conferentieverslag zorg voor werk

Transcriptie

1 conferentieverslag zorg voor werk Zeist 26 juni 2012

2 inleiding De Willem Arntsz Stichting is een stichting buiten de reguliere gezondheidszorg die streeft naar een betere benutting van het arbeidspotentieel van mensen met een psychische stoornis. De Willem Arntsz Stichting ziet hen als potentiële werknemers, niet als patiënten. De stichting beoogt dit te bereiken door een podium te bieden aan innoverende partijen die werken op het snijvlak van zorg en arbeidsparticipatie. Uiteindelijk wil de Willem Arntsz Stichting daarmee een bijdrage leveren aan een grotere arbeidsparticipatie van mensen met een psychische stoornis. Dinsdag 26 juni jl. vond de eerste conferentie in dit vakgebied plaats, dankzij een financiële bijdrage van Instituut Gak. Sjoerd van der Maaden, directeur Specialisterren, Michiel Bähler, psycholoog bij GGZ NHN en Henny Mulders, senior kennisadviseur bij UWV, presenteerden ieder een succesvolle innovatie op het gebied van arbeidsparticipatie van mensen met een psychische stoornis. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

3 de innovaties Introductie Jaap van Weeghel Rond de honderd bezoekers waren verzameld in de intieme Kapel van het Sanatorium op het terrein van Altrecht in Zeist. De kerk is in 1938 gebouwd om psychische patiënten onder begeleiding diensten bij te laten wonen. Dat was toen; inmiddels is de kerk in gebruik voor conferenties zoals die van Willem Arntsz Stichting. Van Weeghel maakt een vergelijking met een congres dat 25 jaar geleden plaatsvond in Groningen. Onderwerp: Psychiatrie, arbeid en samenleving. Van Weeghel: Deze vraag is even actueel als toen. Waar staan we nu? Is het glas voller of leger? Psychiatrie, arbeid en samenleving. Deze vraag is even actueel als toen. Dagvoorzitter professor Jaap van Weeghel (Universiteit van Tilburg) opent de middag met een constatering. Volgens hem bestaat er een kloof tussen wens en werkelijkheid. 60 tot 70 procent van de mensen met een psychische stoornis wil ooit weer aan de slag. De werkelijkheid is echter hard: slechts 20 procent van hen heeft daadwerkelijk een baan. Belemmeringen zijn onder meer gebrek aan zelfvertrouwen en werkervaring en het stigma dat mensen met een psychische stoornis dragen. Ook is de GGZ weinig gericht op arbeid en kampen partijen met een gebrekkig re-integratiebeleid. Dat is jammer, want banen zijn felbegeerd door psychiatrische patiënten. Ze geven behalve inkomen ook structuur, sociale status en vermindering van stigma. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

4 geen baan, maar een loopbaan Specialisterren Sjoerd van der Maaden Mensen krijgen hier geen baan, maar een loopbaan. Specialisterren is in 2009 opgericht door Sjoerd van der Maaden en Ronald van Vliet. Beiden zijn vader van een autistisch kind. Uit de overtuiging dat mensen met een autistische stoornis met een gemiddelde tot hoge begaafdheid wel degelijk betekenisvol en commercieel werk kunnen verrichten, richten zij, geïnspireerd door het Deense Specialisterne, een softwaretestbedrijf op. Doorgaans blinken mensen met een autistische stoornis uit in concentratie, aandacht voor detail en gestructureerde werkwijze. Precies die eigenschappen zijn belangrijk bij het testen van software. Een verkenning van de meerwaarde van deze innovatie. Cruciaal bij Specialisterren is dat zij een psychische stoornis niet als een probleem zien maar juist als de oplossing. Vaak wordt autisme gezien als een belemmering. Bij het softwaretestbedrijf is het juist een pre. Mensen met autisme met een hbo-opleiding of hoger worden hier met open armen ontvangen en werken voor grote klanten als Delta Lloyd en Wegener. Per klant werkt Specialisterren met een team mensen. Als een van hen een keer een offday heeft, dan pakken anderen het werk over. Dat is het noodzakelijke vangnet waardoor speciale werknemers optimaal kunnen functioneren. Het team zorgt er samen voor dat het beloofde product op tijd bij klanten is. Er is geen persoonlijke druk en er zijn geen extra prikkels of stress om levering af te dwingen. Medewerkers krijgen een interne opleiding van drie maanden. Bij gebleken geschiktheid krijgen ze een baan voor 24 uur per week. Doorgroei naar meer uren is mogelijk evenals een zwaardere functie met bijbehorend hoger salaris. In de woorden van Van der Maaden: Mensen krijgen hier geen baan, maar een loopbaan. Het bedrijf loopt. Er zijn goede klanten, de kwaliteit is hoog en uit onderzoek van het Amerikaanse Harvard naar het Deense voorbeeld Specialisterne blijkt dat de werknemers tot 20 procent sneller leveren dan concurrenten. Het Social Return on Investment (SROI) is zelfs indrukwekkender: bedrijven hebben een rendement van 119 procent op sociale investeringen, de overheid zelfs 900 procent! Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

5 geen baan, maar een loopbaan Specialisterren Sjoerd van der Maaden Toch zijn er verbeterpunten. Het blijft lastig om de juiste werknemers te vinden. Tijdens de opleiding valt 20 procent van de kandidaten af. Verder blijkt uit de praktijk dat het UWV zich geen raad weet met een bedrijf met zowel winst- als sociale doelstellingen. Specialisterren heeft een aparte stichting moeten oprichten, om bij UWV aangemeld te kunnen worden als een project met baangarantie. Van der Maaden. We zijn apetrots op klanten als Delta Lloyd en Wegener, waarvan we preferred supplier zijn. Onze professionals leveren topbedrijven zeer relevante diensten. We zijn niet een projectje, maar een echt bedrijf. Benut de kracht van een psychische stoornis Zorg voor een vangnet waardoor onnodige prikkels en stress wordt voorkomen Alleen klantencontact als medewerker daar zelf om vraagt Onderbouw je verhaal met cijfers Probeer de uitval in werving en selectie te beperken Kies vooraf in welke bedrijfsvorm je een activiteit onderbrengt We zijn niet een projectje, maar een echt bedrijf. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

6 jan werd postbode GGZ NHN Michiel Bähler Niemand is uitgeburgerd. GGZ Noord-Holland Noord (GGZ NHN) is een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in het noorden van Noord-Holland en op Texel. Michiel Bähler, psycholoog en adviseur zorginnovatie GGZ NHN, verwoordt de uitgangspunten van de instelling met Niemand is uitgeburgerd en Beter worden doe je thuis. Patiënten moeten hun maatschappelijke rollen behouden en werk speelt hierin een belangrijke rol. Bähler vertelt hoe GGZ NHN handen en voeten geeft aan deze uitgangspunten. Net als Van Weeghel onderschrijft Bähler de cijfers dat 60 procent van de psychiatrische patiënten een baan wil, maar dat slechts 20 procent van hen dat ook daadwerkelijk heeft. Bähler geeft eerlijk toe: een van de belemmeringen is de GGZ zelf. Het zit in de genen van iedere GGZ-instelling om een veilige omgeving te creëren zonder stress. Bähler ziet hierin overigens een kentering. Bij GGZ NHN wordt steeds belangrijker gevonden dat een patiënt zijn maatschappelijke rollen blijft vervullen: die van familielid, buurman en werknemer. Liever veel ambulante hulp dan verblijven in een instelling. Arbeid speelt een centrale rol. GGZ NHN maakt gebruik van Individual Placement Support (IPS). De principes van IPS stellen de klant centraal. Betaald werk is het doel en klant en werkgever worden beiden langdurig ondersteund. IPS veronderstelt een toegewijd team van mensen met bevoegdheden van verschillende instellingen. Hoe uitdagend dat kan zijn, illustreert Bähler met een praktijkvoorbeeld. Jan, 38 jaar, gebruikt speed, alcohol en cocaïne. Hij heeft schizofrenie en is niet medicatietrouw. Verschillende keren per jaar wordt hij opgenomen in een GGZ-instelling. En Jan wil postbode worden. Een dergelijke wens lijkt onverenigbaar met zijn achtergrond. Bovendien: is het aan de GGZinstelling om aan een arbeidswens mee te werken? Met IPS is het mogelijk, mits een GGZteam enthousiast is en er volledig achter staat. Tevens is de medewerking nodig van de cliënt zelf, het UWV, artsen, hulpverleners, jobcoaches, familie en de werkgevers. IPS is niet iets wat je erbij doet, constateert Bähler. GGZ NHN gaat alleen aan de slag met de teams die op voorhand enthousiast zijn. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

7 jan werd postbode GGZ NHN Michiel Bähler Samenwerking werd gezocht met UWV en met mensen die potentiële werkgevers gingen benaderen. GGZ NHN zocht voor die functie specifiek naar oud-intercedenten. Die weten hoe ze een match tussen werkgever en werknemer kunnen maken. Houdt consequent vast aan visie (financiering komt later) Deel deze op alle niveau s IPS kun je er niet een beetje bij doen Beter worden doe je thuis. Financiering vindt GGZ NHN bij drie partijen. Het toeleiden van de kandidaten richting werkgevers wordt gefinancierd door zorgverzekeraar Univé. De plaatsing, coaching en begeleiding wordt betaald door UWV en gemeente. Alle partijen zijn daarbij voortdurend met elkaar in contact. De eerste resultaten zijn bemoedigend: een verlaging van 40 procent aan zorgconsumptie door de mensen met een baan. En Jan? Werd hij postbode? Ja. Hij kwam er zelf achter dat het gebruik van speed en andere drugs zijn functioneren overdag in de weg stonden. Door zijn werk past hij langzaam zijn ritme aan en begint er eindelijk structuur in zijn leven te komen. Zorg voor commitment van cliënt, familie, werkgever, jobcoaches Laat je niet van de wijs brengen door pessimisten en doemdenkers Schrik niet terug van het aantal partijen dat je moet enthousiasmeren Zorg ervoor dat de partijen aan tafel mandaat hebben om te handelen Presenteer uitkomsten Spreek dezelfde taal Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

8 legosteentjes Slotervaart Ziekenhuis Henny Mulders De zoektocht leverde paarse, blauwe en rode legosteentjes op. De complete werkorganisatie in het Amsterdamse Slotervaart Ziekenhuis ontleden: dat is de uitdaging die Slotervaart samen met UWV is aangegaan. Henny Mulders, senior kennisadviseur van de afdeling Strategie, Beleid en Kenniscentrum van het UWV, hielp mee. In zijn presentatie van de innovatie vertelt hij over de zoektocht van het Slotervaart Ziekenhuis langs alle functies in het ziekenhuis. De zoektocht leverde paarse, blauwe en rode legosteentjes op. De uitdaging was om elke groep legosteentjes te verzamelen tot er een paarse, blauwe en rode groep ontstond: werk voor Wajongers. Een blik op een nieuwe manier om hen aan de slag te krijgen. De nieuwigheid van deze innovatie schuilt vooral in de aanpak: er wordt niet zozeer gekeken naar het individu als wel naar de werkplek waar hij of zij komt te werken. Waar heeft de werkgever behoefte aan en hoe zou het werk zo kunnen worden aangepast dat een Wajonger dat zou kunnen verrichten? Twee belangrijke voorwaarden bij de beantwoording van deze vraag: het werk moet toegevoegde waarde hebben voor de werkgever en het moet gaan om betaald werk. Alleen dan blijven mensen met een arbeidsbeperking aan het werk. Doel van de innovatie was een duurzame passende baan voor honderd Wajongers. Het Slotervaart Ziekenhuis, het UWV en de Universiteit Maastricht hebben samen de bestaande functies geanalyseerd op elementaire taken als schoonmaken, bevoorraden en post bezorgen. Taken die prima door Wajongers zouden kunnen worden uitgevoerd, maar die tot op dat moment nog in bredere functies waren verborgen. Mulders geeft een voorbeeld van de afdeling Radiologie van het ziekenhuis. Het kernproces is het verrichten van onderzoek en behandelen van patiënten. Ondersteunende diensten daar aan zijn het ontvangen en begeleiden van patiënten, administreren, archiveren, bevoorraden, transporteren en schoonmaken. Een Wajonger kan mits begeleid prima de taak be voorraden op de afdeling uitvoeren. Dit bleek voor een deel nog bij andere functies ondergebracht. Slotervaart en UWV hebben de functie herontworpen et voila: een nieuwe baan ontstaat. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

9 legosteentjes Slotervaart Ziekenhuis Henny Mulders Slotervaart en UWV hebben de functie herontworpen et voila: een nieuwe baan ontstaat. Vooraf worden intensieve gesprekken met kandidaten gevoerd over hun verwachtingen van het werken in het ziekenhuis. Sommigen willen met bejaarden of baby s werken. Dat kan helaas niet: daarvoor heb je een speciale opleiding nodig. Voor het werk dat ze wel kunnen verrichten zoals schoonmaken en bevoorraden, volgen de kandidaten een opleiding van veertien dagen in het ziekenhuis. Tijdens de lessen wordt de leerlingen bijgebracht dat een ziekenhuis een omgeving is waar niet zomaar alles kan en waar je niet overal maar naar binnen kunt lopen. Wel komen ze in callcenters, keuken, poliklinieken, medische bibliotheek, medisch archief en de postkamer. Inmiddels werken er zo n 50 jongeren vanuit de Wajong in het Slotervaart ziekenhuis, van wie de helft nog de interne bedrijfsopleiding volgt (1 jaar AKA, MBO-1). De gemeente Amsterdam wil vanaf 1 januari 2013 ook gaan participeren in dit project. Het is de bedoeling dat het Slotervaart ziekenhuis dan ook mensen gaat opleiden voor andere ziekenhuizen in de regio die met deze doelgroep willen werken. Voor meer informatie over deze aanpak klik hier. Beschrijf werkprocessen en splits ze uit in taken en werkzaamheden Benoem elementaire taken en stel elementaire takenpakketten samen Werk moet toegevoegde waarde hebben voor werkgever Het werk moet betaald zijn Zorg voor eerste lijn begeleiding: werkbegeleider op de afdeling zelf Zorg voor tweede lijn begeleiding: praktijkbegeleider coacht zowel werk begeleider als leerling Wees realistisch over verwachtingen en dromen van de kandidaten Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

10 paneldiscussie Aansluitend aan de innovaties vond er een paneldiscussie plaats. Panelleden Tom Plug, adviseur arbeidsverhoudingen KPN, Marjan ter Avest, directeur Landelijk Platform GGZ en Roxanne Vernimmen, voorzitter Raad van Bestuur van Altrecht, hielden de drie innovaties tegen het licht. Tom Plug KPN We zijn gewoon begonnen. Er is gevraagd aan managers die ervoor openstaan of ze het een kans willen geven. Veel managers hadden interesse om te helpen. KPN is als een van de weinige werkgevers vertegenwoordigd tijdens de conferentie. De zaal is duidelijk benieuwd naar zijn mening over de innovaties en over zijn eigen bevindingen met het werken met psychische patiënten. Bij KPN werken twintig mensen met een beperking, waarvan vijf met een psychische stoornis. Er is gevraagd aan managers die ervoor openstaan of ze het een kans willen geven. Veel managers hadden interesse om te helpen. Wat houdt KPN hieraan over? Dreigende arbeidstekorten door vergrijzing kunnen op deze manier worden opgevangen. Die groep wordt veel harder nodig. Bovendien wil KPN een inclusieve organisatie zijn, waarin deze mensen een rol kunnen spelen. De verbazing in de zaal na het verhaal van Tom Plug is groot: hier zit toch verrassend veel visie achter! Dat moest ook Plug toegeven, want dit beleid is in lijn met de MVO-doelstellingen van KPN. Plug hoort vaak van bedrijven: we willen wel graag maar we weten niet hoe. KPN heeft er ervaring mee en nodigt bedrijven uit van hem te leren. Plug zegt dat er van zijn kant weinig visie achter zat: We zijn gewoon begonnen. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

11 paneldiscussie Marjan ter Avest Landelijk Platform GGZ Roxanne Vernimmen Altrecht Ik heb de indruk dat we wel erg veel partijen nodig hebben om het doel, een baan voor psychische patiënten, te bereiken. Met de beste, zorgende bedoe lingen dragen de hulpverleners onbedoeld bij aan het stigma. Ter Avest bevestigt dat arbeid een van de belangrijkste onderwerpen voor patiënten is. Ook ziet zij dat werkgevers wel willen maar niet weten hoe. Hetzelfde geldt voor patiënten: ze willen graag werknemer worden maar weten niet hoe. Als ze het proberen, lopen ze tegen onzichtbare muren op: de stigma s die op psychische patiënten rusten. Ter Avest: Ik heb de indruk dat we wel erg veel partijen nodig hebben om het doel, een baan voor psychische patiënten, te bereiken. Het verloopt allemaal erg bureaucratisch. Er zijn veel drempels bij gemeente en UWV. Dat zijn grote vijanden als je al het stigma op je voelt drukken. Altrecht streeft ernaar om mensen als burgers in de samenleving te laten participeren. Werk wordt een steeds belangrijker manier om dit te doen. Vernimmen: Als een patiënt geen psychoses meer heeft, maar toch geen werk vindt, dan vinden wij als Altrecht dat we een halffabrikaat hebben geleverd. Wij zijn dan niet geslaagd om hem succesvol terug in de samenleving te brengen. Te snel nemen we de rol van goedbedoelende ouder. Psychiatrische patiënten zijn de meest gestigmatiseerde groep patiënten over de hele wereld. Daarin spelen hulpverleners helaas ook een rol: met de beste, zorgende bedoelingen dragen zij onbedoeld bij aan het stigma. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

12 aanbevelingen Overweging Jaap van Weeghel Dagvoorzitter Jaap van Weeghel constateert tot zijn vreugde dat het glas sinds de conferentie in 1987 over dit onderwerp voller is geworden. Arbeid is een veel belangrijker onderwerp geworden voor cliënten, familie, UWV, GGZ en andere instellingen. Nog nooit heeft hij zoveel landelijke initiatieven gezien op het snijvlak van arbeid en zorg die bovendien de verschillende sectoren overstijgen. Niettemin kan nog een wereld gewonnen worden: we staan pas aan het begin. Afsluitend somt Van Weeghel een aantal tips op: De postkamer wordt inmiddels gerund door twee Wajongers. Deze jongens leken zij aanvankelijk nergens aan de slag te krijgen. Ze konden, wilden en deden niets. Na een half jaar zaten de betrokken partijen met de handen in het haar. Uiteindelijk werd in een ultieme poging besloten hen een pakje naar de derde verdieping te laten brengen. En dat ging goed. Ze waren zo enthousiast dat ze een jaar later de hele postkamer runden! Zorg voor een heldere visie Verzamel partijen achter je standpunt Benut wetenschap en werk evidence based Laat zien hoe je innovatie werkt en maak transparant wat er gebeurt Vermijd al teveel sectorspecifiek jargon, anders begrijp je elkaar niet Werk met ambassadeurs die ervaring hebben met werknemers met een psychische stoornis Benut ervaringsdeskundigen die goede ervaringen hebben Het glas is voller geworden. Van Weeghel beveelt de Willem Arntsz Stichting aan om een jaarlijkse monitor te maken van alle initiatieven op het snijvlak van arbeid en zorg. Hierin zou ook moeten staan wat iedere innovatie concreet oplevert. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

13 reflectie De Willem Arntsz Stichting zoekt innovaties op het snijvlak van arbeid en zorg en stimuleert de implementatie ervan. De conferentie van 26 juni 2012 liet drie prachtige voorbeelden zien. Terugblikkend valt de Willem Arntsz Stichting op dat iedere innovatie min of meer op zichzelf staat. Alle drie worden ze op een volstrekt eigen manier uitgevoerd. Daaruit zou je kunnen concluderen dat er nog onvoldoende uitwisseling bestaat tussen innoverende partijen. Met andere woorden: iedereen werkt op zijn eigen eilandje. Daarmee hangt samen dat er een grote hoeveelheid partijen bij elkaar moeten worden gebracht voordat een innovatie handen en voeten kan krijgen. In de casus van GGZ NHN en het Slotervaart Ziekenhuis is dat goed gelukt, hoewel beide sprekers benadrukten dat dit veel tijd kostte. Aan te bevelen is om samenwerking altijd te laten ontstaan tussen mensen met mandaat om te handelen, zoals dat bij GGZ NHN het geval was. Eveneens aan te bevelen is om het aantal betrokken partijen omwille van de tijd en voor zover mogelijk, te verminderen. Zoals ook uit de studie van Annemarie Kolenberg naar stigma s op psychiatrische patiënten blijkt, worstelen veel mensen met een psychische stoornis tegen allerlei vooroordelen. Ze zouden gevaarlijk en onvoorspelbaar zijn, tijd kosten en eens ziek, altijd ziek zijn. Kolenberg concludeert in haar studie dat werkgevers met positieve ervaringen daar vaker over zouden moeten communiceren naar de buitenwereld. Binnen organisaties en ondernemingen is het belangrijk dat werknemers met een psychische stoornis open communiceren over hun stoornis. Dit kan onbegrip en vooroordelen verminderen. Tijdens de conferentie is het stigma ter sprake gekomen. Hoewel in de discussie het belang van het stigma een aantal keer werd gebagatelliseerd, blijft het een feit dat 60 procent van de psychische patiënten een baan wil, maar dat slechts 20 procent die ook heeft. Ten slotte pleit de Willem Arntsz Stichting voor heldere businessmodellen. Wil je werkgevers over de streep trekken, dan moet je met hen kunnen spreken in de taal van het bedrijfsleven. Laat de hoogte van investeringen zien en toon aan wat werkgevers eraan hebben om psychische patiënten in dienst te nemen. Deze drie reflecties wil de Willem Arntsz Stichting teruggeven aan de bezoekers van de conferentie en aan de mensen die er niet bij aanwezig konden zijn. Het zijn drie leerzame lessen die innovaties op het snijvlak van arbeid en zorg en de implementatie ervan gemakkelijker kunnen maken. En zo arbeidsparticipatie van mensen met een psychische stoornis de normaalste zaak van de wereld te maken. Conferentieverslag Zorg voor werk 26 juni

14 willem arntsz stichting Dolderseweg BN Den Dolder bestuur van de willem arntsz stichting Jaap Maassen (vz) Annette Dümig Roxanne Vernimmen Arthur Linssen