De beroepspraktijkvorming (bpv) verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren?

Transcriptie

1 De beroepspraktijkvorming (bpv) verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? Verslag expertmeeting Nederland en expertmeeting Duitsland, 2 maart 2017 Een opleiding in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) zonder praktijkcomponent is ondenkbaar. Leren in de praktijk is een belangrijke pijler van het mbo in Nederland en in Europa. In het kader van de Europese samenwerking vanuit het EQAVET-referentiekader voor kwaliteitsborging, organiseerde Duitsland in januari 2017 een expertmeeting over de kwaliteitsborging van het werkplekleren. Het EQAVET-referentiekader is gebaseerd op de PDCA-cyclus met descriptoren en indicatoren. Recentelijk is vanuit dit referentiekader meer aandacht gekomen voor de kwaliteitsborging van werkplekleren en worden er indicatoren ontwikkeld hiervoor. In Europa wordt leren in de praktijk aangeduid als work-based learning (WBL). In Nederland gaat het om praktijkleren, de bpv of werkplekleren. Vanuit Nederland hebben Heleen Beurskens van de MBO Raad en Marloes van Bussel van het Nederlandse Nationaal Coördinatiepunt (NCP) EQAVET aan de expertmeeting deelgenomen. Het NCP heeft ter voorbereiding op deze meeting een bijeenkomst met experts uit Nederland georganiseerd. De uitkomsten van de bijeenkomst in Bonn zijn teruggekoppeld aan de leden van de adviesgroep van het NCP, die bestaat uit een vertegenwoordiging van de stakeholders met o.a. de scholen, de sociale partners en de SBB. Met dit artikel delen we de inzichten uit deze bijeenkomsten. Betrokkenen bij de bpv kunnen deze gebruiken om de kwaliteitsborging van de bpv in Nederland te versterken. PDCA-cyclus Een belangrijk hulpmiddel bij het borgen van de kwaliteit is de PDCA-cyclus. In de Plan-fase bepaal je welke kwaliteit je wilt bereiken, aan welke normen deze moet voldoen en hoe je dat gaat doen. In de Do-fase voer je de bpv uit. Het uitvoeren van de bpv bestaat in grote lijnen uit de volgende vijf stappen: 1 Het kiezen van een opleiding op basis van een juist beroepsbeeld. 2 Een goede voorbereiding op de bpv en een juiste matching tussen student en leerbedrijf. 3 Een goede begeleiding gedurende de bpv-periode. 4 Een goede beoordeling van de student. 5 De evaluatie van de bpv-periode tussen student, leerbedrijf en school. In de Check-fase evalueer je of de bpv voldoet aan de gestelde eisen en of verbeterdoelen bereikt zijn. In de Act-fase bekijk je vervolgens welke verbeteringen je wilt doorvoeren, waar de meeste prioriteit naar uitgaat en welke verbeterideeën je daarvoor kunt bedenken. Gezien het cyclische karakter ga je door naar de Plan-fase. De PDCA-cyclus en de vijf stappen hebben we gebruikt als basis om verbeterpunten te benoemen voor de kwaliteitsborging van de bpv in Nederland. Wat gaat goed en wat kan beter? Met de experts uit Nederland hebben we gekeken naar wat goed gaat in de bpv en wat beter kan in (het borgen van) de kwaliteit van de bpv. De experts constateren dat er veel goed gaat in de bpv. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 1

2 De tevredenheid van bedrijven en studenten over hun stage, blijkend uit de bpv-monitor , bevestigt dit. Studenten geven de bpv een 8 en leerbedrijven een 7,5. Ook de JOB-monitor geeft aan dat studenten over het algemeen tevreden zijn over hun stage. Hierbij is het oordeel van BBLstudenten een stuk positiever dan van de BOL-studenten 2. De experts zijn tevreden over het systeem dat staat, waarbij scholen en bedrijven beiden in afstemming met elkaar hun eigen bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de student. De bpv biedt ruime mogelijkheden om je als student te ontwikkelen. Studenten hebben een grote keuze aan stageplekken. De twee leerroutes, BOL en BBL, spelen hun eigen rol in het opleiden. En mocht een student geen stageplek kunnen vinden, biedt de school alternatieven. Het is mooi dat het goed gaat met de bpv en betrokkenen tevreden zijn. Dit neemt niet weg dat men ook graag de kwaliteit wil en kan verhogen. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft hiervoor extra budget beschikbaar gesteld in het kader van de kwaliteitsafspraken. Hieronder volgt per fase van de PDCA-cyclus een overzicht van de belangrijkste aandachtspunten. Een compleet overzicht van de punten die de experts hebben benoemd is te vinden in de bijlage. In de plan-fase: Met alle betrokkenen in gesprek zijn en scherp hebben wat de kwaliteitseisen zijn voor de bpv: Waar ligt de norm? Wanneer zijn we tevreden? Op basis van deze gezamenlijke norm gezamenlijk doelen stellen om de bpv te verbeteren rekening houdend met verschillen in belangen. Vervolgens hier met elkaar heldere afspraken over maken: Wie draagt wat bij aan het realiseren van de doelen? Informatievoorziening naar betrokkenen bij de bpv. Een leeromgeving in leerbedrijven waar de student zich optimaal kan ontwikkelen. Erkenning als leerbedrijf betekent dat de voorwaarden voor een goede leeromgeving aanwezig zijn. Dat deze goede leeromgeving er is, daar moet wel nog voor gezorgd worden. Ruimte binnen kaders, zodat de kwaliteit geborgd is, maar maatwerk geleverd kan worden. De match tussen kwalificatiedossier en aanbod bij een leerbedrijf. Eventueel zoeken naar slimme combinaties van leerbedrijven. Zowel aandacht voor competenties die in het hier-en-nu van belang zijn als in de toekomst. Aandacht van docententeams voor de bpv, de kwaliteit en de kwaliteitsborging ervan. Bpv krijgt nog te vaak, te weinig aandacht van docententeams, bijvoorbeeld in hun teamplan. In de do-fase: Zorgen dat studenten een zo correct mogelijk beroepsbeeld hebben, waarmee ze de juiste keuzes kunnen maken. Weten wat een goede match is tussen student en leerbedrijf, de student begeleiden bij het vinden van die match en daarna genoeg ruimte voor kennismaking om de match te kunnen toetsen. Deze kennismaking slim organiseren. Wanneer is wel nodig en wanneer ook niet? 1 SBB, (2017). Uitkomsten BPV Monitor Landelijke rapportage over de kwaliteit van stages en leerbanen in het mbo. 2 JOB, (2016). JOB-monitor Amsterdam De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 2

3 De aandacht voor studenten met een leerarrangement: hoe kunnen bedrijven hierop inspelen en wat wordt hierin van hen verwacht? Per stage helder hebben wat het doel is voor de student en hoe dit doel te bereiken. Monitoring van de voortgang van de studenten, het contact daarover en de student daarbij begeleiden. Koppeling tussen de ervaringen in de stage aan het leren op school. Een rechtvaardige en gelijke beoordeling die recht doet aan de beroepsontwikkeling en persoonsontwikkeling. In de check-fase: Voldoende tijd vinden en inruimen om met de verschillende betrokkenen systematisch te evalueren. Afspraken maken over wie, hoe en wanneer betrokken is bij de evaluatie. De beschikking hebben over de juiste hoeveelheid betekenisvolle gegevens. Uitkomsten uit evaluaties systematisch vastleggen/rapporteren, zodat er daadwerkelijk iets mee gedaan kan worden. In de act-fase: Focus geven aan de juiste zaken. Juiste prioriteiten stellen. Constructieve insteek: aan de slag met zaken waar je wel invloed op hebt. Daadwerkelijk aan de slag gaan met verbeterpunten. Vaak worden ze geconstateerd, maar blijven ze liggen. Tijd (willen) nemen om te reflecteren: doen we het goed genoeg, zijn we tevreden, wat zouden we anders willen? Extra aandacht voor bedrijven die nieuw zijn als leerbedrijf. Ook hebben de experts algemene aandachtspunten benoemd: Tijd hebben om met elkaar in gesprek te zijn, elkaars wereld te begrijpen en gezamenlijk te evalueren en doelen te stellen. Meer openheid over en weer tussen verschillende partijen. Efficiënte en effectieve communicatie vooraf aan de bpv voor de organisatie ervan en tijdens de bpv voor de begeleiding van de student. Adequaat en tijdig ingrijpen bij het signaleren van de tekortkomingen in de kwaliteit. Het Duitse systeem voor bpv Het duale systeem voor beroepsonderwijs in Duitsland staat goed bekend. Want met dit systeem heeft Duitsland een systeem in handen dat studenten goede kansen biedt op de arbeidsmarkt en ervoor zorgt dat bedrijven nieuwe werknemers krijgen met de kennis, vaardigheden en competenties die ze nodig hebben. De expertmeeting in Duitsland heeft een goede kijk gegeven in de werking van het Duitse systeem, waarbij de lange historie van het opleiden voor beroepen en de context en de cultuur van het land een belangrijke rol spelen. Naast het duale systeem is er in Duitsland ook nog een andere vorm van onderwijs, waarbij studenten vooral naar school gaan. Leren in de praktijk speelt daarbij een veel minder grote rol. Deze vorm van onderwijs ligt vooral in de handen van de deelstaten in tegenstelling tot het duale systeem, waarbij wetgeving op De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 3

4 nationaal niveau is vastgelegd. De expertmeeting ging niet in op deze vorm van beroepsonderwijs. Ook is niet bekend hoeveel studenten in verhouding dit onderwijs volgen in vergelijking met het duale systeem. Kenmerkend voor het duale systeem in Duitsland is de grote rol die bedrijven spelen in het opleiden van studenten. Startpunt is het vinden van een opleidingsplek bij een bedrijf. Vervolgens leggen student en bedrijf in een contract vast wat de rechten en plichten zijn van ieder. Het contract start met een proeftijd. Een student leert drie tot vier dagen in het bedrijf (70%) en gaat een tot twee dagen naar een beroepsschool (30%). Wetgeving voor het gedeelte van de opleiding bij het bedrijf is nationaal bepaald. Het gedeelte op de beroepsschool wordt bepaald door de deelstaten. In de beroepsschool komen algemene theoretische kennis van het beroep en algemene vakken zoals taal, maatschappijleer en sport aan bod. Het bedrijf heeft een opleidingsplan op basis van een document training regulations, in Nederland een kwalificatiedossier. Deze training regulations worden samengesteld in overleg tussen de federale staat, de deelstaten, sociale partners en bedrijven. Scholen zijn vertegenwoordigd door de deelstaten. Tijdens een bezoek aan een bedrijf blijkt dat studenten het eerste jaar van hun opleiding in een speciale werkplaats volgen. Vanaf het tweede jaar werken ze in het bedrijf. Veel studenten blijven na hun opleiding in dienst. Dit is echter niet verplicht. Duitsland kent vele sectorkamers, verdeeld in sectorkamers voor het midden- en kleinbedrijf en voor de grote industrieën. Alle organisaties die opleiden zijn verplicht om hier lid van te zijn. Met het lidmaatschap financieren de bedrijven de sectorkamers. De sectorkamers spelen een belangrijke rol in het borgen van kwaliteit van het opleiden en in het ondersteunen van bedrijven en studenten, bijvoorbeeld door het opleiden van praktijkopleiders. Zij adviseren bedrijven bij het opleiden, maar ook studenten als zij een maatwerktraject willen of tijdens een proeftijd stoppen bij een bedrijf. Een belangrijk onderdeel van het borgen van de kwaliteit is het examen aan het einde van elke opleiding. Dit examen wordt onafhankelijk van het bedrijf georganiseerd door de sectorkamers en bestaat uit een praktijk- en theoriegedeelte. Bij het behalen van het examen krijgt de student een certificaat van de kamer. Tevens krijgt de student een certificaat van school voor het theoretische gedeelte. Verder zijn er ter ondersteuning van de bedrijven trainingscentra (inter-company vocational training centre). Doel van deze centra is ervoor zorgen dat bedrijven die niet alles kunnen aanbieden dat hoort bij een training regulation wel kunnen blijven opleiden. Het deel dat een bedrijf niet kan aanbieden volgt een student bij een trainingscentrum. Deze centra worden wederom gefinancierd door de bedrijven en werken nauw samen met de sectorkamers. Kwaliteitsborging in het duale systeem Het borgen van de kwaliteit begint bij bedrijven die een sterke visie hebben op opleiden. Het initieel opleiden van jongeren is voor hen van wezenlijk belang om goede werknemers te vinden. Naast dat het belangrijk voor hen is, zien bedrijven het ook als hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Verder heeft het systeem een aantal ankerpunten. Zo is er wetgeving waarin duidelijk taken en rollen zijn belegd, hebben studenten en bedrijf een contract met rechten en plichten, zijn de training regulations een helder en geaccepteerd uitgangspunt voor opleidingen, zijn praktijkopleiders geselecteerd, getraind en gecertificeerd, zijn bedrijven verplicht om lid te zijn van de sectorkamers en ondersteuning van hen te ontvangen en verzorgen de sectorkamers De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 4

5 onafhankelijk van de bedrijven de examinering. Daarnaast is in het Duitse systeem de samenwerking op meerdere manier georganiseerd. Dat er samen gewerkt wordt, lijkt heel vanzelfsprekend in Duitsland. Men erkent dat men er met elkaar uit moeten komen. Het bereiken van consensus zit verweven in de manier van samenwerken. Ontstaan er problemen, dan gaat men met elkaar aan tafel op zoek naar oplossingen. De verschillende partijen, betrokkenen en belanghebbenden geven de indruk tevreden te zijn over het duale systeem en de kwaliteit die het oplevert. Echter kent Duitsland ook uitdagingen waarvan het de vraag is of het en hoe het systeem hier een antwoord op heeft. Dit zijn uitdagingen zoals dat de universiteit aan populariteit wint, terwijl er juist behoefte is aan studenten die naar het beroepsonderwijs gaan, het tempo waarin de training regulations gemoderniseerd worden, de digitalisering en demografische veranderingen in verschillende regio s. Ideeën voor het verbeteren van de kwaliteitsborging van de Nederlandse bpv Duitsland lijkt een mooi systeem te hebben voor beroepsonderwijs, dat gebaseerd is op een lange historie en aansluit bij hun context en cultuur. Deze factoren maken het lastig om zaken 1-op-1 over te nemen of om een direct antwoord te vinden op de aandachtspunten die spelen in Nederland en eerder zijn benoemd. Bovendien is de kwaliteit van de bpv en de verbetering ervan al voor veel partijen in Nederland een onderwerp dat veel aandacht krijgt. Onderwijs en bedrijfsleven in SBB werken bijvoorbeeld aan verbetering van de kwaliteit van de bpv via de thema adviescommissie bpv (TAC bpv). Scholen hebben het afgelopen jaar verbeterplannen bpv geschreven in het kader van de kwaliteitsafspraken. Ook is de kwaliteit van de bpv een onderwerp dat in netwerken van scholen, zoals het platform kwaliteitsborging en het kwaliteitsnetwerk mbo, wordt besproken. Wel is het goed mogelijk om het Duitse systeem als inspiratiebron te gebruiken of als spiegel voor onze eigen aanpak en om vervolgens op basis van de inzichten die dat oplevert het gesprek aan te gaan met alle betrokkenen en te kijken wat we ermee zouden willen of kunnen in Nederland. Daarbij is het ook belangrijk om na te gaan welke initiatieven er zijn, wat er gebeurt en waar het goed bij kan aansluiten. Voor de expertmeeting in Nederland is een plaatje gemaakt met daarin de betrokkenen bij de bpv. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 5

6 Ministerie en Inspectie MBO Raad Team/ opleidingsmanager bpv begeleider student praktijk opleider Leerbedrijf JOB Opleidingsadviseur S-BB S-BB De volgende suggesties zijn te geven om nader te verkennen of daarmee de kwaliteit en de kwaliteitsborging van de bpv in Nederland verbeterd zou kunnen worden: Systematisch onderzoek doen naar wat werkt in de bpv, bijvoorbeeld wat betreft aansluiting en inhoud, matching, de organisatie ervan, et cetera. De kwaliteit en onafhankelijkheid van het onderzoek toetsen, bijvoorbeeld via een begeleidingscommissie, waarin iemand deelneemt met veel expertise in het doen van onderzoek. VET meenemen als onderdeel van de visie van een regio of van het land in de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en economie. Opleidingsbeleid en een opleidingsplan voor elk leerbedrijf. Mogelijkheden in het mbo om ook een opleiding op niveau 5 om het bachelor niveau te behalen. Een werkwijze waarbij het bereiken van consensus voorop staat. Het besef dat je elkaar nodig hebt, ligt daaraan ten grondslag. Met elkaar in dialoog i.p.v. de discussie aangaan. Zoeken naar een juiste balans tussen kwantitatieve en kwalitatieve gegevens die de kwaliteit van de bpv weergeven. Ook aandacht hebben voor wie welke gegevens verzamelt. Zelf gegevens verzamelen kan betekenisvoller zijn dan wanneer je ze aangereikt krijgt. Bepalen wat de echt noodzakelijke ankerpunten zijn voor het borgen van de kwaliteit. Deze goed regelen. Vervolgens bij problemen op zoek gaan een oplossing voor die situaties en niet direct formeel reageren door voor elk incident een regel te maken zowel op nationaal als schoolniveau. Aandacht voor de communicatie, bijvoorbeeld een app ontwikkelen waarin verschillende betrokkenen de laatste informatie over de bpv kunnen vinden. Grotere betrokkenheid van bedrijven bij de selectie van studenten. Het versterken van de leercultuur in bedrijven. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 6

7 Vervolg Bij nabespreking van de uitkomsten van de expertmeeting in Duitsland met leden van de adviesgroep (of collega s van de leden) van het NCP EQAVET zijn de volgende punten benoemd die voor de bpv in Nederland op dit moment het meeste prioriteit hebben: Matching tussen studenten en leerbedrijf: wat zijn de mogelijkheden om ervoor te zorgen dat studenten een passende bpv-plek vinden? Een meer gedeeld begrip waar de kwaliteit een bpv-plek en de kwaliteit van de begeleiding van de bpv aan dient te voldoen. De deskundigheid van de praktijkopleiders. Het verzamelen van de juiste evaluatiegegevens op efficiënte wijze. Op basis van de expertmeeting in Duitsland komen een aantal suggesties naar voren, die mogelijk interessant kunnen zijn voor de kwaliteitsborging van de bpv in Nederland. Van belang is om in goed overleg tussen de verschillende partijen (studenten, scholen en bedrijven) te bekijken wat daadwerkelijk zinvol is om op te pakken en wie daar het beste mee aan de slag zou kunnen gaan. Zeker ook omdat er al veel gaande is en het goed is om dingen niet dubbel te doen en de samenhang te bewaren. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 7

8 Bijlage - Overzicht van aandachtspunten voor de bpv in Nederland De experts hebben op basis van bovenstaand denkkader dilemma s en uitdagingen benoemd voor het borgen van de kwaliteit van de bpv. Deze dilemma s en uitdagingen zijn per fase van de PDCAcyclus uitgewerkt. Plan Geconstateerd is dat het vaak nog onvoldoende scherp is waaraan de bpv moet voldoen. De volgende vragen zouden vaker onderwerp van gesprek mogen zijn tussen betrokkenen: Wanneer is er sprake van kwaliteit? Wat als de bpv perfect zou zijn, hoe zou deze er dan uit zien voor studenten, bedrijven en docenten? Wat is er nodig om deze wensen met elkaar te verenigen? Wat zijn de eisen, normen en verwachtingen die gesteld worden aan een goede bpv? De bpv-monitor kan benut worden als hulpmiddel bij het vaststellen van de norm. Vervolgens is het aan te bevelen om vanuit deze gezamenlijk bepaalde normen of lat als opleiding en leerbedrijven gezamenlijk doelen te stellen om de kwaliteit te verbeteren en te bepalen wie wat kan bijdragen aan het realiseren van deze doelen. Afstemming over de belangen van de verschillende betrokkenen blijft voortdurend een aandachtspunt. Het gesprek over wat deze belangen zijn om over en weer tot begrip te komen, kan meer en beter gevoerd worden. Vervolgens kan bepaald worden waar je elkaar wel vindt en welke ruimte er is voor ieders belang. Het maken van goede afspraken verdient meer aandacht. Bij de bpv zijn vaak veel partijen betrokken. Dit vergroot het belang van het maken van goede afspraken. Zorg dat het aantal partijen waarmee afspraken gemaakt moeten worden behapbaar blijft. Deze afspraken betreffen ook afspraken over rol- en taakverdeling tussen school en leerbedrijf. Leerbedrijven worden geconfronteerd met verschillende eisen die door verschillende scholen gesteld worden, waar ze mee te maken hebben. Scholen zouden hier meer in kunnen betekenen door de eisen meer af te stemmen of te vereenvoudigen. Nog niet altijd beschikken praktijkopleiders over de juiste en laatste informatie. In de bpv gaat het uiteindelijk om een goede match op het niveau van student en leerbedrijf. Aan scholen de uitdaging om deze zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen. Hierbij is het van belang om binnen centraal beleid voldoende ruimte te hebben om af te stemmen op wat in een bepaalde sector, wat voor een bepaalde opleiding wenselijk en mogelijk is of wat past bij bepaalde type studenten. De verandering in wet- en regelgeving vragen om een flexibele houding van betrokkenen bij de bpv. Nog niet altijd zijn betrokkenen voldoende in staat om snel en goed in te spelen op deze veranderingen. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 8

9 Actueel is de verandering als gevolg van de herziening van de kwalificatiestructuur. Curricula zijn herzien. Dit vraagt om doorvertaling naar de bpv. De vraag is in hoeverre daar in de onderwijsteams voldoende aandacht voor is. Aansluiting tussen inhoud van de bpv en het kwalificatiedossier blijft om aandacht vragen en kan nog beter. Extra aandacht is nodig voor de leerbedrijven waarbij niet alle onderdelen uit het kwalificatiedossier die in de bpv gedaan zouden moeten worden, gedaan kunnen worden. In deze bedrijven valt vaak genoeg te leren voor studenten. Hoe zorg je dat je genoeg bedrijven hebt waar alle onderdelen van het KD aan bod kunnen komen of hoe zorg je voor slimme combinaties tussen bedrijven? Uiteraard mag de stage niet zomaar opgevuld worden met willekeurige werkzaamheden, bijvoorbeeld in het geval van de BBL-student met werkzaamheden waarvoor hij of zij is aangenomen. Een bekende, maar blijvende uitdaging is het zorgen voor voldoende (erkende) stageplaatsen. Dit punt geldt niet voor alle opleidingen. Erkenning van een leerbedrijf betekent dat de voorwaarden om een goede leeromgeving te zijn aanwezig zijn. Het is aan de scholen en de bedrijven om te zorgen dat deze leeromgeving ook gerealiseerd wordt. Nog niet altijd wordt deze gerealiseerd. Steeds meer klinkt de roep om studenten op te leiden voor de toekomst. De invulling van de stage die we op dit moment hebben, lijkt hier onvoldoende op in te spelen. Wat studenten aan vaardigheden en kennis moeten kennen verandert continu. Hoe kun je als school creatief omgaan met de ruimte binnen de kaders? Hoe kunnen scholen en bedrijven ervoor zorgen dat de bpv goed aansluit bij deze veranderingen? Deskundigheid van de begeleiders speelt een belangrijke rol in de kwaliteit van de bpv. De vakinhoudelijke deskundigheid van bpv-begeleiders is niet altijd voldoende. Hoe zorg je continu voor aandacht voor het op peil houden van de deskundigheid van praktijkopleiders en bpvbegeleiders? Voor docenten en onderwijsteams staat het onderwerp bpv niet altijd hoog genoeg op de agenda. Zij geven aan er geen tijd voor te hebben of het niet te kunnen combineren met hun onderwijstaken. Ook kan het zijn dat ze de problemen met de bpv te lastig vinden om op te lossen. Bpv vormt nog te vaak geen onderdeel van het teamplan. Hoe zorg je dat teams het onderwerp wel hoog genoeg op de agenda zetten? Hoe zorg je dat teams voldoende contacten hebben met hun werkveld? Hoe faciliteer je teams daarin? Uitdaging voor scholen en opleidingen is om goed scherp te blijven op hoeveel opleidingsplaatsen ze aanbieden, zodat elke student ook een stageplek kan vinden. Do Stap 1: het kiezen van een opleiding op basis van een juist beroepsbeeld Een juist beroepsbeeld draagt bij het aan het goed doorlopen van de stage. Nog niet altijd hebben studenten het juiste beroepsbeeld. Het vormen van het beroepsbeeld start bij de voorlichting en verandert gedurende de opleiding. Belangrijk onderdeel is de oriëntatie op stage hierin. Extra aandacht voor het vormen van het beroepsbeeld is het meest van belang voor jongeren van 16, 17 en 18 jaar. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 9

10 Wanneer studenten niet de juiste opleiding volgen, is het van belang dat zij op de juiste manier naar een nieuwe opleiding begeleid worden. Stap 2: een goede voorbereiding op de bpv en een juiste matching tussen student en leerbedrijf Voor een goede stage is een goede match tussen student en leerbedrijf van belang. Allereerst is het van belang om als opleiding en leerbedrijf te weten wat een goede match is, waar wordt vanuit beide kanten opgelet. Op basis van informatie over de student en leerbedrijf kan een eerste selectie gemaakt worden. Verder helpt een tijdige kennismaking tussen student en leerbedrijf. Niet in alle gevallen is zo n kennismaking nodig of haalbaar. In sommige gevallen is een startgesprek meer nodig dan in andere gevallen. Bijvoorbeeld als studenten stage gaan lopen bij een nieuw leerbedrijf. Welke keuzes kunnen gemaakt worden, zodat er tot een slimme en efficiënte werkwijze gekomen kan worden? Soms wordt de plaatsing gedaan door een stagebureau. Het kan zijn dat een groot aantal studenten dan tegelijkertijd geplaatst wordt. Hoe is het mogelijk om in dit geval ook voldoende ruimte te creëren voor kennismaking. In toenemende mate zijn er studenten met een leerarrangement. Het gaat om studenten met een zorgvraag, die in het kader van passend onderwijs worden toegelaten op het mbo. Hoe krijgen die hun plek in de bpv? Daartoe is meer inzicht nodig in de leeromgeving in het bedrijf. Bedrijf moet daar ook zelf een beeld van hebben. Past binnen dit bedrijf een leerling die meer van de begeleiding vraagt? Niet ieder bedrijf is daar geschikt voor. Interessant is ook om te kijken hoe de voorbereiding van studenten op hun stage in samenwerking met de leerbedrijven opgepakt kan worden. Tijdens de voorbereiding is er ook aandacht nodig voor zaken zoals houding van de studenten en voorbereiding op de bedrijfscultuur. Een startgesprek tussen school en bedrijf helpt om voor een goede bpv voor de student te zorgen. Regelmatig contact onderhouden tussen bedrijf en school, zowel fysiek als anderszins is belangrijk. Uitdaging is om voldoende ruimte te vinden voor dit contact tussen bpvbegeleider en praktijkopleider. Uitdaging is om vooraf met alle partijen helder te hebben wat het doel is van de stage. In het helder krijgen van de doelen dient zoveel mogelijk maatwerk meegenomen te worden. Wat kan deze student al en wat zou hij of zij moeten leren in deze stageperiode? Kan het bedrijf dit aan of gaat het buiten de mogelijkheden? Zijn er ook mogelijkheden voor studenten die meer zouden willen doen, zoals studenten die willen excelleren. Hoe zorg je dat een bedrijf voldoende geïnformeerd is om maatwerk te leveren? Wensen van een student zijn altijd wel gekaderd binnen de opleiding en de mogelijkheden van het leerbedrijf. Voor docenten uit het onderwijsteam geldt dat zij een goed beeld moeten hebben van het beroep en in het bijzonder van de bpv-plekken. Zelf stage lopen om goed zicht te krijgen op een bpv-plek en om meer feeling te krijgen met datgeen wat er op de werkvloer gebeurt, zou een mooie oplossing daarvoor kunnen zijn. Stap 3: een goede begeleiding gedurende de bpv-periode Het leerarrangement van een student behoeft uiteraard ook gedurende de stage aandacht. Hoe zorg je dat de begeleiding voldoende wordt en blijft afgestemd op hetgeen dat de student nodig heeft? De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 10

11 Bij de begeleiding wordt uitgegaan van de gemiddelde student. Welke mogelijkheden zijn er om de begeleiding af te stemmen op de wensen en behoeftes van elke student? Hoever ga je daarin? Hoe kun je hierin tot een goede aanpak komen? Uitdaging is om gedurende de stage de voortgang regelmatig en vaak genoeg te monitoren. Hierdoor kan tijdig ingegrepen worden als het niet goed gaat, kunnen de ervaringen in de praktijk ook meer benut worden in de school en ontstaat er meer band tussen begeleider en student. De monitoring zou in de vorm van een logboek kunnen. Het liefst digitaal. Er bestaan al diverse digitale communicatieplatforms. Er moet wel voor gewaakt worden dat een dergelijke evaluatie geen bureaucratische exercitie wordt. Ook op bijvoorbeeld terugkomdagen op de school zou er aandacht moeten zijn voor de ervaringen op de werkplek, bijvoorbeeld in de vorm van intervisie. Tijdens een bpv-periode is van belang dat de bpv-begeleider voldoende op bezoek gaat op de leerwerkplek. Dit is nog niet altijd het geval. Stap 4: een goede beoordeling van de student Een goede beoordeling van de prestaties van de student in de bpv dient rechtvaardig en gelijkwaardig te zijn. Hier moeten goede afspraken over gemaakt worden. Hoe wordt de beoordeling van de praktijkopleider meegenomen in het oordeel van de school? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er in de beoordeling van de bpv voldoende aandacht is voor de beroepsontwikkeling en voor de persoonsontwikkeling? Beiden zijn van belang. Sommige studenten groeien vooral in het een en andere studenten in het ander en dat sluit aan bij wat ze nodig hebben. Beoordelen van de prestaties van de student vraagt om andere vaardigheden dan begeleiden. Het juist beoordelen en dit scheiden van de begeleiding blijft lastig voor praktijkopleiders. Is het mogelijk om beiden te vragen? Stap 5: de evaluatie van de bpv-periode tussen student, leerbedrijf en school Bij dit punt zijn geen specifieke vraagstukken of uitdagingen benoemt. Deze vloeit over in de volgende fase van de PDCA-cyclus: de Check-fase. Check Om de kwaliteit van de bpv te verbeteren zou er meer tijd vrij gemaakt moeten worden om terug te kijken en stil te staan bij de kwaliteit. Om beter te kunnen evalueren zou er meer gebruik gemaakt kunnen worden van gegevens. Vaak zijn er te weinig of niet de juiste gegevens beschikbaar. Aan te bevelen is om te zorgen voor een juiste mix tussen kwantitatieve en kwalitatieve gegevens. Het systematisch documenteren van opbrengsten uit evaluaties kan een stuk verbeterd worden. Door een goede documentatie kunnen aandachtspunten verder geanalyseerd worden en kan gezocht worden naar structurele oplossingen. Ook over het evalueren dienen afspraken gemaakt te worden met leerbedrijven. Hier ontbreekt het nog aan, waardoor leerbedrijven onvoldoende betrokken zijn bij de evaluatie. Wanneer er De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 11

12 maar weinig tijd beschikbaar is voor de leerbedrijven, houd hier dan zoveel mogelijk rekening mee in de vorm van de evaluatie die je kiest. Resultaten uit de bpv-monitoren kunnen afwijken van de resultaten van een evaluatiegesprek. In een gesprek kunnen punten naar voren komen die niet in de bpv-monitor naar voren komen. Beide vormen van evalueren zijn van belang. De uitkomsten uit de bpv-monitor kunnen dienen als input voor de agenda voor het gesprek. Zorg voor een heldere structuur voor het evaluatiegesprek. Om meer op maat gesneden informatie te vergaren van de leerbedrijven waar jezelf als school of opleiding mee te maken hebt, kun je ook zelf een monitor uitvoeren. In de evaluatie spelen verschillende belangen ook een rol, waardoor verschillende punten anders beoordeeld kunnen worden. Heb begrip voor elkaars belang en bekijk waar er ruimte is om verschillend te denken en waar het nodig is om wel met elkaar overeen te komen. Act Leg de focus bij het verbeteren op zaken waar je wel invloed op kunt uitoefenen. Maak daarnaast helder waar je geen invloed op kunt uitoefenen en wat je dus moet accepteren dat het zo is. Er zijn meerdere partijen bij betrokkenen en je hebt niet alles onder controle. Focus op datgene waar je wel controle over hebt. Stem gezamenlijk af als school en bedrijf waar de hoogste prioriteiten liggen en welke verbeteringen doorgevoerd moeten worden. Vaak worden er verbeterpunten geconstateerd, maar wordt er geen actie ondernomen. Verbeterpunten worden niet gebundeld of opgeschaald naar een ander niveau, zodat er gezorgd kan worden voor een structurele oplossing. Ga vooral met zaken aan de slag die er toe doen. Vraag je regelmatig af wat het doel is, wat het zou moeten opleveren. Anders bestaat de kans dat je met zaken aan de slag gaat die er niet toe doen. Bij het doorvoeren van verbeteringen kunnen tegelijkertijd andere veranderingen of ontwikkelingen in de regio meegenomen worden. Dit wordt nog niet altijd efficiënt opgepakt. Zorg hierbij ook voor een goede balans tussen wensen van de verschillende betrokkenen. Nieuwe bedrijven vragen om andere aandacht dan bedrijven die al langer stagebedrijf zijn. Beiden hebben aandacht nodig, maar stem dit af op wensen en behoeften. De act-fase is een moment om te reflecteren: doen we het goed genoeg, wat zou anders kunnen, zijn er zaken die we over het hoofd zien, wat zou ik anders kunnen doen, et cetera? Dit zou de kwaliteit ten goede komen, maar motivatie en tijd ontbreekt nog weleens hiervoor. Algemeen Naast deze aandachtspunten per fase uit de PDCA-cyclus zijn er ook aandachtspunten die gelden in elke fase van de cyclus: Meer en betere communicatie is iets wat in alle fasen van de PDCA-cyclus meer aandacht verdient. Tijdens de stage, maar ook voorafgaand en in de evaluatie en bijstelling. Hoe kun je De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 12

13 zorgen voor een goede communicatie, waarbij iedereen betrokken is? Welke innovatieve manieren om te communiceren zijn hiervoor in te zetten? Meer openheid tussen de verschillende partijen zou de kwaliteit ook ten goede komen. Partijen kunnen zo over en weer nog meer leren, de samenwerking versterken en de kwaliteit van de bpv verbeteren. Dat de kwaliteit niet voldoende is, kan op meerdere momenten in het proces naar voren komen. Nog te vaak wordt niet snel genoeg of adequaat ingegrepen. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 13

14 Conclusies In Nederland hebben we een systeem voor de bpv waar we trots op mogen zijn. Studenten en bedrijven zijn over het algemeen tevreden. Echter willen we het daar niet bij laten en zijn we op zoek naar manieren om het verder te verbeteren. De expertmeeting in Duitsland heeft interessante suggesties opgeleverd om in Nederland naar te kijken om te zien op welke manier ze toegepast zouden kunnen worden in Nederland. De TAC bpv lijkt daar de aangewezen plek voor omdat bedrijven en scholen daarin samen werken aan het verder verbeteren van de bpv. De bpv verbeteren: wat kunnen we van Duitsland leren? 14