat zijn vrouw neemt van de vrucht. Het is niet onmogelijk dat Adam het hele gesprek heeft bijgewoond maar dat lijkt onwaarschijnlijk omdat hij zich niet met het gesprek bemoeit, en ook niet protesteert als de vrouw een toevoeging geeft aan zijn woorden door te zeggen dat de boom niet mocht worden aangeraakt. Het is ook niet waarschijnlijk omdat in het gesprek met God later Adam alleen verwijst naar de vrouw die van de vrucht aan hem gegeven had als hij zelf bij dit gesprek aanwezig was geweest, ligt het voor de hand dat hij op dat moment naar de slang zou hebben verwezen, zoals de vrouw doet in het 13e vers. Wat is de reden dat Adam ook dat van de vrucht? Een oude uitleg luidt als volgt: de zonde van Adam is het, dat hij de solidariteit met de vrouw op een hogere plaats stelde dan zijn vertrouwen in God. Het is eigenlijk een vorm van afgoderij. In plaats van de vergeving van God te zoeken, verkiest hij het de veroordeling van Eva met haar te delen.

6 6 Liever veroordeeld met haar, dan alleen overgebleven. Maar was het ondenkbaar geweest dat God de zonde van Eva vergeven had? Het eerste gevolg van deze eerste zonde is de verbreking van de vertrouwelijkheid tussen man en vrouw. "Zij bemerkten, dat zij naakt waren" het einde van het vorige hoofdstuk was, dat man en vrouw zich niet voor elkaar schaamden. Nu is blijkbaar de intimiteit verdwenen en kunnen zij de aanblik van elkaars weerloze en kwetsbare lijf niet meer aan. 6. Ishah wordt Eva In Genesis 3:20 krijgt de vrouw van Adam de naam waaronder wij haar kennen: Eva, "omdat zij de moeder van alle levenden is geworden." Je zou daarin een herstel van hun onderlinge relatie kunnen zien. De man had niet naar de vrouw mogen luisteren; de vrouw had niet naar de slang mogen luisteren. De gevolgen ervan zijn zwaar: De moeite van de zwangerschap wordt vergroot Kinderen zullen ter wereld komen onder veel pijn De vrouw zal afhankelijk worden van de zorg van de man (naar uw man zal uw begeerte uitgaan) De man zal vanwege zijn verantwoordelijkheid ook een leidende positie boven de vrouw krijgen "hij zal over u heersen." Tegenover de man wordt duidelijk gemaakt, dat de aardbodem is vervloekt, en dat "al zwoegende zult gij daarvan eten zolang gij leeft, en doornen en distels zal hij u voortbrengen, en gij zult het gewas des velds eten; in het zweet uws aanschijnse zult gij brood eten,

7 7 totdat gij tot de aardbodem wederkeert, omdat gij daaruit genomen zijt; want stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren." En dan lezen we in vers 20 dat Adam zijn vrouw een nieuwe naam geeft: Eva, "omdat zij de moeder van alle levenden is geworden." Eva betekent: "zij die leven geeft." Hoe gaat nu het leven van Eva als moeder? Het eerste kind van Eva is Kaïn. Bij de bevalling zegt Eva: "ik heb met de Heere een man verworven." Dat klinkt nog heel stoer. Eva ziet vol trots naar haar kind, en benadrukt haar eigen activiteit daarin. Zeker, de Heere heeft geholpen. Daarna lezen we: "voorts baarde zij zijn broer Abel." Een merkwaardige uitdrukking. Het is denkbaar dat hier wordt bedoeld dat Abel de tweelingbroer van Kaïn is die als tweede geboren werd. Het kan ook betekenen dat deze bevalling minder makkelijk verliep dan de eerste. De naam Abel zouden erop kunnen duiden, want ongetwijfeld is dit tweede kind niet zo sterk geweest als het eerste. "Abel" betekent immers vluchtigheid, leegte, ijdelheid. Het is hetzelfde woord als het eerste vers van Prediker Het verdriet van Eva Eva als moeder heeft tegelijkertijd twee zoons verloren. Want de ene stierf een gewelddadige dood, en de andere was de oorzaak van die dood. De ene zoon verloor ze als slachtoffer en de andere als voortvluchtige dader. Ze moet zich volkomen in het karakter van Kaïn vergist hebben, en ongetwijfeld heeft ze daardoor gedacht dat ze niet bij machte is geweest om haar zwakkere zoon voldoende te beschermen. In vers 25 zien we haar opnieuw als moeder. Nu baart zij een zoon met de naam Seth, dat betekend de ingestelde. Bij de geboorte van deze zoon is de herinnering aan Kaïn en Abel sterk bij haar. Zij ervaart de geboorte van Seth als een

8 8 vervanger voor Abel. Vandaar haar uitspraak: "God heeft mij een andere zoon gegeven letterlijk: "gesteld" in plaats van Abel. Buiten deze kinderen om, moet Eva nog vele andere kinderen hebben gekregen. Het 5e hoofdstuk zegt in vers 4 dat Adam nog zonen en dochters heeft verwekt na de geboorte van Seth. Hoeveel dat er geweest zijn is niet duidelijk. Tussen haakjes, wat wel duidelijk is, dat de zoons van Adam en Eva zelf een partner hebben gezocht uit hun zusters. Dat was op dat moment nog niet verboden en niet gevaarlijk. Of Adam en Eva werkelijk zo rond de 900 jaar geleefd hebben is onduidelijk. Ik houd het erop dat het een symbolisch getal moet zijn. Immers, had Adam daadwerkelijk de leeftijd van 900 en 30 jaar bereikt, dan zou hij een tijdgenoot zijn geweest van Abraham Isaak en Jakob. Van een overbetovergrootvader Adam is in de geschiedenis van Jacob echter geen enkele sprake meer. Het zou erop kunnen duiden dat de vermoedelijke 80 of 90 jaren die Adam geleefd heeft, de kwaliteit hadden van 800 of 900 jaar. Ook op andere manieren kan dit aantal als een symbolisch getal worden beschouwd.